The pattern behind self-deception | Michael Shermer

Michael Shermer: Kendini aldatmanın altındaki paternler

Çeviri: Isil Arican Gözden geçirme: Sancak Gülgen

So since I was here last in '06,

En son buraya geldiğim '06 senesinden beri

we discovered that global climate change

küresel iklim değişiminin epey ciddi bir

is turning out to be a pretty serious issue,

konu olduğunu fark ettik.

so we covered that fairly extensively

Bu nedenle, bu konuya Skeptic dergisinde

in Skeptic magazine.

oldukça geniş yer ayırdık.

We investigate all kinds

Biz, her türlü bilimsel ve

of scientific and quasi-scientific controversies,

sözde -bilime ait tartışmalı konuları inceliyoruz.

but it turns out we don't have to worry about any of this

Ama görünen o ki, buna çok da fazla kafa yormamıza gerek yok

because the world's going to end in 2012.

ne de olsa 2012'de dünyanın sonu geliyor.

Another update:

Size bir gelişme daha:

You will recall I introduced you guys

Anımsayacaksınız, sizlere

to the Quadro Tracker.

Quadra Algılayıcı diye bir cihaz göstermiştim.

It's like a water dowsing device.

Bir nevi su bulma cihazı.

It's just a hollow piece of plastic with an antenna that swivels around.

Dışına sağa sola dönen bir anten tutturulmuş içi boş bir kutudan ibaret.

And you walk around, and it points to things.

Siz yürüdükçe anten etraftaki nesnelere yöneliyor.

Like if you're looking for marijuana in students' lockers,

Mesela öğrenci dolaplarında esrar arıyorsanız

it'll point right to somebody.

mutlaka birine yönlenecektir.

Oh, sorry. (Laughter)

Ah, pardon. ( Gülüşmeler)

This particular one that was given to me

Benim elimdeki bana hediye gelen bu cihaz ise

finds golf balls,

golf toplarını bulmaya yarıyor,

especially if you're at a golf course

özellikle de bir golf kursundaysnız ve

and you check under enough bushes.

yeterince çalının dibine bakarsanız işe yarıyor.

Well, under the category of "What's the harm of silly stuff like this?"

"Bu kadar saçmasapan ama bir o kadar da zararsız bu cihazların ne zararı var?"

this device, the ADE 651,

diye soranlara şu cihazı gösteriyorum: ADE 651,

was sold to the Iraqi government

Irak hükümetine satılmıştı,

for 40,000 dollars apiece.

tanesi 40.000 dolara.

It's just like this one, completely worthless,

Aynı buna benziyor, tamamen değersiz, işe yaramaz

in which it allegedly worked by "electrostatic

bir alet. Göya "elektrostatik manyetik

magnetic ion attraction,"

iyon çekim gücü" ile çalışıyor,

which translates to

aslında kısaca

"pseudoscientific baloney" -- would be the nice word --

"sözde-bilim destekli palavra" olarak tercüme edebiliriz

in which you string together a bunch of words that sound good,

-ki daha uygun bir isim bence- Bir grup kulağa iyi gelen kelimeyi

but it does absolutely nothing.

birleştirmişler ama aslında hiç bir işe yaramayan bir cihaz.

In this case, at trespass points,

Ama bu örnekte, güvenlik noktalarında

allowing people to go through

bazı insanların bu kontrollerden geçmelerine

because your little tracker device said they were okay,

izin veriyor, çünkü bu ufak cihaz bu kişilerin zararsız olduğunu söylüyor,

actually cost lives.

böylece bir sürü hayata mal oluyor.

So there is a danger to pseudoscience,

Öyleyse, sözde-bilim ya da bu tip

in believing in this sort of thing.

şeylere inanmak pekala tehlikeli de olabilir.

So what I want to talk about today is belief.

Bu nedenle, bugün burada bahsetmek istediğim konu inanç.

I want to believe,

Ben inanmak istiyorum,

and you do too.

sizler de öyle.

And in fact, I think my thesis here is that

Aslında, sanırım beni inanç kavramının

belief is the natural state of things.

doğal bir durum olduğunu savunuyorum.

It is the default option. We just believe.

Bu standart varsayılan seçenek. İnanıyoruz, o kadar.

We believe all sorts of things.

Bir sürü inandığımız şey var.

Belief is natural;

İnanmak doğam bir şey.

disbelief, skepticism, science, is not natural.

İnanmamak, şüphecilik, bilim ise doğal değil.

It's more difficult.

Çok daha zor.

It's uncomfortable to not believe things.

Bir şeylere inanmıyor olmak çok rahatsız edici.

So like Fox Mulder on "X-Files,"

Aynı "X-Files" dizisindeki Fox Mulder gibi.

who wants to believe in UFOs? Well, we all do,

UFO'lara inanmayı kimler istiyor? Evet, hepimiz istiyoruz.

and the reason for that is because

Bunun nedeni ise beyinlerimize gömülü

we have a belief engine in our brains.

bir inanç makinası olması.

Essentially, we are pattern-seeking primates.

Esasen, hepimiz patern arayan primatlarız.

We connect the dots: A is connected to B; B is connected to C.

Noktaları birleştiriyoruz: A noktasını B, B noktasını C'ye.

And sometimes A really is connected to B,

Bazen A noktası gerçekten de B noktasına bağlı oluyor.

and that's called association learning.

Bu duruma ilişkilendirme ile öğrenme (association learning) deniyor.

We find patterns, we make those connections,

Bazı paternler buluyor, bazı bağlantılar oluşturuyoruz.

whether it's Pavlov's dog here

İster zil sesini yemekle özdeşleştiren

associating the sound of the bell with the food,

Pavlov'un köpeği olsun, ve zilin sesini

and then he salivates to the sound of the bell,

duyduğu zaman ağzı sulansın,

or whether it's a Skinnerian rat,

ister söz konusu olan davranışı ile

in which he's having an association

buna karşılık aldığı ödülü özdeşleştiren

between his behavior and a reward for it,

ve bu nedenle davranışını tekrarlayan

and therefore he repeats the behavior.

Skinner'in faresi olsun.

In fact, what Skinner discovered

Skinner ilginç bir şey keşfetti

is that, if you put a pigeon in a box like this,

buna benzer bir kutuya bir güvercin koyarsanız

and he has to press one of these two keys,

ve güvercinin önüne basması için iki düğme yerleştirip

and he tries to figure out what the pattern is,

yandaki kutudan onu ödüllendirirseniz

and you give him a little reward in the hopper box there --

güvercin düğmelere basış sırasını çözmeye çalışacaktır.

if you just randomly assign rewards

Eğer ödülleri herhangi bir model

such that there is no pattern,

olmadan tamamen rastgele olarak

they will figure out any kind of pattern.

verseniz bile, gene de bir tür model bulacaklardır.

And whatever they were doing just before they got the reward,

Ödülü almadan hemen önce ne yapıyorlardı ise

they repeat that particular pattern.

o hareket modelini tekrar edeceklerdir.

Sometimes it was even spinning around twice counterclockwise,

Buna bazen kendi etraflarında saat yönünde iki dönmek ve hemen

once clockwise and peck the key twice.

ardından düğmeyi iki kere gagalamak da dahil.

And that's called superstition,

Ve bu davranışa batıl inanç diyoruz.

and that, I'm afraid,

Ve korkarım bu davranış

we will always have with us.

her zaman bizim bir parçamız olacak.

I call this process "patternicity" --

Ben bu sürece "model bulma" diyorum,

that is, the tendency to find meaningful patterns

yani anlamlı ve anlamsız verilerin arasından

in both meaningful and meaningless noise.

anlamlı bir model bulma eğilimi.

When we do this process, we make two types of errors.

Bunu yaptığımızda iki tür hata yaparız.

A Type I error, or false positive,

Birinci grup hata, ya da yalancı pozitif olanı

is believing a pattern is real

gerçek olmayan bir modele

when it's not.

inanmak.

Our second type of error is a false negative.

İkinci grup hata ise yalancı negatif.

A Type II error is not believing

Gerçek bir patern olmasına rağmen

a pattern is real when it is.

buna inanmamak.

So let's do a thought experiment.

Şimdi bir zihin jimnastiği yapalım.

You are a hominid three million years ago

Diyelim ki, bundan 3 milyon yıl önce

walking on the plains of Africa.

Afrika ovalarında yürüyen bir ilkel insansınız.

Your name is Lucy, okay?

Adınız da Lucy olsun, tamam mı?

And you hear a rustle in the grass.

Otların arasında bir hışırtı duyuyorsunuz.

Is it a dangerous predator,

Sesi tehlikeli bir yırtıcı hayvan mı çıkarıyor,

or is it just the wind?

yoksa sadece rüzgar mı?

Your next decision could be the most important one of your life.

Bir an sonra vereceğiniz karar hayatınızda aldığınız en önemli karar olabilir.

Well, if you think that the rustle in the grass is a dangerous predator

Eğer otlar sizin sandığınız gibi yırtıcı hayvan nedeniyle değil de

and it turns out it's just the wind,

rüzgar nedeniyle hışırdıyorsa,

you've made an error in cognition,

algılama konusunda bir hata yaptınız,

made a Type I error, false positive.

bu birinci grup hata, yalancı pozitif.

But no harm. You just move away.

Ama bir zararı yok. Sadece orada uzaklaşmanıza

You're more cautious. You're more vigilant.

neden oldu. Daha bir dikkatlisiniz, daha tetiktesiniz.

On the other hand, if you believe that the rustle in the grass is just the wind,

Öte yandan, eğer otların hışırdamasının nedeninin rüzgar olduğunu düşünürseniz,

and it turns out it's a dangerous predator,

ama aslında orada yırtıcı bir hayvan varsa,

you're lunch.

öğle yemeği oldunuz.

You've just won a Darwin award.

Tebrikler, Darwin ödülüne hak kazandınız.

You've been taken out of the gene pool.

Gen havuzundan ayıklandınız.

Now the problem here is that

Şimdi, buradaki sorun şu ki

patternicities will occur whenever the cost

paternlendirme davranışı, birinci grup hata yapma

of making a Type I error

maliyetinin, ikinci grup hata yapma maliyetinden

is less than the cost of making a Type II error.

çok daha az olduğu durumlarda ortaya çıkar.

This is the only equation in the talk by the way.

Bu arada, gördüğünüz bu konuşmadaki tek formül.

We have a pattern detection problem

Hepimizde bir patern algılama sorunu var,

that is assessing the difference between a Type I and a Type II error

birinci ve ikinci grup hataları değerlendirip aralarındaki farkı bulmak

is highly problematic,

epey problemli,

especially in split-second, life-and-death situations.

özellikle de ölüm kalım meselesi olan kısa anlar söz konusu ise.

So the default position

Bu nedenle varsayılan ayarımız

is just: Believe all patterns are real --

"tüm paternlerin gerçek olduğuna inanmak."

All rustles in the grass are dangerous predators

"Çalıların arasında gelen tüm hışırtılar yırtıcı hayvanlara

and not just the wind.

aittir, rüzgar değil."

And so I think that we evolved ...

Bu nedenle, sanırım buna göre evrimleştik.

there was a natural selection for the propensity for our belief engines,

Zihnimizdeki inanç mekanizmasının eğilimleri doğal seleksiyona neden oldu.

our pattern-seeking brain processes,

Model(Pattern) arayan beyinlerimiz, her zaman

to always find meaningful patterns

anlamlı modeller bulmak ve bu modeli

and infuse them with these sort of

bizi avlamak isteyen, canımıza kasteden

predatory or intentional agencies that I'll come back to.

dış etmenlerle bağdaştırmak konusunda çalışıyor. Buna tekrar geleceğim.

So for example, what do you see here?

Örneğin, burada ne görüyorsunuz?

It's a horse head, that's right.

Bir at kafası, doğru.

It looks like a horse. It must be a horse.

Bir ata benziyor, o zaman at olmalı.

That's a pattern.

Bu bir patern.

And is it really a horse?

Peki gerçekten bir at mı?

Or is it more like a frog?

Yoksa bir kurbağaya mı benziyor?

See, our pattern detection device,

Bakın, bizdeki patern tanıma cihazı

which appears to be located in the anterior cingulate cortex --

ki beynimizdeki cingulate cortex'in hemen önünde yer alıyor--

it's our little detection device there --

işte bu ufak cihazımız--

can be easily fooled, and this is the problem.

kolaylıkla kandırılabilir, bütün sorun burada.

For example, what do you see here?

Örneğin, burada ne görüyorsunuz?

Yes, of course, it's a cow.

Evet, elbette. Bu bir inek.

Once I prime the brain -- it's called cognitive priming --

Bir defa beyni şartladıktan sonra -- ki buna algısal şartlama deniyor--

once I prime the brain to see it,

beyni bir defa şartladıktan sonra

it pops back out again even without the pattern that I've imposed on it.

arkasındaki alandan ayrı bir şekilde göz önüne çıkıyor.

And what do you see here?

Burada ne görüyorsunuz?

Some people see a Dalmatian dog.

Bazı insanlar bir dalmaçyalı köpek görüyorlar.

Yes, there it is. And there's the prime.

Evet, işte burada. Sınırları da bunlar.

So when I go back without the prime,

Sınırları kaldırsam bile

your brain already has the model

beyninizde artık model oluştuğundan

so you can see it again.

bunu hala görebilirsiniz.

What do you see here?

Burada ne görüyorsunuz?

Planet Saturn. Yes, that's good.

Satürn gezegeni. Evet, doğru.

How about here?

Peki ya burada?

Just shout out anything you see.

İlk fark eden oturduğu yerden söylesin.

That's a good audience, Chris.

Bu gerçekten de çok iyi bir seyirci grubu.

Because there's nothing in this. Well, allegedly there's nothing.

Çünkü burada hiç bir şey yok. Aslında özellikle hiç bir şey yok.

This is an experiment done by Jennifer Whitson

Bu Texas Universitesi'nden Jennifer Whitson'un

at U.T. Austin

kurumsal ortamlarda yaşanan

on corporate environments

belirsizlik ve kontrolü elinden kaçırma hislerinin

and whether feelings of uncertainty and out of control

insanların yanılsamalı paternler görmesine neden olup

makes people see illusory patterns.

olmadığını araştırmak için yaptığı bir deney.

That is, almost everybody sees the planet Saturn.

Öyle ki, hemen herkes Satürn gezegenini görüyor.

People that are put in a condition of feeling out of control

Ama insanlar kontrolün kendilerinde olmadığı bir ortama konulduklarında

are more likely to see something in this,

aslında patern içermeyen bu resimde de bazı

which is allegedly patternless.

paternler görmeye başlayabiliyorlar.

In other words, the propensity to find these patterns

Bir başka deyişle, bu tip paternler görme eğilimi

goes up when there's a lack of control.

kontrol eksikliği olan durumlarda artıyor.

For example, baseball players are notoriously superstitious

Örneğin, beyzbol oyuncuları sopa sallarken batıl inançlara

when they're batting,

inanılmaz derecede bel bağlarlar,

but not so much when they're fielding.

ama yakalarken aynı derecede batıl inançları yoktur.

Because fielders are successful

Çünkü yakalayıcılar %90-95 oranında

90 to 95 percent of the time.

başarılıdırlar.

The best batters fail seven out of 10 times.

Oysa en iyi vurucular bile 10 vuruşun yedisini kaçırırlar.

So their superstitions, their patternicities,

Bu nedenle batıl inançları, patern bulmaları

are all associated with feelings of lack of control

kontrollerinin eksik olduğu bu gibi durumlarla

and so forth.

ilgili.

What do you see in this particular one here, in this field?

Peki, bu şekilde ne görüyorsunuz?

Anybody see an object there?

Burada bir cisim görebilen var mı?

There actually is something here,

Aslında burada bir cisim var, fark edilmez

but it's degraded.

hale getirilmiş.

While you're thinking about that,

Siz bunu düşünedurun,

this was an experiment done by Susan Blackmore,

bu aslında İngiltere'de yaşayan bir psikolog olan

a psychologist in England,

Susan Blackmore tarafından yapılmış bir deney.

who showed subjects this degraded image

Deneklere bu bozulmuş resmi göstermiş ve

and then ran a correlation between

bu kişilerin ESP skorları ile, yani

their scores on an ESP test:

doğaüstü olaylara , meleklere filan

How much did they believe in the paranormal,

ne kadar inandıkları ile bir ilişki

supernatural, angels and so forth.

kurmaya çalışmış.

And those who scored high on the ESP scale,

ESP skoru yüksek olan deneklerin

tended to not only see

bu bozulmuş resimde daha fazla patern

more patterns in the degraded images

gördüklerini, ve hatta bu gördükleri paternlerin

but incorrect patterns.

çoğunun da yanlış olduğunu saptamış.

Here is what you show subjects.

Deneklere gösterilen resimler bunlar.

The fish is degraded 20 percent, 50 percent

Bir balık resmi, %20, %50 ve

and then the one I showed you,

size gösterdiğim resimdeki gibi %70 oranında bozulmuş, noktalarla gizlenmiş.

70 percent.

Yüzde yetmiş.

A similar experiment was done by another [Swiss] psychologist

İsveçli bir psikolog olan Peter Brugger, benzer başka

named Peter Brugger,

deney yapmış,

who found significantly more meaningful patterns

sol görme alanı ile görülen ve sağ beyin tarafından

were perceived on the right hemisphere,

işlenen görüntülerde, sol beyne kıyasla

via the left visual field, than the left hemisphere.

daha fazla sayıda anlamlı patern bulunduğunu saptamış.

So if you present subjects the images such

Yani eğer deneklere beynin sol yarıküresi ile değil

that it's going to end up on the right hemisphere instead of the left,

sağ yarımküresi ile görebilecekleri nesneler gösterirseniz

then they're more likely to see patterns

patern görme ihtimalleri çok daha

than if you put it on the left hemisphere.

fazla olacaktır.

Our right hemisphere appears to be

Beynimizin sağ yarımküresi

where a lot of this patternicity occurs.

bu patern bulmanın çoğunun oluştuğu yer.

So what we're trying to do is bore into the brain

Bunun nerede olduğunu anlamak için beyni derinlemesine

to see where all this happens.

incelemeye çalışıyoruz.

Brugger and his colleague, Christine Mohr,

Brugger ve meslekdaşı Christine Mohr,

gave subjects L-DOPA.

deneklere L-DOPA verdiler.

L-DOPA's a drug, as you know, given for treating Parkinson's disease,

L-DOPA bir ilaç, bildiğiniz gibi dopamin eksikliğine bağlı oluşan

which is related to a decrease in dopamine.

Parkinson Hastalığı'nın tedavisinde kullanılıyor.

L-DOPA increases dopamine.

L-DOPA, Dopamin miktarını artırıyor.

An increase of dopamine caused

Ve dopamini artırılmış deneyler,

subjects to see more patterns

Dopamini normal seviyede olan

than those that did not receive the dopamine.

deneklere göre çok daha fazla sayıda patern görüyorlar.

So dopamine appears to be the drug

Yani Dopamin, patern bulma ile

associated with patternicity.

bağlantılı bir ilaç gibi görünüyor.

In fact, neuroleptic drugs

Aslında, nöroleptik ilaçlar

that are used to eliminate psychotic behavior,

psikotik davranışların engellenmesinde kullanılıyor,

things like paranoia, delusions

paranoya, sanrılar ve halüsinasyonlar

and hallucinations,

bunların tamamı

these are patternicities.

patern bulma bozuklukları.

They're incorrect patterns. They're false positives. They're Type I errors.

Bunlar yanlış paternler. Hatalı pozitifler. Birinci grup hatalar.

And if you give them drugs

Ve bu insanlara ilaç verdiğinizde

that are dopamine antagonists,

dopamin antagonisti verdiğinizde,

they go away.

paternler kayboluyor.

That is, you decrease the amount of dopamine,

Yani dopamin miktarını ne kadar azaltırsanız

and their tendency to see

onların patern görme ihtimallerini de

patterns like that decreases.

o kadar azaltmış oluyorsunuz.

On the other hand, amphetamines like cocaine

Diğer yandan, bir amfetamin olan kokain

are dopamine agonists.

bir dopamin antagonisti (karşıtı).

They increase the amount of dopamine.

Dopamin miktarını artırıyorlar.

So you're more likely to feel in a euphoric state,

Bu nedenle, bu ilaçları aldığınızda daha öforik ve yaratıcı

creativity, find more patterns.

oluyor, daha fazla sayıda patern buluyorsunuz.

In fact, I saw Robin Williams recently

Yakın zamanda Robin Williams'ın

talk about how he thought he was much funnier

bir konuşmasını dinledim. Kokain aldığı dönemlerde

when he was doing cocaine, when he had that issue, than now.

kendisinin şimdi olduğundan çok daha komik olduğuna inandığını anlatıyordu.

So perhaps more dopamine

Belki de dopamin artışı

is related to more creativity.

yaratıcılıktaki artışla bağlantılıdır.

Dopamine, I think, changes

Sanırım dopamin, bizdeki

our signal-to-noise ratio.

parazit-sinyal oranını değiştiriyor.

That is, how accurate we are

Yani patern bulma konusunda ne kadar

in finding patterns.

kesin ve hatasız olduğumuzu.

If it's too low, you're more likely to make too many Type II errors.

Eğer çok düşükse, o zaman da ikinci grup hata yapma ihtimaliniz artıyor.

You miss the real patterns. You don't want to be too skeptical.

gerçekte olan paternleri fark edememeye başlıyorsunuz. Çok da şüpheci olmak istemezsiniz.

If you're too skeptical, you'll miss the really interesting good ideas.

Eğer çok şüpheci olursanız bazı ilginiç ve iyi fikirleri kaçırabilirsiniz.

Just right, you're creative, and yet you don't fall for too much baloney.

Tam dengede olması gerekir, yaratıcı olacak kadar, ama palavralara kanmayacak kadar.

Too high and maybe you see patterns everywhere.

Çok yüksek olursa belki her yerde paternler görmeye başlayabilirsiniz.

Every time somebody looks at you, you think people are staring at you.

Size insanlar her baktığında sizi izlediklerini zannedersiniz.

You think people are talking about you.

İnsanların sizin hakkınızda konuştuğunu sanırsınız.

And if you go too far on that, that's just simply

Bunu yeterince ileri götürecek olursanız da

labeled as madness.

deli diye etiketlenmeniz an meselesidir.

It's a distinction perhaps we might make

Belki de iki Nobel ödüllü bilim adamı arasındaki

between two Nobel laureates, Richard Feynman

fark budur, Richard Feynman ve

and John Nash.

John Nash.

One sees maybe just the right number

Biri belki Nobel Ödülü kazanmasına yetecek kadar sayıda

of patterns to win a Nobel Prize.

patern görüyor. Diğer ise

The other one also, but maybe too many patterns.

belki de çok fazla sayıda paterne sahip.

And we then call that schizophrenia.

Böyle olunca da bu duruma şizofreni diyoruz.

So the signal-to-noise ratio then presents us with a pattern-detection problem.

Yani parazit-sinyal oranı bize kendini patern algılama problemi olarak gösteriyor.

And of course you all know exactly

Elbette hepiniz bunun ne olduğunu biliyorsunuz,

what this is, right?

değil mi?

And what pattern do you see here?

Hangi paterni görüyorsunuz?

Again, I'm putting your anterior cingulate cortex to the test here,

Burada, birbiriyle çelişen patern algılamalarına nedn olan

causing you conflicting pattern detections.

beyninizin ön cingulate korteksini tekrar test ediyorum

You know, of course, this is Via Uno shoes.

Elbette biliyorsunuz, bunlar Via Uno mara ayakkabılarç

These are sandals.

Sandaletler.

Pretty sexy feet, I must say.

İtiraf etmeliyim ki, epey çekici bir ayak.

Maybe a little Photoshopped.

Biraz Photoshoplanmış gibi sanki.

And of course, the ambiguous figures

Elbette, bunlar şift anlamlı figürler,

that seem to flip-flop back and forth.

bir an biri bir an diğeri öne çıkıyor.

It turns out what you're thinking about a lot

Sonuçta, neyi daha fazla düşünüyorsanız

influences what you

o, sizin benzer şekilleri görme meyilinizi

tend to see.

artırıyor.

And you see the lamp here, I know.

Burada bir lamba gördüğünüzü biliyorum,

Because the lights on here.

bakın ışıklar açık hatta.

Of course, thanks to the environmentalist movement

Çevrecilerin girişimleri sayesinde hepimiz

we're all sensitive to the plight of marine mammals.

denizde yaşayan memelilerin sorunlarına çok hassasız.

So what you see in this particular ambiguous figure

Bu nedenle buradaki karmaşık şekilde aslında

is, of course, the dolphins, right?

bir sürü yunus görüyorsunuz, değil mi?

You see a dolphin here,

İşte burada bir yunus var.

and there's a dolphin,

Bir başkası da burada.

and there's a dolphin.

Bakın, bir yunus daha.

That's a dolphin tail there, guys.

Bu gördüğünğz ise bir yunusun kuyruğu arkadaşlar.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

If we can give you conflicting data, again,

Eğer size tekrar birbiriyle çelişen veriler gösterirsem,

your ACC is going to be going into hyperdrive.

beyninizdeki ACC (ant. cingular cortex) aşırı çalışacak ve zorlanacaktır.

If you look down here, it's fine. If you look up here, then you get conflicting data.

Burada, aşağıya bakarsanız herşey normal. Ama yukarıya bakarsanız çelişen veri ile karşılaşacaksınız.

And then we have to flip the image

Bu nedenle resmi çevirmemiz gerekecek ki,

for you to see that it's a set up.

bu görüntünün aslında bir düzmece olduğunu fark edin.

The impossible crate illusion.

İmkansız sandık illüzyonu.

It's easy to fool the brain in 2D.

beyni iki boyutta kandırmak daha kolaydır.

So you say, "Aw, come on Shermer, anybody can do that

Bu nedenle "Hadi ama Shermer, Psikoloji ders kitabı okumuş

in a Psych 101 text with an illusion like that."

olan herkes buna benzer bir ülüzyon bulabilir." dediğinizi duyar gibiyim.

Well here's the late, great Jerry Andrus'

İşte karşınızda müthiş Jerry Andrus,

"impossible crate" illusion in 3D,

ve yarattığı 3 boyutlu "imkansız sandık" illüzyonu.

in which Jerry is standing inside

Gördüğünüz gibi Jerry, imkansız sandığın

the impossible crate.

içinde ayakta duruyor.

And he was kind enough to post this

Ve bize bunu nasıl yaptığını gösteren bu resmi

and give us the reveal.

gönderecek kadar da kibar bir beyefendi.

Of course, camera angle is everything. The photographer is over there,

Elbette, bütün olay kamera açısında. Fotoğrafı çeken şurada duruyor.

and this board appears to overlap with this one, and this one with that one, and so on.

Böylece bu tahta buradakinin, diğeri de şunun üstünde gibi duruyor.

But even when I take it away,

Ama bu resmi kaldırsam bile,

the illusion is so powerful because of how are brains are wired

beyinlerimizin bu tip paternleri bulma konusundaki şartlanması

to find those certain kinds of patterns.

nedeniyle illüzyon hala güçlü bir şekilde görülebiliyor.

This is a fairly new one

Bu daha yeni bir tanesi.

that throws us off because of the conflicting patterns

Açılardan birini öbürü ile karşılaştırıken oluşan

of comparing this angle with that angle.

birbiriyle çelişen paternler nedeniyle bizi şaşırtıyor.

In fact, it's the exact same picture side by side.

Aslında yanyana duran bu iki resim birbirinin aynısı.

So what you're doing is comparing that angle

Yaptığınız şey ise bu açıyı, şu açı yerine

instead of with this one, but with that one.

buradaki ile karşılaştırmak.

And so your brain is fooled.

Ve böylece beyninizi kandırıldı.

Yet again, your pattern detection devices are fooled.

Bir defa daha patern tanıma cihazlarınız yanıldı.

Faces are easy to see

Yüzleri tanımak daha kolaydır,

because we have an additional evolved

çünkü hepimizin beyninin temporal (yan) loblarında

facial recognition software

yüzleri tanımak için evrimleşmiş

in our temporal lobes.

özel bir program mevcut.

Here's some faces on the side of a rock.

Bakın kayanın yan tarafında bazı yüzler var.

I'm actually not even sure if this is -- this might be Photoshopped.

Bunun gerçek olduğundan emin değilim aslında -- Photoshopla yapılmış olabilir.

But anyway, the point is still made.

Ama her neyse, sonuçta demek istediğimi anladınız.

Now which one of these looks odd to you?

Bunlardan hangisi size tuhaf geliyor?

In a quick reaction, which one looks odd?

Çok çabuk söyleyin, hangisi acaip görünüyor?

The one on the left. Okay. So I'll rotate it

Soldaki değil mi? Tamam, bakın çeviriyorum.

so it'll be the one on the right.

Şimdi sağ tarafa geçti.

And you are correct.

Ve kesinlikle haklısınız.

A fairly famous illusion -- it was first done with Margaret Thatcher.

Bu oldukça meşhur bir illüzyon -- ilk defa Margaret Thatcher'in resmine yapıldı.

Now, they trade up the politicians every time.

Bu aralar sürekli resimdeki politikacıları değiştiriyorlar.

Well, why is this happening?

Pek, bu neden oluyor?

Well, we know exactly where it happens,

Aslında nerede olduğunu tam olarak biliyoruz,

in the temporal lobe, right across, sort of above your ear there,

kulağınızın hemen üzerinde, beyninizin temporal lobunda

in a little structure called the fusiform gyrus.

fusiform gyrus denen ufak bir yapı var.

And there's two types of cells that do this,

Bunu yapabilen iki grup hücre mevcut,

that record facial features either globally,

yüz hatlarını bir bütün olarak kaydeden hücreler,

or specifically these large, rapid-firing cells,

veya parça parça kaydeden, hızlı çalışan diğer hücreler.

first look at the general face.

Bu nedenle yüze ilk baktığınızda

So you recognize Obama immediately.

Obama'yı hemen tanıyabiliyorsunuz.

And then you notice something quite

Ama hemen sonra bir gözlerle ve ağızla

a little bit odd about the eyes and the mouth.

ilgili bir tuhaflık dikkatinizi çekiyor.

Especially when they're upside down,

Özellikle de resim ters dururken.

you're engaging that general facial recognition software there.

Burada işin içine genel yüz tanıma programı giriyor.

Now I said back in our little thought experiment,

Daha önce başladğımız ufak zihin egzersizine dönelim,

you're a hominid walking on the plains of Africa.

Afrika ovalarında yürüyen bir ilkel insansınız.

Is it just the wind or a dangerous predator?

Duyduğunuz rüzgarın sesi mi, yoksa yırtıcı bir hayvan mı?

What's the difference between those?

Bu ikisi arasındaki fark nedir?

Well, the wind is inanimate;

Rüzgar cansız bir varlık;

the dangerous predator is an intentional agent.

yırtıcı hayvan ise irade sahibi bir etken.

And I call this process agenticity.

Ben bu sürece etkenleştirme diyorum.

That is the tendency to infuse patterns

Bu, anlamı ve amacı olan etkenlere

with meaning, intention and agency,

ait paternleri birleştirerek bunlardan anlam çıkarma dürtüsü,

often invisible beings from the top down.

ki genelde görünmez varlıklara uygulanıyor.

This is an idea that we got

Burada konuşan bir başka

from a fellow TEDster here, Dan Dennett,

TED konuşmacısından öğrendiğimiz bir fikir bu,

who talked about taking the intentional stance.

kasıtlı bir tutum alma ile ilgili konuşmuştu.

So it's a type of that expanded to explain, I think, a lot of different things:

Bence, bu farklı pek çok şeyi açıklamak için kullanılagelmeye başlamış bir yöntem,

souls, spirits, ghosts, gods, demons, angels,

ruhlar, hayaletler, tanrılar, şeytanlar, kötü ruhlar, melekler,

aliens, intelligent designers,

uzaylılar, akıllı yaratıcılar,

government conspiracists

hükümet komplocuları,

and all manner of invisible agents

ve gözle görülmeyen ama

with power and intention, are believed

güç ve amaç sahibi olan her etkenin

to haunt our world and control our lives.

dünyayı ele geçirdiği ve yaşantımızı kontrol ettiğini sanıyoruz.

I think it's the basis of animism

Bence bu şamanizmin kökeninde yatan olay,

and polytheism and monotheism.

çoktanrılılık ve ve tektanrılılık'ın kökenlerinde de var.

It's the belief that aliens are somehow

Uzaylıların bizden her nasılsa

more advanced than us, more moral than us,

her zaman daha ileri uygarlığa sahip olduğu, bizden daha etik

and the narratives always are

oldukları ve bizi kurtarmak için buralara kadar

that they're coming here to save us and rescue us from on high.

geldikleri yolundaki hikayelerin kökeninde de bu inanç var.

The intelligent designer's always portrayed

Akıllı yaratıcılar, hayatı tasarlayan

as this super intelligent, moral being

bu aşırı zeki ve etik, herşeye kadir

that comes down to design life.

varlıklar olarak tanımlanıyor.

Even the idea that government can rescue us --

Hükümetin bizi kurtaracak olduğu fikri de öyle.

that's no longer the wave of the future,

Bu artık geleceğe ait bir akım değil.

but that is, I think, a type of agenticity:

Ama bence bu da bir nevi etkenleştirme,

projecting somebody up there,

bizden üstün birilerinin, birşeylerin

big and powerful, will come rescue us.

bir gün gelip bizi kurtaracağı düşüncesi.

And this is also, I think, the basis of conspiracy theories.

Bence komplo teorilerinin kökeninde de bu yatıyor.

There's somebody hiding behind there pulling the strings,

Oralarda gizli birisi bazı ipleri çekiyor,

whether it's the Illuminati

ister İlluminati deyin

or the Bilderbergers.

ister Bilderbergers.

But this is a pattern detection problem, isn't it?

Aslında bunların her biri birere patern algılama sorunu, değil mi?

Some patterns are real and some are not.

Bazı paternler gerçek, bazıları ise değil.

Was JFK assassinated by a conspiracy or by a lone assassin?

JFK'nin vurulması bir komplo muydu, yoksa delinin biri kendi başına mı onu vurdu?

Well, if you go there -- there's people there on any given day --

Eğer vurulduğu yere gidecek olursanız --orada günün her saati bir sürü adam var--

like when I went there, here -- showing me where the different shooters were.

ben gittim, bakın burada bana farklı tetikçilerin durdukları yerleri gösteriyorlar.

My favorite one was he was in the manhole.

benim favori noktam ise lağım kapağının altı idi.

And he popped out at the last second, took that shot.

Göya bir anda kapağı aşıp dışarı fırlamış ve ateş etmiş.

But of course, Lincoln was assassinated by a conspiracy.

Ama elbette, Lincoln'un vurulması bir komplo teorisi idi.

So we can't just uniformly dismiss

Demek ki tüm paternleri bu şekilde

all patterns like that.

göz ardı edemeyiz.

Because, let's face it, some patterns are real.

Çünkü, kabul etmek lazım ki bazı paternler gerçek olabilir.

Some conspiracies really are true.

Bazı komplo teorileri gerçekten de doğru olabilir.

Explains a lot, maybe.

Bu pekçok şeyi açıklıyor, değil mi?

And 9/11 has a conspiracy theory. It is a conspiracy.

9/11 de bir komplo teorisi. Bir komplo.

We did a whole issue on it.

Tamamen bu konuya ayırdığımız bir sayımız var.

Nineteen members of Al Queda plotting to fly planes into buildings

El-Kaide'nin 19 üyesinin, uçakları kaçırarak binalara çarpmayı

constitutes a conspiracy.

planlaması komplonun ta kendisi.

But that's not what the "9/11 truthers" think.

Ama "9/11 inkarcıları" böyle düşünmüyor.

They think it was an inside job by the Bush administration.

Onlar, bunun Bush yönetiminin hazırladığı bir komplo olduğunu sanıyorlar.

Well, that's a whole other lecture.

Bu, bambaşka bir konuşmanın konusu.

You know how we know that 9/11

Peki, 9/11 felaketinin Bush yönetiminin işi olmadığı

was not orchestrated by the Bush administration?

nereden belli biliyor musunuz?

Because it worked.

Çünkü çuvallamadı.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

(Applause)

(Alkışlar)

So we are natural-born dualists.

Bizler, doğuştan gelen düalistleriz.

Our agenticity process comes from

Etkenlendirme sürecimiz buna benzer

the fact that we can enjoy movies like these.

filmleri izlemekten keyif almamızdan kaynaklanıyor.

Because we can imagine, in essence,

Çünkü, aslında bizler devamlılığı

continuing on.

hayal edebiliyoruz.

We know that if you stimulate the temporal lobe,

Bugün şunu biliyoruz ki, eğer temporal lobu uyarırsanız

you can produce a feeling of out-of-body experiences,

vücut dışına seyahat, ya da ölümden dönme benzeri

near-death experiences,

deneyimler yaratabilirsiniz.

which you can do by just touching an electrode to the temporal lobe there.

tek yapmanız gereken şuradaki temporal loba bir elektrod ile dokunmak.

Or you can do it through loss of consciousness,

Ya da aynı şeyi bir santrifüj cihazında hızla

by accelerating in a centrifuge.

dönerek de sağlayabilirsiniz.

You get a hypoxia, or a lower oxygen.

Hipoksi ya da düşük oksijen seviyesi.

And the brain then senses

Böylece beyniniz bir nevi

that there's an out-of-body experience.

vücut dışına seyahat deneyimi yaşayabilir.

You can use -- which I did, went out and did --

Ya da gidip Michael Persinger'in icadı olan

Michael Persinger's God Helmet,

"Tanrı Kaskı"nı takıp, temporal loblarınızı

that bombards your temporal lobes with electromagnetic waves.

elektromanyetik dalgalarla bombardıman ettirebilirsiniz --ben yaptım--.

And you get a sense of out-of-body experience.

Böylece bir nevi vücur dışına seyahat deneyimi yaşayabilirsiniz.

So I'm going to end here with a short video clip

Burada bitirmeden önce size kısa bir video klip göstermek istiyorum

that sort of brings all this together.

tüm anlattıklarımı toparlıyor aslında.

It's just a minute and a half.

Sadece birbuçuk dakika.

It ties together all this into the power of expectation and the power of belief.

Beklentinin gücü ile inançtan kaynaklanan gücü birleştiriyor.

Go ahead and roll it.

Bakın bakalım.

Narrator: This is the venue they chose for their fake auditions

Sunucu: Burası, sözde bir dudak kremi reklamı çekimi

for an advert for lip balm.

için seçilen bir alan.

Woman: We're hoping we can use part of this

Kadın: Buradaki çekimlerden bir kısmını bütün ülkede

in a national commercial, right?

yayınlanacak reklamlarımızda kullanmayı planlıyoruz.

And this is test on some lip balms

Bu test, orada gördüğün dudak

that we have over here.

kremleri için.

And these are our models who are going to help us,

Bunlar da bize yardımcı olacak modeller,

Roger and Matt.

Roger ve Matt.

And we have our own lip balm,

Biri bizim ürettiğimiz dudak kremini

and we have a leading brand.

diğeri de en çok satan markayı sürdü.

Would you have any problem

Kremleri denemek için modellerimizi

kissing our models to test it?

öpmende bir sorun var mı?

Girl: No.

Genç kız: Yoo.

Woman: You wouldn't? (Girl: No.) Woman: You'd think that was fine.

Kadın: Yok mu? ( Genç kız: Yok.) Kadın: Sencı sorun değil yani.

Girl: That would be fine. (Woman: Okay.)

Genç kız: Yo, sorun değil. ( Kadın: Tamam.)

So this is a blind test.

Bu testi gözü kapalı yapacağız.

I'm going to ask you to go ahead

Senden ricam, bu göz bağını

and put a blindfold on.

sıkıca takman.

Kay, now can you see anything? (Girl: No.)

Kay, birşey görebiliyor musun? ( Genç kız: Hayır)

Pull it so you can't even see down. (Girl: Okay.)

Biraz daha aşağıya çek ki alt tarafı da kapatsın.

Woman: It's completely blind now, right?

Kadın: Tamamn kapalı şimdi değil mi?

Girl: Yes. (Woman: Okay.)

Genç kız: Evet. (Kadın: Tamam.)

Now, what I'm going to be looking for in this test

Şimdi, bu testte görmek istediklerimiz şunlar,

is how it protects your lips,

krem dudakları ne kadar koruyor,

the texture, right,

dokusu nasıl, değil mi,

and maybe if you can discern any flavor or not.

bir de eğer kremin tadını alıyorsan, tadı nasıl, neye benziyor. Tamam?

Girl: Okay. (Woman: Have you ever done a kissing test before?)

Genç kız: Tamam. (Kadın: Daha önce hiç öpüşme testi yapmış mıydın?)

Girl: No.

Genç kız: Yoo.

Woman: Take a step here.

Kadın: Öne doğru bir adım at.

Okay, now I'm going to ask you to pucker up.

Tamam şimdi dudaklarını ileri doğru uzat

Pucker up big and lean in just a little bit, okay?

ve biraz öne doğru eğil, tamam mı?

(Music)

(Müzik)

(Laughter)

(Kahkahalar)

(Laughter)

(Kahkahalar)

Woman: Okay.

Tamam.

And, Jennifer, how did that feel?

Eee, Jennifer, ne hissettin?

Jennifer: Good.

Jennifer: Gayet iyi.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Girl: Oh my God!

Genç kız: Aman Tanrım!

(Laughter)

(Kahkahalar)

Michael Shermer: Thank you very much. Thank you. Thanks.

Michael Shermer: Çok teşekkür ederim. Teşekkür ederim. Sağolun.