The pattern behind self-deception | Michael Shermer

Michael Shermer: Quy luật đằng sau việc tự lừa dối bản thân

Translator: Thach Thao Nguyen Phuc Reviewer: Chi Mai

So since I was here last in '06,

Từ lần cuối cùng tôi ở đây, vào năm 2006,

we discovered that global climate change

chúng ta đã nhận ra biến đổi khí hậu toàn cầu

is turning out to be a pretty serious issue,

hóa ra là một vấn đề khá nghiêm trọng.

so we covered that fairly extensively

Nên chúng tôi đã nói về vấn đề đó khá nhiều

in Skeptic magazine.

trên tạp chí Skeptic.

We investigate all kinds

Chúng tôi khảo sát đủ các loại vấn đề khoa học

of scientific and quasi-scientific controversies,

và ngụy tạo khoa học gây tranh cãi.

but it turns out we don't have to worry about any of this

Nhưng hóa ra chúng ta không phải lo nghĩ về điều này

because the world's going to end in 2012.

vì dù gì thế giới sẽ kết thúc vào năm 2012.

Another update:

Một thông tin cập nhật khác:

You will recall I introduced you guys

Các bạn sẽ nhớ là tôi đã giới thiệu

to the Quadro Tracker.

chiếc máy dò Quadro.

It's like a water dowsing device.

Nó giống một thiết bị dò nguồn nước.

It's just a hollow piece of plastic with an antenna that swivels around.

Nó chỉ là một mảnh nhựa rỗng với cần ăng-ten quay xung quanh.

And you walk around, and it points to things.

Khi bạn đi qua đi lại, nó chỉ vào các thứ.

Like if you're looking for marijuana in students' lockers,

Cũng như khi bạn đi dò cần sa trong tủ đồ của học sinh,

it'll point right to somebody.

nó sẽ chỉ ngay vào ai đó.

Oh, sorry. (Laughter)

Ôi, xin lỗi. (Tiếng cười)

This particular one that was given to me

Chiếc máy dò mà tôi được tặng

finds golf balls,

tìm được banh golf,

especially if you're at a golf course

đặc biệt khi bạn ở sân golf

and you check under enough bushes.

và mò chán chê dưới các bụi cây.

Well, under the category of "What's the harm of silly stuff like this?"

Trong danh mục "Những thứ ngớ ngẩn như vậy có hại gì đâu?"

this device, the ADE 651,

thì dụng cụ này, chiếc máy ADE 651,

was sold to the Iraqi government

được bán cho chính phủ Iraq

for 40,000 dollars apiece.

với giá 40.000 đô mỗi cái.

It's just like this one, completely worthless,

Nó y hệt cái này, hoàn toàn vô giá trị,

in which it allegedly worked by "electrostatic

Người ta nói nó chạy nhờ vào

magnetic ion attraction,"

"lực hấp dẫn ion điện từ",

which translates to

dịch ra có nghiã là

"pseudoscientific baloney" -- would be the nice word --

"tào lao nguỵ khoa học" -- đó mới là từ thích hợp --

in which you string together a bunch of words that sound good,

vì người ta cứ xâu chuỗi các từ to tát lại

but it does absolutely nothing.

nhưng chẳng tạo ra ý nghĩa gì.

In this case, at trespass points,

Tại những trạm kiểm tra,

allowing people to go through

một số người được cho qua

because your little tracker device said they were okay,

chỉ vì máy dò nói ok

actually cost lives.

điều đó có thể gây thiệt mạng người.

So there is a danger to pseudoscience,

Ngụy tạo khoa học mang lại nguy hiểm

in believing in this sort of thing.

khi người ta tin vào nó.

So what I want to talk about today is belief.

Hôm nay, tôi muốn bàn về niềm tin.

I want to believe,

Tôi muốn tin vào một điều gì đó

and you do too.

Các bạn cũng vậy.

And in fact, I think my thesis here is that

Thực ra, luận điểm chính của tôi ở đây là

belief is the natural state of things.

tin tưởng là trạng thái tự nhiên.

It is the default option. We just believe.

Nó là một mặc định. Đơn giản là ta tin.

We believe all sorts of things.

Ta tin đủ thứ.

Belief is natural;

Tin tưởng là một việc tự nhiên.

disbelief, skepticism, science, is not natural.

Hoài nghi, đa nghi, khoa học là những điều không tự nhiên,

It's more difficult.

và bất tiện hơn.

It's uncomfortable to not believe things.

Khi không tin, ta cảm thấy khó chịu.

So like Fox Mulder on "X-Files,"

Giống như Fox Mulder trong "X-Files",

who wants to believe in UFOs? Well, we all do,

ai muốn tin vào vật thể ba? Tất cả chúng ta đều muốn.

and the reason for that is because

Và lý do là vò

we have a belief engine in our brains.

trong não ta có một cỗ máy niềm tin.

Essentially, we are pattern-seeking primates.

Về cơ bản, chúng ta là loài linh trưởng luôn tìm kiếm khuôn mẫ

We connect the dots: A is connected to B; B is connected to C.

Ta nối điểm này vơí điểm kia: A nối với B; B nối với C.

And sometimes A really is connected to B,

Đôi khi A thực sự có liên kết với B.

and that's called association learning.

Đó gọi là tiếp nhận kiến thức thông qua liên tưởng.

We find patterns, we make those connections,

Ta tìm các khuôn mẫu, liên kết điều này với điều kia

whether it's Pavlov's dog here

cho dù đó là chuyện con chó của Pavlov

associating the sound of the bell with the food,

liên hệ tiếng chuông với thức ăn,

and then he salivates to the sound of the bell,

và tiết nước bọt khi nghe tiếng chuông,

or whether it's a Skinnerian rat,

hay con chuột của Skinner

in which he's having an association

thiết lập liên hệ

between his behavior and a reward for it,

giữa hành vi của nó với phần thưởng

and therefore he repeats the behavior.

và từ đó lặp lại hành vi đó.

In fact, what Skinner discovered

Thực ra, phát hiện của Skinner

is that, if you put a pigeon in a box like this,

chính là: nếu bỏ chim bồ câu vào một cái hộp như thế này

and he has to press one of these two keys,

Nó phải ấn một trong hai nút này,

and he tries to figure out what the pattern is,

nó cố tìm ra quy luật

and you give him a little reward in the hopper box there --

và rồi bạn cho nó một phần thưởng nho nhỏ bỏ trong chiếc hộp hình phễu đằng kia.

if you just randomly assign rewards

Nếu bạn chỉ thưởng nó một cách ngẫu nhiên

such that there is no pattern,

không theo quy luật nào

they will figure out any kind of pattern.

nó sẽ tự phán đoán một quy luật bất kỳ.

And whatever they were doing just before they got the reward,

Nó sẽ lặp lại hành động vừa làm trước khi được thưởng

they repeat that particular pattern.

bất kể đó là gì.

Sometimes it was even spinning around twice counterclockwise,

Đôi khi nó thậm chí xoay hai vòng ngược chiều kim đồng hồ,

once clockwise and peck the key twice.

một vòng theo chiều kim đồng hồ và rồi gõ vào nút hai lần.

And that's called superstition,

Điều đó gọi là mê tín.

and that, I'm afraid,

Tôi e rằng con người chúng ta

we will always have with us.

luôn có trong mình kiểu mê tín đó.

I call this process "patternicity" --

Tôi gọi quá trình này là "quy luật hóa",

that is, the tendency to find meaningful patterns

tức là xu hướng đi tìm những quy luật, khuôn mẫu có nghĩa

in both meaningful and meaningless noise.

trong những tiếng ồn có nghiã và vô nghiã.

When we do this process, we make two types of errors.

Khi thực hiện quá trình này, ta phạm phải hai loại sai lầm.

A Type I error, or false positive,

Sai lầm Loại I, khẳng định sai,

is believing a pattern is real

tức là tin rằng một quy luật nào đó đúng

when it's not.

trong khi nó không đúng.

Our second type of error is a false negative.

Loại thứ hai là phủ định sai.

A Type II error is not believing

Tức là không tin

a pattern is real when it is.

vào một quy luật trong khi nó là quy luật đúng.

So let's do a thought experiment.

Hãy thử nghiệm điều này nhé.

You are a hominid three million years ago

Giả sử bạn là một người thuộc ba triệu năm trước

walking on the plains of Africa.

đang đi trên vùng bình nguyên châu Phi.

Your name is Lucy, okay?

Bạn tên là Lucy, ok?

And you hear a rustle in the grass.

Rồi bạn nghe thấy tiếng sột soạt trong cỏ.

Is it a dangerous predator,

Đó có phải là một con thú săn mồi nguy hiểm

or is it just the wind?

hay chỉ là tiếng gió?

Your next decision could be the most important one of your life.

Quyết định tiếp đó có thể là quyết định quan trọng nhất trong đời bạn.

Well, if you think that the rustle in the grass is a dangerous predator

Nếu bạn nghĩ tiếng sột soạt đó là của một con thú dữ

and it turns out it's just the wind,

và hoá ra đó chỉ là tiếng gió

you've made an error in cognition,

thì bạn đã sai lầm về mặt nhận biết

made a Type I error, false positive.

tức là Sai lầm loại I, khẳng định sai.

But no harm. You just move away.

Nhưng chẳng hại gì. Bạn chỉ việc tránh xa chỗ đó.

You're more cautious. You're more vigilant.

Bạn thận trọng hơn, quan sát kỹ hơn.

On the other hand, if you believe that the rustle in the grass is just the wind,

Mặt khác, nếu bạn tin rằng đó chỉ là tiếng gió,

and it turns out it's a dangerous predator,

mà hóa ra đó lại là một con thú dữ

you're lunch.

bạn đã thành bữa trưa của nó.

You've just won a Darwin award.

Bạn vừa giành được giải Darwin.

You've been taken out of the gene pool.

Bạn vưà bị loại ra khỏi tổng hợp gien trên quả đất.

Now the problem here is that

Vấn đề ở đây là

patternicities will occur whenever the cost

'quy luật hóa' sẽ diễn ra bất cứ khi nào thiệt hại

of making a Type I error

của sai lầm Loại I

is less than the cost of making a Type II error.

ít hơn Sai lầm Loại II.

This is the only equation in the talk by the way.

Trong bài nói chuyện này chỉ có một biểu thức này thôi nhé.

We have a pattern detection problem

Chúng ta có vấn đề trong việc phát hiện quy luật

that is assessing the difference between a Type I and a Type II error

đó là: việc đánh giá sự khác biệt giữa một sai lầm loại I và loại II

is highly problematic,

khá khó khăn,

especially in split-second, life-and-death situations.

đặc biệt trong những tình huống chớp nhoáng và mang tính sống còn.

So the default position

Vậy nên vị trí mặc định

is just: Believe all patterns are real --

là "tin rằng mọi quy luật là thật".

All rustles in the grass are dangerous predators

"Mọi tiếng động trong cỏ đều là kẻ thù nguy hiểm

and not just the wind.

không phải gió."

And so I think that we evolved ...

Cho nên tôi tin rằng ta đã tiến hóa...

there was a natural selection for the propensity for our belief engines,

quá trình chọn lọc tự nhiên tác động đến cỗ máy niềm tin,

our pattern-seeking brain processes,

các quá trình não kiếm tìm quy luật,

to always find meaningful patterns

để luôn luôn tìm thấy các khuôn mẫu có nghĩa

and infuse them with these sort of

và vận vào chúng những đặc điểm

predatory or intentional agencies that I'll come back to.

thù địch hoặc mưu mô mà tôi sẽ bàn sau.

So for example, what do you see here?

Ví dụ, bạn thấy gì đây?

It's a horse head, that's right.

Đó là một cái đầu ngựa, đúng rồi.

It looks like a horse. It must be a horse.

Nó trông giống như một con ngựa. Ắn hẳn là một con ngựa.

That's a pattern.

Đó là một khuôn mẫu.

And is it really a horse?

Có thật đấy là con ngựa không?

Or is it more like a frog?

Hay giống một con ếch hơn?

See, our pattern detection device,

Thấy không, thiết bị nhận biết khuôn mẫu của chúng ta,

which appears to be located in the anterior cingulate cortex --

có lẽ đặt ở vỏ não vùng đai trước --

it's our little detection device there --

thiết bị nhận biết nhỏ bé của ta ở đó -

can be easily fooled, and this is the problem.

nó có thể dễ dàng bị đánh lừa, và đấy chính là vấn đề.

For example, what do you see here?

Ví dụ, bạn thấy gì ở đây?

Yes, of course, it's a cow.

Vâng, tất nhiên. Đây là con bò.

Once I prime the brain -- it's called cognitive priming --

Một khi tôi đã gợi ý cho bộ não -- đó gọi là gợi ý nhận thức --

once I prime the brain to see it,

một khi tôi đã gợi ý cho bộ não thấy con bò,

it pops back out again even without the pattern that I've imposed on it.

nó sẽ nổi bật lên ngay cả khi không có đường viền tôi đặt xung quanh.

And what do you see here?

Và bạn thấy gì ở đây?

Some people see a Dalmatian dog.

Một số người thấy một con chó đốm.

Yes, there it is. And there's the prime.

Đúng vậy, nó đây. Và đây là gợi ý.

So when I go back without the prime,

Vậy nên khi tôi hỏi lại mà không có gợi ý

your brain already has the model

trong não của bạn đã có hình mẫu

so you can see it again.

nên bạn có thể thấy lại con chó đốm.

What do you see here?

Bạn thấy gì ở đây?

Planet Saturn. Yes, that's good.

Sao Thổ. Đúng rồi, rất tốt.

How about here?

Ở đây thì sao?

Just shout out anything you see.

Cứ nói to bất cứ thứ gì bạn thấy.

That's a good audience, Chris.

Khán giả ở đây thật là giỏi đấy Chris à.

Because there's nothing in this. Well, allegedly there's nothing.

Vì ở đây chẳng có gì cả. Ờ, xem như không có gì cả.

This is an experiment done by Jennifer Whitson

Đây là một thí nghiệm của Jennifer Whitson

at U.T. Austin

tại Đại học Texas tại Austin

on corporate environments

về môi trường liên hiệp

and whether feelings of uncertainty and out of control

và liệu cảm giác không chắc chắn và không nắm kiểm soát

makes people see illusory patterns.

có khiến người ta nhìn thấy các khuôn mẫu tưởng tượng không.

That is, almost everybody sees the planet Saturn.

Hầu hết mọi người thấy sao Thổ.

People that are put in a condition of feeling out of control

Những người bị đặt trong trạng thái có cảm giác mất kiểm soát

are more likely to see something in this,

có xu hướng thấy điều gì đó hơn

which is allegedly patternless.

trong bức hình được cho là không có hình mẫu này.

In other words, the propensity to find these patterns

Nói cách khác, thiên hướng tìm thấy các khuôn mẫu

goes up when there's a lack of control.

tăng lên khi bạn cảm thấy thiếu kiểm soát.

For example, baseball players are notoriously superstitious

Ví dụ, các cầu thủ bóng chày nổi tiếng mê tín

when they're batting,

khi họ đánh bóng,

but not so much when they're fielding.

nhưng khi chặn bóng thì không.

Because fielders are successful

Bởi người chặn bóng thành công

90 to 95 percent of the time.

90 đến 95%.

The best batters fail seven out of 10 times.

Những người đánh bóng giỏi nhất đánh hỏng 7 trên 10 lần.

So their superstitions, their patternicities,

Vậy nên những điều mê tín và việc kiếm tìm quy luật của họ

are all associated with feelings of lack of control

đều đi cùng với cảm giác mất kiểm soát

and so forth.

và tương tự.

What do you see in this particular one here, in this field?

Các bạn thấy cái gì ở đây?

Anybody see an object there?

Có ai thấy vật gì ở đây không?

There actually is something here,

Thực ra có đấy,

but it's degraded.

nhưng nó đã bị làm mờ đi.

While you're thinking about that,

Trong khi bạn suy nghĩ về điều này,

this was an experiment done by Susan Blackmore,

thì đây là một thí nghiệm của Susan Blackmore,

a psychologist in England,

một nhà tâm lý học ở Anh,

who showed subjects this degraded image

Bà cho một số người xem bức ảnh bị mờ này

and then ran a correlation between

rồi so sánh tương quan

their scores on an ESP test:

số điểm của họ trong bài kiểm tra ESP (cảm nhận siêu giác quan)

How much did they believe in the paranormal,

họ tin vào những chuyện huyền bí,

supernatural, angels and so forth.

siêu nhiên, các thiên thần, vân vân đến đâu.

And those who scored high on the ESP scale,

Những người cao điểm trong thang điểm ESP,

tended to not only see

có xu hướng không chỉ nhìn thấy

more patterns in the degraded images

nhiều mẫu hình hơn trong những bức ảnh bị làm mờ

but incorrect patterns.

mà còn thấy những hình sai.

Here is what you show subjects.

Đây là cái bạn cho chủ thể thử nghiệm xem.

The fish is degraded 20 percent, 50 percent

Ảnh con cá bị làm mờ 20%, 50%

and then the one I showed you,

và bức tôi cho các bạn xem,

70 percent.

70%.

A similar experiment was done by another [Swiss] psychologist

Một thí nghiệm tương tự đã được một nhà tâm lý học khác người Thụy Sĩ

named Peter Brugger,

tên là Peter Brugger, thực hiện.

who found significantly more meaningful patterns

Ông đã phát hiện rằng bán cầo não phải

were perceived on the right hemisphere,

nhận biết các hình mẫu tốt hơn nhiều

via the left visual field, than the left hemisphere.

so với não trái, nhờ vào thị trường trái.

So if you present subjects the images such

Vậy nên nếu bạn cho chủ thể thử nghiệm xem ảnh

that it's going to end up on the right hemisphere instead of the left,

sao cho hình xuất hiện trên não phải thay vì não trái,

then they're more likely to see patterns

chủ thể sẽ có xu hướng dễ thấy hình mẫu

than if you put it on the left hemisphere.

hơn là khi bạn truyền ảnh đến não trái.

Our right hemisphere appears to be

Bán cầu não phải của ta dường như là nơi

where a lot of this patternicity occurs.

nhiều thao tác 'quy luật hóa' diễn ra.

So what we're trying to do is bore into the brain

Điều chúng tôi đang cố gắng làm là đào sâu tìm hiểu bộ não

to see where all this happens.

để xem hiện tượng này xảy ra ở đâu.

Brugger and his colleague, Christine Mohr,

Brugger và cộng sự của anh là Christine Mohr,

gave subjects L-DOPA.

đã cho L-DOPA cho các chủ thể thử nghiệm.

L-DOPA's a drug, as you know, given for treating Parkinson's disease,

L-DOPA, như các bạn biết, là một loại thuốc để điều trị bệnh Parkinson,

which is related to a decrease in dopamine.

một bệnh liên quan tới sự suy giảm dopamine.

L-DOPA increases dopamine.

L-DOPA tăng cường dopamine.

An increase of dopamine caused

Và tăng cường dopamine khiến

subjects to see more patterns

chủ thể thử nghiệm thấy nhiều mẫu hình

than those that did not receive the dopamine.

hơn là những người không nhận dopamine.

So dopamine appears to be the drug

Vậy nên dopamine dường như là loại thuốc

associated with patternicity.

liên quan đến sự quy luật hóa.

In fact, neuroleptic drugs

Trong thực thế, thuốc an thần

that are used to eliminate psychotic behavior,

dùng để ngăn những hành vi loạn thần kinh

things like paranoia, delusions

như hoang tưởng, ảo tưởng

and hallucinations,

và ảo giác,

these are patternicities.

đó là những hiện tượng quy luật hóa.

They're incorrect patterns. They're false positives. They're Type I errors.

Chúng là những hình mẫu không đúng. Chúng là những khẳng định sai lầm, là sai lầm loại I.

And if you give them drugs

Và nếu bạn cho họ thuốc

that are dopamine antagonists,

kháng dopamine,

they go away.

các mẫu hình sẽ biến mất.

That is, you decrease the amount of dopamine,

Nói cách khác, khi giảm lượng dopamine,

and their tendency to see

xu hướng thấy mẫu hình như vậy

patterns like that decreases.

những hình mẫu như vậy giảm đi.

On the other hand, amphetamines like cocaine

Mặt khác, chất kích thích như cocaine,

are dopamine agonists.

là những thuốc tăng dopamine.

They increase the amount of dopamine.

Chúng tăng cường lượng dopamine.

So you're more likely to feel in a euphoric state,

nên bạn sẽ dễ thấy ngây ngất hơn,

creativity, find more patterns.

sáng tạo hơn và tìm thấy nhiều mẫu hình hơn.

In fact, I saw Robin Williams recently

Thực ra, gần đây tôi có gặp Robin Williams

talk about how he thought he was much funnier

anh ấy kể về chuyện ngày xưa, khi còn dính cocaine,

when he was doing cocaine, when he had that issue, than now.

anh ấy thấy mình hài hước hơn bây giờ.

So perhaps more dopamine

Vậy có lẽ lượng dopamine tăng lên

is related to more creativity.

liên quan đến tính sáng tạo cao hơn.

Dopamine, I think, changes

Tôi cho rằng opamine thay đổi

our signal-to-noise ratio.

tỉ lệ tín hiệu biến thành tiếng ồn trong não.

That is, how accurate we are

Điều này quyết định tính chính xác

in finding patterns.

của việc tìm ra mẫu hình.

If it's too low, you're more likely to make too many Type II errors.

Nếu tỉ lệ này quá thấp, bạn sẽ phạm phải quá nhiều sai lầm loại II.

You miss the real patterns. You don't want to be too skeptical.

Bạn bỏ qua những mẫu hình thật. Bạn không muốn quá đa nghi vậy đâu.

If you're too skeptical, you'll miss the really interesting good ideas.

Nếu bạn đa nghi quá, bạn sẽ bỏ mất những ý tưởng thực sự thú vị.

Just right, you're creative, and yet you don't fall for too much baloney.

Chỉ vừa đủ thôi, bạn là người sáng tạo nhưng đủ để không tin vào quá nhiều điều vớ vẩn.

Too high and maybe you see patterns everywhere.

Nếu quá cao, có lẽ bạn sẽ thấy mẫu hình ở mọi nơi.

Every time somebody looks at you, you think people are staring at you.

Mỗi khi ai đó nhìn bạn, bạn nghĩ rằng họ đang nhìn chằm chằm vào mình.

You think people are talking about you.

Bạn nghĩ mọi người đang bàn tán về mình.

And if you go too far on that, that's just simply

Và nếu bạn đi quá xa, điều đó

labeled as madness.

đơn giản gọi là bệnh tâm thần.

It's a distinction perhaps we might make

Đó là điểm khác biệt ta có thể thấy

between two Nobel laureates, Richard Feynman

giữa hai người đạt giải Nobel, Richard Feynman

and John Nash.

và John Nash.

One sees maybe just the right number

Một người có lẽ nhìn thấy vừa đủ

of patterns to win a Nobel Prize.

các quy luật để đoạt giải Nobel.

The other one also, but maybe too many patterns.

Người kia cũng như vậy, nhưng có lẽ quá nhiều mẫu hình, quy luật

And we then call that schizophrenia.

Khi đó ta gọi nó là bệnh hoang tưởng.

So the signal-to-noise ratio then presents us with a pattern-detection problem.

Vậy nên tỉ lệ tín hiệu chuyển thành tiếng ồn mang đến cho ta vấn đề về nhận biết mẫu hình.

And of course you all know exactly

Dĩ nhiên các bạn đều biết chính xác

what this is, right?

đây là gì, phải không.

And what pattern do you see here?

Các bạn thấy hình gì ở đây?

Again, I'm putting your anterior cingulate cortex to the test here,

Một lần nữa, tôi đang thử thách vỏ não vùng đai trước của bạn,

causing you conflicting pattern detections.

khiến cho bạn nhận ra những hình mẫu mâu thuẫn nhau.

You know, of course, this is Via Uno shoes.

Tất nhiên các bạn biết đây là giầy Via Uno.

These are sandals.

Đây là xăng-đan

Pretty sexy feet, I must say.

Phải công nhận đôi bàn chân khá sexy đấy.

Maybe a little Photoshopped.

Có lẽ đã được Photoshop đôi chút.

And of course, the ambiguous figures

Và tất nhiên, những hình ảnh mơ hồ

that seem to flip-flop back and forth.

trông có vẻ đang lật qua lật lại.

It turns out what you're thinking about a lot

Hóa ra điều mà bạn thường nghĩ đến

influences what you

ảnh hưởng tới những gì

tend to see.

bạn "thấy".

And you see the lamp here, I know.

Tôi biết các bạn thấy cái đèn ở đây.

Because the lights on here.

Vì có ánh sáng ở đây.

Of course, thanks to the environmentalist movement

Đương nhiên, nhờ vào phong trào bảo vệ môi trường

we're all sensitive to the plight of marine mammals.

chúng ta đều quan tâm tới vấn nạn của động vật có vú dưới nước.

So what you see in this particular ambiguous figure

Vậy nên thứ bạn nhìn thấy trong hình ảnh mờ ảo này

is, of course, the dolphins, right?

đương nhiên là cá heo, đúng không.

You see a dolphin here,

Bạn thấy một con cá heo ở đây.

and there's a dolphin,

Và kia là một con.

and there's a dolphin.

Và kia là một con.

That's a dolphin tail there, guys.

Cái đuôi cá kia kìa, mọi người ơi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

If we can give you conflicting data, again,

Nếu chúng tôi cho bạn những dữ liệu mâu thuẫn, một lần nữa,

your ACC is going to be going into hyperdrive.

vỏ não vùng đai trước của bạn sẽ vào chế độ hoạt động siêu nhanh.

If you look down here, it's fine. If you look up here, then you get conflicting data.

Nếu bạn nhìn xuống dưới này, mọi thứ đều ổn. Nếu bạn nhìn lên đây, bạn nhận các dữ liệu mâu thuẫn.

And then we have to flip the image

Sau đó, chúng tôi lật bức ảnh lại

for you to see that it's a set up.

để bạn thấy cái này là một sự sắp đặt.

The impossible crate illusion.

Ảo ảnh về chiếc sọt không tưởng.

It's easy to fool the brain in 2D.

Thật dễ đánh lừa bộ óc trong thế giới 2 chiều.

So you say, "Aw, come on Shermer, anybody can do that

Bạn nói rằng "Ối giời, Shermer, ai chẳng có thể làm điều đó

in a Psych 101 text with an illusion like that."

với ảo ảnh y vậy trong sách Tâm lý học căn bản 101.

Well here's the late, great Jerry Andrus'

Còn đây là ảo ảnh "chiếc sọt không tưởng" 3D

"impossible crate" illusion in 3D,

của Jerry Andrus

in which Jerry is standing inside

trong này Jerry đứng bên trong

the impossible crate.

chiếc sọt không tưởng.

And he was kind enough to post this

Và ông đã tốt bụng đăng cái này

and give us the reveal.

và hé mở sự thật cho chúng ta.

Of course, camera angle is everything. The photographer is over there,

Tất nhiên, mọi thứ là do góc máy ảnh. Nhiếp ảnh gia đứng ở kia.

and this board appears to overlap with this one, and this one with that one, and so on.

Và cái thanh này có vẻ như xếp chồng lên cái này, và cái này với cái kia, và tương tự,

But even when I take it away,

nhưng thậm chí khi tôi đã bỏ nó đi,

the illusion is so powerful because of how are brains are wired

ảo ảnh vẫn rất thuyết phục bởi bộ não chúng ta được xây dựng

to find those certain kinds of patterns.

để tìm kiếm những loại hình mẫu nhất định đó.

This is a fairly new one

Đây là một cái tương đối mới

that throws us off because of the conflicting patterns

khiến chúng ta rối trí bởi những mẫu hình mâu thuẫn

of comparing this angle with that angle.

khi so sánh góc này với góc kia.

In fact, it's the exact same picture side by side.

Thực ra, đây là hai bức ảnh giống hệt đặt cạnh nhau.

So what you're doing is comparing that angle

Bạn đang so góc đấy

instead of with this one, but with that one.

với góc kia thay vì góc này.

And so your brain is fooled.

Bộ não bạn bị đánh lừa như vậy.

Yet again, your pattern detection devices are fooled.

Lại một lần nữa, thiết bị nhận biết quy luật của bạn lại bị lừa.

Faces are easy to see

Mặt người thì dễ nhận diện

because we have an additional evolved

bởi chúng ta có một phần mềm nhận diện mặt

facial recognition software

cấp cao được thêm vào

in our temporal lobes.

thùy thái dương.

Here's some faces on the side of a rock.

Đây là một số gương mặt trên vách đá.

I'm actually not even sure if this is -- this might be Photoshopped.

Tôi thực sự không biết liệu đây có phải -- cái này có thể đã được Photoshop.

But anyway, the point is still made.

Nhưng dù sao thì, luận điểm chính vẫn là như thế.

Now which one of these looks odd to you?

Giờ thì bức ảnh nào trông bất thường với bạn?

In a quick reaction, which one looks odd?

Phản ứng thật nhanh, bức nào trông kỳ lạ?

The one on the left. Okay. So I'll rotate it

Bức hình bên trái. Ok. Tôi sẽ xoay nó lại

so it'll be the one on the right.

nên nó sẽ thành bức bên phải.

And you are correct.

Và các bạn đã đúng.

A fairly famous illusion -- it was first done with Margaret Thatcher.

Một ảo ảnh khá nổi tiếng -- thực hiện lần đầu tiên với Margaret Thatcher.

Now, they trade up the politicians every time.

Ngày nay, họ luôn tráo các chính trị gia như vậy.

Well, why is this happening?

Tại sao chuyện này lại xảy ra?

Well, we know exactly where it happens,

Chúng ta biết chính xác nó xảy ra ở đâu,

in the temporal lobe, right across, sort of above your ear there,

trong thùy thái dương, ngay trên tai.

in a little structure called the fusiform gyrus.

Trong một cấu trúc nhỏ gọi là cuộn não fusiform.

And there's two types of cells that do this,

Có hai loại tế bào thực hiện việc này,

that record facial features either globally,

ghi nhận các đặc điểm trên mặt hoặc một cách tổng quát

or specifically these large, rapid-firing cells,

hoặc cụ thể, những tế bào lớn và hoạt động cực nhanh này

first look at the general face.

đầu tiên nhìn vào gương mặt tổng quan.

So you recognize Obama immediately.

Vậy nên bạn lập tức nhận ra Obama.

And then you notice something quite

Sau đó bạn thấy có điều gì

a little bit odd about the eyes and the mouth.

hơi kì lạ ở đôi mắt và miệng.

Especially when they're upside down,

Đặc biệt khi chúng được quay ngược xuống,

you're engaging that general facial recognition software there.

Bạn đang sử dụng phần mềm nhận diện khuôn mặt đấy.

Now I said back in our little thought experiment,

Tôi đã nói trong thí nghiệm tư duy nhỏ của chúng ta lúc trước,

you're a hominid walking on the plains of Africa.

bạn là một người cổ đi trên bình nguyên châu Phi.

Is it just the wind or a dangerous predator?

Đó chỉ là gió hay một con thú ăn thịt nguy hiểm?

What's the difference between those?

Sự khác biệt giữa chúng là gì?

Well, the wind is inanimate;

Cơn gió là vật không sống;

the dangerous predator is an intentional agent.

còn thú dữ là một tác nhân có mục đích.

And I call this process agenticity.

Tôi gọi quá trình này là tác nhân hóa.

That is the tendency to infuse patterns

Đó là khuynh hướng đem vào những hình mẫu, quy luật

with meaning, intention and agency,

các ý nghĩa, mục đích và tác nhân,

often invisible beings from the top down.

thường là những thế lực vô hình từ trên cao.

This is an idea that we got

Đây là một ý tưởng chúng ta nhận được

from a fellow TEDster here, Dan Dennett,

từ một TEDster ở đây, Dan Dennett,

who talked about taking the intentional stance.

người đã nói về việc chủ động chọn quan điểm

So it's a type of that expanded to explain, I think, a lot of different things:

Vấn đề đó mở rộng ra sẽ giải thích được nhiều điều khác nhau,

souls, spirits, ghosts, gods, demons, angels,

linh hồn, hồn ma, thần thánh, quỷ dữ, thiên thần,

aliens, intelligent designers,

người ngoài hành tinh, các đấng sáng tạo

government conspiracists

những kẻ âm mưu trong nội các

and all manner of invisible agents

và đủ các thể loại những tác nhân vô hình

with power and intention, are believed

có quyền lực và mục đích, mà người ta cho là

to haunt our world and control our lives.

đang ám ảnh thế giới này và kiểm soát cuộc sống của chúng ta.

I think it's the basis of animism

Tôi nghĩ đây là nền tảng của thuyết duy linh

and polytheism and monotheism.

thuyết đa thần và thuyết độc thần.

It's the belief that aliens are somehow

Đó là niềm tin rằng người ngoài hành tinh

more advanced than us, more moral than us,

tiên tiến hơn chúng ta, có đạo đức hơn chúng ta,

and the narratives always are

Chuyện luôn luôn là như thế này

that they're coming here to save us and rescue us from on high.

họ từ trên kia xuống để cứu vớt chúng ta.

The intelligent designer's always portrayed

Những đấng sáng tạo luôn được miêu tả

as this super intelligent, moral being

là những người siêu thông minh và đạo đức

that comes down to design life.

đã hạ giới và thiết kế nên cuộc sống.

Even the idea that government can rescue us --

Ngay cả lối suy nghĩ cho rằng chính phủ có thể cứu giúp ta

that's no longer the wave of the future,

chẳng còn thích hợp lâu dài được nưã.

but that is, I think, a type of agenticity:

Nhưng theo tôi nghĩ, đó là một loại tác nhân hóa,

projecting somebody up there,

cho rằng trên kia có một ai đó

big and powerful, will come rescue us.

vĩ đại và quyền năng sẽ tới giải cứu chúng ta.

And this is also, I think, the basis of conspiracy theories.

Tôi nghĩ rằng đây cũng là cơ sở của những giả định âm mưu.

There's somebody hiding behind there pulling the strings,

Có ai đó đứng đằng sau điều khiển mọi việc,

whether it's the Illuminati

bất kể đó là Illuminati

or the Bilderbergers.

hay Bilderbergers.

But this is a pattern detection problem, isn't it?

Nhưng đây là một vấn đề về nhận biết hình mẫu, phải không?

Some patterns are real and some are not.

Một số hình mẫu và quy luật là thực, một số không.

Was JFK assassinated by a conspiracy or by a lone assassin?

JFK bị ám sát bởi một mạng lưới hay chỉ một kẻ giết người duy nhất?

Well, if you go there -- there's people there on any given day --

Nếu bạn đến đó -- ở đó bất cứ ngày nào cũng có người --

like when I went there, here -- showing me where the different shooters were.

như lần tôi đến đó -- họ chỉ cho tôi những nơi mà các sát thủ đã ẩn náu.

My favorite one was he was in the manhole.

Tôi thích nhất là khi họ nói hắn ta đã nấp dưới cống.

And he popped out at the last second, took that shot.

Và hắn nhảy ra vào đúng thời khắc cuối cùng, bắn phát súng định mệnh.

But of course, Lincoln was assassinated by a conspiracy.

Nhưng tất nhiên, Lincoln bị ám sát bởi một âm mưu.

So we can't just uniformly dismiss

Vậy ta không thể đồng loạt loại bỏ

all patterns like that.

tất cả những quy luật như thế.

Because, let's face it, some patterns are real.

Bởi vì, thật ra mà nói, một số quy luật là có thực.

Some conspiracies really are true.

Một số âm mưu là thật.

Explains a lot, maybe.

Có lẽ nó giải thích cho rất nhiều điều.

And 9/11 has a conspiracy theory. It is a conspiracy.

Có giả định về âm mưu đứng sau 11/9. Đó là một âm mưu.

We did a whole issue on it.

Chúng tôi dành trọn một kỳ báo cho vụ này.

Nineteen members of Al Queda plotting to fly planes into buildings

19 thành viên Al Queda lên kế hoạch đâm máy bay vào các tòa nhà

constitutes a conspiracy.

tạo thành một âm mưu.

But that's not what the "9/11 truthers" think.

Nhưng những người tự cho mình biết sự thật về ngày 11/9 không nghĩ vậy.

They think it was an inside job by the Bush administration.

Họ nghĩ đó là một âm mưu nội phản của chính quyền Bush.

Well, that's a whole other lecture.

Chuyện này cần cả một bài nói chuyện khác.

You know how we know that 9/11

Nhưng bạn biết làm sao chúng tôi biết vụ 11/9

was not orchestrated by the Bush administration?

không phải do chính quyền Bush giật dây không?

Because it worked.

Bởi nó đã thành công.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

So we are natural-born dualists.

Vậy nên chúng ta bẩm sinh không suy nghĩ dựa vào thực tế.

Our agenticity process comes from

Quá trình tác nhân hóa của chúng ta đến từ việc

the fact that we can enjoy movies like these.

ta có thể cảm nhận những bộ phim như thế này.

Because we can imagine, in essence,

Bởi, về cơ bản, chúng ta có thể tưởng tượng ra

continuing on.

điều gì xảy ra tiếp theo.

We know that if you stimulate the temporal lobe,

Chúng ta biết nếu kích thích thùy thái dương,

you can produce a feeling of out-of-body experiences,

bạn có thể tạo những trải nghiệm thoát xác,

near-death experiences,

những trải nghiệm cận kề cái chết,

which you can do by just touching an electrode to the temporal lobe there.

bạn có thể tạo ra chúng bằng cách dí điện cực vào thùy thái dương.

Or you can do it through loss of consciousness,

Hoặc bạn có thể tạo ra nó khi bất tỉnh

by accelerating in a centrifuge.

hoặc tăng tốc trong một máy ly tâm.

You get a hypoxia, or a lower oxygen.

Bạn sẽ giảm oxy huyết.

And the brain then senses

Và khi đó bộ não cảm nhận

that there's an out-of-body experience.

có một cảm giác thoát xác.

You can use -- which I did, went out and did --

Bạn có thể dùng -- việc này tôi đã thử -

Michael Persinger's God Helmet,

Mũ bảo hiểm Đức Chúa của Michael Persinger,

that bombards your temporal lobes with electromagnetic waves.

dội sóng điện từ vào hai thùy thái dương của bạn.

And you get a sense of out-of-body experience.

Và bạn sẽ cảm nhận trải nghiệm thoát xác.

So I'm going to end here with a short video clip

Tôi xin dừng lại ở đây bằng một clip ngắn

that sort of brings all this together.

tổng hợp lại tất cả.

It's just a minute and a half.

Chỉ một phút rưỡi thôi.

It ties together all this into the power of expectation and the power of belief.

Clip này sẽ tổng hợp tất cả lại để suy ra sức mạnh của sự trông đợi và sức mạnh của niềm tin.

Go ahead and roll it.

Nào, xem thôi.

Narrator: This is the venue they chose for their fake auditions

Người kể: Đây là địa điểm được chọn cho một cuộc thử vai giả

for an advert for lip balm.

cho quảng cáo son dưỡng môi.

Woman: We're hoping we can use part of this

Người phụ nữ: Chúng ta hy vọng có thể dùng một phần trong này

in a national commercial, right?

cho một chiến dịch quảng cáo toàn quốc, đúng không.

And this is test on some lip balms

Và đây là thử nghiệm son dưỡng môi

that we have over here.

chúng tôi có ở đây.

And these are our models who are going to help us,

Đây là các người mẫu sẽ giúp chúng ta,

Roger and Matt.

Roger và Matt.

And we have our own lip balm,

Chúng ta có son dưỡng môi của mình

and we have a leading brand.

và một thương hiệu hàng đầu.

Would you have any problem

Có ai có vấn đề

kissing our models to test it?

nếu phải hôn người mẫu để thử son không?

Girl: No.

Cô gái: Không.

Woman: You wouldn't? (Girl: No.) Woman: You'd think that was fine.

Người phụ nữ: Cô thì sao? (Cô gái: Không.) Người phụ nữ: Cô nghĩ sẽ ổn chứ?

Girl: That would be fine. (Woman: Okay.)

Cô gái: Không có vấn đề gì. (Người phụ nữ: Ok.)

So this is a blind test.

Đây là một bài thử nghiệm bịt mắt.

I'm going to ask you to go ahead

Tôi sẽ yêu cầu các cô tiến lên

and put a blindfold on.

và bịt mắt vào.

Kay, now can you see anything? (Girl: No.)

Ok, giờ cô có thấy gì không? (Cô gái: Không.)

Pull it so you can't even see down. (Girl: Okay.)

Kéo xuống để cô không thấy ở dưới. (Cô gái: Ok.)

Woman: It's completely blind now, right?

Người phụ nữ: Hoàn toàn không thấy gì chứ?

Girl: Yes. (Woman: Okay.)

Cô gái: Vâng. (Người phụ nữ: Ok. )

Now, what I'm going to be looking for in this test

Giờ thì, điều tôi cần tìm trong thử nghiệm này

is how it protects your lips,

đó là son dưỡng bảo vệ môi ra sao,

the texture, right,

và kết cấu bề mặt của son,

and maybe if you can discern any flavor or not.

và có lẽ xem thử liệu các cô có thấy mùi vị nào hay không.

Girl: Okay. (Woman: Have you ever done a kissing test before?)

Cô gái: Ok. (Người phụ nữ: Cô đã bao giờ thử nghiệm hôn chưa?)

Girl: No.

Cô gái: Chưa.

Woman: Take a step here.

Người phụ nữ: Bước một bước lên đây.

Okay, now I'm going to ask you to pucker up.

Được rồi, giờ tôi muốn cô chúm môi lại.

Pucker up big and lean in just a little bit, okay?

Chúm môi và hơi nghiêng vào thôi, được không.

(Music)

(Âm nhạc)

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Laughter)

(Tiếng cười)

Woman: Okay.

Ok.

And, Jennifer, how did that feel?

Jennifer, cô cảm thấy thế nào?

Jennifer: Good.

Jennifer: Tuyệt.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Girl: Oh my God!

Cô gái: Ôi, Chúa tôi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Michael Shermer: Thank you very much. Thank you. Thanks.

Michael Shermer: Cảm ơn rất nhiều. Cảm ơn các bạn. Cảm ơn.