The pattern behind self-deception | Michael Shermer

Tłumaczenie: Pawel Banas Korekta: Anna Chadzynska

So since I was here last in '06,

Od czasu kiedy byłem tutaj ostatni raz w 2006 roku,

we discovered that global climate change

odkryliśmy, że globalne ocieplenie

is turning out to be a pretty serious issue,

okazało się być naprawdę poważnym problemem.

so we covered that fairly extensively

Poświęciliśmy temu zagadnieniu całkiem sporo miejsca

in Skeptic magazine.

w magazynie "Skeptic".

We investigate all kinds

Zbadaliśmy wszelkiego rodzaju

of scientific and quasi-scientific controversies,

naukowe i pseudonaukowe kontrowersje.

but it turns out we don't have to worry about any of this

Lecz okazało się, że nie ma się o co martwić,

because the world's going to end in 2012.

ponieważ świat i tak skończy się w 2012 roku.

Another update:

Następna aktualizacja:

You will recall I introduced you guys

Przypomnicie sobie, że przedstawiłem wam

to the Quadro Tracker.

"Quadro Tracker".

It's like a water dowsing device.

Jest to coś w rodzaju różdżki.

It's just a hollow piece of plastic with an antenna that swivels around.

Po prostu pusty w środku kawałek plastiku z obracającą się wkoło antenką.

And you walk around, and it points to things.

Chodzisz sobie wokoło i wskazujesz na różne rzeczy.

Like if you're looking for marijuana in students' lockers,

Na przykład jeśli szukasz marihuany w szafkach studentów,

it'll point right to somebody.

to coś wskaże bezpośrednio jakąś osobę.

Oh, sorry. (Laughter)

Och, przepraszam. (Śmiechy)

This particular one that was given to me

To konkretne urządzenie, które zostało mi podarowane

finds golf balls,

znajduje piłeczki do golfa,

especially if you're at a golf course

zwłaszcza jeśli jesteś na polu golfowym

and you check under enough bushes.

i sprawdzisz wystarczającą liczbę krzaków.

Well, under the category of "What's the harm of silly stuff like this?"

W kategorii "Jaką krzywdę może spowodować tak głupia rzecz jak to?",

this device, the ADE 651,

to urządzenie, ADE 651,

was sold to the Iraqi government

zostało sprzedane władzom Iraku

for 40,000 dollars apiece.

za 40 tyś. dolarów od sztuki.

It's just like this one, completely worthless,

Jest dokładnie jak to, kompletnie bezużyteczne,

in which it allegedly worked by "electrostatic

i rzekomo działało na zasadzie

magnetic ion attraction,"

"elektrostatycznego przyciągania jonów",

which translates to

co można tłumaczyć jako

"pseudoscientific baloney" -- would be the nice word --

"pseudonaukowa bzdura" - to jest odpowiednie określenie -

in which you string together a bunch of words that sound good,

która łączy razem przypadkowe słowa tak aby dobrze brzmiały,

but it does absolutely nothing.

ale jest całkowicie bezużyteczne.

In this case, at trespass points,

W tym przypadku na punktach kontrolnych,

allowing people to go through

przepuszczanie ludzi przez bramkę,

because your little tracker device said they were okay,

ponieważ ten mały wykrywacz niczego nie wykrył,

actually cost lives.

naprawdę kosztuje czyjeś życie.

So there is a danger to pseudoscience,

Niebezpieczeństwo pseudonauki tkwi

in believing in this sort of thing.

we wierze w tego typu rzeczy.

So what I want to talk about today is belief.

Tak więc, chciałbym dzisiaj porozmawiać o wierze.

I want to believe,

Chcę wierzyć

and you do too.

i ty także.

And in fact, I think my thesis here is that

W rzeczywistości, teza która postawię tutaj mówi, że

belief is the natural state of things.

wiara jest naturalnym stanem rzeczy.

It is the default option. We just believe.

Jest to opcja domyślna. Po prostu wierzymy.

We believe all sorts of things.

Wierzymy w wiele różnych rzeczy.

Belief is natural;

Wiara jest naturalna.

disbelief, skepticism, science, is not natural.

Brak wiary, sceptycyzm, nauka - to nie jest naturalne.

It's more difficult.

Jest trudniejsze.

It's uncomfortable to not believe things.

Niewygodnie jest nie wierzyć.

So like Fox Mulder on "X-Files,"

Tak jak Fox Mulder w "Z archiwum X",

who wants to believe in UFOs? Well, we all do,

który chce wierzyć w UFO. Wszyscy chcemy.

and the reason for that is because

A robimy to dlatego, że

we have a belief engine in our brains.

w naszym mózgach funkcjonuje mechanizm wiary.

Essentially, we are pattern-seeking primates.

W pierwszym rzędzie, jesteśmy istotami szukającymi wzorców.

We connect the dots: A is connected to B; B is connected to C.

Łączymy punkty: A łączy się z B, B łączy się z C.

And sometimes A really is connected to B,

I czasami A rzeczywiście łączy się z B.

and that's called association learning.

I jest to nauka metodą skojarzeń.

We find patterns, we make those connections,

Znajdujemy wzory, tworzymy powiązania,

whether it's Pavlov's dog here

czy jest to pies Pawłowa,

associating the sound of the bell with the food,

który kojarzy dźwięk dzwonka z jedzeniem

and then he salivates to the sound of the bell,

i ślini się za każdym razem gdy go usłyszy,

or whether it's a Skinnerian rat,

czy też jest to szczur w klatce Skinnera,

in which he's having an association

który znajduje powiązanie

between his behavior and a reward for it,

pomiędzy swoim zachowaniem a nagrodą,

and therefore he repeats the behavior.

dlatego wciąż powtarza dane zachowanie.

In fact, what Skinner discovered

W rzeczywistości, Skinner odkrył,

is that, if you put a pigeon in a box like this,

że jeśli włożysz gołębia do takiej klatki jak ta

and he has to press one of these two keys,

i zmusisz go do wciskania jednego z tych dwóch wpustów

and he tries to figure out what the pattern is,

i on próbuje pojąć jaki wzór został zastosowany

and you give him a little reward in the hopper box there --

a ty dajesz mu małą nagrodę do zbiorniczka.

if you just randomly assign rewards

Jeśli po prostu będziesz je losowo nagradzał

such that there is no pattern,

tak że nie będzie istniał żaden wzorzec,

they will figure out any kind of pattern.

to i tak go wymyślą.

And whatever they were doing just before they got the reward,

I cokolwiek robiły na chwilę przed uzyskaniem nagrody

they repeat that particular pattern.

powtarzają właśnie ten określony wzorzec.

Sometimes it was even spinning around twice counterclockwise,

Czasami obracały się nawet dwa razy w kierunku przeciwnym do obrotów wskazówek zegara,

once clockwise and peck the key twice.

raz zgodnie z ruchem wskazówek zegara, dziobiąc dwa razy wpust.

And that's called superstition,

I to jest właśnie zabobon.

and that, I'm afraid,

I obawiam się,

we will always have with us.

że zawsze będzie z nami.

I call this process "patternicity" --

Nazywam ten proces paternifikacją,

that is, the tendency to find meaningful patterns

tj. skłonność do zauważania wzorców,

in both meaningful and meaningless noise.

tam gdzie są i tam gdzie ich nie ma.

When we do this process, we make two types of errors.

Wykonując ten proces, popełniamy dwa rodzaje błędów.

A Type I error, or false positive,

Błąd pierwszego rodzaju, lub alfa-błąd,

is believing a pattern is real

to wynajdywanie wzorców tam,

when it's not.

gdzie ich nie ma.

Our second type of error is a false negative.

Natomiast błąd drugiego rodzaju, beta-błąd.

A Type II error is not believing

Typ drugi występuje gdy nie wierzymy,

a pattern is real when it is.

że wzorzec zachodzi, gdy ten jest całkiem realny.

So let's do a thought experiment.

Tak więc, zróbmy eksperyment.

You are a hominid three million years ago

Jesteś hominidem sprzed 3 milionów lat

walking on the plains of Africa.

stąpającym po równinach Afryki.

Your name is Lucy, okay?

Masz na imię Lucy, zgoda?

And you hear a rustle in the grass.

I słyszysz szelest w trawie.

Is it a dangerous predator,

Czy jest to niebezpieczny drapieżnik,

or is it just the wind?

czy to po prostu wiatr?

Your next decision could be the most important one of your life.

Twoja następna decyzja może być najważniejszą decyzją w twoim życiu.

Well, if you think that the rustle in the grass is a dangerous predator

Jeśli myślisz, że szelest w trawie oznacza niebezpiecznego drapieżnika,

and it turns out it's just the wind,

a okaże się, że jest to tylko wiatr,

you've made an error in cognition,

będzie to jedynie błąd poznawczy,

made a Type I error, false positive.

błąd pierwszego rodzaju, alfa-błąd.

But no harm. You just move away.

Ale nic się nie stało. Po prostu oddalasz się.

You're more cautious. You're more vigilant.

Jesteś bardziej uważny. Jesteś bardziej czujny.

On the other hand, if you believe that the rustle in the grass is just the wind,

Z drugiej strony jeśli uwierzysz, że szelest w trawie jest wynikiem wiatru,

and it turns out it's a dangerous predator,

a okaże się jednak, że jest to niebezpieczny drapieżca,

you're lunch.

stajesz się przekąską.

You've just won a Darwin award.

Właśnie zdobyłeś nagrodę Darwina.

You've been taken out of the gene pool.

Zostałeś wyeliminowany z puli genów.

Now the problem here is that

Problem polega na tym, że

patternicities will occur whenever the cost

wzorce pojawią się ilekroć koszt

of making a Type I error

popełnienia błędu pierwszego typu

is less than the cost of making a Type II error.

jest mniejszy od kosztu popełnienia błędu drugiego typu.

This is the only equation in the talk by the way.

To jest jedyne równanie w tej prezentacji.

We have a pattern detection problem

Mamy problem w wykrywaniu wzorców,

that is assessing the difference between a Type I and a Type II error

szacowanie różnic pomiędzy błędem pierwszego i drugiego typu

is highly problematic,

jest wysoce skomplikowane,

especially in split-second, life-and-death situations.

zwłaszcza gdy w ułamku sekundy musimy zadecydować o sprawach życia i śmierci.

So the default position

Tak więc, postawa domyślna

is just: Believe all patterns are real --

to po prostu wiara w to, że wszelkie wzorce są prawdziwe.

All rustles in the grass are dangerous predators

Każdy szelest trawy oznacza niebezpiecznego drapieżce,

and not just the wind.

a nie wiatr.

And so I think that we evolved ...

Tak więc, sądzę, że się rozwinęliśmy...

there was a natural selection for the propensity for our belief engines,

To dobór naturalny stoi za naszą skłonnością do wiary,

our pattern-seeking brain processes,

naszymi szukającymi wzorców procesami mózgowymi,

to always find meaningful patterns

aby zawsze znaleźć sensowny wzorzec

and infuse them with these sort of

i napełnić go pewnego rodzaju

predatory or intentional agencies that I'll come back to.

drapieżczymi lub celowymi działaniami do których jeszcze wrócę.

So for example, what do you see here?

Tak więc dla przykładu, co tutaj widzicie?

It's a horse head, that's right.

To jest głowa konia.

It looks like a horse. It must be a horse.

Wygląda jak koń. To musi być koń.

That's a pattern.

To jest wzorzec.

And is it really a horse?

Czy to naprawdę koń?

Or is it more like a frog?

Czy może jednak żaba?

See, our pattern detection device,

Widzicie, nasze urządzenie do wykrywania wzorców,

which appears to be located in the anterior cingulate cortex --

ulokowane jest w przednim zakręcie obręczy kory mózgowej -

it's our little detection device there --

Jest to nasz mały detektor, który

can be easily fooled, and this is the problem.

można łatwo oszukać i to jest właśnie problem.

For example, what do you see here?

Co widzicie tutaj na przykład?

Yes, of course, it's a cow.

Oczywiście. To jest krowa.

Once I prime the brain -- it's called cognitive priming --

Kiedy przygotuję mózg - nazywa się to torowaniem -

once I prime the brain to see it,

kiedy już przygotuję mózg aby to widzieć,

it pops back out again even without the pattern that I've imposed on it.

wyskakuje z powrotem nawet bez narzuconego wzorca.

And what do you see here?

A co widzicie tutaj?

Some people see a Dalmatian dog.

Niektórzy widzą dalmatyńczyka.

Yes, there it is. And there's the prime.

Tak, to prawda i to jest właśnie torowanie.

So when I go back without the prime,

Tak więc, kiedy wracam bez torowania,

your brain already has the model

twój mózg już posiada model,

so you can see it again.

tak, że znowu możesz go zobaczyć.

What do you see here?

Co tutaj widzicie?

Planet Saturn. Yes, that's good.

Planeta Saturn. Tak, dobrze.

How about here?

A tutaj?

Just shout out anything you see.

Po prostu krzyczcie gdy coś zobaczycie.

That's a good audience, Chris.

Ta publiczność jest niezła, Chris.

Because there's nothing in this. Well, allegedly there's nothing.

Ponieważ nic tutaj nie ma. Rzekomo nic nie ma.

This is an experiment done by Jennifer Whitson

Jest to eksperyment wykonany przez Jennifer Whitson

at U.T. Austin

z Uniwersytetu Teksańskiego w Austin

on corporate environments

dotyczący środowisk korporacyjnych

and whether feelings of uncertainty and out of control

i czy uczucia niepewności i braku kontroli

makes people see illusory patterns.

powodują, że ludzie widzą iluzoryczne wzorce.

That is, almost everybody sees the planet Saturn.

Prawie wszyscy widzą planetę Saturn.

People that are put in a condition of feeling out of control

Ludzie, którzy znajdują się w warunkach odczucia braku kontroli

are more likely to see something in this,

są bardziej skłonni widzieć coś,

which is allegedly patternless.

co przypuszczalnie pozbawione jest wzorca.

In other words, the propensity to find these patterns

Innymi słowy, skłonność do znajdowania wzorców

goes up when there's a lack of control.

wzrasta w sytuacji braku kontroli.

For example, baseball players are notoriously superstitious

Na przykład, zabobonność wśród graczy w baseballa jest powszechnie znana,

when they're batting,

zwłaszcza wśród zawodników używających kija,

but not so much when they're fielding.

lecz zdecydowanie mniejsza wśród zawodników z pola.

Because fielders are successful

Dlatego, że zawodnicy z pola odnoszą sukces

90 to 95 percent of the time.

w 90 do 95 procent przypadków.

The best batters fail seven out of 10 times.

Najlepsi zawodnicy uderzający kijem chybiają w 7 na 10 przypadków.

So their superstitions, their patternicities,

Tak więc, ich zabobonność, ich paternifikacja

are all associated with feelings of lack of control

jest w całości związana z uczuciem braku kontroli

and so forth.

i tak dalej.

What do you see in this particular one here, in this field?

Co widzicie w tym określonym przypadku, na tym polu?

Anybody see an object there?

Czy ktoś widzi tutaj jakiś obiekt?

There actually is something here,

W rzeczywistości coś się tutaj znajduje,

but it's degraded.

lecz jest mocno niewyraźne.

While you're thinking about that,

Kiedy zastanawiacie się nad tym,

this was an experiment done by Susan Blackmore,

ten eksperyment został wykonany przez Susan Blackmore,

a psychologist in England,

angielską psycholog,

who showed subjects this degraded image

która przedstawiła badanym to niewyraźne zdjęcie,

and then ran a correlation between

a później sprawdziła czy zachodzi korelacja z

their scores on an ESP test:

ich wynikami testu na postrzeganie pozazmysłowe,

How much did they believe in the paranormal,

jak bardzo wierzą w zjawiska paranormalne,

supernatural, angels and so forth.

siły nadprzyrodzone, anioły i tym podobne.

And those who scored high on the ESP scale,

I ci co zdobyli najwięcej punktów w teście,

tended to not only see

mieli skłonność do dostrzegania, nie tylko

more patterns in the degraded images

większej ilości wzorców na tle tego niewyraźnego zdjęcia,

but incorrect patterns.

ale również wzorców, które są nieprawdziwe.

Here is what you show subjects.

Oto co pokazujesz badanym.

The fish is degraded 20 percent, 50 percent

Widoczność ryby jest zdegradowana o 20 procent, 50 procent,

and then the one I showed you,

i to które pokazałem wam wcześniej,

70 percent.

o 70 procent.

A similar experiment was done by another [Swiss] psychologist

Podobny eksperyment został przeprowadzony przez szwajcarskiego psychologa,

named Peter Brugger,

Petera Bruggera,

who found significantly more meaningful patterns

który odkrył, że zdecydowanie więcej sensownych wzorców

were perceived on the right hemisphere,

tworzy się w prawej półkuli mózgu

via the left visual field, than the left hemisphere.

poprzez pole widzenia oka lewego, niż w lewej półkuli mózgu.

So if you present subjects the images such

Tak więc, jeśli przedstawisz badanym zdjęcia tak,

that it's going to end up on the right hemisphere instead of the left,

że znajdą one swój finał w prawej półkuli mózgu zamiast w lewej,

then they're more likely to see patterns

to będą bardziej skłonni dostrzec wzorce

than if you put it on the left hemisphere.

niż gdyby zostały odebrane przez lewa półkulę.

Our right hemisphere appears to be

Nasza prawa półkula mózgowa okazuje się być

where a lot of this patternicity occurs.

miejscem gdzie pojawia bardzo dużo wzorców.

So what we're trying to do is bore into the brain

Tak więc, spróbujmy przewiercić się do mózgu

to see where all this happens.

aby zobaczyć gdzie to wszystko się dzieje.

Brugger and his colleague, Christine Mohr,

Brugger i jego kolega, Christine Mohr,

gave subjects L-DOPA.

podali badanym L-DOPA.

L-DOPA's a drug, as you know, given for treating Parkinson's disease,

L-DOPA jest lekiem podawanym pacjentom chorym na Parkinsona,

which is related to a decrease in dopamine.

chorobą związaną z ubytkiem dopaminy.

L-DOPA increases dopamine.

L-DOPA zwiększa stężenie dopaminy.

An increase of dopamine caused

Wzrost stężenia dopaminy powoduje,

subjects to see more patterns

że badana grupa widzi więcej wzorców,

than those that did not receive the dopamine.

niż grupa, która nie otrzymała dopaminy.

So dopamine appears to be the drug

Tak więc, dopamina okazuje się być lekiem,

associated with patternicity.

który związany jest ze skłonnością do zauważania wzorców.

In fact, neuroleptic drugs

W istocie, leki przeciwpsychotyczne,

that are used to eliminate psychotic behavior,

które są używane do eliminowania zachowań psychotycznych,

things like paranoia, delusions

takich jak paranoja, urojenia,

and hallucinations,

czy halucynacje,

these are patternicities.

zwiększają skłonność do dostrzegania wzorców.

They're incorrect patterns. They're false positives. They're Type I errors.

To są błędne wzorce, alfa-błędy, błędy pierwszego rodzaju.

And if you give them drugs

I jeśli podasz im leki,

that are dopamine antagonists,

które blokują produkcję dopaminy,

they go away.

one zanikają.

That is, you decrease the amount of dopamine,

Zmniejszasz stężenie dopaminy

and their tendency to see

i ich skłonność to widzenia

patterns like that decreases.

wzorców również się zmniejsza.

On the other hand, amphetamines like cocaine

Z drugiej strony, narkotyki takie jak kokaina,

are dopamine agonists.

są agonistami dopaminy.

They increase the amount of dopamine.

Zwiększają stężenie dopaminy.

So you're more likely to feel in a euphoric state,

Mamy większą skłonność do odczuwania stanu euforii,

creativity, find more patterns.

stajemy się bardziej kreatywni, znajdujemy większą ilości wzorców.

In fact, I saw Robin Williams recently

W istocie, widziałem ostatnio Robina Williamsa,

talk about how he thought he was much funnier

mówiącego o tym, że myślał że był bardziej zabawny,

when he was doing cocaine, when he had that issue, than now.

kiedy zażywał kokainę i był uzależniony, niż teraz.

So perhaps more dopamine

Możliwe, że większa ilość dopaminy

is related to more creativity.

zwiększa naszą kreatywność.

Dopamine, I think, changes

Dopamina, jak sądzę, zmienia

our signal-to-noise ratio.

nasz współczynnik sygnału do szumu.

That is, how accurate we are

To znaczy, jak często znajdujemy

in finding patterns.

prawidłowe wzorce.

If it's too low, you're more likely to make too many Type II errors.

Jeśli jest zbyt niski, to mamy skłonność do robienia zbyt wielu błędów II rodzaju.

You miss the real patterns. You don't want to be too skeptical.

Nie dostrzegasz prawdziwego wzorca. Nie chcemy być przesadnie sceptyczni.

If you're too skeptical, you'll miss the really interesting good ideas.

Jeśli jesteś zbyt sceptyczny, nie dostrzegasz wielu interesujących dobrych pomysłów.

Just right, you're creative, and yet you don't fall for too much baloney.

Idealnie - jesteś kreatywny, a mimo tego nie wierzysz w zbyt wiele bzdur.

Too high and maybe you see patterns everywhere.

Zbyt wysoki wynik; możliwe, że widzisz wzorce wszędzie.

Every time somebody looks at you, you think people are staring at you.

Zawsze, kiedy ktoś na ciebie spojrzy, myślisz że ludzie się na ciebie gapią.

You think people are talking about you.

Wydaje ci się, że rozmawiają o tobie.

And if you go too far on that, that's just simply

I jeśli zaczniesz przesadzać, to po prostu

labeled as madness.

otrzymasz etykietkę szaleńca.

It's a distinction perhaps we might make

Jest różnica, jeśli oczywiście można tak powiedzieć,

between two Nobel laureates, Richard Feynman

pomiędzy dwoma laureatami Nobla, Richardem Feynmanem,

and John Nash.

a Joshem Nashem.

One sees maybe just the right number

Jeden z nich może widzi odpowiednią ilość

of patterns to win a Nobel Prize.

wzorców aby wygrać nagrodę Nobla.

The other one also, but maybe too many patterns.

Drugi również, ale może widzi zbyt wiele wzorców.

And we then call that schizophrenia.

A to już jest schizofrenia.

So the signal-to-noise ratio then presents us with a pattern-detection problem.

Tak więc, współczynnik sygnału do szumu odsłania nam problem związany z wykrywaniem wzorców.

And of course you all know exactly

I oczywiście wszyscy dokładnie wiemy

what this is, right?

co to jest.

And what pattern do you see here?

Jaki wzorzec widzicie tutaj?

Again, I'm putting your anterior cingulate cortex to the test here,

Znowu testuję wasz przedni zakręt obręczy kory mózgowej

causing you conflicting pattern detections.

powodując problem w wykrywaniu wzorców.

You know, of course, this is Via Uno shoes.

Oczywiście to są buty Via Uno.

These are sandals.

Sandały.

Pretty sexy feet, I must say.

Naprawdę seksowne stopy, muszę powiedzieć.

Maybe a little Photoshopped.

Może troszeczkę wyretuszowane.

And of course, the ambiguous figures

I oczywiście, wieloznaczne figury,

that seem to flip-flop back and forth.

które wyglądają jakby się przewracały w te i we wte.

It turns out what you're thinking about a lot

Okazało się, że to o czym myślisz w dużym stopniu

influences what you

wpływa na to co

tend to see.

zamierzasz zobaczyć.

And you see the lamp here, I know.

Tutaj widać lampę, tak wiem.

Because the lights on here.

Ponieważ światło jest powyżej.

Of course, thanks to the environmentalist movement

Oczywiście, dzięki ekologom

we're all sensitive to the plight of marine mammals.

wszyscy jesteśmy uczuleni na trudną sytuację morskich ssaków.

So what you see in this particular ambiguous figure

Tak więc, to co widzicie w tej konkretnej, wieloznacznej figurze

is, of course, the dolphins, right?

to oczywiście delfiny, prawda?

You see a dolphin here,

Tutaj widać delfina.

and there's a dolphin,

I tam jest delfin.

and there's a dolphin.

I tam też jest delfin.

That's a dolphin tail there, guys.

A tam jest ogon delfina.

(Laughter)

(Śmiechy)

If we can give you conflicting data, again,

Jeśli podamy wam sprzeczne informacje, znowu,

your ACC is going to be going into hyperdrive.

wasza kora mózgowa zmieni się w super napęd.

If you look down here, it's fine. If you look up here, then you get conflicting data.

Jeśli patrzysz na dolną cześć zdjęcia to jest OK. Jeśli na górną część, wtedy otrzymujesz sprzeczne informacje.

And then we have to flip the image

A gdy obrócisz zdjęcie

for you to see that it's a set up.

wtedy zrozumiesz, że zdjęcie jest ustawione.

The impossible crate illusion.

Iluzja niemożliwej skrzynki.

It's easy to fool the brain in 2D.

Łatwo jest oszukać mózg w 2D.

So you say, "Aw, come on Shermer, anybody can do that

Mówicie, "Ech, daj spokój Shermer, każdy może to zrobić

in a Psych 101 text with an illusion like that."

posługując się przewodnikiem do psychologii dla początkujących"

Well here's the late, great Jerry Andrus'

Tak więc, tutaj Jerry Andrus przedstawia wspaniałą

"impossible crate" illusion in 3D,

iluzję "niemożliwej skrzynki" w 3D,

in which Jerry is standing inside

w której Jerry stoi wewnątrz

the impossible crate.

niemożliwej skrzynki.

And he was kind enough to post this

W dodatku był na tyle miły aby nam to przysłać

and give us the reveal.

i wyjawić jak to działa.

Of course, camera angle is everything. The photographer is over there,

Oczywiście kąt ustawienia kamery jest wszystkim. Fotograf jest tutaj.

and this board appears to overlap with this one, and this one with that one, and so on.

A ta deska wygląda jakby zachodziła na tą, a ta na tamtą i tak dalej,

But even when I take it away,

nawet jeśli oddzielimy deski od siebie,

the illusion is so powerful because of how are brains are wired

iluzja jest tak silna ze względu na sposób w jaki nasz mózg

to find those certain kinds of patterns.

znajduje pewnego rodzaju wzorce.

This is a fairly new one

To jest całkiem nowa rzecz,

that throws us off because of the conflicting patterns

która nas odrzuca ze względu na sprzeczne wzorce

of comparing this angle with that angle.

porównując jeden kąt z drugim kątem.

In fact, it's the exact same picture side by side.

W rzeczywistości są to te same zdjęcia.

So what you're doing is comparing that angle

Tak więc, robisz to w ten sposób, że porównujesz ten kąt

instead of with this one, but with that one.

z tamtym zamiast z tym.

And so your brain is fooled.

I twój mózg został oszukany.

Yet again, your pattern detection devices are fooled.

Ponownie, twoje urządzenie do wykrywania wzorców zostało oszukane.

Faces are easy to see

W łatwy sposób rozpoznajemy twarze,

because we have an additional evolved

ponieważ mamy rozwinięte dodatkowe

facial recognition software

oprogramowanie do rozpoznawania twarzy

in our temporal lobes.

w naszych płatach skroniowych.

Here's some faces on the side of a rock.

Tutaj mamy kilka twarzy na zboczu góry.

I'm actually not even sure if this is -- this might be Photoshopped.

Nawet nie jestem pewien czy... to mogło być retuszowane w Photoshopie.

But anyway, the point is still made.

W każdym razie, sens przekazu został zachowany.

Now which one of these looks odd to you?

Który z nich wydaje się wam, że wygląda dziwacznie?

In a quick reaction, which one looks odd?

Szybko, który z nich wygląda dziwnie?

The one on the left. Okay. So I'll rotate it

Ten z lewej. OK. Obrócę zdjęcie,

so it'll be the one on the right.

tak że ten z lewej będzie po prawej.

And you are correct.

I macie racje.

A fairly famous illusion -- it was first done with Margaret Thatcher.

Raczej sławna iluzja - pierwszy raz zrobiono ją z Margaret Thatcher.

Now, they trade up the politicians every time.

Obecnie robią to z każdym politykiem.

Well, why is this happening?

Tak więc, dlaczego tak się dzieje?

Well, we know exactly where it happens,

Dokładnie wiemy gdzie się to dzieje,

in the temporal lobe, right across, sort of above your ear there,

w płatach skroniowych, na wskroś, troszkę nad twoim uchem.

in a little structure called the fusiform gyrus.

W niewielkiej strukturze zwanej zakręt wrzecionowaty.

And there's two types of cells that do this,

I istnieją dwa rodzaje komórek, które są za to odpowiedzialne,

that record facial features either globally,

jedne zapamiętują elementy twarzy w sposób ogólny

or specifically these large, rapid-firing cells,

inne w sposób specyficzny, błyskawicznie reagujące komórki,

first look at the general face.

poprzez pierwsze ogólne spojrzenie na twarz.

So you recognize Obama immediately.

Tak więc, natychmiast rozpoznajecie Obamę.

And then you notice something quite

Lecz później zwracacie uwagę, że coś

a little bit odd about the eyes and the mouth.

dziwnego dzieje się z jego oczami i ustami.

Especially when they're upside down,

Zwłaszcza gdy twarze znajdują się do góry nogami.

you're engaging that general facial recognition software there.

Masz wtedy do czynienia z ogólnym systemem rozpoznawania twarzy.

Now I said back in our little thought experiment,

Powracając do naszego małego eksperymentu myślowego,

you're a hominid walking on the plains of Africa.

w którym jesteś hominidem chodzącym po równinach Afryki.

Is it just the wind or a dangerous predator?

Czy to tylko wiatr czy niebezpieczny drapieżnik?

What's the difference between those?

Jaka jest między nimi różnica?

Well, the wind is inanimate;

Wiatr jest nieożywiony, bez życia;

the dangerous predator is an intentional agent.

niebezpieczny drapieżnik jest czynnikiem celowym (intencjonalnym).

And I call this process agenticity.

I nazywam ten proces agentyfikacją.

That is the tendency to infuse patterns

Czyli tendencją do wypełniania wzorców

with meaning, intention and agency,

znaczeniami, intencjami lub celowością,

often invisible beings from the top down.

często niewidzialnymi istotami z góry do dołu.

This is an idea that we got

Jest to pewna idea, którą stworzył

from a fellow TEDster here, Dan Dennett,

jeden z uczestników TEDa, Dan Dennett,

who talked about taking the intentional stance.

który mówił o przyjmowaniu intencjonalnej postawy.

So it's a type of that expanded to explain, I think, a lot of different things:

Jest to osobnik, który ma rozbudowany sposób wyjaśniania wiele różnych rzeczy,

souls, spirits, ghosts, gods, demons, angels,

dusz, duchów, upiorów, bogów, demonów, aniołów,

aliens, intelligent designers,

kosmitów, inteligentnych stwórców,

government conspiracists

spiskowców

and all manner of invisible agents

i innych wszelkiego rodzaju niewidzialnych agentów

with power and intention, are believed

posiadających moc i intencje, i wierzących w to, że

to haunt our world and control our lives.

nawiedzają nasz świat i kontrolują nasze życia.

I think it's the basis of animism

Myślę, że jest to podstawa animizmu,

and polytheism and monotheism.

politeizmu i monoteizmu.

It's the belief that aliens are somehow

Jest to wiara, że kosmici są w jakiś sposób

more advanced than us, more moral than us,

bardziej zaawansowani od nas, bardziej moralni od nas,

and the narratives always are

a narracja jest zawsze taka, że

that they're coming here to save us and rescue us from on high.

oni przybędą z wysokości aby nas ochronić i ocalić.

The intelligent designer's always portrayed

Zwolennicy inteligentnego stwórcy zawsze przedstawiają go

as this super intelligent, moral being

jako super inteligentną i moralną istotę,

that comes down to design life.

która zjawia się tutaj aby wykreować życie.

Even the idea that government can rescue us --

Nawet idea, że rząd może nas ocalić.

that's no longer the wave of the future,

Nie jest już dłużej głosem przyszłości.

but that is, I think, a type of agenticity:

Lecz jest to jak sądzę rodzaj agentyfikacji,

projecting somebody up there,

wyobrażanie sobie kogoś gdzieś tam w górze,

big and powerful, will come rescue us.

wielkiego i potężnego, który przybędzie i nas ocali.

And this is also, I think, the basis of conspiracy theories.

I jest to również jak sądzę podstawa teorii spiskowych.

There's somebody hiding behind there pulling the strings,

Istnieje ktoś, kto z ukrycia pociąga za wszystkie sznurki,

whether it's the Illuminati

nieważne czy są to Iluminaci

or the Bilderbergers.

czy też Klub Bilderberga.

But this is a pattern detection problem, isn't it?

Lecz czyż nie jest to problem w wykrywaniu wzorców?

Some patterns are real and some are not.

Niektóre wzorce są prawdziwe, inne nie.

Was JFK assassinated by a conspiracy or by a lone assassin?

Czy zamach na JFK był wynikiem spisku czy też był to pojedynczy zamachowiec?

Well, if you go there -- there's people there on any given day --

Jeśli udasz się w tamto miejsce - ludzie są tam praktycznie cały czas -

like when I went there, here -- showing me where the different shooters were.

tak jak ja tam się udałem; tutaj pokazują mi gdzie znajdowali się strzelcy.

My favorite one was he was in the manhole.

Moja ulubiona teoria to ta, która mówi że strzelec ukrywał się w studzience ściekowej.

And he popped out at the last second, took that shot.

A strzelec wyskoczył z niej w ostatniej sekundzie i oddał strzał.

But of course, Lincoln was assassinated by a conspiracy.

Lecz oczywiście, Lincoln zginął w wyniku spisku.

So we can't just uniformly dismiss

Tak więc, nie możemy po prosty odrzucić

all patterns like that.

wszystkich wzorców tego typu.

Because, let's face it, some patterns are real.

Ponieważ, spójrzmy prawdzie w oczy, niektóre wzorce są prawdziwe.

Some conspiracies really are true.

Niektóre teorie spiskowe rzeczywiście istnieją naprawdę.

Explains a lot, maybe.

Być może to wiele wyjaśnia.

And 9/11 has a conspiracy theory. It is a conspiracy.

Również zamach z 11 września ma swoją teorię spiskową. To jest spisek.

We did a whole issue on it.

Poświęciliśmy temu tematowi całe wydanie.

Nineteen members of Al Queda plotting to fly planes into buildings

19 członków Al-Kaidy umówiło się, że wlecą samolotami w budynki,

constitutes a conspiracy.

to stanowi spisek.

But that's not what the "9/11 truthers" think.

Lecz nie to mają na myśli członkowie ruchu "Prawda 9/11".

They think it was an inside job by the Bush administration.

Oni uważają, że była to robota administracji Busha.

Well, that's a whole other lecture.

To jest temat na zupełnie osobny wykład.

You know how we know that 9/11

Ale wiecie dlaczego wiemy, że zamach z 11 września

was not orchestrated by the Bush administration?

nie był zorganizowany przez administrację Busha?

Because it worked.

Ponieważ się udał.

(Laughter)

(Śmiechy)

(Applause)

(Brawa)

So we are natural-born dualists.

Tak więc, jesteśmy urodzonymi dualistami.

Our agenticity process comes from

Nasza agentyfikacja jest następstwem

the fact that we can enjoy movies like these.

faktu, że możemy dobrze się bawić oglądając tego typu filmy.

Because we can imagine, in essence,

Ponieważ potrafimy wyobrażać sobie, w tym wypadku,

continuing on.

ciągłość.

We know that if you stimulate the temporal lobe,

Wiemy, że jeśli stymulujemy płat skroniowy,

you can produce a feeling of out-of-body experiences,

możemy wywołać uczucie przebywania poza ciałem,

near-death experiences,

doświadczyć własnej śmierci,

which you can do by just touching an electrode to the temporal lobe there.

można to zrobić dotykając elektrodami płata skroniowego w tamtym miejscu.

Or you can do it through loss of consciousness,

Lub poprzez utratę przytomności

by accelerating in a centrifuge.

w wirówce przeciążeniowej.

You get a hypoxia, or a lower oxygen.

Doświadczasz hipoksji lub niedotlenienia.

And the brain then senses

A wtedy mózg kreuje

that there's an out-of-body experience.

uczucie przebywania poza ciałem.

You can use -- which I did, went out and did --

Można spróbować - ja próbowałem -

Michael Persinger's God Helmet,

"hełm boga" Michaela Presingera,

that bombards your temporal lobes with electromagnetic waves.

który bombarduje twój płat skroniowy falami elektromagnetycznymi.

And you get a sense of out-of-body experience.

I pojawia się uczucie przebywania poza ciałem.

So I'm going to end here with a short video clip

Tak więc, zamierzam zakończyć ten wykład krótkim filmikiem,

that sort of brings all this together.

który w pewien sposób łączy to wszystko razem.

It's just a minute and a half.

To tylko półtorej minuty.

It ties together all this into the power of expectation and the power of belief.

Wiąże to wszystko ze sobą w siłę nadziei i siłę wiary.

Go ahead and roll it.

Nie ma co czekać, puśćcie film.

Narrator: This is the venue they chose for their fake auditions

Narrator: to jest miejsce, gdzie się odbywają sfingowane przesłuchania

for an advert for lip balm.

do roli w reklamie balsamu do ust.

Woman: We're hoping we can use part of this

Kobieta: Mamy nadzieje, że uda nam się wykorzystać tą część

in a national commercial, right?

w ogólnokrajowej reklamie.

And this is test on some lip balms

Jest to test kilku balsamów do ust,

that we have over here.

które tutaj mamy.

And these are our models who are going to help us,

A to są modele, którzy będą nam pomagać,

Roger and Matt.

Roger i Matt.

And we have our own lip balm,

Mamy nasz własny balsam do ust

and we have a leading brand.

oraz inną wiodącą markę.

Would you have any problem

Czy miałabyś problem aby

kissing our models to test it?

pocałować naszych modeli aby je przetestować?

Girl: No.

Dziewczyna: Nie.

Woman: You wouldn't? (Girl: No.) Woman: You'd think that was fine.

Kobieta: Nie miałabyś? (Dziewczyna: Nie.) Kobieta: Uważasz, że to w porządku?

Girl: That would be fine. (Woman: Okay.)

Dziewczyna: Dla mnie może być. (Kobieta: OK)

So this is a blind test.

Tak więc, jest to ślepa próba.

I'm going to ask you to go ahead

Zamierzam cię poprosić

and put a blindfold on.

abyś założyła opaskę na oczy.

Kay, now can you see anything? (Girl: No.)

Kay, czy coś teraz widzisz? (Dziewczyna: Nie.)

Pull it so you can't even see down. (Girl: Okay.)

Ściągnij trochę abyś nie widziała nawet patrząc w dół. (Dziewczyna: OK.)

Woman: It's completely blind now, right?

Kobiety: Czy teraz już zupełnie nic nie widzisz?

Girl: Yes. (Woman: Okay.)

Dziewczyna: Nie. (Kobieta: OK)

Now, what I'm going to be looking for in this test

A teraz w czasie tego testu zamierzam obserwować

is how it protects your lips,

jak balsam chroni twoje usta,

the texture, right,

strukturę

and maybe if you can discern any flavor or not.

i jeśli możesz spróbuj wyczuć jakiś smak lub jego brak.

Girl: Okay. (Woman: Have you ever done a kissing test before?)

Dziewczyna: OK. (Kobieta: Czy brałaś już kiedyś udział w takim teście?)

Girl: No.

Dziewczyna: Nie.

Woman: Take a step here.

Kobieta: Podejdź tutaj.

Okay, now I'm going to ask you to pucker up.

OK, a teraz chciałabym abyś wydęła usta

Pucker up big and lean in just a little bit, okay?

Mocno wydmij usta i pochyl się troszeczkę, OK.

(Music)

(Muzyka)

(Laughter)

(Śmiechy)

(Laughter)

(Śmiechy)

Woman: Okay.

OK

And, Jennifer, how did that feel?

A teraz Jennifer, jak wrażenia?

Jennifer: Good.

Jennifer: Pozytywne.

(Laughter)

(Śmiechy)

Girl: Oh my God!

Dziewczyna: Och mój Boże.

(Laughter)

(Śmiechy)

Michael Shermer: Thank you very much. Thank you. Thanks.

Michael Shermer: Dziękuję bardzo. Dziękuję. Dzięki.