The pattern behind self-deception | Michael Shermer

Translator: Levan Lashauri Reviewer: Natalie Saginashvili

So since I was here last in '06,

მას შემდეგ რაც ბოლოს აქ ვიყავი 06-ში,

we discovered that global climate change

ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ გლობალური კლიმატის ცვლილება

is turning out to be a pretty serious issue,

საკმაოდ სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს.

so we covered that fairly extensively

ჩვენ ეს საკმაოდ ფართედ მიმოვიხილეთ

in Skeptic magazine.

ჟურნალ "სკეპტიკოსში".

We investigate all kinds

ჩვენ ვიკვლევთ ყველა სახის

of scientific and quasi-scientific controversies,

მეცნიერულ და კვაზიმეცნიერულ დავებს,

but it turns out we don't have to worry about any of this

მაგრამ როგორც აღმოჩნდა, სადარდებელი არაფერია,

because the world's going to end in 2012.

რადგან 2012-ში სამყაროს დასასრულია.

Another update:

კიდევ ერთი სიახლე:

You will recall I introduced you guys

გახსოვთ, რომ გაგაცანით

to the Quadro Tracker.

"Quadro Tracker"

It's like a water dowsing device.

ეს წყლის საძიებო მოწყობილობასავით არის.

It's just a hollow piece of plastic with an antenna that swivels around.

ეს პლასტმასის ნაჭერზე მიმაგრებული ანტენაა, რომელიც ტრიალებს.

And you walk around, and it points to things.

თქვენ დადიხართ და ის რაღაც ნივთებისკენ მიანიშნებს

Like if you're looking for marijuana in students' lockers,

მაგალითად, მარიხუანის მოსაძებნად სტუდენტების კარადებში.

it'll point right to somebody.

ის ვიღაცაზე მიანიშნებს.

Oh, sorry. (Laughter)

უკაცრავად... (სიცილი)

This particular one that was given to me

ეს მოწყობილობა, რომელიც მომცეს

finds golf balls,

გოლფის ბურთებს ეძებს.

especially if you're at a golf course

განსაკუთრებით თუ გოლფის მინდორზე ხართ

and you check under enough bushes.

და საკმარისად ბევრ ბუჩქს თუ შეამოწმებთ.

Well, under the category of "What's the harm of silly stuff like this?"

თემაზე: "რას შეიძლება ვნებდეს ასეთი სისულელეები?"

this device, the ADE 651,

ეს მოწყობილობა, ADE 651,

was sold to the Iraqi government

ერაყის მთავრობამ იყიდა

for 40,000 dollars apiece.

თითო 40 000 დოლარად.

It's just like this one, completely worthless,

ზუსტად ასეთია, სრულიად უსარგებლო,

in which it allegedly worked by "electrostatic

იმ საქმისთვის რისთვისაც უნდა ემუშავა

magnetic ion attraction,"

"იონების ელექტროსტატიკური მაგნიტური მიზიდულობა"

which translates to

რაც თარგმანში ნიშნავს:

"pseudoscientific baloney" -- would be the nice word --

"ფსევდომეცნიერული ბოდვა"... ეს იქნებოდა შესაფერისი შესატყვისი..

in which you string together a bunch of words that sound good,

როცა ბევრ კარგ სიტყვას ერთად ყრი,

but it does absolutely nothing.

მაგრამ სინამდვილეში ის არაფერს აკეთებს.

In this case, at trespass points,

ამ შემთხვევაში, სასაზღვრო პუნქტებზე

allowing people to go through

ხალხს ატარებდნენ,

because your little tracker device said they were okay,

რადგან ამ დანადგარმა თქვა, რომ ყველაფერი წესრიგშია.

actually cost lives.

რაც ვიღაცეების სიცოცხლის ფასად დაჯდა.

So there is a danger to pseudoscience,

ამიტომ არსებობს საფრთხეები ფსევდომეცნიერებაში,

in believing in this sort of thing.

და მსგავსი რამეების დაჯერებაში.

So what I want to talk about today is belief.

მაშ, დღეს მინდა ვილაპარაკო რწმენაზე.

I want to believe,

მე მინდა დავიჯერო,

and you do too.

და თქვენც გინდათ.

And in fact, I think my thesis here is that

პრინციპში, ჩემი თეზისი იქნებოდა ის,

belief is the natural state of things.

რომ რწმენა ბუნებრივი მდგომარეობაა.

It is the default option. We just believe.

გაჩუმებითი არჩევანი. ჩვენ უბრალოდ გვჯერა.

We believe all sorts of things.

ჩვენ გვჯერა ბევრი სხვადასხვა რამის.

Belief is natural;

რწმენა ბუნებრივია;

disbelief, skepticism, science, is not natural.

ურწმუნობა, სკეპტიციზმი, მეცნიერება - არაბუნებრივი.

It's more difficult.

ის უფრო ძნელია.

It's uncomfortable to not believe things.

არაკომფორტულია არ გჯეროდეს რაღაცეების.

So like Fox Mulder on "X-Files,"

როგორც ფოქს მალდერი "საიდუმლო მასალებიდან",

who wants to believe in UFOs? Well, we all do,

რომელსაც უნდა, რომ სჯეროდეს ამო-ების, ასევე ვართ ჩვენც.

and the reason for that is because

ეს იმიტომ,

we have a belief engine in our brains.

რომ ჩვენ რწმენის მექანიზმი გვაქვს ტვინებში.

Essentially, we are pattern-seeking primates.

ჩვენ სტრუქტურის მაძიებელი პრიმატები ვართ.

We connect the dots: A is connected to B; B is connected to C.

ჩვენ ვაკავშირებთ წერტილებს. A დაკავშირებულია B-თან, B კი C-თან

And sometimes A really is connected to B,

ზოგჯერ A მართლაც არის დაკავშირებული B-თან

and that's called association learning.

და ამას ასცოიაციური აზროვნება ჰქვია.

We find patterns, we make those connections,

ჩვენ ვპოულობთ სტრუქტურას, ვაკავშირებთ მოვლენებს.

whether it's Pavlov's dog here

იქნება ეს პავლოვის ძაღლი,

associating the sound of the bell with the food,

რომელიც ზარს საჭმელს უკავშირებდა

and then he salivates to the sound of the bell,

და მის ხმაზე ნერწყვი მოსდიოდა,

or whether it's a Skinnerian rat,

თუ სკინერის ვირთხა,

in which he's having an association

რომლის ქმედებასთან,

between his behavior and a reward for it,

მისი წახალისების ასოცირება ხდება,

and therefore he repeats the behavior.

შესაბამისად ის იმეორებს ქმედებას.

In fact, what Skinner discovered

სკინერმა რაც აღმოაჩინა არის ის,

is that, if you put a pigeon in a box like this,

რომ თუ თქვენ მტრედს მსგავს ყუთში მოათავსებთ,

and he has to press one of these two keys,

სადაც მან ამ ორი ღილაკიდან ერთ-ერთს უნდა დააჭიროს,

and he tries to figure out what the pattern is,

ის ეცდება დაადგინოს კანონზომიერება,

and you give him a little reward in the hopper box there --

ყოველი ქმედების შემდეგ მას აჯილდოვებთ.

if you just randomly assign rewards

თუ თქვენ შემთხვევითად მისცემთ ჯილდოს,

such that there is no pattern,

ყველანაირი კანონზომიერების გარეშე,

they will figure out any kind of pattern.

ისინი მაინც ეცდებიან დაადგინონ რაიმე სტრუქტურა

And whatever they were doing just before they got the reward,

და რასაც ჯილდოს მიცემის წინ აკეთებდნენ,

they repeat that particular pattern.

იმავეს გაიმეორებენ.

Sometimes it was even spinning around twice counterclockwise,

ზოგჯერ ეს საათის ისრის საწინააღმდეგოდ ორჯერ ბრუნვაც იყო,

once clockwise and peck the key twice.

ერთხელ საათის მიმართულებით და ღილაკზე ორჯერ ჩანისკარტება.

And that's called superstition,

ამას ცრურწმენა ჰქვია.

and that, I'm afraid,

ვშიშობ,

we will always have with us.

რომ ეს ჩვენში მუდმივად იქნება.

I call this process "patternicity" --

მე ამას "სტრუქტურომანიას" ვუწოდებ.

that is, the tendency to find meaningful patterns

რაც არის აზრიანი სტრუქტურების ძიების ტენდენცია,

in both meaningful and meaningless noise.

როგორც აზრიან, ისე უაზრო ხმაურში.

When we do this process, we make two types of errors.

როცა ჩვენ ამას ვაკეთებთ, ორი ტიპის შეცდომას ვუშვებთ.

A Type I error, or false positive,

პირველი ტიპის - მცდარი პოზიტივი,

is believing a pattern is real

არის იმის დაჯერება, რომ სტრუქტურა ნამდვილია,

when it's not.

მაშინ როცა ასე არ არის.

Our second type of error is a false negative.

მეორე ტიპის შეცდომა - მცდარი ნეგატივი.

A Type II error is not believing

არის შეცდომა, როცა არ გვჯერა

a pattern is real when it is.

რომ სტრუქტრა ნამდვილია, მაშინ როცა ის ნამდვილია.

So let's do a thought experiment.

მოდით ჩავატაროთ გონებრივი ექპერიმენტი.

You are a hominid three million years ago

თქვენ ხართ მილიონი წლის წინანდელი ჰომინიდი,

walking on the plains of Africa.

რომელიც აფრიკის ღია სივრცეში დაბოდიალებს.

Your name is Lucy, okay?

თქვენ ლუსი გქვიათ

And you hear a rustle in the grass.

და ბალახის შრიალი გესმით.

Is it a dangerous predator,

არის ეს სახიფათო მტაცებელი,

or is it just the wind?

თუ უბრალოდ ქარია?

Your next decision could be the most important one of your life.

თქვენი შემდგომი გადაწყვეტილება, შეიძლება ყველაზე მნიშვნელოვანი იყოს ცხოვრებაში.

Well, if you think that the rustle in the grass is a dangerous predator

თუ თქვენ გადაწყვეტთ, რომ ეს მტაცებელია

and it turns out it's just the wind,

და ქარი აღმოჩნდება,

you've made an error in cognition,

თქვენ ამოცნობაში შეცდომა დაუშვით.

made a Type I error, false positive.

პირველი ტიპის შეცდომა, მცდარი პოზიტივი,

But no harm. You just move away.

თუმცა უვნებელი შეცდომაა და უბრალოდ გაერიდებით.

You're more cautious. You're more vigilant.

ეს ნიშნავს, რომ უფრო ფრთხილად და ფხიზლად ხართ.

On the other hand, if you believe that the rustle in the grass is just the wind,

მეორეს მხრივ, თუ თქვენ გადაწყვეტთ, რომ ეს მხოლოდ ქარია

and it turns out it's a dangerous predator,

და სინამდვილეში სახიფათო მტაცებელი აღმოჩნდება,

you're lunch.

თქვენ ლანჩი გახდებით.

You've just won a Darwin award.

თქვენ ამით დარვინის პრიზს მოიგებთ.

You've been taken out of the gene pool.

გენოფონდიდან ამოღებული იქნებით.

Now the problem here is that

პრობლემა იმაშია,

patternicities will occur whenever the cost

რომ სტრუქტურომანია მაშინ ჩნდება,

of making a Type I error

როცა პირველი ტიპის შეცდომის ფასი

is less than the cost of making a Type II error.

უფრო ნაკლებია, ვიდრე მეორე ტიპის.

This is the only equation in the talk by the way.

სხვათაშორის, ეს ერთადერთი ფორმულაა გამოსვლაში.

We have a pattern detection problem

ჩვენ სტრუქტურის დადგენის პრობლემა გვაქვს.

that is assessing the difference between a Type I and a Type II error

ანუ პირველი და მეორე ტიპის შეცდომას შორის,

is highly problematic,

განსხვავების შეფასებაშია პრობლემა.

especially in split-second, life-and-death situations.

განსაკუთრებით მყისიერად, სიკვდილ-სიცოცხლის სიტუაციაში.

So the default position

ამიტომ გაჩუმებითი პოზიციაა:

is just: Believe all patterns are real --

დავიჯეროთ, რომ ყველა სტრუქტურა ნამდვილია.

All rustles in the grass are dangerous predators

ბალახის ყველა შრიალი სახიფათო მტაცებელია

and not just the wind.

და არა უბრალოდ ქარი.

And so I think that we evolved ...

ჩვენ ასეთი ევოლუცია განვიცადეთ...

there was a natural selection for the propensity for our belief engines,

ბუნებრივი გადარჩევა,

our pattern-seeking brain processes,

სტრუქტურის მაძებარი ტვინის სასარგებლოდ მოხდა,

to always find meaningful patterns

რომელიც ყოველთვის აზრიან სტრუქტურას ეძებს

and infuse them with these sort of

და აკუთვნებს მას

predatory or intentional agencies that I'll come back to.

ვიღაცის მტაცებლურ განზრახვას, რასაც მოგვიანებით დავუბრუნდები.

So for example, what do you see here?

მაგალითად, რას ხედავთ აქ?

It's a horse head, that's right.

მართალია, ცხენის თავი.

It looks like a horse. It must be a horse.

ცხენივით გამოიყურება. ცხენი უნდა იყოს.

That's a pattern.

ასეთი სტრუქტურაა,

And is it really a horse?

მაგრამ ნამდვილად ცხენია თუ არა?

Or is it more like a frog?

ან იქნებ უფრო ბაყაყივითაა?

See, our pattern detection device,

ხედავთ, სტრუქტურის დამდგენი ჩვენი მოწყობილობა,

which appears to be located in the anterior cingulate cortex --

რომელიც სარტყლისებრი ქერქის წინა ნაწილში მდებარეობს...

it's our little detection device there --

ეს ჩვენი პატარა მოწყობილობა,

can be easily fooled, and this is the problem.

მარტივად გასაბითურებელია, სწორედ ესაა პრობლემა.

For example, what do you see here?

მაგალითად, რას ხედავთ აქ?

Yes, of course, it's a cow.

დიახ, რა თქმა უნდა. ეს ძროხაა.

Once I prime the brain -- it's called cognitive priming --

მას შემდეგ რაც ტვინი განვაწყე, რასაც კოგნიტიური პრაიმინგი ჰქვია..

once I prime the brain to see it,

როცა თქვენს ტვინს განვაწყობ, სწორედ იმას დაინახავს.

it pops back out again even without the pattern that I've imposed on it.

ის კვლავ გიხტებათ სტრუქტურის თავს მოხვევის გარეშეც.

And what do you see here?

რას ხედავთ აქ?

Some people see a Dalmatian dog.

ზოგი დალმატინელს ხედავს.

Yes, there it is. And there's the prime.

დიახ, აი ის და აი პრაიმი.

So when I go back without the prime,

მას შემდეგ, რაც უკვე პრაიმის გარეშე გაჩვენებთ,

your brain already has the model

თქვენს ტვინს უკვე აქვს მოდელი,

so you can see it again.

ამიტომ მაინც ხედავთ.

What do you see here?

აქ რას ხედავთ?

Planet Saturn. Yes, that's good.

სატურნს. ძალიან კარგი.

How about here?

აქ?

Just shout out anything you see.

უბრალოდ წამოიყვირეთ რასაც დაინახავთ

That's a good audience, Chris.

მშვენიერი აუდიტორიაა, კრის.

Because there's nothing in this. Well, allegedly there's nothing.

აქ ხომ არაფერია. როგორც ამბობენ - არაფერია.

This is an experiment done by Jennifer Whitson

ეს ჯენიფერ უიტსონის ექსპერიმენტია

at U.T. Austin

რომელიც მან ოსტინში, ტეხასის უნივერსიტეტში,

on corporate environments

კორმპორატიულ წრეში ჩაატარა.

and whether feelings of uncertainty and out of control

იმის დასადგენად, აიძულებს თუ არა გაურკვევლობა და უკონტროლობა

makes people see illusory patterns.

ადამიანებს დაინახონ წარმოსახვითი სტრუქტურები

That is, almost everybody sees the planet Saturn.

აქ თითქმის ყველა სატურნს ხედავს.

People that are put in a condition of feeling out of control

ადამიანებმა, რომლებიც უკონტროლო მდგომარეობაში არიან,

are more likely to see something in this,

უფრო დიდი შანსა დაინახონ ამაში რაღაც,

which is allegedly patternless.

რაშიც არანაირი სტრუქტურა არ არსებობს.

In other words, the propensity to find these patterns

ანუ სტრუქტურის მონახვისკენ სწრაფვა,

goes up when there's a lack of control.

უკონტროლობის პირობებში იზრდება.

For example, baseball players are notoriously superstitious

მაგალითად, ბეისბოლის მოთამაშეები განსაკუთრებით ცრუმორწმუნეები არიან

when they're batting,

დარტყმის(ბეთინგის) დროს,

but not so much when they're fielding.

მაგრამ ნაკლებად როცა მინდორში თამაშობენ,

Because fielders are successful

რადგან მინდვრის მოთამაშეების(ფილდერების)

90 to 95 percent of the time.

90-95% წარმატებას აღწევს.

The best batters fail seven out of 10 times.

საუკეთესო ბეთერების 10-დან 7 დარტყმა წარუმატებელია.

So their superstitions, their patternicities,

მათი ცრურწმენა, მათი სტრუქტურის მაძიებლობა,

are all associated with feelings of lack of control

დაკავშირებულია უკონტროლობის შეგრძნებებთან

and so forth.

და ა.შ.

What do you see in this particular one here, in this field?

რას ხედავთ ამ კონკრეტულ სურათზე?

Anybody see an object there?

ვინმე ხედავს ობიექტს?

There actually is something here,

სინამდვილეში აქ მართლაც რაღაცაა,

but it's degraded.

ოღონდ ხარისხ დაქვეითებული.

While you're thinking about that,

სანამ ამაზე ფიქრობთ,

this was an experiment done by Susan Blackmore,

ეს ექსპერიმენტი ფსიქოლოგმა ინგლისიდან,

a psychologist in England,

სიუზან ბლექმორმა ჩაატარა.

who showed subjects this degraded image

მან მონაწილეებს ეს ხარისხ დაქვეითებული სურათი აჩვენა

and then ran a correlation between

და შემდეგ დააკვირდა კორელაციას

their scores on an ESP test:

მათ ექსტრასენსორული აღქმების ტესტებთან (ეატ):

How much did they believe in the paranormal,

რამდენად სჯერათ მათ პარანორმალურობების,

supernatural, angels and so forth.

ცრურწმენების, ანგელოზების და ა.შ.

And those who scored high on the ESP scale,

და მათ ვისაც ე.ა.ტ. ტესტზე მაღალი მაჩვენებელი ჰქონდა

tended to not only see

არა მხოლოდ უფრო მეტ სტრუქტურას ხედავდნენ

more patterns in the degraded images

ხარისხ დაქვეითებულ სურათებში,

but incorrect patterns.

არამედ არასწორ სტრუქტურებსაც.

Here is what you show subjects.

აი რას აჩვენებდნენ ექსპერიმენტის მონაწილეებს.

The fish is degraded 20 percent, 50 percent

თევზის სურათის ხარისხი 20%-ით, 50%-ით დაქვეითებულია

and then the one I showed you,

და შემდეგ რაც მე გაჩვენეთ,

70 percent.

70%-ით.

A similar experiment was done by another [Swiss] psychologist

მსგავსი ექსპერიმენტი შვედმა ფსიქოლოგმა

named Peter Brugger,

პიტერ ბრაგერმაც ჩაატარა.

who found significantly more meaningful patterns

მან აღმოაჩინა, რომ მნიშვნელოვნად უფრო აზრიანი სტრუქტურა

were perceived on the right hemisphere,

აღიქმება მარჯვენა ნახევარსფეროს მიერ,

via the left visual field, than the left hemisphere.

მარცხენა ხედვის ველიდან, ვიდრე მარცხენა ნახევარსფეროს მიერ.

So if you present subjects the images such

ამიტომ როცა მონაწილეებს მსგავს სურათებს ისე აჩვენებთ,

that it's going to end up on the right hemisphere instead of the left,

რომ მარჯვენა ნახევარსფერომ აღიქვას,

then they're more likely to see patterns

მაშინ სტრუქტურის აღმოჩენის უფრო დიდი შანსია,

than if you put it on the left hemisphere.

ვიდრე მაშინ როცა მარცხენა აღიქვამს.

Our right hemisphere appears to be

როგორც ჩანს სტრუქტურის ძიების უმეტესი პროცესი,

where a lot of this patternicity occurs.

ჩვენი ტვინის მარჯვენა ნახევარსფეროში ხდება.

So what we're trying to do is bore into the brain

მაშ, ჩვენ ტვინში ჩაძრომას ვცდილობთ,

to see where all this happens.

რომ დავადგინოთ სად ხდება ეს ყველაფერი.

Brugger and his colleague, Christine Mohr,

ბრაგერმა და მისმა კოლეგა - კრისტინა მორმა,

gave subjects L-DOPA.

ექსპერიმენტის მოაწილეებს ლ-დოპა მისცეს.

L-DOPA's a drug, as you know, given for treating Parkinson's disease,

ამ პრეპარატს როგორც იცით, პარკინსონიან პაციენტებს აძლევენ.

which is related to a decrease in dopamine.

ეს დაავადება დოფამინის დაწევასთან არის დაკავშირებული

L-DOPA increases dopamine.

და ლ-დოპა კი ზრდის მას.

An increase of dopamine caused

დოფამინის ზრდამ მონაწილეებში

subjects to see more patterns

მეტი სტრუქტურის დანახვა გამოიწვია,

than those that did not receive the dopamine.

მათთან შედარებით ვისაც ის არ მიუღია.

So dopamine appears to be the drug

ასე რომ, როგორც გამოჩნდა,

associated with patternicity.

დოფამინი უკავშირდება სტრუქტურომანიას.

In fact, neuroleptic drugs

პრინციპში ნეიროლეპტური პრეპარატები,

that are used to eliminate psychotic behavior,

რომლებიც ფსიქოტურ ქმედებას ამცირებს,

things like paranoia, delusions

როგორებიცაა პარანოია, დელუზიები

and hallucinations,

და ჰალუცინაციები,

these are patternicities.

ეს სტრუქტურომანიებია.

They're incorrect patterns. They're false positives. They're Type I errors.

ის მცდარი სტრუქტურებია. მცდარი პოზიტივები. პირველი ტიპის შეცდომები

And if you give them drugs

და თუ მათ ისეთ პრეპარატს მივცემთ,

that are dopamine antagonists,

რომელიც დოფამინის ანტაგონისტია,

they go away.

ეს სტრუქტურები გაქრება.

That is, you decrease the amount of dopamine,

თქვენ ამცირებთ დოფამინის რაოდენობას

and their tendency to see

და მათი მიდრეკილება

patterns like that decreases.

დაინახონ სტრუქტურები მცირდება.

On the other hand, amphetamines like cocaine

მეორეს მხრივ, კოკაინის მსგავსი ამფეტამინები

are dopamine agonists.

არიან დოფამინის აგონისტები.

They increase the amount of dopamine.

ისინი ზრდიან დოფამინის რაოდენობას.

So you're more likely to feel in a euphoric state,

ამიტომ, ამ დროს თქვენ უფრო ეიფორიული იქნებით,

creativity, find more patterns.

შემოქმედებითი და მეტ სტრუქტურას იპოვით.

In fact, I saw Robin Williams recently

ცოტა ხნის წინ ვნახე რობინ უილიამსი

talk about how he thought he was much funnier

ამბობდა თუ როგორ ეგონა მას

when he was doing cocaine, when he had that issue, than now.

თავი უფრო სასაცილო, როცა კოკაინზე იყო.

So perhaps more dopamine

ამიტომ, ალბათ უფრო მეტი დოფამინი,

is related to more creativity.

მეტ შემოქმედებითობას უკავშირდება.

Dopamine, I think, changes

ჩემი აზრით, დოფამინი ცვლის

our signal-to-noise ratio.

სიგნალისა და ხმაურის შეფარდებას.

That is, how accurate we are

ანუ, რამდენად ზუსტები ვართ ჩვენ

in finding patterns.

სტრუქტურების ძებნაში.

თუ ეს შეფარდება ზედმეტად დაბალია, თქვენ ბევრ მეორე ტიპის შეცდომას დაუშვებთ

If it's too low, you're more likely to make too many Type II errors.

ნამდვილ სტრუქტურებს გამოტოვებთ. ზედმეტი სკეპტიციზმი არ ვარგა.

You miss the real patterns. You don't want to be too skeptical.

If you're too skeptical, you'll miss the really interesting good ideas.

თუ ზედმეტად სკეპტიკური ხართ, საინტერესო აზრს გაატარებთ.

ზომიერის შემთხვევაში. კრეატიული ხართ, მაგრამ მთლად არ ბითურდებით.

Just right, you're creative, and yet you don't fall for too much baloney.

Too high and maybe you see patterns everywhere.

ზედმეტად მაღალი ფარდობისას, ალბათ ყველგან რაღაც სტრუქტურას დაინახავთ.

Every time somebody looks at you, you think people are staring at you.

ყოველთვის როცა ვიღაც შემოგხედავთ, იფიქრებთ რომ გაშტერდებიან.

You think people are talking about you.

გეგონებათ, რომ ხალხი თქვენზე ლაპარაკობს.

And if you go too far on that, that's just simply

თუ ამ მიმართულებით საკმარისად შორს წავალთ,

labeled as madness.

ეს უკვე სიგიჟეა.

It's a distinction perhaps we might make

ალბათ ეს განასხვავებთ

between two Nobel laureates, Richard Feynman

ორ ნობელის ლაურეატს, რიჩარდ ფეინმანს

and John Nash.

და ჯონ ნეშს.

One sees maybe just the right number

ერთი ხედავს ნობელის პრემიის მოგებისთვის

of patterns to win a Nobel Prize.

საკმარის სტრუქტურების რაოდენობას.

The other one also, but maybe too many patterns.

მეორეც, მაგრამ ზედმეტად ბევრს

And we then call that schizophrenia.

და ამას შიზოფრენია ჰქვია.

So the signal-to-noise ratio then presents us with a pattern-detection problem.

ასე რომ სიგნალის ხმაურთან ფარდობა სტრუქტურის აღმოჩენას საზღვრავს

And of course you all know exactly

და რა თქმა უნდა თქვენ ყველამ ზუსტად იცით

what this is, right?

ეს რა არის, არა?

And what pattern do you see here?

რა სტრუქტურას ხედავთ აქ?

Again, I'm putting your anterior cingulate cortex to the test here,

თქვენს სარტყლისებრი ქერქის წინა ნაწილს კვლავ გამოცდას ვუწყობ,

causing you conflicting pattern detections.

ურთიერთგამომრიცხავი სტრუქტურების დანახვის იძულებით.

You know, of course, this is Via Uno shoes.

რა თქმა უნდა, ეს ვია უნოს ფეხსაცმელებია

These are sandals.

ეს სანდლებია.

Pretty sexy feet, I must say.

საკმაოდ სექსუალური ტერფებია, უნდა ითქვას.

Maybe a little Photoshopped.

შეიძლება ცოტა დაფოტოშოპებულიც.

And of course, the ambiguous figures

და რა თქმა უნდა ორაზროვანი ფიგები,

that seem to flip-flop back and forth.

რომლებიც თითქოს ერთმანეთში გადადის.

It turns out what you're thinking about a lot

როგორც აღმოჩნდა, რაზეც უფრო მეტს ფიქრობთ,

influences what you

ეს ზემოქმედებს იმაზე,

tend to see.

თუ რას უფრო დაინახავთ.

And you see the lamp here, I know.

და ვიცი, თქვენ აქ ლამპას ხედავთ,

Because the lights on here.

რადგან აქ შუქი ანთია.

Of course, thanks to the environmentalist movement

რა თქმა უნდა, გარემოს დაცვითი მოძრაობის წყალობით,

we're all sensitive to the plight of marine mammals.

ჩვენ მტკივნეულად ვრეაგირებთ ზღვის ძუძუმწოვრების მდგომარეობაზე.

So what you see in this particular ambiguous figure

ამიტომაც ხედავთ ამ ორაზროვან სურათზე

is, of course, the dolphins, right?

დელფინებს რასაკვირველია, არა?

You see a dolphin here,

ეს ხომ დელფინია.

and there's a dolphin,

აქაც დელფინი

and there's a dolphin.

და ესეც დელფინია;

That's a dolphin tail there, guys.

ეს კი დელფინის კუდია.

(Laughter)

(სიცილი)

If we can give you conflicting data, again,

როცა ჩვენ გაწვდით ურთიერთგამომრიცხავ მონაცემს,

your ACC is going to be going into hyperdrive.

თქვენი სარტყლისებრი ქერქის წინა ნაწილი გაჭედავს.

If you look down here, it's fine. If you look up here, then you get conflicting data.

თუ აქ შეხედავთ ყველაფერი ნორმაშია, თუ ზემოთ შეხედავთ კონფლიქტია.

And then we have to flip the image

და შემდეგ გამოსახულება უნდა შევატრიალოთ,

for you to see that it's a set up.

იმისთვის, რომ დადგმული სცენა აღმოაჩინოთ.

The impossible crate illusion.

დაუჯერებელი ყუთის ილუზია.

It's easy to fool the brain in 2D.

მარტივია ტვინის მოტყუება 2 განზომილებაში.

So you say, "Aw, come on Shermer, anybody can do that

თქვენ იტყვით "ოჰ, შერმერ,

in a Psych 101 text with an illusion like that."

ეს ფოკუსები ნებისმიერს შეუძლია"

Well here's the late, great Jerry Andrus'

აი, შესანიშნავი ჯერი ანდრუსის

"impossible crate" illusion in 3D,

"დაუჯერებელი ყუთი" სამ განზომილებაში,

in which Jerry is standing inside

სადაც ჯერი

the impossible crate.

დაუჯერებელი ყუთის შიგნით დგას.

And he was kind enough to post this

მის სასახელოდ უნდა ითქვას,

and give us the reveal.

რომ მან ამ ილუზიის ამოხსნაც გამოაქვეყნა.

Of course, camera angle is everything. The photographer is over there,

რა თქმა უნდა, ყველაფერი კამერის კუთხეზეა დამოკიდებული.

ფოტოგრაფი იქ არის და ეს ნაწილი თითქოს იმას ფარავს, ეს კი ამას და ა.შ.

and this board appears to overlap with this one, and this one with that one, and so on.

But even when I take it away,

მაგრამ მაშინაც კი როცა ეს ყველაფერი ვიცით,

the illusion is so powerful because of how are brains are wired

ტვინის წყობიდან გამომდინარე, რომელიც მომართულია

to find those certain kinds of patterns.

აღმოაჩინოს ასეთი სტრუქტურები ილუზია მაინც ძლიერია.

This is a fairly new one

ეს შედარებით ახალია,

that throws us off because of the conflicting patterns

რომელსაც შეცდომაში შევყავართ,

of comparing this angle with that angle.

კონფლიქტური სტრუქტურის გამო, როცა ვადარებთ ამ კუთხეს იმ კუთხეს.

In fact, it's the exact same picture side by side.

სინამდვილეში, ეს იდენტური სურათებია გვერდიგვერდ.

So what you're doing is comparing that angle

ამ დროს, ამ კუთხეს, იმის მაგივრად

instead of with this one, but with that one.

ადარებთ ამას

And so your brain is fooled.

და თქვენი ტვინი ტყუვდება.

ისევ და ისევ თქვენი სტრუქტურის აღმომჩენი მოწყობილობა ტყუვდება.

Yet again, your pattern detection devices are fooled.

Faces are easy to see

სახეები ადვილი დასანახია,

because we have an additional evolved

რადგან ჩვენ დამატებით სახეების ამომცნობი

facial recognition software

მექანიზმი გვაქვს განვითარებული

in our temporal lobes.

ჩვენი საფეთქლის წილში.

Here's some faces on the side of a rock.

აი რაღაც სახეები კლდეზე.

I'm actually not even sure if this is -- this might be Photoshopped.

არც კი ვარ დარწმუნებული... შეიძლება დაფოტოშოპებულია,

But anyway, the point is still made.

მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში ეს აზრს არ ცვლის.

Now which one of these looks odd to you?

ამათგან რომელი გამოიყურება უცნაურად?

In a quick reaction, which one looks odd?

ერთი შეხედვით რომელია უცნაური?

The one on the left. Okay. So I'll rotate it

მარცხენა? კარგი. ამოვატრიალებ.

so it'll be the one on the right.

ანუ ის გახდება მარჯვენა

And you are correct.

და თქვენ მართალი ხართ.

A fairly famous illusion -- it was first done with Margaret Thatcher.

საკმაოდ ცნობილი ილუზია.. პირველად მარგარეტ ტეტჩერზე გააკეთეს.

Now, they trade up the politicians every time.

ახლა სულ პოლიტიკოსებზე აკეთებენ.

Well, why is this happening?

რატომ ხდება ასე?

Well, we know exactly where it happens,

ზუსტად ვიცით სადაც ხდება,

in the temporal lobe, right across, sort of above your ear there,

საფეთქლის წილში, თქვენი ყურის ცოტა ზემოთ,

in a little structure called the fusiform gyrus.

პატარა სტრუქტურა, რომელსაც თითისტარისებრი ნაოჭი ჰქვია.

And there's two types of cells that do this,

ამას ორი ტიპის უჯრედი აკეთებს,

that record facial features either globally,

ერთი ზოგად ნაკვთებს იმახსოვრებს,

or specifically these large, rapid-firing cells,

მეორე, კონკრეტულ დეტალებს. ეს დიდი,

first look at the general face.

სწრაფქმედი უჯრედები, ჯერ ზოგადად სახეს უყურებენ,

So you recognize Obama immediately.

ამიტომ მყისიერად ცნობთ ობამას

And then you notice something quite

და შემდეგ ამჩნევთ რაღაც უცნაურს

a little bit odd about the eyes and the mouth.

მის თვალებზე და პირზე.

Especially when they're upside down,

განსაკუთრებით როცა ისინი ამოტრიალებულია,

you're engaging that general facial recognition software there.

თქვენ სახის ამომცნობ ზოგად მექანიზმს იყენებთ.

Now I said back in our little thought experiment,

ახლა დავუბრუნდეთ ჩვენს პატარა გონებრივ ექსპერიმენტს.

თქვენ ხართ ჰომინიდი, რომელიც აფრიკის სივრცეებში დაბოდიალებს

you're a hominid walking on the plains of Africa.

Is it just the wind or a dangerous predator?

ეს მხოლოდ ქარია, თუ სახიფათო მტაცებელი?

What's the difference between those?

რა განსხვავებაა მათ შორის?

Well, the wind is inanimate;

ქარი უსულოა;

the dangerous predator is an intentional agent.

სახიფათო მტაცებელი - განზრახვის მქონე აგენტი.

And I call this process agenticity.

მე ამ პროცესს აგენტომანიას ვეძახი.

That is the tendency to infuse patterns

ეს არის აზრიანი, განზრახვის მქონე აგენტის

with meaning, intention and agency,

სტრუქტურის ჩანერგვის ტენდენცია,

often invisible beings from the top down.

ხშირად უხილავი, ზეარსებების სახით.

This is an idea that we got

ეს აზრი კიდევ ერთი ტედსტერისგან,

from a fellow TEDster here, Dan Dennett,

დენ დენეტისგან მოვისმინეთ,

who talked about taking the intentional stance.

რომელიც განზრახვის პოზიციაზე საუბრობდა.

So it's a type of that expanded to explain, I think, a lot of different things:

ვფიქრობ, ამ აზრის გაგრძელებაა, ბევრი სხვა მოვლენა:

souls, spirits, ghosts, gods, demons, angels,

სულები, ღმერთები, დემონები, ანგელოზები,

aliens, intelligent designers,

უცხო პლანეტელები, გონიერი შემოქმედები,

government conspiracists

სამთავრობო შეთქმულებები

and all manner of invisible agents

და ყველა სახის უხილავი აგენტი,

with power and intention, are believed

რომელსაც გააჩნია ძალა და განზრახვა,

to haunt our world and control our lives.

რომ არ მოასვენოს მსოფლიო და აკონტროლოს ჩვენი ცხოვრება.

I think it's the basis of animism

ვფქრობ ეს არის ანიმიზმის,

and polytheism and monotheism.

პოლითეიზმის და მონოთეიზმის საფუძველი.

It's the belief that aliens are somehow

რწმენა იმისა რომ უცხოპლანეტელები

more advanced than us, more moral than us,

ჩვენზე უფრო განვითარებულები

and the narratives always are

და მორალურები არიან და საუბარი იმაზე,

that they're coming here to save us and rescue us from on high.

რომ ისინი ჩვენს გადასარჩენად ჩამოვლენ ზეციდან.

The intelligent designer's always portrayed

გონიერი შემოქმედი ყოველთვის წარმოჩენილია,

as this super intelligent, moral being

როგორც ზეინტერექტუალური, მორალური არსება,

that comes down to design life.

რომელმაც შექმნა სიცოცხლე.

Even the idea that government can rescue us --

ის აზრიც კი, რომ მთავრობას შეუძლია გადაგვარჩინოს...

that's no longer the wave of the future,

ეს მომავლის ამბავი აღარ არის...

but that is, I think, a type of agenticity:

ესეც აგენტომანიის ტიპია:

projecting somebody up there,

ვიღაც დიდის და ძლევამოსილის წარმოსახვა,

big and powerful, will come rescue us.

რომელმაც უნდა გვიხსნას.

And this is also, I think, the basis of conspiracy theories.

ვფიქრობ, ეს არის შეთქმულების თეორიების ფუძეც.

There's somebody hiding behind there pulling the strings,

ყველაფრის უკან ვიღაც იმალება ვინც პროცესებს მართავს,

whether it's the Illuminati

იქნებიან ეს ილუმინატები,

or the Bilderbergers.

თუ ბილდერბერგის ჯგუფი.

But this is a pattern detection problem, isn't it?

ეს სტრუქტურის აღმჩენის პრობლემაა, არა?

Some patterns are real and some are not.

ზოგი სტრუქტურა ნამდვილია, ზოგი კი არა.

Was JFK assassinated by a conspiracy or by a lone assassin?

კენედი შეთქმულებმა მოკლეს, თუ მარტოხელა მკვლელმა?

Well, if you go there -- there's people there on any given day --

აქ თუ მიხვალთ, ნებისმიერ დროს იქნება ვიღაც...

like when I went there, here -- showing me where the different shooters were.

როცა მე მივედი.. აქ მაჩვენებენ სხვადასხვა მსროლელი სად იყო.

My favorite one was he was in the manhole.

ჩემი ფავორიტი ლუქი იყო,

And he popped out at the last second, took that shot.

რომლიდანაც ბოლო წამს ამოხტა და ისროლა.

But of course, Lincoln was assassinated by a conspiracy.

სამაგიეროდ, რა თქმა უნდა, ლინკოლნი შეთქმულებმა მოკლეს.

So we can't just uniformly dismiss

ამიტომ სრულიად ვერ გამოვრიცხავთ

all patterns like that.

ყველა მსგავს სტრუქტურას,

Because, let's face it, some patterns are real.

რადგან უნდა ვაღიაროთ, ზოგი სტრუქტურა ნამდვილია.

Some conspiracies really are true.

ზოგი შეთქმულება მართლაც არსებობს.

Explains a lot, maybe.

ალბათ მრავლისმეტყველია.

And 9/11 has a conspiracy theory. It is a conspiracy.

9/11-იც შეთქმულების თეორიაა. ეს შეთქმულებაა.

We did a whole issue on it.

ჩვენ მთელი გამოცემა მივუძღვენით ამას.

ალ-ქაედას 19 წევრი, რომელმაც თვითმფრინავების

Nineteen members of Al Queda plotting to fly planes into buildings

შენობებზე შეჯახება დაგეგმეს, შეთქმულებას ნიშნავს,

constitutes a conspiracy.

But that's not what the "9/11 truthers" think.

მაგრამ ეს არ არის, რასაც ე.წ. "9/11 სიმართლისტები" ფიქრობენ.

They think it was an inside job by the Bush administration.

ისინი ფიქრობენ, რომ ეს შიდა, ბუშის ადმინისტრაციის შეთქმულება იყო.

Well, that's a whole other lecture.

ეს სულ სხვა საუბრის თემაა.

You know how we know that 9/11

იცით საიდან ვიცით, რომ 9/11

was not orchestrated by the Bush administration?

არ იყო ბუშის ადმინისტრაციის გაკეთებული?

Because it worked.

რადგან მან იმუშავა.

(Laughter)

(სიცილი)

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

So we are natural-born dualists.

ასე რომ, ჩვენ ბუნებრივი დუალისტები ვართ.

Our agenticity process comes from

ჩვენს აგენტომანიას ისიც აჩვენებს,

the fact that we can enjoy movies like these.

რომ მსგავსი ფილმებით, შეგვიძლია გავერთოთ.

Because we can imagine, in essence,

ჩვენ შეგვიძლია არსებითად

continuing on.

განვარგძოთ წარმოდგენები.

We know that if you stimulate the temporal lobe,

ვიცით რომ საფეთქლის წილის სტიმულიტრებით

სხეულის გარეთ ყოფნის შეგრძნებების გამოწვევაა შესაძლებელი,

you can produce a feeling of out-of-body experiences,

near-death experiences,

სიკვდილს მიახლოებული შეგრძნებების.

which you can do by just touching an electrode to the temporal lobe there.

რასაც ელექტროდის საფეთქლის წილთან შეხებით მიაღწევთ,

Or you can do it through loss of consciousness,

ან ეს გონების დაკარგვით შეიძლება,

by accelerating in a centrifuge.

ცენტრიფუგაში აჩქარებით.

You get a hypoxia, or a lower oxygen.

ჰიპოქსიით, ან ჟანგბადის დაბალი დოზით.

And the brain then senses

ამ დროს ტვინი

that there's an out-of-body experience.

სხეულის გარეთ ყოფნას გრძნობს.

You can use -- which I did, went out and did --

მე გავაკეთე და თქვენც შეგიძლიათ.

Michael Persinger's God Helmet,

გამოიყენოთ მაიკლ პერსინგერის ღვთიური მუზარადი,

that bombards your temporal lobes with electromagnetic waves.

რომელიც საფეთქლის წილს ელექტრომაგნიტური ტალეღებით ბომბავს

And you get a sense of out-of-body experience.

და თქვენ სხეულის გარეთ ყოფნას გრძნობთ.

So I'm going to end here with a short video clip

მოკლე ვიდეოკლიპით დავასრულებ,

that sort of brings all this together.

რომელიც ყველაფერს შეაჯამებს.

It's just a minute and a half.

ის მხოლოდ წუთნახევრიანია.

It ties together all this into the power of expectation and the power of belief.

ის ყველაფერს მოლოდინსა და რწმენას შირის კავშირში კრავს.

Go ahead and roll it.

მიდით, გაუშვით.

Narrator: This is the venue they chose for their fake auditions

მთხრობელი: ეს არის ადგილი, რომელიც მათ ტუჩის მალამოს რეკლამირების

for an advert for lip balm.

ყალბი კასტინგისთვის შეარჩიეს.

Woman: We're hoping we can use part of this

ქალი: ამის ქვეყნის მასშტაბით

in a national commercial, right?

რეკლამირებაში გამოყენებას ვაპირებთ.

And this is test on some lip balms

ეს არის სატესტო ტუჩის მალამოს,

that we have over here.

რომელიც აქ გვაქვს.

And these are our models who are going to help us,

ეს მოდელები არიან, რომლებიც დაგვეხმარებიან

Roger and Matt.

როჯერი და მეტი

And we have our own lip balm,

ჩვენ საკუთარი ტუჩის მალამო გვაქვს

and we have a leading brand.

და გვაქვს მოწინავე ბრენდის.

Would you have any problem

პრობლემა ხომ არ გექნებათ

kissing our models to test it?

ჩვენს მოდელებს რომ აკოცოთ გასასინჯად?

Girl: No.

გოგო: არა

ქალი: არ გექნებათ? გოგო: არა. ქალი: ფიქრობთ რომ ნომრალურია.

Woman: You wouldn't? (Girl: No.) Woman: You'd think that was fine.

Girl: That would be fine. (Woman: Okay.)

გოგო: ნორმალრია. ქალი: კარგი.

So this is a blind test.

მაშ ეს ბრმა ტესტია.

I'm going to ask you to go ahead

ამიტომ თვალის ახვევას გთხოვდით.

and put a blindfold on.

ამიტომ თვალის ახვევას გთხოვდით.

Kay, now can you see anything? (Girl: No.)

კარგი, ხედავთ რამეს? გოგო: არა.

Pull it so you can't even see down. (Girl: Okay.)

ჩამოწიეთ ქვემოდანაც რომ არ დაინხოთ. გოგო: კარგი.

Woman: It's completely blind now, right?

ქალი: ახლა არაფერს ხედავთ, არა?

Girl: Yes. (Woman: Okay.)

გოგო: დიახ. ქალი: კარგი.

Now, what I'm going to be looking for in this test

ამ ტესტში ვაკვირდებით,

is how it protects your lips,

თუ როგორ იცავს ის თქვენს ტუჩებს,

the texture, right,

ტექსტურას,

and maybe if you can discern any flavor or not.

და რამე არომატს თუ გაარჩევთ.

Girl: Okay. (Woman: Have you ever done a kissing test before?)

გოგო: კარგი. ქალი: გაგიკეთებიათ ოდესმე კოცნის ტესტი?

Girl: No.

გოგო: არა.

Woman: Take a step here.

ქალი: აქეთ მობრძანდით.

Okay, now I'm going to ask you to pucker up.

ახლა ტუჩები საკოცნელად გაამზადეთ

Pucker up big and lean in just a little bit, okay?

გაამზადეთ და ცოტა დაიხარეთ, კარგი?

(Music)

(მუსიკა)

(Laughter)

(სიცილი)

(Laughter)

(სიცილი)

Woman: Okay.

ქალი: კარგი.

And, Jennifer, how did that feel?

ჯენიფერ, რა იგრძენით?

Jennifer: Good.

ჯენიფერი: კარგია.

(Laughter)

(სიცილი)

Girl: Oh my God!

გოგო: ო, ღმერთო!

(Laughter)

(სიცილი)

Michael Shermer: Thank you very much. Thank you. Thanks.

მაიკლ შერმერი: დიდი მადლობა. მადლობა. გმადლობთ