Michael Sandel: Why we shouldn't trust markets with our civic life

Michael Sandel: Neden toplumsal hayatımızda piyasalara güvenmemeliyiz

Çeviri: Okan KILIC Gözden geçirme: Ayşe Parlak

Here's a question we need to rethink together:

İşte hep birlikte yeniden düşünmemiz gereken bir soru:

What should be the role of money

Toplumlarımızda paranın ve

and markets in our societies?

piyasaların rolü ne olmalıdır?

Today, there are very few things

Günümüzde paranın satın alamayacağı

that money can't buy.

pek az şey bulunuyor.

If you're sentenced to a jail term

Eğer bir süre için hapse mahkum edilirseniz,

in Santa Barbara, California,

Santa Barbara, Kaliforniya'da,

you should know

bilmeniz gereken bir şey;

that if you don't like the standard accommodations,

standart konaklama olanaklarını sevmediyseniz,

you can buy a prison cell upgrade.

bir hapishane hücresi yükseltmesi satın alabilirsiniz.

It's true. For how much, do you think?

Gerçekten. Ne kadara mal olduğunu düşünüyorsunuz?

What would you guess?

Ne kadar tahmin edebilirsiniz?

Five hundred dollars?

Beş yüz dolar mı?

It's not the Ritz-Carlton. It's a jail!

Orası Ritz-Carlton değil, bir hapishane !

Eighty-two dollars a night.

Geceliği Seksen iki dolar.

Eighty-two dollars a night.

Geceliği seksen iki dolar.

If you go to an amusement park

Eğer bir lunaparka giderde,

and don't want to stand in the long lines

popüler oyuncaklara binmek için uzun kuyruklarda

for the popular rides,

beklemek istemezseniz,

there is now a solution.

artık bir çözüm var.

In many theme parks, you can pay extra

Birçok tema parkında, sıranın başına geçmek için

to jump to the head of the line.

ekstra ödeme yapabilirsiniz.

They call them Fast Track or VIP tickets.

Buna "Hızlı hat" veya "VIP bilet" diyorlar.

And this isn't only happening in amusement parks.

Ve bu sadece eğlence parklarında olmuyor.

In Washington, D.C., long lines,

Washington, DC'de bazen

queues sometimes form

önemli Kongre görüşmeleri nedeniyle

for important Congressional hearings.

uzun kuyruklar oluşuyor.

Now some people don't like to wait in long queues,

Bazı insanlar uzun kuyruklarda beklemeyi sevmezler,

maybe overnight, even in the rain.

Belki gece boyunca, hatta yağmurda bile.

So now, for lobbyists and others

Ve şimdi, bu duruşmalara katılmak için

who are very keen to attend these hearings

çok hevesli olan, ama beklemeyi sevmeyen

but don't like to wait, there are companies,

lobiciler ve diğerleri için, bazı şirketler var,

line-standing companies,

sıra tutan şirketler,

and you can go to them.

onlarla gidebilirsiniz,

You can pay them a certain amount of money,

Onlara belirli bir miktar para ödeyebilirsiniz,

they hire homeless people and others who need a job

onlar, evsiz insanları ve iş arayanları tutuyorlar,

to stand waiting in the line for as long as it takes,

sıraya girip, gerektiği kadar beklemek için,

and the lobbyist, just before the hearing begins,

ve lobiciler, görüşmenin başlamasından hemen önce

can take his or her place at the head of the line

gelip onların yerini alabiliyorlar, sıranın en başından,

and a seat in the front of the room.

ve salonun ön koltuklarından.

Paid line standing.

Paralı sıra bekleyicilik.

It's happening, the recourse to market mechanisms

Bu daha büyük alanlarda oluyor, piyasa mekanizmalarının,

and market thinking and market solutions,

piyasanın düşünüş şeklinin ve

in bigger arenas.

piyasanın çözümlerine cevap olarak

Take the way we fight our wars.

Bizim savaş yapma şeklimizi ele alalım.

Did you know that, in Iraq and Afghanistan,

Biliyor muydunuz, Irak ve Afganistan'da,

there were more private military contractors on the ground

cephede ABD askeri birliklerinden daha fazla sayıda

than there were U.S. military troops?

özel askeri taşeronlar var.

Now this isn't because we had a public debate

Bu kamuoyunda, savaşta özel şirketleri taşeron olarak

about whether we wanted to outsource war

kullanmayı isteyip istemediğimizle ilgili

to private companies,

bir tartışma olduğundan değil,

but this is what has happened.

Ama bu gerçekleşti.

Over the past three decades,

Son otuz yılda,

we have lived through a quiet revolution.

sessiz bir devrim yaşadık.

We've drifted almost without realizing it

Neredeyse farkında olmadan,

from having a market economy

bir pazar ekonomisine sahip olmaktan

to becoming market societies.

bir piyasa toplumu olmaya sürüklendik

The difference is this: A market economy is a tool,

Fark şudur: Pazar ekonomisi bir araçtır,

a valuable and effective tool,

değerli ve etkili bir araç

for organizing productive activity,

üretken etkinliği düzenlemek için,

but a market society is a place where

Ama piyasa toplumu, hemen hemen herşeyin

almost everything is up for sale.

satılık olduğu bir yerdir.

It's a way of life, in which market thinking

Bu, piyasa düşüncesinin ve

and market values begin to dominate

piyasa değerlerinin yaşamın her yönünde

every aspect of life:

egemen olmaya başladığı bir yaşam biçimidir:

personal relations, family life, health, education,

kişisel ilişkiler, aile hayatı, sağlık, eğitim,

politics, law, civic life.

siyaset, hukuk, toplumsal hayat.

Now, why worry? Why worry about our becoming

Şimdi, neden endişelenelim? Neden piyasa toplumu

market societies?

haline gelmemizden endişe duyalım?

For two reasons, I think.

Sanırım iki nedenden dolayı.

One of them has to do with inequality.

Bir tanesi eşitsizlik ile alakalı.

The more things money can buy,

Para daha çok şey satın alabilmeye başladıkça,

the more affluence, or the lack of it, matters.

daha fazla refah, ya da refahın eksikliği, önemli hale gelir.

If the only thing that money determined

Eğer paranın belirleyebildiği tek şey

was access to yachts or fancy vacations or BMWs,

yatlara, lüks tatillere ya da BMW'lere erişim olsaydı,

then inequality wouldn't matter very much.

o zaman eşitsizliğin pek önemi olmazdı.

But when money comes increasingly to govern

Ama ne zaman para giderek artan şekilde, iyi bir yaşam için

access to the essentials of the good life --

temel gereksinimlere erişimi yönetmeye başlarsa--

decent health care, access to the best education,

iyi bir sağlık hizmeti, en iyi eğitime erişim,

political voice and influence in campaigns --

siyasi olarak sesini duyurma ve kampanyalara etkisi gibi--

when money comes to govern all of those things,

para tüm bu şeyleri yönetmeye başladığında

inequality matters a great deal.

eşitsizlik büyük bir problem haline geliyor.

And so the marketization of everything

Ve bu yüzden her şeyin piyasalaşması,

sharpens the sting of inequality

eşitsizliğin ve onun sosyal ve toplumsal

and its social and civic consequence.

sonuçlarınnı daha da keskinleşmesine neden oluyor.

That's one reason to worry.

Bu endişelenmek için bir neden.

There's a second reason

Eşitsizlik hakkında endişelenmek dışında

apart from the worry about inequality,

ikinci bir neden de var,

and it's this:

ve o da şudur:

with some social goods and practices,

bazı toplumsal yarar ve uygulamalarda,

when market thinking and market values enter,

pazar düşüncesi ve piyasa değerleri devreye girdiğinde,

they may change the meaning of those practices

bu uygulama ve yararların anlamını değiştirebilir

and crowd out attitudes and norms

ve kalabalığın tutum ve normları

worth caring about.

göz önüne almaya değer hale geliyor.

I'd like to take an example

Bir örnek vermek istiyorum,

of a controversial use of a market mechanism,

piyasa mekanizmasının tartışmalı bir kullanımından,

a cash incentive, and see what you think about it.

bir nakit teşviki, ve bu konuda ne düşündüğünüzü görmek istiyorum.

Many schools struggle with the challenge

Pek çok okul çocukları, özellikle dezavantajlı kökenden gelen çocukları,

of motivating kids, especially kids

çok çalışmaya, okulda başarılı olmaya,

from disadvantaged backgrounds, to study hard,

kendilerini kabul ettirmeye

to do well in school, to apply themselves.

motive etme sorunuyla boğuşuyor.

Some economists have proposed a market solution:

Bazı ekonomistler bir piyasa çözümü önerdi:

Offer cash incentives to kids for getting good grades

Çocuklara nakit teşvikler önerin, İyi notlar almaları karşılığında,

or high test scores

veya yüksek sınav sonuçları için,

or for reading books.

ya da kitap okumaları için.

They've tried this, actually.

Bunu gerçekten denediler.

They've done some experiments

Bazı büyük Amerikan şehirlerinde

in some major American cities.

bazı deneyler yaptılar.

In New York, in Chicago, in Washington, D.C.,

New York'da, Chicago'da, Washington, DC'de,

they've tried this, offering 50 dollars for an A,

şunu denediler; A için 50 dolar önerdiler,

35 dollars for a B.

B için 35 dolar.

In Dallas, Texas, they have a program that offers

Dallas, Texas'da, sekiz yaşındakilere, okudukları

eight-year-olds two dollars for each book they read.

her kitap için 2 dolar öneren bir program var.

So let's see what -- Some people are in favor,

O zaman, ne olduğuna bakalım -- bazı insanlar bunu desteklediler,

some people are opposed to this cash incentive

bazı insanlar da başarıyı motive etmek için

to motivate achievement.

nakit teşvikleri yapılmasına karşı çıktılar.

Let's see what people here think about it.

Bakalım buradaki insanlar ne düşünüyorlar?

Imagine that you are the head of a major school system,

Büyük eğitim sisteminin başkanı olduğunuzu düşünün,

and someone comes to you with this proposal.

ve birisi size bu öneri ile geliyor.

And let's say it's a foundation. They will provide the funds.

Ve diyelim ki bu bir vakıf. Fonu onlar sağlayacak.

You don't have to take it out of your budget.

Bütçenizden birşey karşılamak zorunda değilsiniz.

How many would be in favor

Kaçınız bunu bir denemeyi destekler

and how many would be opposed to giving it a try?

ve kaçınız karşı çıkar?

Let's see by a show of hands.

Ellerinizi kaldırın görelim.

First, how many think it might at least be worth a try

Önce, kaç kişi en azından işe yarayacak mı diye

to see if it would work? Raise your hand.

bir denemeye değer diye düşünüyor? Elinizi kaldırın.

And how many would be opposed? How many would --

Ve kaç kişi buna karşı çıkar? Kaçınız -

So the majority here are opposed,

Yani burada çoğunluk karşı çıkıyor,

but a sizable minority are in favor.

Ama oldukça büyük bir azınlık destekliyor.

Let's have a discussion.

Bir tartışma yapalım.

Let's start with those of you who object,

İtiraz edenlerle başlayalım,

who would rule it out even before trying.

daha denemeden eleyenlerden.

What would be your reason?

Sebebiniz ne olabilir?

Who will get our discussion started? Yes?

Tartışmamızı kim başlatacak? Evet?

Heike Moses: Hello everyone, I'm Heike,

Heike Musa: Herkese merhaba, ben Heike,

and I think it just kills the intrinsic motivation,

ve sanırım bu içsel motivasyonu öldürür,

so in the respect that children, if they would like to read,

kitap okumak isteyen bir çocuğu düşünürsek,

you just take this incentive away

ona sadece para ödeyerek,

in just paying them, so it just changes behavior.

bu güdüyü ortadan kaldırırsınız, yani bu davranışı değiştirir.

Michael Sandel: Takes the intrinsic incentive away.

Michael Sandel: Teşvik, güdüyü ortadan kaldırıyor.

What is, or should be, the intrinsic motivation?

İçsel motivasyon nedir, ya da ne olmalıdır?

HM: Well, the intrinsic motivation

HM: Eh, içsel motivasyon

should be to learn.

öğrenmek olmalıdır.

MS: To learn. HM: To get to know the world.

MS: öğrenmek. HM: dünyayı tanımak için.

And then, if you stop paying them, what happens then?

Ve sonra, onlara ödeme yapmayı keserseniz, sonra ne olacak?

Then they stop reading?

Okumayı bırakacaklar mı?

MS: Now, let's see if there's someone who favors,

MS: Şimdi, teşvikten yana birisi var mı bakalım,

who thinks it's worth trying this.

bunun denemeye değer olduğunu düşünen biri,

Elizabeth Loftus: I'm Elizabeth Loftus,

Elizabeth Loftus: Ben Elizabeth Loftus,

and you said worth a try, so why not try it

ve denemeye değer dediniz, öyleyse neden denemeyelim,

and do the experiment and measure things?

deneyi yapıp sonuçlarını ölçmeyelim?

MS: And measure. And what would you measure?

MS: Ve ölçüm. Ve neyi ölçmek istiyorsunuz?

You'd measure how many --

Kaç tane neyi ölçmek istiyorsunuz...

EL: How many books they read

EL: Kaç kitap okuduklarını

and how many books they continued to read

ve ödeme yapmayı kestikten sonra

after you stopped paying them.

kaç tane kitap okumaya devam ettiklerini.

MS: Oh, after you stopped paying.

MS: Oh, ödeme yapmayı kestikten sonra..

All right, what about that?

Pekala, buna ne dersin?

HM: To be frank, I just think

HM: dürüst olmak gerekirse, bence

this is, not to offend anyone, a very American way.

kimseyi gücendirmek istemem ama, çok Amerikanvari bir yol.

(Laughter) (Applause)

(Kahkaha) (Alkış)

MS: All right. What's emerged from this discussion

MS: Tamam. Bu tartışmadan ortaya çıkan şey

is the following question:

aşağıdaki şu soru:

Will the cash incentive drive out or corrupt

Nakit teşvik artıracak mı veya bozacak mı

or crowd out the higher motivation,

ya da daha yüksek bir motivasyon mu sağlayacak,

the intrinsic lesson that we hope to convey,

ileri taşımayı umduğumuz içsel dersten;

which is to learn to love to learn and to read

öğrenmeyi sevmeyi öğrenmek ve kendi

for their own sakes?

iyiliği için okumaktan?

And people disagree about what the effect will be,

Ve insanlar etkinin ne olacağı hakkında aynı fikirde değiller,

but that seems to be the question,

ama soru bu gibi görünüyor,

that somehow a market mechanism

bir şekilde piyasa mekanizması

or a cash incentive teaches the wrong lesson,

ya da nakit teşvik yanlış dersi öğretirse

and if it does, what will become of these children later?

bu çocuklara daha sonra ne olacak?

I should tell you what's happened with these experiments.

Bu deneylerin sonucunda ne olduğunu söylemeliyim.

The cash for good grades has had very mixed results,

İyi notlar için nakit, çok karışık sonuçlar ortaya çıkardı,

for the most part has not resulted in higher grades.

çoğunluk için daha yüksek notlarla sonuçlanmadı.

The two dollars for each book

Her kitap için iki dolar

did lead those kids to read more books.

bu çocuklara daha fazla okumaları için rehberlik yaptı.

It also led them to read shorter books.

Ayrıca onları daha kısa kitaplar okumaya da yöneltti.

(Laughter)

(Kahkaha)

But the real question is,

Ama asıl soru şu,

what will become of these kids later?

Daha sonra bu çocuklara ne olacak?

Will they have learned that reading is a chore,

Okumanın sıkıcı bir iş olduğunu mu öğrenmiş olacaklar,

a form of piecework to be done for pay, that's the worry,

para için yapılması gereken bir parça başı iş, endişelendiğimiz bu,

or may it lead them to read maybe for the wrong reason initially

ya da belki de onları okumaya, başlangıçta yanlış bir nedenle yönlendirse de,

but then lead them to fall in love with reading for its own sake?

sonradan onları kendi iyilikleri için okumaya aşık eden?

Now, what this, even this brief debate, brings out

Şimdi, bu kısa tartışma bile, birçok ekonomistin

is something that many economists overlook.

gözden kaçırdığı birşeyi ortaya çıkarıyor.

Economists often assume

İktisatçılar sıklıkla piyasaların

that markets are inert,

hareketsiz olduğunu, takas ettikleri şeylere

that they do not touch or taint the goods they exchange.

dokunmadıklarını, lekelemediklerini varsayarlar.

Market exchange, they assume,

Piyasadaki alışveriş, onların kabulüne göre,

doesn't change the meaning or value

alışverişi yapılan malların

of the goods being exchanged.

anlamını veya değerini değiştirmez.

This may be true enough

Bu yeterince doğru olabilir,

if we're talking about material goods.

eğer maddi mallar hakkında konuşuyorsak.

If you sell me a flat screen television

Bana düz ekran bir televizyon satarsanız

or give me one as a gift,

ya da bana hediye olarak verirseniz,

it will be the same good.

aynı mal olacak.

It will work the same either way.

Her iki şekilde de aynı şekilde çalışacak.

But the same may not be true

Ama aynı şey geçerli olmayabilir,

if we're talking about nonmaterial goods

eğer maddesel olmayan şeyler ve öğretme ve öğrenme gibi

and social practices such as teaching and learning

sosyal uygulamalar veya şehir hayatında

or engaging together in civic life.

bir arada olmak hakkında konuşuyorsak.

In those domains, bringing market mechanisms

Bu alanlara, piyasa mekanizmaları ve nakit

and cash incentives may undermine

teşvikleri getirmek, ilgilenmeye değer

or crowd out nonmarket values and attitudes

piyasa dışı değer ve tutumları baltalayabilir

worth caring about.

veya artırabilir.

Once we see

Piyasaların ve ticaretin,

that markets and commerce,

maddesel alanın dışına genişlemeye başladığında

when extended beyond the material domain,

malların kendi karakterlerini değiştirebileceğini,

can change the character of the goods themselves,

öğretme ve öğrenme örneğinde olduğu gibi,

can change the meaning of the social practices,

sosyal uygulamaların anlamını değiştirebileceğini,

as in the example of teaching and learning,

bir kere görmeye başladığımızda

we have to ask where markets belong

piyasaların nereye ait olduğunu ve nereye ait olmadığını,

and where they don't,

nerede ilgilenmeye değecek değer ve tutumları

where they may actually undermine

gerçekten baltalayabileceklerini

values and attitudes worth caring about.

sormak zorundayız.

But to have this debate,

Ama bu tartışmayı yapmak için,

we have to do something we're not very good at,

çok da iyi olmadığımız birşeyi yapmak zorundayız,

and that is to reason together in public

bu da toplumla birlikte bir sonuca ulaşmak,

about the value and the meaning

ödüllendirdiğimiz sosyal uygulamaların

of the social practices we prize,

değeri ve anlamı hakkında,

from our bodies to family life

bedenlerimizden aile hayatımıza,

to personal relations to health

kişisel ilişkilerimizden sağlığa,

to teaching and learning to civic life.

öğretme ve öğrenmeye, şehir hayatına.

Now these are controversial questions,

Şimdi, bunlar tartışmalı sorular,

and so we tend to shrink from them.

ve bu yüzden onları küçültme eğilimindeyiz.

In fact, during the past three decades,

Aslında, son otuz yılda,

when market reasoning and market thinking

ne zaman market düşüncesi ve market mantığı

have gathered force and gained prestige,

güçlerini birleştirip prestij kazansa,

our public discourse during this time

bu süre içinde ortak söylemimiz

has become hollowed out,

içi boş bir hale geldi,

empty of larger moral meaning.

daha büyük bir ahlaki anlamda boş.

For fear of disagreement, we shrink from these questions.

Anlaşmazlık korkusu yüzünden, bu sorulardan kaçıyoruz.

But once we see that markets

Ama bir kez piyasaların

change the character of goods,

malların karakterini değiştiğini görünce,

we have to debate among ourselves

mallara nasıl değer vereceğimizle ilgili

these bigger questions

bu büyük soruları kendi aramızda

about how to value goods.

tartışmak zorundayız

One of the most corrosive effects

Herşeyin üzerine bir fiyat koymanın

of putting a price on everything

en aşındırıcı etkilerinden birisi

is on commonality,

ortaklık ile ilgilidir,

the sense that we are all in it together.

hepimiz birlikte bu konunun içindeyiz hissi.

Against the background of rising inequality,

Artan eşitsizliğin arka planına karşın,

marketizing every aspect of life

yaşamın her yönünü pazarlaştırmak

leads to a condition where those who are affluent

varlıklı olanlar ile mütevazi olanların

and those who are of modest means

giderek artan oranda ayrık bir hayat

increasingly live separate lives.

yaşamalarına sebep olacak bir duruma yol açar.

We live and work and shop and play

Yaşarız, çalışırız ve alışveriş yaparız ve oynarız,

in different places.

farklı yerlerde.

Our children go to different schools.

Çocuklarımız farklı okullara gider.

This isn't good for democracy,

Bu demokrasi için iyi değil,

nor is it a satisfying way to live,

ya da tatmin edici bir yaşam tarzı da değil,

even for those of us who can afford

sıranın en önüne geçebilecek yolları

to buy our way to the head of the line.

satın almaya gücü yetenlerimiz için bile.

Here's why.

İşte sebebi.

Democracy does not require perfect equality,

Demokrasi mükemmel eşitlik gerektirmez,

but what it does require

Ama gerektirdiği şey,

is that citizens share in a common life.

vatandaşların ortak bir yaşam paylaşmakta olmasıdır.

What matters is that people

Önemli olan bu insanların

of different social backgrounds

farklı sosyal kökenlerden gelen,

and different walks of life

ve hayatta farklı bir yoldan yürüyenlerin,

encounter one another,

birbirlerine rastlaması,

bump up against one another

hayatın sıradan düzeni içinde

in the ordinary course of life,

birbirlerine çarpması,

because this is what teaches us

Çünkü bu, bize pazarlık yapmayı ve

to negotiate and to abide our differences.

farklılıklarımıza katlanmayı öğretir.

And this is how we come to care for the common good.

Ve bu, herkesin iyiliğini düşünen hale geliş biçimimizdir.

And so, in the end, the question of markets

Ve böylece, sonunda, piyasaların sorusu

is not mainly an economic question.

ağırlıklı olarak ekonomik bir soru değildir.

It's really a question of how we want to live together.

Bu aslında nasıl beraber yaşamak istediğimizin sorusudur.

Do we want a society where everything is up for sale,

Biz, herşeyin satılık olduğu bir toplum mu istiyoruz,

or are there certain moral and civic goods

yoksa piyasaların kabul etmediği, ve parayla

that markets do not honor

satın alınamayacak belli bazı ahlaki

and money cannot buy?

ve toplumsal şeylerin olduğu bir toplum mu?

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)