How equal do we want the world to be? You'd be surprised | Dan Ariely

Fred Jansen: Bir kuyruklu yıldıza nasıl inilir?

Çeviri: Gülçin Koçyiğit Gözden geçirme: Eren Gokce

It would be nice to be objective in life,

Hayatta tarafsız olmak

in many ways.

pek çok açıdan iyi olurdu.

The problem is that we have these color-tinted glasses

Ama sorun, her türlü duruma bakmak için kullandığımız

as we look at all kinds of situations.

renklendirilmiş gözlüklerimiz.

For example, think about something as simple as beer.

Mesela, bira gibi basit bir şey düşünün.

If I gave you a few beers to taste

Eğer sizden tatmanızı ve yoğunlukları, acılıkları

and I asked you to rate them on intensity and bitterness,

için derecelendirme yapmanızı istesem

different beers would occupy different space.

farklı biralar farklı yerlerde yer alırdı.

But what if we tried to be objective about it?

Peki ya bu konuda tarafsız olmaya çalışırsak?

In the case of beer, it would be very simple.

Konu bira olunca bu çok kolay olurdu.

What if we did a blind taste?

Kapalı gözle tadım yapsak ne olur?

Well, if we did the same thing, you tasted the same beer,

Eğer aynı şeyi yaparsak, aynı biralarla şimdi de

now in the blind taste, things would look slightly different.

kapalı gözle tadım yaparsanız durum biraz farklı gözükürdü.

Most of the beers will go into one place.

Biraların çoğu tek bir yere toplanırdı.

You will basically not be able to distinguish them,

Aslında ayrımını yapamazdınız.

and the exception, of course, will be Guinness.

Tek istisna tabii ki Guinness olurdu.

(Laughter)

(Kahkaha)

Similarly, we can think about physiology.

Fizyolojiyi de benzer şekilde düşünebiliriz.

What happens when people expect something from their physiology?

İnsanlar fizyolojilerinden bir şey beklediğinde ne olur?

For example, we sold people pain medications.

Mesela, insanlara ağrı kesici ilaç sattık.

Some people, we told them the medications were expensive.

Bazı insanlara ilacın pahalı olduğunu söyledik.

Some people, we told them it was cheap.

Bazı insanlara da ucuz olduğunu söyledik.

And the expensive pain medication worked better.

Pahalı olan ağrı kesici ilaç daha etkili oldu.

It relieved more pain from people,

İnsanların ağrılarını daha fazla azalttı.

because expectations do change our physiology.

Çünkü beklentiler fizyolojimizi değiştirir.

And of course, we all know that in sports,

Ve tabii hepimiz konu spor olunca biliriz ki,

if you are a fan of a particular team,

eğer belli bir takımın taraftarıysanız,

you can't help but see the game

oyunun gidişatını takımınız açısından izlemeye engel olamazsınız.

develop from the perspective of your team.

So all of those are cases in which our preconceived notions

Bu durumların hepsinde

and our expectations color our world.

önyargılı kanaatlerimiz ve beklentilerimiz dünyamızı renklendiriyor.

But what happened in more important questions?

Peki daha önemli sorularda ne oluyordu?

What happened with questions that had to do with social justice?

Sosyal adaletle ilgili sorularda ne oluyordu?

So we wanted to think about what is the blind tasting version

Dolayısıyla kapalı göz testini

for thinking about inequality?

eşitsizlik ile ilgili düşüncelerimize uyarlamak istedik.

So we started looking at inequality,

Önce eşitsizliği ele aldık,

and we did some large-scale surveys

ABD ve diğer ülkeleri kapsayan

around the U.S. and other countries.

geniş ölçekli bazı anketler yaptık.

So we asked two questions:

İki soru sorduk:

Do people know what kind of level of inequality we have?

"İnsanlar hangi seviyede eşitsizliğimiz olduğunu biliyor muydu?"

And then, what level of inequality do we want to have?

ve "Ne seviyede bir eşitsizlik istiyoruz?"

So let's think about the first question.

İlk soruyu düşünelim.

Imagine I took all the people in the U.S.

ABD'deki tüm insanları ele aldığımı,

and I sorted them from the poorest on the right

sağa en fakirler sola da en zenginler gelecek şekilde yerleştirdiğimi

to the richest on the left,

and then I divided them into five buckets:

ve sonra da bunları beş sıraya ayırdığımı hayal edin.

the poorest 20 percent, the next 20 percent,

En fakir %20, sonraki %20,

the next, the next, and the richest 20 percent.

sonraki, sonraki ve en zengin %20.

And then I asked you to tell me how much wealth do you think

Sonra size bu sıralardan her birinde ne kadar varlık yoğunluğu

is concentrated in each of those buckets.

olduğunu düşündüğünüzü sordum.

So to make it simpler, imagine I ask you to tell me,

Daha basit olması için şöyle sorduğumu hayal edin:

how much wealth do you think is concentrated

"Alt iki sırada bulunan % 40'da

in the bottom two buckets,

ne kadar varlık olduğunu düşünüyorsunuz?"

the bottom 40 percent?

En alt %40'da.

Take a second. Think about it and have a number.

Bir saniye düşünün ve bir sayı belirleyin.

Usually we don't think.

Genellikle düşünmüyoruz.

Think for a second, have a real number in your mind.

Bir saniye için düşünün, aklınızda gerçek bir sayı belirsin.

You have it?

Belirlediniz mi?

Okay, here's what lots of Americans tell us.

Tamam. İşte birçok Amerikalının bize söyledikleri.

They think that the bottom 20 percent

Dipteki % 20'nin, varlığın % 2,9'una

has about 2.9 percent of the wealth,

sahip olduğunu düşünüyorlar.

the next group has 6.4,

Sonraki grubun % 6,4'ü var.

so together it's slightly more than nine.

Yani ikisinin toplamı 9'un biraz üstünde.

The next group, they say, has 12 percent,

Sonraki grup için %12 diyorlar,

20 percent,

%20

and the richest 20 percent, people think has 58 percent of the wealth.

ve en zengin %20'nin varlığın %58'ine sahip olduğunu düşünüyorlar.

You can see how this relates to what you thought.

Bunun düşüncelerinizle ne kadar örtüştüğünü görüyorsunuz.

Now, what's reality?

Peki gerçek nedir?

Reality is slightly different.

Gerçek biraz farklı.

The bottom 20 percent has 0.1 percent of the wealth.

En alt %20, varlığın %0,1'ine sahip.

The next 20 percent has 0.2 percent of the wealth.

Sonraki %20, varlığın %0,2'sine sahip.

Together, it's 0.3.

Toplamda %0,3 yapıyor.

The next group has 3.9,

Sonraki grubun %3,9'u var,

11.3,

11,3

and the richest group has 84-85 percent of the wealth.

ve en zengin grup varlığın %84-85'ine sahip.

So what we actually have and what we think we have

Gerçekte sahip olduğumuzla sahip olduğumuzu düşündüğümüz

are very different.

çok farklı.

What about what we want?

Ne istediğimize gelelim.

How do we even figure this out?

Bunu nasıl belirleyeceğiz ki?

So to look at this,

Bunu anlamak için,

to look at what we really want,

gerçekte ne istediğimizi,

we thought about the philosopher John Rawls.

filozof John Rawls'a yöneldik.

If you remember John Rawls,

Eğer hatırlarsanız John Rawls'ın

he had this notion of what's a just society.

adil bir toplum için şöyle bir görüşü vardı:

He said a just society

"Adil bir toplum, toplumla ilgili her şeyi bildiğinizde,

is a society that if you knew everything about it,

you would be willing to enter it in a random place.

herhangi bir yerinde olmak istediğiniz toplumdur." demişti.

And it's a beautiful definition,

Bu çok güzel bir tanımlama.

because if you're wealthy, you might want the wealthy

Çünkü eğer varlıklıysan, varlıklılar için daha fazla para isteyebilirsin,

to have more money, the poor to have less.

fakirler için daha az.

If you're poor, you might want more equality.

Eğer fakirsen daha fazla eşitlik isteyebilirsin.

But if you're going to go into that society

Ama herhangi bir olası yerden gireceğin

in every possible situation, and you don't know,

ve nerede olacağını bilmediğin bir toplum için

you have to consider all the aspects.

tüm bakış açılarını değerlendirmen gerekir.

It's a little bit like blind tasting in which you don't know

Biraz kapalı göz testine benziyor.

what the outcome will be when you make a decision,

Sonucun ne olacağını bilmeden kararını vermek gibi.

and Rawls called this the "veil of ignorance."

Rawls buna "cehalet örtüsü" diyor.

So, we took another group, a large group of Americans,

Başka bir grup, daha geniş bir Amerikalı grubu aldık ve

and we asked them the question in the veil of ignorance.

soruyu cehalet örtüsü ile sorduk.

What are the characteristics of a country that would make you want to join it,

"Sonucunda rastgele bir yere düşebileceğinizi bilerek,

knowing that you could end randomly at any place?

dâhil olmak isteyeceğiniz ülkenin nitelikleri nelerdir?" diye sorduk.

And here is what we got.

İşte sonuçlarımız.

What did people want to give to the first group,

İnsanlar ilk grup olan tabandaki %20'ye

the bottom 20 percent?

ne vermek istiyor?

They wanted to give them about 10 percent of the wealth.

Varlığın yaklaşık %10'unu vermek istediler.

The next group, 14 percent of the wealth,

Sonraki gruba varlığın %14'ünü,

21, 22 and 32.

21, 22 ve 32.

Now, nobody in our sample wanted full equality.

Örneklemimizdeki hiç kimse tam bir eşitlik istemedi.

Nobody thought that socialism is a fantastic idea in our sample.

Örneklemimizde hiç kimse sosyalizmin harika bir fikir olduğunu düşünmedi.

But what does it mean?

Peki bu ne demek?

It means that we have this knowledge gap

Sahip olduğumuz ile sahip olduğumuzu düşündüğümüz

between what we have and what we think we have,

arasında bilgi boşluğu var demek.

but we have at least as big a gap between what we think is right

Ama en az bir o kadar boşluk da neyin doğru olduğunu düşündüğümüz

ve neye sahip olduğumuzu düşündüğümüz arasında var.

to what we think we have.

Now, we can ask these questions, by the way, not just about wealth.

Şimdi şu soruları sorabiliriz, sadece varlıkla ilgili de değil.

We can ask it about other things as well.

Başka konuları da pekâlâ sorabiliriz.

So for example, we asked people from different parts of the world

Örneğin, dünyanın farklı yerlerinden insanlara da bu soruları sorduk,

about this question,

people who are liberals and conservatives,

liberal ve muhafazakâr insanlara

and they gave us basically the same answer.

ve aslen aynı cevapları verdiler.

We asked rich and poor, they gave us the same answer,

Zengine ve fakire sorduk, aynı cevabı verdiler,

men and women,

kadın da, erkek de,

NPR listeners and Forbes readers.

NPR dinleyicisi de, Forbes okuru da.

We asked people in England, Australia, the U.S. --

İngiltere'de, Avusturalya'da, ABD'de insanlara sorduk--

very similar answers.

We even asked different departments of a university.

Bir üniversitenin farklı bölümlerine bile sorduk.

We went to Harvard and we checked almost every department,

Harvard'a gittik ve neredeyse her bölümü kontrol ettik.

and in fact, from Harvard Business School,

Harvard İşletme Okulu'nda, yani varlıklının daha çoğuna sahip olması

where a few people wanted the wealthy to have more and the [poor] to have less,

ve zenginin daha azına sahip olması gerektiğine inanan çok az insanın olduğu

the similarity was astonishing.

I know some of you went to Harvard Business School.

Bazılarınızın Harvard İşletme Okulu'na gittiğini biliyorum.

We also asked this question about something else.

Başka bir konuda bir soru daha sorduk.

We asked, what about the ratio of CEO pay to unskilled workers?

Genel müdürlerin maaşının, vasıfsız işçilere oranını sorduk.

So you can see what people think is the ratio,

İnsanların düşündüğü oranı görebilirsiniz.

and then we can ask the question, what do they think should be the ratio?

Sonra da oranın ne olması gerektiğini düşündüklerini sorabiliriz.

And then we can ask, what is reality?

Ondan sonra gerçeğin ne olduğunu sorabiliriz.

What is reality? And you could say, well, it's not that bad, right?

Gerçek nedir? O kadar da kötü değilmiş diyorsunuz, değil mi?

The red and the yellow are not that different.

Kırmızı ve sarı o kadar da farklı değil.

But the fact is, it's because I didn't draw them on the same scale.

Ama aslında öyleler, bunun nedeni onları aynı ölçekte çizmemem.

It's hard to see, there's yellow and blue in there.

Görmek zor, içinde sarı ve mavi var.

So what about other outcomes of wealth?

Peki varlığın diğer getirilerinde durum ne?

Wealth is not just about wealth.

Varlık sadece varlıkla ilgili değil.

We asked, what about things like health?

Sağlık gibi şeyler hakkında da soru sorduk.

What about availability of prescription medication?

Reçetelendirilmiş ilaca erişim nasıl?

What about life expectancy?

Hayat beklentisi nedir?

What about life expectancy of infants?

Peki çocuklarda hayat beklentisi ne?

How do we want this to be distributed?

Bunun nasıl dağıtılmasını istiyoruz?

What about education for young people?

Genç insanların eğitimi ne durumda?

And for older people?

Peki yaşlı insanlar için?

And across all of those things, what we learned was that people

Tüm bunlardan sonra, insanların

don't like inequality of wealth,

varlık konusunda eşitsizliği sevmediğini öğrendik.

but there's other things where inequality, which is an outcome of wealth,

Varlığın sonucunda gelişen eşitsizliğin neden olduğu,

is even more aversive to them:

örneğin sağlıkta ve eğitimde eşitsizlik

for example, inequality in health or education.

onlara daha dayanılmaz geliyordu.

We also learned that people are particularly open

İnsanların, iş özellikle kendilerini temsil yeteneği

to changes in equality when it comes to people

az olanlara geldiğinde, eşitlik değişimine

who have less agency --

daha açık olduklarını da öğrendik.

basically, young kids and babies,

Aslen çocuklara ve bebeklere.

because we don't think of them as responsible for their situation.

Çünkü onların bulundukları durumdan sorumlu olduklarını düşünmüyoruz.

So what are some lessons from this?

Bundan çıkarılacak bazı dersler neler?

We have two gaps:

İki boşluğumuz var:

We have a knowledge gap and we have a desirability gap

Bilgi boşluğumuz ve cazibe boşluğumuz var.

And the knowledge gap is something that we think about,

Bilgi boşluğu konusunda düşünüyoruz.

how do we educate people?

İnsanları nasıl eğitiyoruz?

How do we get people to think differently about inequality

İnsanların, eşitsizlik ve eşitsizliğin sonuçları olan

and the consequences of inequality in terms of health, education,

sağlık, eğitim, kıskançlık, suç oranları ve bunun gibi konularda

jealousy, crime rate, and so on?

nasıl farklı düşünmelerini sağlıyoruz?

Then we have the desirability gap.

Bir de cazibe boşluğumuz var.

How do we get people to think differently about what we really want?

İnsanlara, gerçekte ne istediğimiz konusunda nasıl farklı düşündürürüz?

You see, the Rawls definition, the Rawls way of looking at the world,

Rawls'ın tanımını duydunuz. Rawls'ın dünyaya bakış şekli,

the blind tasting approach,

kapalı göz yaklaşımıyla.

takes our selfish motivation out of the picture.

Bencil motivasyonumuzu resmin dışına itiyor.

How do we implement that to a higher degree

Bunu daha yüksek bir seviyede daha geniş bir ölçekte

on a more extensive scale?

nasıl yürürlüğe koyacağız?

And finally, we also have an action gap.

Son olarak bir de eylem boşluğumuz var.

How do we take these things and actually do something about it?

Tüm bunları alıp bunlarla ilgili gerçekten ne yapabiliriz?

I think part of the answer is to think about people

Sanıyorum cevabın bir bölümü insanların

like young kids and babies that don't have much agency,

tıpkı çocuklar ve bebekler gibi

fazla temsilleri olmadığını düşünmekten geçiyor.

because people seem to be more willing to do this.

Çünkü insanlar buna daha istekli gözüküyor.

To summarize, I would say, next time you go to drink beer or wine,

Özetlemek gerekirse, gelecek sefer bira veya şarap içmeye gittiğinizde

first of all, think about, what is it in your experience that is real,

ilk olarak deneyiminizde neyin gerçek, neyin beklentilerden kaynaklanan

and what is it in your experience that is a placebo effect

plasebo etkisi olduğunu düşünün.

coming from expectations?

And then think about what it also means for other decisions in your life,

Sonra hayatınızdaki diğer kararlar için ne ifade ettiğini

and hopefully also for policy questions

ve umut ederim ki hepimizi etkileyen

that affect all of us.

politik soruları da düşünün.

Thanks a lot.

Çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)