How equal do we want the world to be? You'd be surprised | Dan Ariely

Translator: Tien Pham Reviewer: Yung Phuong

It would be nice to be objective in life,

Có một cái nhìn khách quan trong cuộc sống là điều tốt, ở nhiều phương diện.

in many ways.

The problem is that we have these color-tinted glasses

Và vấn đề là chúng ta nhìn nhận qua những lăng kính đa màu sắc

as we look at all kinds of situations.

khi nhìn vào mọi tình huống.

For example, think about something as simple as beer.

Ví dụ như, hãy nghĩ đến một thứ đơn giản như bia chẳng hạn.

If I gave you a few beers to taste

Nếu tôi cho bạn nếm thử vài cốc bia

and I asked you to rate them on intensity and bitterness,

và tôi muốn bạn đánh giá về độ mạnh và vị đắng của chúng,

different beers would occupy different space.

các loại bia khác nhau sẽ đứng ở những vị trí khác nhau.

Nhưng nếu chúng ta thử đánh giá khách quan về nó?

But what if we tried to be objective about it?

In the case of beer, it would be very simple.

Trường hợp của bia thì khá đơn giản.

What if we did a blind taste?

Sẽ như thế nào nếu chúng ta thực hiện một thử nghiệm "bịt mắt" về mùi vị ?

Well, if we did the same thing, you tasted the same beer,

Nếu ta làm điều tương tự, thử cùng 1 loại bia,

now in the blind taste, things would look slightly different.

thì trong thử nghiệm "bịt mắt", nhiều thứ sẽ hơi khác một chút.

Most of the beers will go into one place.

Hầu hết các loại bia sẽ được xếp về cùng một vị trí .

You will basically not be able to distinguish them,

Căn bản là bạn sẽ không thể phân biệt được chúng,

and the exception, of course, will be Guinness.

và trường hợp ngoại lệ, dĩ nhiên sẽ là Kỷ lục Guinness

(Laughter)

(cười)

Similarly, we can think about physiology.

Tương tự khi ta nghĩ về sinh lý học.

What happens when people expect something from their physiology?

Điều gì xảy ra khi người ta đặt kỳ vọng dựa vào tâm lý của họ?

For example, we sold people pain medications.

Ví dụ như khi bán thuốc giảm đau.

Some people, we told them the medications were expensive.

Chúng tôi nói với một vài người rằng thuốc này rất đắt.

Some people, we told them it was cheap.

Và lại nói với vài người thuốc này rẻ.

And the expensive pain medication worked better.

Và thuốc giảm đau đắt tiền thì có tác dụng tốt hơn.

It relieved more pain from people,

Nó giúp giảm đau tốt hơn,

because expectations do change our physiology.

bởi sự kỳ vọng có tác động thay đổi tâm lý của chúng ta

And of course, we all know that in sports,

Và dĩ nhiên, ta đều biết trong thể thao,

if you are a fan of a particular team,

nếu bạn là người hâm mộ của 1 đội nào đó,

you can't help but see the game

bạn sẽ không thể tránh khỏi việc

develop from the perspective of your team.

nhìn nhận trận đấu theo góc độ của đội mình.

So all of those are cases in which our preconceived notions

Vậy nên những trường hợp đó, định kiến và mong đợi

and our expectations color our world.

ảnh hưởng đến việc nhìn nhận thế giới của mỗi chúng ta.

But what happened in more important questions?

Nhưng điều gì xảy ra đối với những câu hỏi quan trọng hơn?

What happened with questions that had to do with social justice?

Điều gì xảy ra với những câu hỏi liên quan đến công bằng xã hội?

So we wanted to think about what is the blind tasting version

Vì vậy chúng tôi muốn xem thử nghiệm "bịt mắt" ở đây là gì

for thinking about inequality?

để suy luận về sự bất bình đẳng?

So we started looking at inequality,

vì vậy chúng tôi bắt đầu xem xét về sự bất bình đẳng?

and we did some large-scale surveys

chúng tôi đã làm một số cuộc khảo sát quy mô lớn

around the U.S. and other countries.

khắp nước Mỹ và những quốc gia khác.

So we asked two questions:

Và chúng tôi đặt ra 2 câu hỏi:

Do people know what kind of level of inequality we have?

Liệu con người có biết mức độ bất bình đẳng ta có không?

And then, what level of inequality do we want to have?

Và sau đó, mức độ bất bình đẳng nào mà chúng ta muốn có?

So let's think about the first question.

Hãy nghĩ về câu hỏi thứ nhất.

Imagine I took all the people in the U.S.

Hãy tưởng tượng nếu tôi lấy tổng thể là tất cả người ở Mỹ

and I sorted them from the poorest on the right

và phân loại từ nghèo nhất nằm bên phải

to the richest on the left,

đến giàu nhất nằm bên trái,

and then I divided them into five buckets:

rồi chia họ thành 5 nhóm:

the poorest 20 percent, the next 20 percent,

20% nghèo nhất 20% tiếp theo,

the next, the next, and the richest 20 percent.

tiếp theo, tiếp theo và 20% giàu nhất.

And then I asked you to tell me how much wealth do you think

Tôi muốn hỏi bạn rằng bạn nghĩ mức độ giàu có

is concentrated in each of those buckets.

tập trung trong mỗi nhóm này là bao nhiêu.

So to make it simpler, imagine I ask you to tell me,

Hãy đơn giản hóa bằng cách tưởng tượng tôi hỏi bạn rằng,

how much wealth do you think is concentrated

bạn nghĩ mức độ tài sản tập trung ở hai nhóm cuối là bao nhiêu?

in the bottom two buckets,

the bottom 40 percent?

40% người nghèo nhất ?

Take a second. Think about it and have a number.

Suy nghĩ trong 1giây. Nghĩ về nó và đưa ra 1 con số.

Usually we don't think.

Thường thi ta không nghĩ.

Think for a second, have a real number in your mind.

Hãy nghĩ trong 1 giây, có 1 con số thực sự trong đầu.

You have it?

Bạn đã có chưa?

Được rồi, đây là điều mà nhiều người Mỹ đã trả lời.

Okay, here's what lots of Americans tell us.

They think that the bottom 20 percent

Họ nghĩ rằng 20% nhóm cuối cùng

has about 2.9 percent of the wealth,

nắm giữ khoảng 2.9% tổng tài sản

the next group has 6.4,

nhóm tiếp theo là 6.4%

so together it's slightly more than nine.

vậy cộng lại cao hơn 9% một chút

The next group, they say, has 12 percent,

Nhóm tiếp theo, họ cho rằng nắm 12%,

20 percent,

20%,

and the richest 20 percent, people think has 58 percent of the wealth.

và 20% giàu nhất, họ nghĩ rằng sở hữu 58% tổng tài sản.

You can see how this relates to what you thought.

Bạn có thể thấy mức độ liên quan đến điều bạn đã nghĩ.

Now, what's reality?

Và sự thật thì như thế nào?

Reality is slightly different.

Thực tế thì có khác đôi chút.

The bottom 20 percent has 0.1 percent of the wealth.

20% nhóm nghèo nhất chiếm 0.1% tổng tài sản

The next 20 percent has 0.2 percent of the wealth.

nhóm tiếp theo sở hữu 0.2% tổng tài sản.

Together, it's 0.3.

tổng cộng lại là 0.3

The next group has 3.9,

và nhóm kế tiếp sở hữu 3.9

11.3,

11.3

and the richest group has 84-85 percent of the wealth.

và nhóm giàu nhất sở hữu 84-85% tổng tài sản.

So what we actually have and what we think we have

vậy là điều chúng ta thực sự có và điều chúng ta nghĩ

are very different.

quá khác nhau.

What about what we want?

Thế còn những gì chúng ta mong muốn?

How do we even figure this out?

làm thế nào để tìm ra con số này?

So to look at this,

Để xem xét điều này,

to look at what we really want,

xem xét điều mà chúng ta thực sự muốn,

we thought about the philosopher John Rawls.

chúng tôi nghĩ đến nhà triết học John Rawls

If you remember John Rawls,

Nếu bạn nhớ John Rawls,

he had this notion of what's a just society.

ông đã đưa khái niệm về một xã hội công bằng.

He said a just society

Ông chỉ ra rằng một xã hội công bằng

is a society that if you knew everything about it,

là một xã hội mà nếu bạn biết tất cả về nó,

you would be willing to enter it in a random place.

bạn sẽ luôn sẵn sàng hòa nhập vào xã hội đó dù ở bất kỳ đâu

And it's a beautiful definition,

Và đó là một khái niệm tuyệt vời phải không bởi vì nếu bạn giàu có,

because if you're wealthy, you might want the wealthy

bạn càng muốn sở hữu nhiều tài sản để càng sinh lời

to have more money, the poor to have less.

và người nghèo sẽ ngày càng nghèo hơn

If you're poor, you might want more equality.

Nếu bạn nghèo khó, bạn sẽ càng muốn công bằng hơn.

But if you're going to go into that society

Nhưng nếu bạn hòa nhập vào xã hội đó trong mọi hoàn cảnh có thể,

in every possible situation, and you don't know,

và bạn không biết chắc chắn, bạn phải xem xét tất cả các khía cạnh.

you have to consider all the aspects.

It's a little bit like blind tasting in which you don't know

điều đó hơi giống với thử nghiệm "bịt mắt",

tại đó bạn không biết được kết quả sẽ như thế nào khi bạn đưa ra một quyết định

what the outcome will be when you make a decision,

and Rawls called this the "veil of ignorance."

và Rawls gọi đó là "bức màn vô minh"

So, we took another group, a large group of Americans,

vì vậy, chúng tôi lấy một nhóm khác lớn hơn, đến từ Mỹ

and we asked them the question in the veil of ignorance.

và hỏi họ những câu hỏi được dùng trong thử nghiệm "bức màn vô minh"

What are the characteristics of a country that would make you want to join it,

Những đặc điểm nào của một đất nước khiến bạn muốn sống ở đó?

knowing that you could end randomly at any place?

biết chắc rằng bạn có thể chọn bất kỳ đâu

And here is what we got.

Và đây là kết quả thu được.

What did people want to give to the first group,

họ muốn nhóm đầu tiên sở hữu bao nhiêu?

the bottom 20 percent?

nhóm 20% nghèo nhất

They wanted to give them about 10 percent of the wealth.

Họ muốn đưa cho nhóm ấy 10% tổng tài sản

The next group, 14 percent of the wealth,

Nhóm tiếp theo, 14% tổng tài sản

21, 22 and 32.

21,22 và 32.

Now, nobody in our sample wanted full equality.

bây giờ, không một ai muốn sự công bằng hoàn toàn.

Nobody thought that socialism is a fantastic idea in our sample.

Không ai nghĩ rằng xã hội chủ nghĩa là một ý tưởng tuyệt vời trong phép thử của chúng tôi

But what does it mean?

Nhưng điều đó nghĩa là gì?

It means that we have this knowledge gap

Nó có nghĩa là chúng ta có khoảng trống kiến thức

between what we have and what we think we have,

giữa cái chúng ta có và cái chúng ta nghĩ là ta có,

but we have at least as big a gap between what we think is right

nhưng khoảng cách đó khá lớn

giữa cái chúng ta nghĩ là đúng và cái chúng ta nghĩ là ta có

to what we think we have.

Now, we can ask these questions, by the way, not just about wealth.

Chúng tôi hỏi thêm những câu như ,

không hẳn chỉ về sự giàu có mà có thể về những vấn đề khác.

We can ask it about other things as well.

So for example, we asked people from different parts of the world

Ví dụ như, chúng tôi hỏi những người từ các quốc gia khác nhau trên thế giới

about this question,

những câu hỏi này,

people who are liberals and conservatives,

cả những người theo chủ nghĩa tự do và bảo thủ

and they gave us basically the same answer.

về cơ bản, họ có cùng một câu trả lời

We asked rich and poor, they gave us the same answer,

cả người giàu và nghèo, họ đều có cùng câu trả lời

men and women,

đàn ông và phụ nữ,

NPR listeners and Forbes readers.

Thính giả của NPR và cả độc giả của Forbes

chúng tôi khảo sát người ở Anh, Úc, Mỹ.

We asked people in England, Australia, the U.S. --

very similar answers.

những câu trả lời khá giống nhau.

We even asked different departments of a university.

thậm chí chúng tôi khảo sát ở các khoa khác nhau tại các trường đại học

We went to Harvard and we checked almost every department,

chúng tôi đến bởi Harvard và khảo sát hầu hết từng khoa tại đây

and in fact, from Harvard Business School,

và thực tế, tại Havard Business School ,

where a few people wanted the wealthy to have more and the [poor] to have less,

nơi mà một vài người muốn nắm giữ nhiều tài sản hơn và ít người giàu hơn,

the similarity was astonishing.

sự tương đồng đáng kinh ngạc

I know some of you went to Harvard Business School.

Tôi biết rằng một vài người ở đây học ở Harvard Business School.

We also asked this question about something else.

Chúng tôi cũng hỏi những câu tương tự về các vấn đề khác

Như tỳ số chênh lệch lương giữa CEO và lao động phổ thông là bao nhiêu

We asked, what about the ratio of CEO pay to unskilled workers?

bạn có thể thấy, đây là tỷ số mà mọi người nghĩ

So you can see what people think is the ratio,

and then we can ask the question, what do they think should be the ratio?

rồi chúng tôi đặt ra câu hỏi, tỷ số đó nên là bao nhiêu?

And then we can ask, what is reality?

rồi đặt ra câu hỏi, sự thật là bao nhiêu?

What is reality? And you could say, well, it's not that bad, right?

Điều gì trên thực tế? và bạn có thể nói rằng, nó không tệ như vậy, phải không?

Phần màu đỏ và vàng không khác nhau như vậy chứ.

The red and the yellow are not that different.

But the fact is, it's because I didn't draw them on the same scale.

Nhưng trên thực tế, tôi không vẽ chúng theo cùng một thước đo

khá khó để nhìn ra, đây là phần màu vàng và phần màu xanh tại đây.

It's hard to see, there's yellow and blue in there.

Vậy những kết luận khác của sự giàu có thì sao?

So what about other outcomes of wealth?

Sự giàu có không chỉ là về của cải.

Wealth is not just about wealth.

chúng tôi đặt ra câu hỏi còn những thứ khác như sức khỏe thì sao ?

We asked, what about things like health?

What about availability of prescription medication?

Về lợi ích của các dược phẩm chữa bệnh ?

What about life expectancy?

Về tuổi thọ trung bình con người thì sao?

What about life expectancy of infants?

Tuổi thọ trung bình của trẻ sơ sinh?

How do we want this to be distributed?

Chúng ta muốn phân chia như thế nào?

Về nền giáo dục cho lớp trẻ thì sao?

What about education for young people?

And for older people?

còn cho người lớn tuổi thì sao?

And across all of those things, what we learned was that people

Trong tất cả những điều đó, Những gì ta học được là

Con người không thích sự bất công về tài sản,

don't like inequality of wealth,

but there's other things where inequality, which is an outcome of wealth,

nhưng có nhưng thứ bất công khác là hệ quả của bất bình đảng tài sản,

is even more aversive to them:

và thậm chí ngày càng bị phản đối

for example, inequality in health or education.

như bất công trong vấn đề sức khỏe và giáo dục

We also learned that people are particularly open

Chúng ta học được rằng

mọi người sẵn sàng thay đổi tính công bằng khi người đó có ít quyền hơn

to changes in equality when it comes to people

who have less agency --

basically, young kids and babies,

như trẻ em và trẻ sơ sinh chẳng hạn,

because we don't think of them as responsible for their situation.

bởi vì chúng ta không nghĩ

chúng phải chịu trách nhiệm cho hoàn cảnh của chính mình.

Vậy bài học ở đây là gì?

So what are some lessons from this?

Chúng ta có hai khoảng trống:

We have two gaps:

We have a knowledge gap and we have a desirability gap

Là khoảng cách kiến thức và sự khoảng cách mong muốn

And the knowledge gap is something that we think about,

Khoảng cách kiến thức là những gì mà chúng ta nghĩ

how do we educate people?

Làm thế nào để giáo dục cho mọi người?

Làm thế nào để mọi người nghĩ khác về sự bất bình đẳng

How do we get people to think differently about inequality

and the consequences of inequality in terms of health, education,

và hậu quả cũa bất bình đẳng, như sức khỏe, giáo dục

jealousy, crime rate, and so on?

sự đố kỵ, tỷ lệ tội phạm...?

Then we have the desirability gap.

Và chúng ta cũng có khoảng cách về sự mong muốn

How do we get people to think differently about what we really want?

Làm thế nào để mọi người nghĩ khác về điều mà chúng ta thực sự muốn

You see, the Rawls definition, the Rawls way of looking at the world,

bạn thấy đấy, định nghĩa của Rawls, cách Rawls đánh giá thế giới,

the blind tasting approach,

Thử nghiệm"bịt mắt"

takes our selfish motivation out of the picture.

loại bỏ động lực ích kỷ khỏi bức tranh tổng thể

How do we implement that to a higher degree

Làm sao để chúng ta áp dụng nó

ở mức độ cao hơn và quy mô rộng hơn

on a more extensive scale?

And finally, we also have an action gap.

và cuối cùng là khoảng cách về hành động

How do we take these things and actually do something about it?

Làm thế nào để dùng những kiến thức này và làm điều gì đó?

I think part of the answer is to think about people

Tôi nghĩ của câu trả lời là

nghĩ về những người như trẻ em và trẻ sơ sinh, chúng không có nhiều quyền,

like young kids and babies that don't have much agency,

because people seem to be more willing to do this.

bởi vì mọi người sẵn sàng làm điều đó.

To summarize, I would say, next time you go to drink beer or wine,

Để đưa ra kết luận, tôi muốn nói rằng, lần tới nếu bạn uống bia hoặc rượu,

first of all, think about, what is it in your experience that is real,

đầu tiên, điều gì là trải nghiệm thật sự

and what is it in your experience that is a placebo effect

điều gì là hiệu ứng giả dược do sự kỳ vọng

coming from expectations?

And then think about what it also means for other decisions in your life,

Hãy nghĩ về điều gì là cốt lõi của những quyết định khác trong cuộc sống của bạn

và cho những câu hỏi mang tính chính trị

and hopefully also for policy questions

that affect all of us.

ảnh hưởng đến tất cả chúng ta

Thanks a lot.

Xin cảm ơn rất nhiều

(Applause)