Robin Ince: Science versus wonder?

Translator: Liridon Shala Reviewer: Amantia Gjikondi

I'd like to apologize, first of all, to all of you

Së pari dëshiroj t'ju kërkoj falje të gjitheve ju

because I have no form

sepse nuk kam ndonje forme

of PowerPoint presentation.

apo ndonje prezantim ne "powerpoint".

So what I'm going to do

Keshtu ajo qe do te bej

is, every now and again, I will make this gesture,

që tani e tutje është qe do te bej këtë xhest,

and in a moment of PowerPoint democracy,

dhe në momentin e demokracis së "powerpointit",

you can imagine what you'd like to see.

do të imagjinoni se cfare do të dëshironit të shihni.

I do a radio show.

Unë jap shfaqje në radio.

The radio show is called "The Infinite Monkey Cage."

Shfaqja ne radio quhet "Kafazi i pafundem i majmunit."

It's about science, it's about rationalism.

Eshte rreth shkences, eshte rreth racionalizmit.

So therefore, we get a lot of complaints

Kështuqë kemi shumë ankesa

every single week --

cdo javë --

complaints including one we get very often,

ankesa perfshire nje qe e marrim shume shpesh,

which is to say the very title, "Infinite Monkey Cage,"

të cilat thon titullin, "Kafazi i pafundem i majmunit,"

celebrates the idea of vivisection.

që festojne iden e mjekimit të majmunit.

We have made it quite clear to these people

Ne e kemi berë shumë të qart për këta njerëz

that an infinite monkey cage is roomy.

se kafazi i pafunsem i majmunit është dhomëz.

(Laughter)

(Qeshje)

We also had someone else who said,

Ne kemi pasur gjithashtu edhe një tjeter që tha,

"'The Infinite Monkey Cage' idea is ridiculous.

Ideja e "Kafazit te pafundem te majmunit" është qesharake.

An infinite number of monkeys

Nje numer i pafund majmunesh

could never write the works of Shakespeare.

nuk mund të shkruajne kurre vepren e Shekspirit.

We know this because they did an experiment."

Ne të gjithë e dim atë sepse bene një eksperiment."

Yes, they gave 12 monkeys a typewriter for a week,

Po, i dhane 12 majmunve nga një shkrim për nje javë,

and after a week, they only used it as a bathroom.

dhe pas një jave ata te gjithe e përdoren ate si banjo.

(Laughter)

(Qeshje)

So the main element though, the main complaint we get --

Kështu që elementi kryesore apo ankesa kryesore qe kemi --

and one that I find most worrying --

dhe ate të cilen e shoh si më shqetesuesen --

is that people say, "Oh, why do you insist

është kur njerzit thonë " Oh pse po insistoni

on ruining the magic?

për të shkaterruar magjine?

You bring in science, and it ruins the magic."

Ju e sillni në shkence, dhe ajo shkaterron magjine."

Now I'm an arts graduate;

Tashi unë jam një artist i diplomuar;

I love myth and magic

E dashuroj mitin dhe magjin

and existentialism and self-loathing.

në eksistencializem dhe vet-urrejtje.

That's what I do.

Kjo është ajo që unë bëj.

But I also don't understand

Unë gjithashtu nuk mund të kuptoj

how it does ruin the magic.

si e shkaterron magjin.

All of the magic, I think,

Të gjith magjine, mendoj,

that may well be taken away by science

ajo mundet shumë mirë të hiqet nga shkenca

is then replaced by something as wonderful.

dhe pastaj të jet zëvendësuar nga dicka shumë e mrekullueshme.

Astrology, for instance:

Astrologji bie fjala:

like many rationalists, I'm a Pisces.

sikunder shumë racionalist, Unë jam një Peshqit.

(Laughter)

(Qeshje)

Now astrology --

Tani astrologjia --

we remove the banal idea

ne e heqim idene banale

that your life could be predicted;

që jeta juaj mund të parashikontet;

that you'll, perhaps today, meet a lucky man

që ndoshta ju sot do të takonit një njeri me fat

who's wearing a hat.

qe ka vene nje kapele.

That is gone.

Kjo kaloi.

But if we want to look at the sky and see predictions, we still can.

Por nëse duam të shikojme qiellin të shofim predikimet, ne prap mundemi ta bëjme këtë.

We can see predictions of galaxies forming,

Ne mund te shohim predikimet e formimit të galaksis,

of galaxies colliding into each other, of new solar systems.

një galaksi e bashkuar me njëra tjetren e një sistemi të ri solar.

This is a wonderful thing.

Kjo është një gjë e mrekullueshme.

If the Sun could one day -- and indeed the Earth, in fact --

Nëse dielli do ftohet një ditë -- dhe e zë token në fakt --

if the Earth could read its own astrological, astronomical chart,

nëse toka mund të lexoj astrologjin e vet, harten astronomike

one day it would say,

një dite mund do të thote,

"Not a good day for making plans.

"Jo nje dite per te bere plane.

You'll been engulfed by a red giant."

Ju do të mbuloheshit nga një gjigand i kuq."

And that to me as well,

Dhe kjo edhe mbi mua.

that if you think I'm worried about losing worlds,

nëse mendoni se une jam i merzitur duke humbur të boten,

well Many Worlds theory --

atehere shume teori te boteve --

one of the most beautiful, fascinating,

njëra nga më të bukurat, me terheqeset ,

sometimes terrifying ideas

ndonjehere ide tmerruese

from the quantum interpretation --

nga interpretimi --

is a wonderful thing.

është një gjë shumë e bukur.

That every person here, every decision that you've made today,

Që cdo përson këtu, cdo vendim që keni marre sot,

every decision you've made in your life,

cdo vendim që keni marre në jetë,

you've not really made that decision,

ju ne te vertete nuk e keni marre atë vendim,

but in fact, every single permutation of those decisions

në fakt cdo ndryshim i këtyre vendimeve

is made, each one going off into a new universe.

është marre, dhe secili duke shkuar në një univers të ri.

That is a wonderful idea.

Kjo është një ide e shkëlqyshme.

If you ever think that your life is rubbish,

Nëse keni menduar se jeta është një mbeturin,

always remember

gjithmone kujtoni

there's another you that's made much worse decisions than that.

se është një tjeter TI që ka marr vendime shumë më të këqija sesa kjo.

(Laughter)

(Qeshje)

If you ever think, "Ah, I want to end it all,"

Nese ndonjëhere mendoni "Ah, dëshiroj ta përfundoj të gjithen kete,"

don't end it all.

mos e përfundo të gjithen.

Remember that in the majority of universes,

Rikujto se në shumicen e universeve,

you don't even exist in the first place.

ti në fakt nuk ekziston në vendin e parë.

This to me, in its own strange way,

Kjo për mua, në mënyren e vet të cuditshme,

is very, very comforting.

është shumë e rehatshme.

Now reincarnation, that's another thing gone -- the afterlife.

Tani riformimi, eshte një gjë tjeter e shkuar -- pasjetes.

But it's not gone.

Po nuk është e shkuar.

Science actually says

Shkenca në fakt thotë

we will live forever.

ne do të jetojmë përgjithmonë

Well, there is one proviso.

Epo.. është një provision tjeter.

We won't actually live forever. You won't live forever.

Ne në fakt nuk mund të jetojmë përgjithmon. Ti nuk do te jetosh pergjithmone.

Your consciousness, the you-ness of you, the me-ness of me --

Koshienca jote, uni im, uni juaj

that gets this one go.

e merr te gjithen.

But every single thing that makes us,

Por cdo gje e vetme qe na perfaqeson ne,

every atom in us,

cdo atom tek ne

has already created a myriad of different things

ka krijuar një gjë të ndryshme

and will go on to create a myriad of new things.

dhe do të vazhdoj të krijoj gjëra të tjera te reja.

We have been mountains

Ne kemi qenë malesor

and apples and pulsars

dhe mollat e motorret

and other people's knees.

dhe gjunjte e njerezve te tjere.

Who knows, maybe one of your atoms was once Napoleon's knee.

Ne e dime, se ndoshta njëra nga atomet tona ka qen njëherë gjuri i Napolon-it.

That is a good thing.

Kjo është gjë e mirë.

Unlike the occupants of the universe,

Sikur ukupatoret e universit,

the universe itself is not wasteful.

vet universi nuk është pa kuptim.

We are all totally recyclable.

Ne te gjithe sot jemi totalisht të reciklueshum.

And when we die,

Dhe kur ne vdesim,

we don't even have to be placed in different refuse sacs.

ne nuk duhet të jemi të vendosur në qese të ndryshme.

This is a wonderful thing.

Kjo është një gje e mrekullueshme.

Understanding, to me,

Duke em kuptuar mua,

does not remove the wonder and the joy.

nuk e fsheh kenaqësin dhe gëzimin.

For instance, my wife could turn to me and she may say,

Për shembull, nusja ime mund të kthehet dhe të më thot,

"Why do you love me?"

"Përse më do mua?"

And I can with all honesty

Dhe unë mundem me gjithë sinqeritetin tim

look her in the eye and say,

ta shikoj në sy dhe ti them,

"Because our pheromones

"Sepse feromomet tona"

matched our olfactory receptors."

takojnë receptorin e nuhatjes sonë."

(Laughter)

(Qeshje)

Though I'll probably also say something

Gjatë kësaj ndoshta unë mund ti them dicka

about her hair and personality as well.

rreth flokëve të saj dhe përsonalitetit gjithashtu.

And that is a wonderful thing there.

Dhe ajo është një gjë shum e mir atje.

Love does not die because of that thing.

Dashuria nuk vdes për atë gjë.

Pain doesn't go away either.

As dhimbja nuk hiqet.

This is a terrible thing, even though I understand pain.

Kjo është një gjë e tmerrshme, edhe pse une e kuptoj dhimbjen

If someone punches me --

Nëse dikush më godet mua --

and because of my personality,

dhe për arsye të përsonalitetit tim,

this is recently a regular occurrence --

kjo është një ngjarje e rregullt --

I understand where the pain comes from.

E kuptoj nga vjen dhimbja.

It is basically momentum to energy

Faktikisht është momenti i energjis

where the four-vector is constant -- that's what it is.

ku vektori i katërt është konstant -- ky eshte kuptimi.

But at no point can I react and go,

Por në nje pike a mundem unë të reagoj dhe te shkoj,

"Ha! Is that the best momentum-to-energy fourth vector constant you've got?"

"Ha! A është ky momenti i energjis më të mirë të vektorit konstant qe paske?"

No, I just spit out a tooth.

Jo, unë sapo kam pështyer një dhëmb.

(Laughter)

(Qeshje)

And that is all of these different things -- the love for my child.

Dhe kjo është gjithcka e te gjithe ketyre gjerave te ndryshme -- dashuria për fëmijet e mi.

I have a son. His name is Archie.

Unë kam një djal. Emri i tij ësht Archie.

I'm very lucky,

Jam shumë me fat,

because he's better than all the other children.

sepse është më i mir se të gjith fëmijet e tjere.

Now I know you don't think that.

Tani une e di që ju nuk mendoni atë.

You may well have your own children

Ju mund të keni fëmijet e tu me te mire

and think, "Oh no, my child's best."

dhe unë mendoj, " Oh jo, fëmija im është më i miri."

That's the wonderful thing about evolution --

Kjo është gjëja e bukur rreth evulucionit --

the predilection to believe

predikimi për të besuar

that our child is best.

se fëmija im është më i miri.

Now in many ways, that's just a survival thing.

Tani në shumë mënyra, ajo është vetem një gjë e mbijetueshme.

The fact we see here is the vehicle for our genes,

Fakti qe ne shohim këtu është mjeti për gjenet tona,

and therefore we love it.

prandaj ne e duam atë.

But we don't notice that bit; we just unconditionally love.

Por ne nuk e hetojmë atë pike; ne vetem pa kushte e duam.

That is a wonderful thing.

Kjo është gjë e bukur.

Though I should say that my son is best

Kështu që une duhet të them që fëmija im është më i miri

and is better than your children.

dhe është më i mir se fëmija juaj.

I've done some tests.

Kam bëre disa teste.

And all of these things to me

Dhe të gjitha këto gjëra për mua

give such joy and excitement and wonder.

më japin aq shumë kenaqësi dhe mrekulli.

Even quantum mechanics can give you an excuse

Edhe mekanika kuantike do t'ju jap një shfajesim

for bad housework, for instance.

për detyra të këqia të shtëpis, për shembull.

Perhaps you've been at home for a week on your own.

Ndoshta keni qen vetem për një javë në shtëpi.

You house is in a terrible state.

Shtëpia juaj është në një shtet të cmendur.

Your partner is about to return.

Partneri juaj është gati për tu kthyer.

You think, what should I do?

Ti mendon, cfare duhet të bëj?

Do nothing.

Mos bë asgje.

All you have to do

Gjithcka qe duhet te besh

is, when she walks in, using a quantum interpretation,

eshte qe kur ajo hyn brenda të përdore interpretimin kuantik,

say, "I'm so sorry.

te thuash,"Më vjen shume keq.

I stopped observing the house for a moment,

Unë ndalova obsorvimin e shtëpis për një moment,

and when I started observing again,

dhe kur fillova prap,

everything had happened."

cdogjë kishte ndodhur."

(Laughter)

(Qeshje)

That's the strong anthropic principle of vacuuming.

Ky është argumenti më i besueshum për tu mbrojtur.

For me, it's a very, very important thing.

Për muaj është një gjë shume shume e rëndësishme.

Even on my journey up here --

Madje edhe në shkrimin time atje --

the joy that I have on my journey up here every single time.

gezimi që kam në shkrimin tim cdo here.

If you actually think, you remove the myth and there is still something wonderful.

Nëse ju mendoni, ju e keni fshir mitin dhe akom është dicka e mrekullueshme.

I'm sitting on a train.

Unë jam ulur në një tren.

Every time I breathe in,

cdo herë që marr fryme,

I'm breathing in a million-billion-billion

Jam duke marr frym në një milion-miljard

atoms of oxygen.

atome të oksigjenit.

I'm sitting on a chair.

Jam i ulur në një karrige.

Even though I know the chair is made of atoms

Edhe pse e di që karriga është e ndertuar nga atomet

and therefore actually in many ways empty space,

madje ne shume menyra edhe në hapsira te tjera bosh,

I find it comfortable.

e gjej të rehatshme.

I look out the window, and I realize

Shikoj jasht dritares dhe e kuptoj

that every single time we stop and I look out that window,

se cdo here që ndalem dhe shikoj jasht dritaree,

framed in that window,

kornizuar në atë dritare,

wherever we are,

kudo qe jemi,

I am observing more life

jam duke marrë më shume nga jeta

than there is in the rest of the known universe

që është në universin tjeter të njohur

beyond the planet Earth.

përtej planetit të tokes.

If you go to the safari parks

Nëse shkon tek parket e safarit

on Saturn or Jupiter,

në Saturn apo Jupiter,

you will be disappointed.

do të zhgenjeheni.

And I realize I'm observing this

Dhe e kuptova se jam duke parer këtë

with the brain, the human brain,

me tru, me trurin e njeriut,

the most complex thing in the known universe.

gjëne më komplekse në univers.

That, to me, is an incredible thing.

Kjo gjë për mua është gjëja më madhështore.

And do you know what, that might be enough.

Dhe a e dini cfare, kjo mund të jet e mjaftueshme.

Steven Weinberg, the Nobel laureate, once said,

Steven Weinberg, litrari novelist njeher tha,

"The more the universe seems comprehensible,

"Me shume Universi shihet si më i krahasueshmi,

the more it seems pointless."

më shumë duket i pakuptimte."

Now for some people,

Tani për disa njerëz,

that seems to lead to an idea of nihilism.

kjo duket për ti dhën drejtim një ide të nihilizmit.

But for me, it doesn't. That is a wonderful thing.

Por për mua nuk është. Eshtë gjë e mrekullueshme.

I'm glad the universe is pointless.

Jam i kenaqur qe universi eshte i pakuptimte.

It means if I get to the end of my life,

Do te thote se nëse shkoj ne fund te jetes sime,

the universe can't turn to me and go, "What have you been doing, you idiot?

universi nuk mund te kthehet me tek mua, Cfar ke qene duke bërë ti idiot?

That's not the point."

Nuk eshte kjo ideja."

I can make my own purpose.

Unë mund ta bëj qëllimin tim.

You can make your own purpose.

Ju mund ta bëni qëllimin tuaj.

We have the individual power

Ne kemi fuqin individuale

to go, "This is what I want to do."

për të shkuar, "Kjo është ajo cfare unë dua të bëj."

And in a pointless universe, that, to me, is a wonderful thing.

Dhe në universin e pakuptimte, kjo për mua është gje e mir.

I have chosen to make silly jokes

Kam vendosur të bëjë shaka të cmendura

about quantum mechanics and the Copenhagen interpretation.

rreth mekanikes kuantike dhe interpretimit të Kopenhag-it.

You, I imagine, can do much better things with your time.

Mund ta imagjinoj se ju mundeni të bëni gjëra shum më të mira me kohën tuaj

Thank you very much. Goodbye.

Faliminderit shumë. Mirupafshim.

(Applause)

(Duartrokitje)