What it's really like to have autism | Ethan Lisi

1,069,207 views ・ 2020-04-29

TED


Ju lutemi, klikoni dy herë mbi titrat në anglisht më poshtë për të luajtur videon.

Translator: Eranda Zekaj Reviewer: Altina Korqa
Autizmi është diçka për të cilin shumë njerëz dinë.
00:13
Autism is something that many people know about.
0
13973
4562
00:19
For example, some people think
1
19570
2320
Për shembull, disa njerëz mendojnë
00:21
that autistic people are fair-skinned males
2
21914
4526
që njerëzit autik, janë njerëz me lëkurë të zbehtë
00:26
that speak in monotone
3
26464
2055
që flasin në mënyrë monotone
00:28
and constantly go on and on about the same topic.
4
28543
3587
dhe flasin për të njëjtën temë në mënyrë konstante.
00:33
Some people think that autistic people do not know right from wrong,
5
33258
4994
Disa njerëz mendojnë që autikët nuk mund ta ndajnë të drejtën nga e gabuara,
00:38
avoid attention
6
38276
1532
shmangin vëmendjen,
00:39
and usually say the wrong thing at the wrong time.
7
39832
4000
dhe zakonisht thonë një gjë të gabuar në kohë të gabuar.
00:43
Some people think that autistic people are socially awkward
8
43856
4498
Disa njerëz mendojnë që autikët janë socialisht të çuditshëm
00:48
and lack humor and empathy.
9
48378
2039
dhe ju mungon humori dhe të qënit empatik.
00:51
Now if you agree with what I just said,
10
51679
3381
Tani, nëse pajtoheni me atë që sapo unë thashë,
00:55
I'm sorry to tell you,
11
55084
1414
më vjen keq t'ju them,
00:56
but you do not have the right impression of autism.
12
56522
3785
por, ju nuk e keni përshtypjen e duhur për autizmin.
01:00
How do I know?
13
60934
1150
Si e di unë këtë?
01:02
Because I have autism.
14
62744
2849
Sepse unë e kam autizmin.
01:06
I do have my own obsessions with things like electronics
15
66323
5114
Unë kam obsesionet e mia me gjëra si elektronika
01:11
and public transit,
16
71461
2275
dhe transportin publik,
01:13
but that does not define me.
17
73760
2428
por kjo gjë nuk më percakton mua.
01:16
Each of us are different and unique in our own way.
18
76553
3825
Secili prej nesh jemi të ndryshëm dhe unik në mënyrat tona.
01:21
However, there is not a lot of information out there
19
81252
3587
Sidoqoftë, nuk ka shumë informata
01:24
on what an autistic life actually looks like,
20
84863
3206
në atë se si është në të vërtetë një jetë autike,
01:28
so people often resort to stereotypes.
21
88093
3365
kështu që njerëzit zakonisht stereotipizojnë.
01:31
And we see these often in the media.
22
91831
2400
Dhe ne i shohim këto zakonisht në media.
01:34
Some of the more common stereotypes in the media
23
94712
4032
Disa nga stereotipet më të zakonshme në media
01:38
include being socially awkward,
24
98768
2142
përfshijnë të qënit socialisht të çuditshëm,
01:40
lacking empathy
25
100934
1699
të kesh mungesë empatie
01:42
and even being a supergenius.
26
102657
2507
dhe madje të jesh një supergjeni.
01:47
And the lack of knowledge on autism doesn't stop there either.
27
107687
4816
Dhe mungesa e dijes mbi autizmin nuk shkon vetëm deri aty.
01:52
Did you know that some people are trying to find a cure for autism?
28
112527
3598
A e dini se disa njerëz janë duke u munduar të gjejnë kurën për autizmin?
01:56
That's because they see it as a negative thing,
29
116149
2603
Kjo sepse ata e shohin atë si një gjë negative,
01:58
as a disease.
30
118776
1515
si një sëmundje.
02:00
Many people are challenging the idea
31
120950
2460
Shumë njerëz janë duke e sfiduar këtë ide
02:03
and to us, we think autism is not a disease.
32
123434
4556
dhe për ne, autizmi nuk është një sëmundje.
02:08
It's just another way of thinking and looking at the world.
33
128014
4174
Është vetëm një tjetër mënyrë e të menduarit dhe të shikuarit të botës.
02:12
Our brains function differently from most people's brains.
34
132679
3509
Truri jonë funksionon ndryshe nga truri i shumicës së njerëzve.
02:16
Think of it like comparing and Xbox and a PlayStation.
35
136577
3349
Mendojeni këtë si kur krahasoni një Xbox dhe një PlayStation.
02:19
They're both highly capable consoles with different programming.
36
139950
3540
Të dyja janë konsola shumë të afta me programime të ndryshme.
02:24
But if you put your Xbox game in a PlayStation,
37
144292
3896
Por, nëse e vendos lojën tënde të Xbox në një PlayStation,
02:28
it won't work, because the PlayStation communicates differently.
38
148212
4309
nuk do të punoje, sepse PlayStation komunikon ndryshe.
02:37
When I look in the mirror,
39
157199
1389
Kur shikoj në pasqyrë,
02:38
I see someone who thinks differently.
40
158612
2094
shoh dikë që mendon ndryshe.
02:40
Oh, and I also see nice hair.
41
160730
1873
Oh, shoh gjithashtu flokë të mira.
02:42
(Laughter)
42
162627
2038
(Të qeshura)
02:44
(Applause)
43
164689
6624
(Duartrokitje)
02:51
But the question is,
44
171337
2111
Por, pyetja është,
02:53
am I really diseased if I just think differently?
45
173472
3333
a jam vërtetë i sëmurë nëse thjesht mendoj ndryshe?
03:00
The main problem with living autistic in today's society
46
180387
4674
Problemi i vetëm me të jetuarit autik në shoqërinë e sotme
03:05
is that the world just isn't built for us.
47
185085
2992
është se bota thjesht nuk është ndërtuar për ne.
03:08
There's so many ways that we can get overwhelmed.
48
188101
3551
Janë shumë mënyra të cilat mund të na pengojnë.
03:12
For example,
49
192478
1579
Për shembull,
03:14
the thing that makes me overwhelmed all the time is loud noises,
50
194081
5274
gjëja që më pengon gjatë gjithë kohës janë zhurmat e larta,
03:19
which means I never crank up my music really loud
51
199379
3099
që do të thotë që unë kurrë nuk e vë muzikën shumë te lartë
03:22
and I usually am not a fan of large parties.
52
202502
4099
dhe unë zakonisht nuk jam fans i festave të mëdha.
03:27
But other people on the spectrum might get overwhelmed
53
207323
3439
Por njerëzit tjerë në këtë spektër mund të pengohen
03:30
with things like bright lights or strong smells
54
210786
3474
nga gjëra, si dritat e ndritshme apo aromat e rënda
03:34
or gooey textures
55
214284
2023
apo nga materialet ngjitëse,
03:36
that all have the potential to create anxiety.
56
216950
3267
që kanë potencialin të shkaktojnë ankth e shqetësim.
03:40
Think about all of the social gatherings you've been to in the past.
57
220847
5452
Mendoni për të gjitha mbledhitë në të cilat keni qenë në të kaluarën.
03:46
Was there loud music playing?
58
226323
1934
A ka qenë muzika e lartë?
03:48
Were there really bright lights?
59
228807
2587
A kanë qenë dritat shumë të ndritshme?
03:51
Were there lots of different food smells going on at the same time?
60
231800
4436
A kishte aroma të ushqimeve të ndryshme në të njëjtën kohë?
03:56
Were there lots of conversations happening all at once?
61
236260
3983
A po ndodhnin shumë biseda, të gjitha në të njëjtën kohë?
04:01
Those things may not have bothered you guys,
62
241491
2468
Ato gjëra ndoshta nuk ju kanë penguar juve,
04:03
but for someone with autism,
63
243983
2872
por, për dikë me autizëm,
04:06
they can be quite overwhelming.
64
246879
2067
ato mund të jenë shumë bezdisëse.
04:09
So in those situations, we do something called stimming,
65
249522
5634
Pra, në këto raste, ne bëjmë diçka të quajtur vet-stimulim,
04:15
which is like a repetitive motion or a noise
66
255180
3050
që është përsëritje e ndonjë lëvizje apo zhurme
04:18
or some other random fidgeting that may or may not seem normal.
67
258254
5568
apo ndonjë lëvizje të rastësishme, që mund të duket normale ose jo normale.
04:24
Some people will flap their arms
68
264853
2389
Disa njerëz rrahin krahët e tyre
04:27
or make a noise or spin.
69
267266
3594
ose bëjnë ndonjë zhurmë ose rrotullohen.
04:32
Ya, it's basically our way of zoning out.
70
272361
3118
Po, është mënyra jonë e të të larguarit të vëmendjes.
04:36
It can often feel necessary for us to stim.
71
276559
2873
Ndonjëherë mund ta ndiejmë të nevojshme të bëjmë stimulime.
04:39
However, it's often frowned upon,
72
279893
3150
Sidoqoftë, zakonisht nuk pëlqehet,
04:43
and we're forced to hide it.
73
283067
1867
dhe jemi të detyruar ta fshehim.
04:45
When we're forced to hide our autistic traits like this,
74
285900
3981
Kur ne jemi të detyruar t'i fshehim sjelljet tona autike kështu,
04:49
it's called masking.
75
289905
1334
quhet maskim.
04:53
And some people mask better than others.
76
293460
3031
Dhe disa njerëz maskohen më mirë se disa të tjerë.
04:56
I mask so well sometimes that people don't even know I'm autistic
77
296865
5847
Unë maskohem mirë nganjëherë, saqë njerëzit nuk e dinë që jam autik
05:02
until I give them the big reveal. (Laughs)
78
302736
3810
deri sa ja u jap zbulimin e madh. (Të qeshura)
05:08
But at the end of the day, it gets really stressful.
79
308430
3190
Por, në fund të ditës, bëhet shumë stresuese.
05:11
Even something like doing my homework at night
80
311644
3238
Edhe diçka si bërja e detyrave të mia natën,
05:14
becomes very tiring.
81
314906
1865
bëhet shumë e lodhshme.
05:17
Some people think,
82
317839
2063
Disa njerëz mendojnë,
05:21
because of our ability to mask,
83
321347
2087
për shkak se jemi të aftë të maskohemi,
05:23
that this is the cure to autism.
84
323458
2134
konsiderohet se kjo është kura e autizmit.
05:25
However, all it really does is makes us ashamed
85
325991
2730
Sidoqoftë, krejt çfarë kjo gjë bën është të na turpërojë
05:28
of showing our true selves.
86
328745
2293
që ne tregojmë veten tonë të vërtetë.
05:35
Another common stereotype that is often associated with autism
87
335839
5111
Një tjetër stereotip i zakonshëm që bëhet për autizmin
05:40
is that autistic people lack empathy.
88
340974
2467
është se njerëzve autik ju mungon empatia.
05:44
And again, this is not true.
89
344458
2039
Dhe përsëri, kjo nuk është e vërtetë.
05:47
I actually have lots of empathy.
90
347124
2134
Unë jam shumë empatik.
05:49
I'm just not really good at showing it.
91
349601
2600
Vetëm se nuk jam shumë i zoti në të shfaqurit e saj.
05:52
Whenever a friend is trying to tell me
92
352997
2155
Kurdo që një shok mundohet të më tregoje
05:55
some of the struggles that they're going through,
93
355176
2667
disa nga vështirësitë në të cilat po kalojnë,
05:57
I often don't know how to express my reply.
94
357867
3047
unë shpesh nuk di si ta shpreh përgjigjien time.
06:01
And that is why I don't show as much empathy
95
361271
2326
Dhe kjo është pse unë nuk shfaq shumë empati
06:03
as my nonautistic friends do.
96
363621
2459
sa shokët e mi jo-autik.
06:09
Emotional expression, however much or however little,
97
369250
4074
Të shprehurit e emocioneve, sado shumë ose pak,
06:13
is difficult for me.
98
373348
1362
është e vështirë për mua.
06:15
And that is because I am bursting inside
99
375671
2732
Dhe kjo sepse unë po shpërthej përbrenda
06:18
with every single emotion one feels at all times.
100
378427
4015
me çdo emocion të mundshëm që një njeri i përjeton në çdo kohë.
06:23
Though of course, I cannot express it that way.
101
383188
3310
Edhe pse sigurisht, unë nuk mund t'i shpreh në atë mënyrë.
06:26
Otherwise, let's say, happiness, for example,
102
386522
4530
Përndryshe, të themi, lumturia, për shembull,
06:31
would come out as a huge burst of gleeful wheezing,
103
391076
3278
do të vinte si shpërthim i frymëmarrjes,
06:34
hand flapping and loud vocal "woohoos."
104
394378
3436
përplasje e duarve dhe "woohoo" të larta.
06:37
(Laughter)
105
397838
1539
(Të qeshura)
06:40
Whereas you may just smile.
106
400125
1651
Kur ju mund thjesht të buzëqeshni.
06:41
(Laughter)
107
401800
2326
(Të qeshura)
06:45
Whether it be receiving an awesome birthday gift
108
405569
4192
Qoftë ajo marrja e një dhurate të mahnitshme për ditëlindje
06:49
or listening to a tragic story on the news,
109
409785
5326
apo të dëgjuarit e një ngjarje tragjike në lajme,
06:55
I cannot really express my reply without bursting,
110
415135
4760
unë nuk mund t'i shprehë përgjigjiet e mia pa shpërthyer,
06:59
so once again, I have to mask it in order to appear normal.
111
419919
4987
pra edhe një herë, unë duhet të maskohem që të dukem normal.
07:05
My inner feelings are unlimited,
112
425990
2865
Ndjenjat e mia të brendshme nuk kanë kufi,
07:08
but my mind only lets me express extremes or nothing.
113
428879
4257
por, mendja ime më lejon të shprehem vetëm në mënyrë ekstreme ose fare.
07:15
So my ...
114
435804
2032
Pra, unë ...
07:17
I am not great with my emotions,
115
437860
3657
Nuk jam i mirë me emocionet e mia,
07:21
and I communicate differently,
116
441541
3028
dhe unë komunikoj ndryshe,
07:24
and because of that, I was diagnosed with autism spectrum disorder.
117
444593
5222
dhe për këtë, jam diagnostifikuar me çrregullimin e spektrit të autizmit.
07:30
This diagnosis helps me and my friends and family
118
450514
4401
Kjo diagnozë më ndihmon mua dhe shokët e mi dhe familjen time
07:34
to know how my mind works.
119
454939
3508
ta dimë se si funksionon mendja ime.
07:39
And in the world,
120
459511
1414
Dhe në botë,
07:40
approximately one percent of the population
121
460949
2615
përafërsisht një përqind e popullatës
07:43
is diagnosed with autism spectrum disorder.
122
463588
3576
diagnostifikohet me çrregullimin e spektrit të autizmit.
07:47
And this number is growing.
123
467188
1800
Dhe ky numër po rritet.
07:49
However, we are still a big minority.
124
469760
3092
Sidoqoftë, ne jemi ende një minoritet i madh.
07:53
And there's still lots of people that do not see us as equals
125
473217
3659
Dhe ka ende shumë njerëz që nuk na shohin ne si të barabartë
07:56
to other people.
126
476900
1309
me njerëzit e tjerë.
08:00
This is my family.
127
480368
1754
Kjo është familja ime.
08:02
And in my family,
128
482784
2796
Në familjen time,
08:05
there is one other person who is also autistic.
129
485604
4219
është edhe një person tjetër që është autik.
08:10
My mother.
130
490411
1277
Nëna ime.
08:11
Yes, adult women can also be autistic.
131
491712
3636
Po, gratë adulte mund të jenë autike gjithashtu.
08:16
My dad and my brother are both nonautistic.
132
496690
3571
Babai im dhe vëllai im janë të dy jo-autik.
08:20
Sometimes it can be a bit difficult for us to communicate with each other,
133
500912
4300
Nganjëherë mund të jetë e vështirë për ne të komunikojmë,
08:25
however.
134
505236
1150
sidoqoftë.
08:27
Sometimes I'll say something like,
135
507045
2786
Nganjëherë unë them diçka si,
08:29
"Oh, Toronto's Union Station, right?"
136
509855
2971
"Oh, Union Station i Torontos, apo jo?"
08:32
thinking that I can
137
512850
3722
duke menduar se unë mundem
08:36
help them to remember certain aspects of it.
138
516596
3087
t'i ndihmoj ata të kujtojnë aspektet e tij.
08:39
When they get confused, I often have to elaborate myself on that.
139
519707
4910
Kur ata ndihen konfuz, zakonisht duhet të sqaroj veten për atë që them.
08:46
And we often have to say things
140
526284
3523
Dhe ne shpesh duhet t'i themi gjërat
08:49
in a number of different ways so that everyone understands.
141
529831
3582
në mënyra të ndryshme që të kuptohemi nga të tjerët.
08:54
However, despite all that,
142
534419
1443
Por, pavarësisht së gjithave
08:55
we all love each other and respect each other as equals.
143
535886
3800
ne e duam njëri tjetrin dhe e respektojmë njëri tjetrin si të barabartë.
09:00
In his book "NeuroTribes,"
144
540188
2357
Në librin e tij "NeuroTribes,"
09:02
author Steve Silberman states that autism and other mental conditions
145
542569
6217
autori Steve Silberman, citon që autizmi dhe gjendjet tjera mentale
09:08
should be seen as naturally human,
146
548810
2920
duhet të shihen si natyralisht humane,
09:11
naturally part of a human spectrum
147
551754
2855
natyralisht pjesë e spektrit human
09:14
and not as defects.
148
554633
1944
dhe jo si defekte.
09:16
And this is something that I agree to completely.
149
556601
3309
Dhe kjo është diçka me të cilën pajtohem totalisht.
09:20
If autism was seen as part of a natural human spectrum,
150
560903
4547
Nëse autizmi shihet si pjesë natyrale e spektrit human,
09:25
then the world could be designed to work better for autistic people.
151
565474
6595
bota do të ishte e dizajnuar të funksionoje më mirë për njerëzit autik.
09:32
I am not ashamed of my autism.
152
572728
2722
Unë nuk turpërohem nga autizmi im.
09:36
And I may not think like you,
153
576188
3000
Dhe unë ndoshta nuk mendoj si ju,
09:39
or act like you,
154
579212
1675
apo veproj si ju,
09:40
but I am still human and I am not diseased.
155
580911
3213
por, jam përsëri njeri dhe nuk jam i sëmurë
09:45
Thank you.
156
585730
1159
Ju falemnderit.
09:46
(Applause)
157
586913
4095
(Duartrokitje)
Rreth kësaj faqe interneti

Kjo faqe do t'ju prezantojë me videot e YouTube që janë të dobishme për të mësuar anglisht. Do të shihni mësime angleze të mësuara nga mësues të nivelit më të lartë nga e gjithë bota. Klikoni dy herë mbi titrat në anglisht të shfaqura në secilën faqe të videos për të luajtur videon prej andej. Titrat lëvizin në sinkron me riprodhimin e videos. Nëse keni ndonjë koment ose kërkesë, ju lutemi na kontaktoni duke përdorur këtë formular kontakti.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7