What it's really like to have autism | Ethan Lisi

Translator: Eranda Zekaj Reviewer: Altina Korqa

Autizmi është diçka për të cilin shumë njerëz dinë.

Autism is something that many people know about.

For example, some people think

Për shembull, disa njerëz mendojnë

that autistic people are fair-skinned males

që njerëzit autik, janë njerëz me lëkurë të zbehtë

that speak in monotone

që flasin në mënyrë monotone

and constantly go on and on about the same topic.

dhe flasin për të njëjtën temë në mënyrë konstante.

Some people think that autistic people do not know right from wrong,

Disa njerëz mendojnë që autikët nuk mund ta ndajnë të drejtën nga e gabuara,

avoid attention

shmangin vëmendjen,

and usually say the wrong thing at the wrong time.

dhe zakonisht thonë një gjë të gabuar në kohë të gabuar.

Some people think that autistic people are socially awkward

Disa njerëz mendojnë që autikët janë socialisht të çuditshëm

and lack humor and empathy.

dhe ju mungon humori dhe të qënit empatik.

Now if you agree with what I just said,

Tani, nëse pajtoheni me atë që sapo unë thashë,

I'm sorry to tell you,

më vjen keq t'ju them,

but you do not have the right impression of autism.

por, ju nuk e keni përshtypjen e duhur për autizmin.

How do I know?

Si e di unë këtë?

Because I have autism.

Sepse unë e kam autizmin.

I do have my own obsessions with things like electronics

Unë kam obsesionet e mia me gjëra si elektronika

and public transit,

dhe transportin publik,

but that does not define me.

por kjo gjë nuk më percakton mua.

Each of us are different and unique in our own way.

Secili prej nesh jemi të ndryshëm dhe unik në mënyrat tona.

However, there is not a lot of information out there

Sidoqoftë, nuk ka shumë informata

on what an autistic life actually looks like,

në atë se si është në të vërtetë një jetë autike,

so people often resort to stereotypes.

kështu që njerëzit zakonisht stereotipizojnë.

And we see these often in the media.

Dhe ne i shohim këto zakonisht në media.

Some of the more common stereotypes in the media

Disa nga stereotipet më të zakonshme në media

include being socially awkward,

përfshijnë të qënit socialisht të çuditshëm,

lacking empathy

të kesh mungesë empatie

and even being a supergenius.

dhe madje të jesh një supergjeni.

And the lack of knowledge on autism doesn't stop there either.

Dhe mungesa e dijes mbi autizmin nuk shkon vetëm deri aty.

Did you know that some people are trying to find a cure for autism?

A e dini se disa njerëz janë duke u munduar të gjejnë kurën për autizmin?

That's because they see it as a negative thing,

Kjo sepse ata e shohin atë si një gjë negative,

as a disease.

si një sëmundje.

Many people are challenging the idea

Shumë njerëz janë duke e sfiduar këtë ide

and to us, we think autism is not a disease.

dhe për ne, autizmi nuk është një sëmundje.

It's just another way of thinking and looking at the world.

Është vetëm një tjetër mënyrë e të menduarit dhe të shikuarit të botës.

Our brains function differently from most people's brains.

Truri jonë funksionon ndryshe nga truri i shumicës së njerëzve.

Think of it like comparing and Xbox and a PlayStation.

Mendojeni këtë si kur krahasoni një Xbox dhe një PlayStation.

They're both highly capable consoles with different programming.

Të dyja janë konsola shumë të afta me programime të ndryshme.

But if you put your Xbox game in a PlayStation,

Por, nëse e vendos lojën tënde të Xbox në një PlayStation,

it won't work, because the PlayStation communicates differently.

nuk do të punoje, sepse PlayStation komunikon ndryshe.

When I look in the mirror,

Kur shikoj në pasqyrë,

I see someone who thinks differently.

shoh dikë që mendon ndryshe.

Oh, and I also see nice hair.

Oh, shoh gjithashtu flokë të mira.

(Laughter)

(Të qeshura)

(Applause)

(Duartrokitje)

But the question is,

Por, pyetja është,

am I really diseased if I just think differently?

a jam vërtetë i sëmurë nëse thjesht mendoj ndryshe?

The main problem with living autistic in today's society

Problemi i vetëm me të jetuarit autik në shoqërinë e sotme

is that the world just isn't built for us.

është se bota thjesht nuk është ndërtuar për ne.

There's so many ways that we can get overwhelmed.

Janë shumë mënyra të cilat mund të na pengojnë.

For example,

Për shembull,

the thing that makes me overwhelmed all the time is loud noises,

gjëja që më pengon gjatë gjithë kohës janë zhurmat e larta,

which means I never crank up my music really loud

që do të thotë që unë kurrë nuk e vë muzikën shumë te lartë

and I usually am not a fan of large parties.

dhe unë zakonisht nuk jam fans i festave të mëdha.

But other people on the spectrum might get overwhelmed

Por njerëzit tjerë në këtë spektër mund të pengohen

with things like bright lights or strong smells

nga gjëra, si dritat e ndritshme apo aromat e rënda

or gooey textures

apo nga materialet ngjitëse,

that all have the potential to create anxiety.

që kanë potencialin të shkaktojnë ankth e shqetësim.

Think about all of the social gatherings you've been to in the past.

Mendoni për të gjitha mbledhitë në të cilat keni qenë në të kaluarën.

Was there loud music playing?

A ka qenë muzika e lartë?

Were there really bright lights?

A kanë qenë dritat shumë të ndritshme?

Were there lots of different food smells going on at the same time?

A kishte aroma të ushqimeve të ndryshme në të njëjtën kohë?

Were there lots of conversations happening all at once?

A po ndodhnin shumë biseda, të gjitha në të njëjtën kohë?

Those things may not have bothered you guys,

Ato gjëra ndoshta nuk ju kanë penguar juve,

but for someone with autism,

por, për dikë me autizëm,

they can be quite overwhelming.

ato mund të jenë shumë bezdisëse.

So in those situations, we do something called stimming,

Pra, në këto raste, ne bëjmë diçka të quajtur vet-stimulim,

which is like a repetitive motion or a noise

që është përsëritje e ndonjë lëvizje apo zhurme

or some other random fidgeting that may or may not seem normal.

apo ndonjë lëvizje të rastësishme, që mund të duket normale ose jo normale.

Some people will flap their arms

Disa njerëz rrahin krahët e tyre

or make a noise or spin.

ose bëjnë ndonjë zhurmë ose rrotullohen.

Ya, it's basically our way of zoning out.

Po, është mënyra jonë e të të larguarit të vëmendjes.

It can often feel necessary for us to stim.

Ndonjëherë mund ta ndiejmë të nevojshme të bëjmë stimulime.

However, it's often frowned upon,

Sidoqoftë, zakonisht nuk pëlqehet,

and we're forced to hide it.

dhe jemi të detyruar ta fshehim.

When we're forced to hide our autistic traits like this,

Kur ne jemi të detyruar t'i fshehim sjelljet tona autike kështu,

it's called masking.

quhet maskim.

And some people mask better than others.

Dhe disa njerëz maskohen më mirë se disa të tjerë.

I mask so well sometimes that people don't even know I'm autistic

Unë maskohem mirë nganjëherë, saqë njerëzit nuk e dinë që jam autik

until I give them the big reveal. (Laughs)

deri sa ja u jap zbulimin e madh. (Të qeshura)

But at the end of the day, it gets really stressful.

Por, në fund të ditës, bëhet shumë stresuese.

Even something like doing my homework at night

Edhe diçka si bërja e detyrave të mia natën,

becomes very tiring.

bëhet shumë e lodhshme.

Some people think,

Disa njerëz mendojnë,

because of our ability to mask,

për shkak se jemi të aftë të maskohemi,

that this is the cure to autism.

konsiderohet se kjo është kura e autizmit.

However, all it really does is makes us ashamed

Sidoqoftë, krejt çfarë kjo gjë bën është të na turpërojë

of showing our true selves.

që ne tregojmë veten tonë të vërtetë.

Another common stereotype that is often associated with autism

Një tjetër stereotip i zakonshëm që bëhet për autizmin

is that autistic people lack empathy.

është se njerëzve autik ju mungon empatia.

And again, this is not true.

Dhe përsëri, kjo nuk është e vërtetë.

I actually have lots of empathy.

Unë jam shumë empatik.

I'm just not really good at showing it.

Vetëm se nuk jam shumë i zoti në të shfaqurit e saj.

Whenever a friend is trying to tell me

Kurdo që një shok mundohet të më tregoje

some of the struggles that they're going through,

disa nga vështirësitë në të cilat po kalojnë,

I often don't know how to express my reply.

unë shpesh nuk di si ta shpreh përgjigjien time.

And that is why I don't show as much empathy

Dhe kjo është pse unë nuk shfaq shumë empati

as my nonautistic friends do.

sa shokët e mi jo-autik.

Emotional expression, however much or however little,

Të shprehurit e emocioneve, sado shumë ose pak,

is difficult for me.

është e vështirë për mua.

And that is because I am bursting inside

Dhe kjo sepse unë po shpërthej përbrenda

with every single emotion one feels at all times.

me çdo emocion të mundshëm që një njeri i përjeton në çdo kohë.

Though of course, I cannot express it that way.

Edhe pse sigurisht, unë nuk mund t'i shpreh në atë mënyrë.

Otherwise, let's say, happiness, for example,

Përndryshe, të themi, lumturia, për shembull,

would come out as a huge burst of gleeful wheezing,

do të vinte si shpërthim i frymëmarrjes,

hand flapping and loud vocal "woohoos."

përplasje e duarve dhe "woohoo" të larta.

(Laughter)

(Të qeshura)

Whereas you may just smile.

Kur ju mund thjesht të buzëqeshni.

(Laughter)

(Të qeshura)

Whether it be receiving an awesome birthday gift

Qoftë ajo marrja e një dhurate të mahnitshme për ditëlindje

or listening to a tragic story on the news,

apo të dëgjuarit e një ngjarje tragjike në lajme,

I cannot really express my reply without bursting,

unë nuk mund t'i shprehë përgjigjiet e mia pa shpërthyer,

so once again, I have to mask it in order to appear normal.

pra edhe një herë, unë duhet të maskohem që të dukem normal.

My inner feelings are unlimited,

Ndjenjat e mia të brendshme nuk kanë kufi,

but my mind only lets me express extremes or nothing.

por, mendja ime më lejon të shprehem vetëm në mënyrë ekstreme ose fare.

So my ...

Pra, unë ...

I am not great with my emotions,

Nuk jam i mirë me emocionet e mia,

and I communicate differently,

dhe unë komunikoj ndryshe,

and because of that, I was diagnosed with autism spectrum disorder.

dhe për këtë, jam diagnostifikuar me çrregullimin e spektrit të autizmit.

This diagnosis helps me and my friends and family

Kjo diagnozë më ndihmon mua dhe shokët e mi dhe familjen time

to know how my mind works.

ta dimë se si funksionon mendja ime.

And in the world,

Dhe në botë,

approximately one percent of the population

përafërsisht një përqind e popullatës

is diagnosed with autism spectrum disorder.

diagnostifikohet me çrregullimin e spektrit të autizmit.

And this number is growing.

Dhe ky numër po rritet.

However, we are still a big minority.

Sidoqoftë, ne jemi ende një minoritet i madh.

And there's still lots of people that do not see us as equals

Dhe ka ende shumë njerëz që nuk na shohin ne si të barabartë

to other people.

me njerëzit e tjerë.

This is my family.

Kjo është familja ime.

And in my family,

Në familjen time,

there is one other person who is also autistic.

është edhe një person tjetër që është autik.

My mother.

Nëna ime.

Yes, adult women can also be autistic.

Po, gratë adulte mund të jenë autike gjithashtu.

My dad and my brother are both nonautistic.

Babai im dhe vëllai im janë të dy jo-autik.

Sometimes it can be a bit difficult for us to communicate with each other,

Nganjëherë mund të jetë e vështirë për ne të komunikojmë,

however.

sidoqoftë.

Sometimes I'll say something like,

Nganjëherë unë them diçka si,

"Oh, Toronto's Union Station, right?"

"Oh, Union Station i Torontos, apo jo?"

thinking that I can

duke menduar se unë mundem

help them to remember certain aspects of it.

t'i ndihmoj ata të kujtojnë aspektet e tij.

When they get confused, I often have to elaborate myself on that.

Kur ata ndihen konfuz, zakonisht duhet të sqaroj veten për atë që them.

And we often have to say things

Dhe ne shpesh duhet t'i themi gjërat

in a number of different ways so that everyone understands.

në mënyra të ndryshme që të kuptohemi nga të tjerët.

However, despite all that,

Por, pavarësisht së gjithave

we all love each other and respect each other as equals.

ne e duam njëri tjetrin dhe e respektojmë njëri tjetrin si të barabartë.

In his book "NeuroTribes,"

Në librin e tij "NeuroTribes,"

author Steve Silberman states that autism and other mental conditions

autori Steve Silberman, citon që autizmi dhe gjendjet tjera mentale

should be seen as naturally human,

duhet të shihen si natyralisht humane,

naturally part of a human spectrum

natyralisht pjesë e spektrit human

and not as defects.

dhe jo si defekte.

And this is something that I agree to completely.

Dhe kjo është diçka me të cilën pajtohem totalisht.

If autism was seen as part of a natural human spectrum,

Nëse autizmi shihet si pjesë natyrale e spektrit human,

then the world could be designed to work better for autistic people.

bota do të ishte e dizajnuar të funksionoje më mirë për njerëzit autik.

I am not ashamed of my autism.

Unë nuk turpërohem nga autizmi im.

And I may not think like you,

Dhe unë ndoshta nuk mendoj si ju,

or act like you,

apo veproj si ju,

but I am still human and I am not diseased.

por, jam përsëri njeri dhe nuk jam i sëmurë

Thank you.

Ju falemnderit.

(Applause)

(Duartrokitje)