Mosquitos, malaria and education | Bill Gates

Translator: Ervis Bregu Reviewer: Dita Bytyci

I wrote a letter last week talking about the work of the foundation,

Javën e kaluar shkrova një letër ku flisja për punën e fondacionit,

sharing some of the problems.

duke ndarë edhe disa prej problemeve.

And Warren Buffet had recommended I do that --

Warren Buffet m'a rekomandoi këtë--

being honest about what was going well, what wasn't,

të isha i ndershëm me ç'po shkon mirë apo keq,

and making it kind of an annual thing.

dhe t'a ktheja këtë në diçka të përvitshme.

A goal I had there was to draw more people in to work on those problems,

Një prej synimeve të kësaj, ishte të tërhiqja më shumë njerëz të punojnë me këto probleme,

because I think there are some very important problems

sepse unë mendoj se janë disa probleme të rëndësishme

that don't get worked on naturally.

me të cilat nuk punohet në mënyrë të natyrshme.

That is, the market does not drive the scientists,

Dua të them, tregu nuk i tërheq shkencëtarët,

the communicators, the thinkers, the governments

komunikuesit, mendimtarët dhe qeveritë

to do the right things.

të bëjnë gjënë e duhur.

And only by paying attention to these things

Dhe vetëm duke i vënë re këtyre gjërave

and having brilliant people who care and draw other people in

dhe duke patur njerëz brlantë dhe të interesuar që mund të tërheqin të tjerë

can we make as much progress as we need to.

ne mund të bëjmë progre aq sa nevojitet.

So this morning I'm going to share two of these problems

Kështu, këtë mëngjes do ndaj me ju dy prej këtyre problemeve

and talk about where they stand.

dhe t'ju tregoj se ku qëndrojnë.

But before I dive into those I want to admit that I am an optimist.

Por përpara se ti futem këtyre dua të pranoj se unë jam një optimist.

Any tough problem, I think it can be solved.

Çdo problem i vështirë, mendoj e ka një zgjidhje.

And part of the reason I feel that way is looking at the past.

Arsyeja pse mendoj kështu, gjendet duke parë në të shkuarën.

Over the past century, average lifespan has more than doubled.

Shekullin e kaluar, jetëgjatësia mesatare është thuasje dyfishuar.

Another statistic, perhaps my favorite,

Një tjetër statistikë, ndoshta e preferuara ime,

is to look at childhood deaths.

është të shohim vdekjet tek fëmijët.

As recently as 1960, 110 million children were born,

Deri aq vonë sa vitet 1960, lindnin 110 milionë fëmijë,

and 20 million of those died before the age of five.

dhe 20 milionë prej tyre vdisnin përpara se të bëheshin 5 vjeç.

Five years ago, 135 million children were born -- so, more --

Para pesë vitesh, lindën 135 milionë fëmijë -- pra më shumë --

and less than 10 million of them died before the age of five.

dhe më pak se 10 milionë prej tyre vdiqën përpara se të bëheshin 5 vjeç.

So that's a factor of two reduction of the childhood death rate.

Ky është një faktor tregues i reduktimit të vdekjeve të fëmijëve.

It's a phenomenal thing.

Është diçka fenomenale.

Each one of those lives matters a lot.

Secila prej këtyre jetëve është e rëndësishme.

And the key reason we were able to it was not only rising incomes

Dhe arsyeja kyç që na mundësoi këtë nuk ishte thjesht rritja e të ardhurave

but also a few key breakthroughs:

por një sërë arritjesh të tjera gjithashtu:

vaccines that were used more widely.

Vaksinat që u përdorën më masivisht.

For example, measles was four million of the deaths

Për shembull, fruthi shkaktonte katër milionë prej vdekjeve

back as recently as 1990

deri në vitin e afërt 1990,

and now is under 400,000.

ndërsa tani ky numër është 400 mijë.

So we really can make changes.

Koj tregon se ne vërtet mund të bëjmë ndryshime.

The next breakthrough is to cut that 10 million in half again.

Arritja tjetër do të ishte përgjysmimi i 10 milionëve përsëri.

And I think that's doable in well under 20 years.

Dhe unë mendoj se kjo është e mundshme në më pak se 20 vite.

Why? Well there's only a few diseases

Pse? Epo janë vetëm pak sëmundje

that account for the vast majority of those deaths:

ato që shkaktojnë sasinë më të madhe të këtyre vdekjeve:

diarrhea, pneumonia and malaria.

diarrea, pneumonia dhe malaria.

So that brings us to the first problem that I'll raise this morning,

Kështu, vijmë në problemin e parë që dua të ngre këtë mëngjes,

which is how do we stop a deadly disease that's spread by mosquitos?

i cili është se si e ndalojmë një sëmundje vdekjeprurëse që përhapet prej mushkonjave?

Well, what's the history of this disease?

Epo, cila është historia e kësaj sëmundjeje?

It's been a severe disease for thousands of years.

Ajo ka qenë një sëmundje e rëndë për mijëra vite.

In fact, if we look at the genetic code,

Në fakt, nëse shohim kodin gjenetik,

it's the only disease we can see

është e vetmja sëmundje që dallojmë,

that people who lived in Africa

për të cilën njerëzit që kanë jetuar në Afrikë

actually evolved several things to avoid malarial deaths.

kanë evoluar në disa drejtime për të shmangur vdekjet prej malaries.

Deaths actually peaked at a bit over five million in the 1930s.

Vdekjet aktualisht arritën pak më shumë se 5 milionë në vitet '30.

So it was absolutely gigantic.

Kjo ishte vërtetë gjigante.

And the disease was all over the world.

Dhe sëmundja ishte kudo nëpër botë.

A terrible disease. It was in the United States. It was in Europe.

Një sëmundje e tmerrshme. Ishte në Shtetet e Bashkuara. Ishte në Evropë.

People didn't know what caused it until the early 1900s,

Njerëzit se dinin ç'e shkaktonte këtë deri në fillim të viteve 1900,

when a British military man figured out that it was mosquitos.

kur një ushtarak britanik morri me mend se ishin mushkonjat.

So it was everywhere.

Kështu ajo ishte gjithandej.

And two tools helped bring the death rate down.

Dy vegla na ndihmuan të ulim numrin e vdekjeve.

One was killing the mosquitos with DDT.

Njëra ishte vrasja e mushkonjave me DDT.

The other was treating the patients with quinine, or quinine derivatives.

Tjetra ishte trajtimi i pacientëve me kininë apo derivate të saj.

And so that's why the death rate did come down.

Dhe kjo është arsyeja që numri i vdekjeve është zvogëluar.

Now, ironically, what happened was

Tani, për ironi, ajo që ka ndodhur është se

it was eliminated from all the temperate zones,

ajo u eleminua nga gjithë zonat e buta,

which is where the rich countries are.

që janë ato zona ku janë vendet e pasura.

So we can see: 1900, it's everywhere.

Kështu ne mund të shohim: në 1900, është gjithandej.

1945, it's still most places.

Në 1945, është thuajse në shumicën e vendeve.

1970, the U.S. and most of Europe have gotten rid of it.

Në 1970, SHBA dhe shumica e Evropës e kanë hequr qafe.

1990, you've gotten most of the northern areas.

Në 1990, keni shumicën e vendeve veriore.

And more recently you can see it's just around the equator.

Dhe më së fundi ju mund të shihni që është vetëm rreth ekuatorit.

And so this leads to the paradox that

Dhe kjo na sjell në paradoksin që

because the disease is only in the poorer countries,

duke qenë se sëmundja gjendet vetëm në vendet e varfra,

it doesn't get much investment.

ajo nuk thith shumë investime.

For example, there's more money put into baldness drugs

Për shembull, investohen më shumë para për ilaçe kundër rënies së flokut

than are put into malaria.

sesa për malarien.

Now, baldness, it's a terrible thing.

Tani, rënia e flokëve është diçka e tmerrshme.

(Laughter)

(Të qeshura)

And rich men are afflicted.

Dhe njerëzit e pasur janë të vrerosur.

And so that's why that priority has been set.

Prandaj kanë vënë këtë prioritet.

But, malaria --

Por, malaria --

even the million deaths a year caused by malaria

edhe pse miliona vdekje në vit shkaktohen prej saj,

greatly understate its impact.

impakti i saj nuk kuptohet sa duhet.

Over 200 million people at any one time are suffering from it.

Më shumë se 200 milionë njerëz në ç'do kohë vuajnë prej saj.

It means that you can't get the economies in these areas going

Kjo do të thotë se nuk mund t'a çoni ekonominë në këto hapësira

because it just holds things back so much.

sepse ka shumë pengesa për këtë.

Now, malaria is of course transmitted by mosquitos.

Tani, malaria sigurisht që transmetohet prej mushkonjave.

I brought some here, just so you could experience this.

Unë solla disa këtu, në mënyrë që të keni mundësinë ta provoni këtë.

We'll let those roam around the auditorium a little bit.

Po i lëmë të vërdallisen nëpër sallë për pak.

(Laughter)

(Të qeshura)

There's no reason only poor people should have the experience.

Nuk ka ndonjë arsye që vetëm njerëzit e varfër t'a kenë këtë eksperiencë.

(Laughter) (Applause)

(Të qeshura) (Duartokitje)

Those mosquitos are not infected.

Ato mushkonja nuk janë të infektuara.

So we've come up with a few new things. We've got bed nets.

Kështu ne sollëm disa gjëra të reja. Sollëm rrjetat e shtratit.

And bed nets are a great tool.

Dhe rrjetat e shtratit janë një mjet i shkëlqyer.

What it means is the mother and child stay under the bed net at night,

Kjo do të thotë se nëna me fëmijën mund të rrinë nën të në shtrat gjatë natës,

so the mosquitos that bite late at night can't get at them.

në mënyra që mushkonjat që pickojnë gjatë natës të mos kenë mundësi për këtë.

And when you use indoor spraying with DDT

Dhe kur përdorni spërkatjen e brendshme me DDT

and those nets

dhe këto rrjeta

you can cut deaths by over 50 percent.

ju mund të përgjysmoni numrin e vdekjeve.

And that's happened now in a number of countries.

Dhe është pikërisht kjo ajo që ka ndodhur në shumë vende.

It's great to see.

Është bukur t'a shohësh.

But we have to be careful because malaria --

Por ne duhet të jemi të kujdesshëm sepse malaria --

the parasite evolves and the mosquito evolves.

paraziti evolvon dhe mushkonja evolvon.

So every tool that we've ever had in the past has eventually become ineffective.

Kështu ç'do mjet që kemi patur në të shkuarën vjen një kohë bëhet i pavlefshëm.

And so you end up with two choices.

Dhe ju përballeni me dy zgjedhje.

If you go into a country with the right tools and the right way,

Nëse shkoni në një vend me mjetet e duhura dhe mënyrën e duhur,

you do it vigorously,

e bëni këtë të vendosur,

you can actually get a local eradication.

ju mund t'a çrrënjosni lokalisht.

And that's where we saw the malaria map shrinking.

Dhe kjo është pjesa ku pamë ngushtimin e hartës së malaries.

Or, if you go in kind of half-heartedly,

Ose, nëse shkoni me gjysëm zemre

for a period of time you'll reduce the disease burden,

për një periudhë kohe ju do t'a zvogëloni barrën e sëmundjes,

but eventually those tools will become ineffective,

por në fund ato mjete do të kthehen në të pavlefshme,

and the death rate will soar back up again.

dhe numri i vdekjeve do të rritet përsëri.

And the world has gone through this where it paid attention and then didn't pay attention.

Dhe bota e ka përshkuar këtë rrugë ku ka kushtuar vëmendje dhe më pas nuk e ka bërë.

Now we're on the upswing.

Tani jemi në ngritje.

Bed net funding is up.

Financimi i rrjetave të shtratit është rritur.

There's new drug discovery going on.

Zbulimi i një ilaçi të ri është në punë e sipër.

Our foundation has backed a vaccine that's going into phase three trial

Fondacioni ynë ka mbështetur një vaksinë që është duke kaluar në fazën tre të testimit

that starts in a couple months.

që fillon pas pak muajsh.

And that should save over two thirds of the lives if it's effective.

Dhe kjo do të shpëtojë më shumë se dy të tretat e jetëve nëse është efektive.

So we're going to have these new tools.

Kështu do të kemi në dorë këto mjete të reja.

But that alone doesn't give us the road map.

Por kjo e vetme, nuk na jep hartën e rrugës drejt zgjidhjes.

Because the road map to get rid of this disease

Sepse kjo rrugë për të zhdukur këtë sëmundje

involves many things.

përfshin shumë gjëra.

It involves communicators to keep the funding high,

Ajo përfshin komunikues që të mbajmë financimin lartë,

to keep the visibility high,

të mbajmë dukshmërinë lartë,

to tell the success stories.

të tregojmë histori suksesi.

It involves social scientists,

Ajo përfshin shkencëtarë shoqërorë,

so we know how to get not just 70 percent of the people to use the bed nets,

në mënyrë që të dimë se si njerëzit që përdorin rrjetat e shtratit të mos jenë 70 përqind,

but 90 percent.

por 90 përqind.

We need mathematicians to come in and simulate this,

Kemi nevojë për matematicienë që mund t'a paraqesin këtë,

to do Monte Carlo things to understand how these tools combine and work together.

të bëjnë gjëra alla-Monte Karlo për t'a kuptuar se si këto mjete kombinohen dhe punojnë së bashku.

Of course we need drug companies to give us their expertise.

Sigurisht nevojiten kompanitë farmaceutike që të na japin ekspertizën e tyre.

We need rich-world governments to be very generous in providing aid for these things.

Nevojitet që qeveritë e vendeve të pasura të jenë shumë bujare dhe të asistojnë në kësoj çështjesh.

And so as these elements come together,

Dhe ndërsa këta elementë bashkohen,

I'm quite optimistic

unë jam shumë optimist

that we will be able to eradicate malaria.

që ne do t'a çrrënjosim malarien.

Now let me turn to a second question,

Tani më lejoni të kaloj në një çështje të dytë,

a fairly different question, but I'd say equally important.

një çështje e ndryshme, por besoj njësoj e rëndësishme.

And this is: How do you make a teacher great?

Dhe kjo është: Si bëhet një mësues i shkëlqyer?

It seems like the kind of question that people would spend a lot of time on,

Duket si lloji i pyetjes me të cilën njerëzit do të shpenzonin shumë kohë me të,

and we'd understand very well.

dhe ne do t'a kishim kuptuar shumë mirë.

And the answer is, really, that we don't.

Në fakt përgjigja është, vërtet, ne nuk e bëjmë këtë.

Let's start with why this is important.

Le të fillojmë me pjesën pse kjo është e rëndësishme.

Well, all of us here, I'll bet, had some great teachers.

Epo, secili prej nesh këtu, do vija bast për këtë, ka patur disa mësues të shkëlqyer.

We all had a wonderful education.

Ne kemi patur një arsimim të mrekullueshëm.

That's part of the reason we're here today,

Kjo është pjesë e arsyes se pse jemi sot këtu,

part of the reason we're successful.

pjesë e arsyes se pse jemi të suksesshëm.

I can say that, even though I'm a college drop-out.

Unë mund të them, edhe pse e kam braktisur universitetin,

I had great teachers.

kam patur mësues të shkëlqyer.

In fact, in the United States, the teaching system has worked fairly well.

Në fakt, në Shtetet e Bashkuara, sistemi arsimor ka funksionuar përgjithësisht mirë.

There are fairly effective teachers in a narrow set of places.

Në disa vende ka mësues thuasje me efiçiencë të mirë.

So the top 20 percent of students have gotten a good education.

Kështu 20 përqindëshi i sipërm i studentëve ka një arsimim të mirë.

And those top 20 percent have been the best in the world,

Dhe ky 20 përqindësh ka qenë më i miri në botë,

if you measure them against the other top 20 percent.

nëse i krahasoni ata me 20 përqindëshin tjetër.

And they've gone on to create the revolutions in software and biotechnology

Kanë qenë këta ata që bënë revolucion në programim dhe bioteknologji

and keep the U.S. at the forefront.

dhe e mbajtën SHBA-në në krye.

Now, the strength for those top 20 percent

Tani, fuqia e këtij 20 përqindëshi

is starting to fade on a relative basis,

ka filluar të venitet relativisht

but even more concerning is the education that the balance of people are getting.

dhe akoma më shqetësuese se kjo, është arsimimi që marrin shumica e njerëzve.

Not only has that been weak. it's getting weaker.

Jo vetëm që ky ka qenë i dobët, por vazhdon të dobësohet më tej.

And if you look at the economy, it really is only providing opportunities now

Nëse i hidhni një sy ekonomisë, ajo vërtet që tashmë ofron mundësi vetëm

to people with a better education.

për njerëz me arsimim më të mirë.

And we have to change this.

Dhe ne duhet t'a ndryshojmë këtë.

We have to change it so that people have equal opportunity.

Ne duhet t'a ndryshojmë këtë, që njerëzit të kenë shance të barabarta.

We have to change it so that the country is strong

Ne duhet t'a ndryshojmë këtë, që vendi të jetë i fortë

and stays at the forefront

dhe të qëndrojë në krye

of things that are driven by advanced education,

të gjërave që drejtohen nga arsimimi i avancuar,

like science and mathematics.

si shkenca apo matematika.

When I first learned the statistics,

Kur mësova statistikat së pari,

I was pretty stunned at how bad things are.

ngela i shashtisur se sa keq ishin gjërat.

Over 30 percent of kids never finish high school.

Mbi 30 përqind e fëmijëve se mbaronin fare shkollën e mesme.

And that had been covered up for a long time

Dhe kjo ka qenë e mbuluar për një kohë të gjatë

because they always took the dropout rate as the number

sepse ata përherë merrnin numrin e atyre që e braktisnin

who started in senior year and compared it to the number who finished senior year.

që e kishin filluar vitin e fundit dhe e krahasonin atë me ata që e mbaronin vitin e fundit.

Because they weren't tracking where the kids were before that.

Sepse ata nuk mbanin të dhëna për fëmijë përpara kësaj.

But most of the dropouts had taken place before that.

Por shumica e braktisjeve kishte ndodhur përpara kësaj.

They had to raise the stated dropout rate

Ata u detyruan të rrisin numrin e braktisjeve

as soon as that tracking was done

sapo këto të dhëna u ndoqën

to over 30 percent.

me më shumë se 30 përqind.

For minority kids, it's over 50 percent.

Për fëmijët e minoriteteve ky numër është mbi 50 përqind.

And even if you graduate from high school,

Edhe nëse diplomoheni nga shkolla e mesme,

if you're low-income,

dhe jeni me të ardhura të ulta,

you have less than a 25 percent chance of ever completing a college degree.

ju keni më pak se 25 përqind shance t'a mbaroni kurdoqoftë shkollën e lartë.

If you're low-income in the United States,

Nëse jeni me të ardhura të ulta në Shtetet e Bashkuara,

you have a higher chance of going to jail

keni më shumë mundësi të përfundoni në burg

than you do of getting a four-year degree.

sesa të mbaroni një universitet.

And that doesn't seem entirely fair.

Dhe kjo s'duket tërësisht e drejtë.

So, how do you make education better?

Por, si mund të përmirësoni arsimin?

Now, our foundation, for the last nine years, has invested in this.

Tani, fondacioni ynë, nëntë vitet e fundit, ka investuar në këtë drejtim.

There's many people working on it.

Ka shumë njerëz që punojnë për këtë.

We've worked on small schools,

Kemi punuar me shkolla të vogla,

we've funded scholarships,

kemi financuar bursa studimi,

we've done things in libraries.

kemi bërë gjëra në librari.

A lot of these things had a good effect.

Shumë prej këtyre kanë patur efekt pozitiv.

But the more we looked at it, the more we realized that having great teachers

Por sa më shumë e shihnim, aq më shumë kuptuam se mësuesit e shkëlqyer

was the very key thing.

ishin çelësi i suksesit.

And we hooked up with some people studying

Bashkuam forcat me disa njerëz që studionin

how much variation is there between teachers,

se sa variacion ka midis mësuesve,

between, say, the top quartile -- the very best --

midis, të themi, çerekut më të mirë -- të mirët fare --

and the bottom quartile.

dhe çerekut të poshtëm.

How much variation is there within a school or between schools?

Sa variacion ka brenda së njëjtës shkollë apo midis shkollave të ndryshme?

And the answer is that these variations are absolutely unbelievable.

Dhe përgjigja për këto variacione është absolutisht e pabesueshme.

A top quartile teacher will increase the performance of their class --

Një mësues i mirë do të rrisë performancën e klasës së tij --

based on test scores --

bazuar në pikët e testeve --

by over 10 percent in a single year.

me më shumë se 10 përqind në vit.

What does that mean?

Ç'do të thotë kjo?

That means that if the entire U.S., for two years,

Kjo do të thotë se nëse gjithë SHBA-ja, për dy vite,

had top quartile teachers,

do të kishte gjithë mësuesit nga këta të mirët,

the entire difference between us and Asia would go away.

gjithë diferenca midis nesh dhe Azisë s'do të ishte më.

Within four years we would be blowing everyone in the world away.

Brenda katër vjetësh do të linim pas këdo në botë.

So, it's simple. All you need are those top quartile teachers.

Kështu, është e thjeshtë. Na duhen vetëm mësues prej çerekut të sipërm.

And so you'd say, "Wow, we should reward those people.

Ju mund të thoni, "Uau, duhet t'i shpërblejmë këta njerëz.

We should retain those people.

Duhet t'i ruajmë këta njerëz.

We should find out what they're doing and transfer that skill to other people."

Duhet të zbulojmë se ç'bëjnë këta dhe ti transferojmë aftësitë e tyre njerëzve të tjerë."

But I can tell you that absolutely is not happening today.

Por unë mund t'ju them se kjo nuk po ndodh sot.

What are the characteristics of this top quartile?

Cilat janë karakteristikat e çerekut të sipërm?

What do they look like?

Si duken ata?

You might think these must be very senior teachers.

Ju mund të mendoni se ata duhet të jenë mësues në moshë.

And the answer is no.

Përgjigja është jo.

Once somebody has taught for three years

Nëse dikush ka dhënë mësim për 3 vjet

their teaching quality does not change thereafter.

cilësia e tyre e mësimdhënies nuk ndryshon paskëtaj.

The variation is very, very small.

Variacioni është shumë, shumë i vogël.

You might think these are people with master's degrees.

Ju mund të mendoni se janë njerëz me gradë master.

They've gone back and they've gotten their Master's of Education.

Ata janë rikthyer dhe kanë marrë gradën Master Arsimimi.

This chart takes four different factors

Ky grafik merr katër faktorë të ndryshëm

and says how much do they explain teaching quality.

dhe tregon se sa e shpjegojnë ata cilësinë e mësimdhënies.

That bottom thing, which says there's no effect at all,

Gjëja e fundit, e cila tregon që s'ka efekt fare,

is a master's degree.

është një gradë master.

Now, the way the pay system works is there's two things that are rewarded.

Tani, nga mënyra se si funksionon sistemi i pagesave, janë dy gjërat që shpërblehen.

One is seniority.

Një është mosha.

Because your pay goes up and you vest into your pension.

Sepse rroga juaj rritet sa më shumë i afroheni pensionit.

The second is giving extra money to people who get their master's degree.

E dyta është dhënia e parave ekstra njerëzve që marrin gradën master.

But it in no way is associated with being a better teacher.

Por asnjëra nga këto nuk lidhet me të qenit mësues më i mirë.

Teach for America: slight effect.

Jep mësim pë Amerikën: efekt i vogël.

For math teachers majoring in math there's a measurable effect.

Për mësuesit e matematikës ka një efekt të matshëm.

But, overwhelmingly, it's your past performance.

Por, më tepër nga të gjitha, është performanca jote në të kaluarën.

There are some people who are very good at this.

Janë disa që janë shumë të mirë në këtë pikë.

And we've done almost nothing

Dhe ne s'kemi bërë thuajse asgjë

to study what that is

për të studiuar se çështë ajo

and to draw it in and to replicate it,

dhe ta replikojmë edhe për të tjerët,

to raise the average capability --

të rrisim kapacitetin mesatar --

or to encourage the people with it to stay in the system.

apo të inkurajojmë njerëzit që e kanë, të qëndrojnë në sistem.

You might say, "Do the good teachers stay and the bad teacher's leave?"

Ju mund të pyesni, "A qëndrojnë mësuesit e mirë dhe largohen të këqijtë?"

The answer is, on average, the slightly better teachers leave the system.

Përgjigjja është se, mesatarisht, ata pak më të mirët braktisin sistemin.

And it's a system with very high turnover.

Dhe ky është një sistem me shumë qarkullim stafi.

Now, there are a few places -- very few -- where great teachers are being made.

Sidoqoftë, ka pak vende --shumë pak -- ku bëhen mësuesit e mirë.

A good example of one is a set of charter schools called KIPP.

Një shembull i mirë i këtyre vendeve është një bashkësi shkollash private që quhen KIPP.

KIPP means Knowledge Is Power.

KIPP është shkurtim për Dija Është Fuqi (në anglisht)

It's an unbelievable thing.

Është diçka e pabesueshme.

They have 66 schools -- mostly middle schools, some high schools --

Ata kanë 66 shkolla --shumica shkolla 8-vjeçare, dhe pak shkolla të mesme --

and what goes on is great teaching.

dhe ajo që ndodh aty është mësimdhënia e shkëlqyer.

They take the poorest kids,

Ata marrin fëmijët më të varfër,

and over 96 percent of their high school graduates go to four-year colleges.

dhe 96 përqind e atyre që diplomohen shkojnë në shkollë të lartë.

And the whole spirit and attitude in those schools

Dhe gjithë shpirti dhe atmosfera në këto shkolla

is very different than in the normal public schools.

është shumë e ndryshme nga ato publiket.

They're team teaching. They're constantly improving their teachers.

Mësimdhënia është çështje grupi. Ata vazhdimisht përmirësojnë mësuesit e tyre.

They're taking data, the test scores,

Ata mbledhin të dhëna, pikët e provimeve,

and saying to a teacher, "Hey, you caused this amount of increase."

dhe i thonë mësuesit, "Ej, ti ishe shkaku i kësaj sasie përmirësimi"

They're deeply engaged in making teaching better.

Ata angazhohen seriozisht për përmirësimin e mësimdhënies.

When you actually go and sit in one of these classrooms,

Në të vërtetë, kur shkon dhe ulesh në një nga klasat e tyre,

at first it's very bizarre.

në fillim të duket e çuditshme.

I sat down and I thought, "What is going on?"

Unë u ula dhe mendova, "Ç'po ndodh këtu?"

The teacher was running around, and the energy level was high.

Mësuesi po vraponte vërdallë dhe niveli i energjisë ishte i lartë.

I thought, "I'm in the sports rally or something.

Mendova mos është ndonjë event sportiv apo diça e tillë.

What's going on?"

"Ç'po ndodh?"

And the teacher was constantly scanning to see which kids weren't paying attention,

Dhe mësuesi në mënyrë të vazhdueshme skanonte për fëmijë që kishin humbur vëmendjen,

which kids were bored,

fëmijë që kishin humbur interesin,

and calling kids rapidly, putting things up on the board.

dhe i thërrisnin fëmijët shpejt duke vendosur gjëra në dërrasë të zezë.

It was a very dynamic environment,

Ishte një mjedis shumë dinamik,

because particularly in those middle school years -- fifth through eighth grade --

sespe veçanërisht në vitet e pasme të shkollës 8-vjeçare--klasa e pestë deri në të tetën --

keeping people engaged and setting the tone

t'i mbash njerëzit të përfshirë dhe të përcaktosh tonin

that everybody in the classroom needs to pay attention,

në mënyrë që gjithkush në klasë duhet të kushtojë vëmendje,

nobody gets to make fun of it or have the position of the kid who doesn't want to be there.

askush s'tallet me këtë apo ka pozicionin e një fëmije që s'do të ndodhet aty.

Everybody needs to be involved.

Gjithkush duhet të përfshihet.

And so KIPP is doing it.

Kështu, KIPP po e bën këtë.

How does that compare to a normal school?

Si krahasohet kjo me një shkollë normale?

Well, in a normal school, teachers aren't told how good they are.

Epo, në një shkollë normale mësuesve nuk ju thotë kush sa të mirë janë.

The data isn't gathered.

Të dhënat nuk mblidhen.

In the teacher's contract,

Në kontratën e mësuesit,

it will limit the number of times the principal can come into the classroom --

kufizohet numri se sa herë drejtori mund të hyjë në klasë --

sometimes to once per year.

ndonjëherë vetëm një herë në vit.

And they need advanced notice to do that.

Edhe për këtë, duhet të njoftojnë paraprakisht.

So imagine running a factory where you've got these workers,

Imagjinoni të drejtoni një fabrikë ku keni punëtorët,

some of them just making crap

disa prej të cilëve bëjnë vetëm lloqe

and the management is told, "Hey, you can only come down here once a year,

dhe menaxhimit i thuhet, "Ej, ju mund të vini këtu vetëm njëherë në vit,

but you need to let us know, because we might actually fool you,

por duhet të na lajmëroni paraprakisht, sepse ne edhe mund t'jua hedhim,

and try and do a good job in that one brief moment."

dhe të bëjmë punë të mirë në ato momente."

Even a teacher who wants to improve doesn't have the tools to do it.

Edhe një mësues që do të përmirësohet nuk i ka mjetet për ta bërë këtë.

They don't have the test scores,

Ata nuk kanë rezultatet e provimeve

and there's a whole thing of trying to block the data.

dhe ka një mekanizëm të tërë që i bllokon këto të dhëna.

For example, New York passed a law

Për shembull, New York-u kaloi një ligj

that said that the teacher improvement data could not be made available and used

që thotë se të dhënat pë ecurinë e mësuesve nuk mund të jenë të disponueshme dhe përdoren

in the tenure decision for the teachers.

për të marrë vendime për mësuesit.

And so that's sort of working in the opposite direction.

Kjo është disi si të punosh së prapthi.

But I'm optimistic about this,

Por unë ngelem optimist edhe për këtë.

I think there are some clear things we can do.

Mendoj se ka disa gjëra të qarta që ne mund të bëjmë.

First of all, there's a lot more testing going on,

Pikë së pari, janë duke u zhvilluar më shumë teste,

and that's given us the picture of where we are.

dhe kjo po plotëson tablon se ku jemi.

And that allows us to understand who's doing it well,

Kjo na lejon të kuptojmë kush është duke punuar mirë,

and call them out, and find out what those techniques are.

dhe t'i ftojmë ata të na tregojnë se cila është teknika e tyre,

Of course, digital video is cheap now.

Sigursisht, videot dixhitale janë të lira sot.

Putting a few cameras in the classroom

Të vendosësh disa kamera në një klasë

and saying that things are being recorded on an ongoing basis

dhe të thuash se gjërat regjistrohen sipas një grafiku të paracaktuar

is very practical in all public schools.

është shumë praktike në gjithë shkollat publike.

And so every few weeks teachers could sit down

Dhe kështu, njëherë në disa javë mësuesit mund të ulen

and say, "OK, here's a little clip of something I thought I did well.

dhe thonë, "Në rregull, këtu kam një regjistrim të diçkaje që mendoj se e kam bërë mirë.

Here's a little clip of something I think I did poorly.

Kjo tjetra është diçka që mendoj se nuk e kam bërë si duhet.

Advise me -- when this kid acted up, how should I have dealt with that?"

Më jepni një këshillë--si duhet të reagoja pas kësaj sjelljeje të këtij nxënësi?

And they could all sit and work together on those problems.

Kështu ata mund të ulen e punojnë së bashku mbi këto probleme.

You can take the very best teachers and kind of annotate it,

Ju mund të merrni mësuesit më të mirë dhe ti shënoni ata,

have it so everyone sees who is the very best at teaching this stuff.

në mënyrë që gjithkush t'a dijë se kush është më i miri në një mësimdhënie të caktuar.

You can take those great courses and make them available

Ju mund t'i merrni këto kurse të shkëlqyera dhe t'i bëni të disponueshme

so that a kid could go out and watch the physics course, learn from that.

që cilido fëmijë mund të shkojë e të shoh kursin e fizikës, e të mësoj prej tij.

If you have a kid who's behind,

Nëse keni një fëmijë që ka ngelur prapa,

you would know you could assign them that video to watch and review the concept.

do e dinit se mund t'i jepni për detyrë t'a shohë atë video dhe të bëjë një përmbledhje të konceptit.

And in fact, these free courses could not only be available just on the Internet,

Dhe në fakt, kurset falas s'do të ishin të disponueshme vetëm në interent,

but you could make it so that DVDs were always available,

por ju mund t'i regjistronit në DVD që është gjithmonë e disponueshme,

and so anybody who has access to a DVD player can have the very best teachers.

kështu, kushdo që ka akses në një lexues DVD mund të ketë mësuesit më të mirë.

And so by thinking of this as a personnel system,

Dhe duke e menduar këtë si një sistem personeli,

we can do it much better.

ne mund t'a bëjmë shumë më të mirë.

Now there's a book actually, about KIPP --

Ësht një libër që flet rreth KIPP-it --

the place that this is going on --

vendit drejt të cilit kjo po shkon --

that Jay Matthews, a news reporter, wrote -- called, "Work Hard, Be Nice."

të cilin Jay Matthews, një gazetar e quan -- "Puno Fortë, Ji i Sjellshëm."

And I thought it was so fantastic.

Dhe unë mendova se kjo ishte fantastike.

It gave you a sense of what a good teacher does.

Kjo ju jep idenë se çduhet të bëjë një mësues i mirë.

I'm going to send everyone here a free copy of this book.

Do t'ju dërgoj gjithsescilit prej jush një kopje të këtij libri.

(Applause)

(Duartrokitje)

Now, we put a lot of money into education,

Tani, ne hedhim shumë para për arsimin,

and I really think that education is the most important thing to get right

dhe unë vërtet mendoj se arsimi është gjëja më e rëndësishme që duhet bërë siç duhet

for the country to have as strong a future as it should have.

për vendin që të ketë një të ardhme të fortë siç duhet t'a ketë.

In fact we have in the stimulus bill -- it's interesting --

Në fakt, ne kemi në projektligjin e nxitjes -- është intresante --

the House version actually had money in it for these data systems,

versioni i Dhomës kishte para për këto sisteme të dhënash,

and it was taken out in the Senate

dhe ato u hoqën nga Senati

because there are people who are threatened by these things.

sepse ka njerëz që kërcënohen prej këtyre gjërave.

But I -- I'm optimistic.

Por unë -- unë jam optimist.

I think people are beginning to recognize how important this is,

Mendoj se njerëzit kanë filluar të kuptojnë se sa e rëndësishme është kjo,

and it really can make a difference for millions of lives, if we get it right.

dhe kjo mund të bëjë ndryshimin për miliona jetë, nëse e bëjmë siç duhet.

I only had time to frame those two problems.

Pata kohë të flisja vetëm për këto dy probleme.

There's a lot more problems like that --

Si këto ka edhe shumë probleme të tjera --

AIDS, pneumonia -- I can just see you're getting excited,

SIDA, pneumonia -- e shoh që filluat të ekzaltoheni,

just at the very name of these things.

vetëm me emrin e këtyre gjërave.

And the skill sets required to tackle these things are very broad.

Dhe bashkësia e talenteve që duhen për të ndaluar këto është shumë e gjerë.

You know, the system doesn't naturally make it happen.

Duhet t'a dini, sistemi natyrshëm nuk bën që këto të ndodhin.

Governments don't naturally pick these things in the right way.

Qeveritë nuk zgjedhin natyrshëm gjërat e drejta.

The private sector doesn't naturally put its resources into these things.

Sektori privat nuk i vendos burimet e veta natyrshëm në këto çështje.

So it's going to take brilliant people like you

Kështu, do të duhen njerëz si ju

to study these things, get other people involved --

t'i studiojnë këto, të përfshijnë njerëz të tjerë --

and you're helping to come up with solutions.

dhe ju po ndihmoni për gjetjen e zgjidhjes.

And with that, I think there's some great things that will come out of it.

Dhe me këtë, mendoj se gjëra të mira do vijnë prej kësaj.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)