Jarreth Merz: Filming democracy in Ghana

Translator: Spartak Ferrollari Reviewer: Ervis Bregu

I was born in Switzerland

Unë kam lindur në Zvicër

and raised in Ghana, West Africa.

dhe jam rritur ne Gana, Afrika Perëndimore.

Ghana felt safe to me as a child.

Gana më jepte siguri mua si fëmijë

I was free, I was happy.

Isha i lirë, i lumtur.

The early 70s

Fillimi i viteve 70

marked a time of musical and artistic excellence in Ghana.

shënoi një periudhë të përsosmërisë muzikore dhe artistike në Gana.

But then by the end of the decade,

Por nga fundi i dhjetëvjeçarit,

the country had fallen back into political instability

vendi ra sërish në një paqëndrueshmëri politike

and mismanagement.

dhe keqadministrim.

In 1979,

Në vitin 1979,

I witnessed my first military coup.

përjetova për herë të parë një grusht ushtarak shteti.

We the children had gathered at a friend's house.

Ne fëmijët ishim mbledhur në shtëpinë e një shoku.

It was a dimly lit shack.

Ajo ishte një kasolle me pak dritë.

There was a beaten up black and white television

Atje ishte një televizor i sakatosur bardhë e zi

flickering in the background,

që i dridhej figura,

and a former head of state and general

dhe një ish kryetar shteti dhe gjeneral

was being blindfolded

ishte me sytë e lidhur

and tied to the pole.

dhe i mbërthyer pas një shtylle.

The firing squad aimed, fired --

Skuadra e pushkatimit mori shenjë dhe qëlloi --

the general was dead.

gjenerali vdiq.

Now this was being broadcast live.

Tani, kjo po transmetohej drejtpërdrejt.

And shortly after, we left the country,

Dhe menjëherë pas kësaj, ne lamë vendin,

and we returned to Switzerland.

dhe u kthyem ne Zvicër.

Now Europe came as a shock to me,

Atëherë Evropa erdhi si një goditje për mua

and I think I started feeling the need

dhe mendoj se fillova të ndjeja nevojën

to shed my skin in order to fit in.

të hiqja lëkurën time në mënyrë që të përshtatesha.

I wanted to blend in like a chameleon.

Doja të ndërroja ngjyrën e lëkurës si një kameleon.

I think it was a tactic of survival.

Mendoj se kjo qe një taktikë mbijetese.

And it worked, or so I believed.

Dhe funksionoi, ose kështu besoj të paktën.

So here I was in 2008

Kështu që u gjenda në vitin 2008

wondering where I was in my life.

duke pyetur veten, ku isha në jetën time.

And I felt I was being typecast as an actor.

Dhe ndjeva që isha i përcaktuar vetëm në një rol aktori.

I was always playing the exotic African.

Unë kam luajtur gjithnjë rolin e afrikanit ekzotik.

I was playing the violent African,

Luaja afrikanin e dhunshëm

the African terrorist.

afrikanin terrorist.

And I was thinking,

E mendoja,

how many terrorists could I possibly play

sa shumë terroristë ndoshta mund të luaj

before turning into one myself?

para se të kthehesha në një të tillë unë vetë.

And I had become ashamed of the other,

Dhe fillova të kisha turp nga ai tjetri,

the African in me.

nga afrikani brenda meje.

And fortunately I decided in 2008

Dhe fatmirësisht në vitin 2008 vendosa

to return to Ghana,

të kthehem në Gana,

after 28 years of absence.

pas 28 viteve mungesë.

I wanted to document on film

Dëshiroja ta dokumentoja në film

the 2008 presidential elections.

zgjedhjet presidenciale të vitit 2008.

And there, I started by searching

Dhe aty, fillova të kërkoja

for the footprints in my childhood.

gjurmët e fëmijërisë sime.

And before I even knew it,

Dhe më parë se ta merrja vesh,

I was suddenly on a stage

papandehur u gjenda në një podium

surrounded by thousands of cheering people

i rrethuar nga mijëra njerëz që brohorisnin

during a political rally.

gjatë një tubimi politik.

And I realized that, when I'd left the country,

Dhe kuptova se, kur unë lashë vendin,

free and fair elections in a democratic environment

zgjedhjet e lira e të ndershme në një ambient demokratik

were a dream.

ishin një ëndërr.

And now that I'd returned, that dream had become reality,

Dhe tani që isha kthyer, kjo ëndërr ishte bërë realitet,

though a fragile reality.

edhe pse një realitet i brishtë.

And I was thinking,

Dhe mendoja,

was Ghana searching for its identity

ishte Gana duke kërkuar identitetin e saj

like I was looking for my identity?

ashtu siç edhe isha unë në kërkim të identitetit tim.

Was what was happening in Ghana a metaphor

Ishte ajo ç'po ndodhte në Ganë një metaforë

for what was happening in me?

për atë që po ndodhte brenda meje?

And it was as if through the standards of my Western life,

Dhe ishte sikur me standardet e jetës time Perëndimore,

I hadn't lived up to my full potential.

nuk kisha realizuar plotësisht potencialin tim.

I mean, nor had Ghana,

Dua të them, që as Gana nuk e kishte realizuar,

even though we had been trying very hard.

edhe pse ishim duke bërë shumë përpjekje.

Now in 1957,

Tani në vitin 1957,

Ghana was the first sub-Saharan country

Gana qe vendi i parë sub-Saharian

to gain its independence.

që fitoi pavarësinë.

In the late 50s,

Nga fundi i viteve 50,

Ghana and Singapore had the same GDP.

Gana dhe Singapori kishin të njëjtin zhvillim ekonomik.

I mean, today, Singapore is a First World country

Dua të them, sot, Singapori është vendi i botës së parë

and Ghana is not.

ndërsa Gana jo.

But maybe it was time to prove to myself,

Por ndoshta kishte ardhur koha të provoja veten time,

yes, it's important to understand the past,

po, është e rëndësishme të kuptosh të kaluarën,

it is important to look at it in a different light,

është e rëndësishme ta vëzhgosh atë në një këndvështrim tjetër,

but maybe we should look at the strengths in our own culture

por mund të jetë që ne duhet ta shohim në pikat e forta të kulturës sonë

and build on those foundations in the present.

dhe të ndërtojmë mbi këto themele në të tashmen.

So here I was, December 7th, 2008.

Kështu, ja ku isha, 7 dhjetori i vitit 2008.

The polling stations opened to the voters at 7:00 AM,

Kutitë e votimit u hapën në 7 të mëngjesit.

but voters, eager to take their own political fate into their hands,

por votuesit, të etur për të marrë vetë në dorë fatin e tyre politik,

were starting to line up at 4:00 AM in the morning.

kishin filluar të zinin radhën që në 4 të mëngjesit.

And they had traveled from near, they had traveled from far,

Dha ata vinin nga afër, vinin nga larg,

because they wanted to make their voices heard.

pasi donin që zëri i tyre të dëgjohej.

And I asked one of the voters, I said, "Whom are you going to vote for?"

Dhe pyeta një nga votuesit, i thashë, "Kujt do ja jepni votën?"

And he said, "I'm sorry, I can't tell you."

Dhe ai më tha, "Më vjen keq, nuk mund t'jua tregoj."

He said that his vote was in his heart.

Tha që vota e tij ishte në zemrën e tij.

And I understood, this was their election,

Dhe unë kuptova, këto ishin zgjedhjet e tyre,

and they weren't going to let anyone

dhe nuk do të linin ndonjë

take it away from them.

që t'jua rrëmbente.

Now the first round of the voting didn't bring forth a clear winner --

Raundi i parë i votimeve nuk nxorri një fitues të qartë --

so nobody had achieved the absolute majority --

kështu që asnjë nuk kishte arritur mazhorancën absolute --

so voting went into a second round three weeks later.

kështu që do ktheheshin në një raund të dytë zgjedhjesh pas tre javësh.

The candidates were back on the road; they were campaigning.

Kandidatët u kthyen prapë nëpër rrugë, për të bërë fushatë zgjedhore.

The rhetoric of the candidates, of course, changed.

Mesazhet e kandidatëve, natyrisht, ndryshuan.

The heat was on.

Temperatura u nxeh.

And then the cliche came to haunt us.

Dhe klisheja filloi të na ndiqte.

There were claims of intimidation

Kishte ankime kërcënimi

at the polling stations,

nëpër qendra zgjedhore,

of ballot boxes being stolen.

vjedhje kutish votimi.

Inflated results started coming in

Filluan të dilnin rezultate të fryra

and the mob was starting to get out of control.

dhe turma filloi të dilte jashtë kontrollit.

We witnessed the eruption of violence in the streets.

Ne qemë dëshmitarë të shpërthimin të dhunës nëpër rrugë.

People were being beaten brutally.

Njerëzit po rriheshin brutalisht.

The army started firing their guns. People were scrambling.

Ushtria filloi të shtinte me armë. Turma po përleshej.

It was complete chaos.

Ishte një kaos i plotë.

And my heart sank,

Dhe zemra ime u pikëllua

because I thought, here we are again.

pasi mendoja, ja ku jemi përsëri.

Here is another proof

Kjo është një provë tjetër

that the African is not capable of governing himself.

që populli Afrikan nuk është i zoti të qeverisë vetëveten.

And not only that, I am documenting it --

Dhe jo vetëm kaq, unë jam duke e dokumentuar këtë –

documenting my own cultural shortcomings.

po dokumentoj mangësitë e kulturës sime.

So when the echo of the gunshots

Pra, kur jehona e të shtënave

had lingered,

vazhdoi,

it was soon drowned by the chanting of the mob,

shpejt u mbyt nga thirrja e turmës,

and I didn't believe what I was hearing.

dhe unë nuk u besoja veshëve të mi.

They were chanting, "We want peace.

Ata thërrisnin, "Ne duam paqe.

We want peace."

Ne duam paqe."

And I realized it had to come from the people.

Aty e kuptova që zëri vinte nga populli.

After all, they decide,

Mbi të gjitha, ishin ata që vendosnin,

and they did.

dhe vepruan.

So the sounds that were before distorted and loud,

Pra, tingujt që në fillim qenë të pakoordinuar dhe të lartë

were suddenly a melody.

ishin papritmas një melodi.

The sounds of the voices were harmonious.

Tingujt e zërave ishin të harmonishëm.

So it could happen.

Kështu, mund të ndodhte.

A democracy could be upheld peacefully.

Një demokraci mund të mbështetej në mënyrë paqësore.

It could be, by the will of the masses

Mund të jetë, nga vullneti i masave

who were now urgently pressing

të cilat me urgjencë këmbëngulnin

with all their heart and all their will

me gjithë zemër dhe me gjithë vullnetin e tyre

for peace.

për paqe.

Now here's an interesting comparison.

Tani, këtu është një krahasim interesant.

We in the West,

Ne në Perëndim,

we preach the values,

predikojmë vlerat,

the golden light of democracy,

dritën e artë të demokracisë,

that we are the shining example of how it's done.

jemi një shëmbull i shkëlqyer, se si duhet bërë.

But when it comes down to it,

Por kur është fjala për këtë,

Ghana found itself in the same place

Gana gjeti veten e saj në të njëjtin vend

in which the U.S. election stalled

në të cilin zgjedhjet në Shtetet e Bashkuara kishin ngecur

in the 2000 presidential elections --

në presidencialet e vitit 2000 –

Bush versus Gore.

Bush kundër Gore.

But instead of the unwillingness of the candidates

Por në vend të mungesës së vullnetit të kandidatëve

to allow the system to proceed and the people to decide,

për të lejuar sistemin të vazhdonte dhe njerëzit të vendosin,

Ghana honored democracy

Gana nderoi demokracinë

and its people.

dhe popullin e saj.

It didn't leave it up to the Supreme Court to decide;

Nuk la Gjykatën e Lartë të vendoste;

the people did.

populli e bëri.

Now the second round of voting

Tani, raundi i dytë i votimit

did not bring forth a clear winner either.

përsëri nuk nxori një fitues të qartë.

I mean, it was so incredibly close.

Dua të them, që rezultati ishte tepër i ngushtë.

The electoral commissioner declared,

Komisioneri zgjedhor deklaroi,

with the consent of the parties,

me konsensus të partive,

to run an unprecedented

të zhvillonte një round të tretë

second re-run.

të paprecendent .

So the people went back to the polls

Pra, populli iu drejtua përsëri kutive të votimit

to determine their own president,

për të përcaktuar presidentin e tyre,

not the legal system.

jo sistemin ligjor.

And guess what, it worked.

Dhe e dini që funksionoi.

The defeated candidate

Kandidati i mundur

gave up power

la pushtetin

and made way for Ghana to move into a new democratic cycle.

dhe i hapi rrugën Ganës të lëvizë në një cikël të ri demokratik.

I mean, at the absolute time

Dua të them, në një moment të përkryer

for the absolute need of democracy,

për nevojën absolute të demokracisë,

they did not abuse their power.

ata nuk shpërdoruan pushtetin e tyre.

The belief in true democracy and in the people runs deep,

Besimi në demokracinë e vërtetë dhe në popull është i thellë,

proving that the African is capable of governing himself.

tregon që Afrikani është i aftë të qeverisi vetveten.

Now the uphill battle for Ghana and for Africa

Tani beteja e vështirë për Ganën dhe Afrikën

is not over,

ende nuk ka marrë fund,

but I have proof that the other side of democracy exists,

por unë kam dëshmi se ana tjetër e demokracisë ekziston,

and that we must not take it for granted.

dhe nuk duhet ta marrim lehtë.

Now I have learned

Tani unë kam mësuar

that my place is not just in the West or in Africa,

se vendi im nuk është vetëm Perëndimi apo Afrika,

and I'm still searching

dhe jam ende në kërkim

for my identity,

të identitetit tim,

but I saw Ghana

por pashë Ganën

create democracy better.

që krijoi një demokraci më të mirë.

Ghana taught me

Gana më mësoi

to look at people differently

të shoh njerëzit ndryshe

and to look at myself differently.

dhe të shoh në vetvete ndryshe.

And yes,

Dhe po,

we Africans can.

ne Afrikanët mundemi.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)