Jarreth Merz: Filming democracy in Ghana

Tłumaczenie: Michał Scheffs Korekta: Monika Sulima

I was born in Switzerland

Urodziłem się w Szwajcarii

and raised in Ghana, West Africa.

a wychowałem w Ghanie w Zachodniej Afryce.

Ghana felt safe to me as a child.

Jako dziecko czułem się bezpieczny w Ghanie.

I was free, I was happy.

Byłem wolny, byłem szczęśliwy.

The early 70s

Wczesne lata 70. XX wieku

marked a time of musical and artistic excellence in Ghana.

zapisały się w Ghanie jako czas musicali i sztuki.

But then by the end of the decade,

Ale wtedy, przed końcem dekady,

the country had fallen back into political instability

kraj znów pogrążył się w niestabilności politycznej

and mismanagement.

i wątpliwych rządów.

In 1979,

W 1979 roku

I witnessed my first military coup.

byłem świadkiem mojego pierwszego przewrotu wojskowego.

We the children had gathered at a friend's house.

Razem z innymi dziećmi zebraliśmy się w domu przyjaciela.

It was a dimly lit shack.

Była to słabo oświetlona chałupa.

There was a beaten up black and white television

Czarno biały telewizor

flickering in the background,

migotał w tle,

and a former head of state and general

a dotychczasowy przywódca i generał

was being blindfolded

był przywiązany do słupa

and tied to the pole.

z zawiązanymi oczami.

The firing squad aimed, fired --

Oddział wojskowy wycelował, strzelił -

the general was dead.

generał był martwy.

Now this was being broadcast live.

Transmisja odbywała się na żywo.

And shortly after, we left the country,

Niedługo później, opuściliśmy kraj

and we returned to Switzerland.

i powróciliśmy do Szwajcarii.

Now Europe came as a shock to me,

Przybycie do Europy była dla mnie dużym szokiem.

and I think I started feeling the need

Wiedziałem, że aby przystosować się do nowej rzeczywistości

to shed my skin in order to fit in.

muszę zrzucić starą skórę.

I wanted to blend in like a chameleon.

Chciałem się wtopić w środowisko jak kameleon.

I think it was a tactic of survival.

Sądzę, że była to taktyka na przetrwanie.

And it worked, or so I believed.

I zadziałała, a przynajmniej tak mi się wydawało.

So here I was in 2008

Tak więc znajdowałem się w 2008

wondering where I was in my life.

ciągle próbując się odnaleźć w życiu.

And I felt I was being typecast as an actor.

Czułem, że zostałem już zaszufladkowany jako aktor.

I was always playing the exotic African.

Zawsze grałem role egzotycznego Afrykanina.

I was playing the violent African,

Grałem okrutnego Afrykanina,

the African terrorist.

afrykańskiego terrorystę.

And I was thinking,

Zastanawiałem się,

how many terrorists could I possibly play

ilu jeszcze terrorystów będę musiał zagrać

before turning into one myself?

nim sam stanę się jednym z nich?

And I had become ashamed of the other,

I zacząłem się wstydzić tej części mnie,

the African in me.

wstydziłem się być Afrykaninem.

And fortunately I decided in 2008

Szczęśliwie, w 2008 zdecydowałem

to return to Ghana,

wrócić do Ghany,

after 28 years of absence.

po długich 28 latach.

I wanted to document on film

Chciałem nakręcić film dokumentalny

the 2008 presidential elections.

o wyborach prezydenckich w 2008.

And there, I started by searching

Na miejscu, zacząłem szukać

for the footprints in my childhood.

śladów mojego dzieciństwa.

And before I even knew it,

Zanim się zorientowałem

I was suddenly on a stage

znalazłem się zupełnie nieoczekiwanie na scenie

surrounded by thousands of cheering people

otoczony tysiącami wiwatujących ludzi

during a political rally.

podczas wiecu politycznego.

And I realized that, when I'd left the country,

Kiedy wyjeżdżałem z Ghany, byłem przekonany, że

free and fair elections in a democratic environment

wolne i uczciwe wybory domokratyczne

were a dream.

były tam mrzonką.

And now that I'd returned, that dream had become reality,

A teraz, kiedy wróciłem, to marzenie się spełniało

though a fragile reality.

choć rzeczywistość wciąż była dość krucha.

And I was thinking,

I zastanawiałem się,

was Ghana searching for its identity

czy Ghana szuka swojej tożsamości

like I was looking for my identity?

podobnie jak ja swojej?

Was what was happening in Ghana a metaphor

Czy to, co działo się w Ghanie było metaforą

for what was happening in me?

dla tego co działo się we mnie?

And it was as if through the standards of my Western life,

Czułem jakbym, przez zachowanie standardów zachodniego stylu życia

I hadn't lived up to my full potential.

nie mogłem wykorzystać swojego całego potencjału.

I mean, nor had Ghana,

To samo dotyczy Ghany,

even though we had been trying very hard.

choć bardzo się starała.

Now in 1957,

W 1957,

Ghana was the first sub-Saharan country

Ghana była pierwszym krajem na południe od Sahary,

to gain its independence.

która osiągnęła niepodległość.

In the late 50s,

W latach 50.

Ghana and Singapore had the same GDP.

Ghana i Singapur miały taki sam PKB.

I mean, today, Singapore is a First World country

Dziś Singapur jest czołowym państwem świata

and Ghana is not.

w całkowitym kontraście do Ghany.

But maybe it was time to prove to myself,

Być może właśnie teraz przyszedł czas, żeby udowodnić sobie, że

yes, it's important to understand the past,

tak, to ważne, żeby zrozumieć przeszłość,

it is important to look at it in a different light,

to ważne, żeby spojrzeć na nią z innej perspektywy,

but maybe we should look at the strengths in our own culture

ale może powinniśmy skupić się na mocnych stronach naszej kultury

and build on those foundations in the present.

i budować na nich nowe, solidne fundamenty.

So here I was, December 7th, 2008.

Był 7 grudnia 2008.

The polling stations opened to the voters at 7:00 AM,

Lokale wyborcze otwierano o 7:00 rano

but voters, eager to take their own political fate into their hands,

ale wyborcy chętni do decydowania o politycznej przyszłości kraju

were starting to line up at 4:00 AM in the morning.

ustawiali się w kolejkę już o 4 rano.

And they had traveled from near, they had traveled from far,

Przybywali zarówno z bliskich jak i odległych regionów,

because they wanted to make their voices heard.

ponieważ chcieli, żeby usłyszano ich głos.

And I asked one of the voters, I said, "Whom are you going to vote for?"

Kiedy zapytałem jednego z nich "na kogo zamierzasz głosować?"

And he said, "I'm sorry, I can't tell you."

odpowiedział "przepraszam, nie mogę ci powiedzieć"

He said that his vote was in his heart.

Powiedział, że jego wybór pochodzi z serca.

And I understood, this was their election,

Zrozumiałem, że to były ich wybory

and they weren't going to let anyone

i nie chcieli, żeby ktoś z zewnątrz

take it away from them.

je przywłaszczył.

Now the first round of the voting didn't bring forth a clear winner --

Pierwsza tura głosowania nie przyniosła jednoznacznego zwycięzcy,

so nobody had achieved the absolute majority --

nikt nie osiągnął wymaganej większości głosów,

so voting went into a second round three weeks later.

więc trzy tygodnie później ogłoszono drugą turę wyborów.

The candidates were back on the road; they were campaigning.

Kandydaci wznowili kampanię, znów objeżdżali wioski i miasta.

The rhetoric of the candidates, of course, changed.

Oczywiście zmieniła się retoryka kandydatów.

The heat was on.

Wzrosło napięcie.

And then the cliche came to haunt us.

Pojawiły się poważne zarzuty co do jakości wyborów.

There were claims of intimidation

Padły skargi na zastraszanie wyborców

at the polling stations,

w lokalach wyborczych,

of ballot boxes being stolen.

o kradzieży urn wyborczych.

Inflated results started coming in

Pojawiały się zmanipulowane wyniki

and the mob was starting to get out of control.

na co tłum zareagował żywiołowo i wymykając się spod kontroli.

We witnessed the eruption of violence in the streets.

Byliśmy świadkami erupcji przemocy na ulicach.

People were being beaten brutally.

Ludzie byli brutalnie bici.

The army started firing their guns. People were scrambling.

Armia otworzyła ogień, ludzi ogarnęła panika.

It was complete chaos.

Panował kompletny chaos.

And my heart sank,

Moje serce ogarnął smutek,

because I thought, here we are again.

bo pomyślałem, że historia zatoczyła koło.

Here is another proof

Kolejny dowód,

that the African is not capable of governing himself.

że Afrykanie nie potrafią sami się rządzić.

And not only that, I am documenting it --

Co więcej, dokumentowałem to -

documenting my own cultural shortcomings.

filmowałem wady mojego kraju.

So when the echo of the gunshots

Kiedy echo strzałów

had lingered,

nie ustawało,

it was soon drowned by the chanting of the mob,

wkrótce zostało zagłuszone przez tłum intonujący,

and I didn't believe what I was hearing.

nie mogłem uwierzyć w to co słyszałem.

They were chanting, "We want peace.

Śpiewali "My chcemy pokoju.

We want peace."

My chcemy pokoju"

And I realized it had to come from the people.

Uświadomiłem sobie, że to był głos ludzi,

After all, they decide,

w końcu to oni byli wyborcami,

and they did.

i wybrali.

So the sounds that were before distorted and loud,

Dźwięki, które pierwotnie były zniekształcone i głośne,

were suddenly a melody.

nagle stały się melodią.

The sounds of the voices were harmonious.

Ich głos był harmoniczny.

So it could happen.

Więc to się mogło udać.

A democracy could be upheld peacefully.

Demokracja została podtrzymana drogą pokojową.

It could be, by the will of the masses

Stało się to, dzięki woli zgromadzenia,

who were now urgently pressing

które z całą energią i pełnym sercem

with all their heart and all their will

domagało się

for peace.

pokoju.

Now here's an interesting comparison.

Można spojrzeć na interesujące porównianie.

We in the West,

My, na Zachodzie,

we preach the values,

głosimy nasze wartości,

the golden light of democracy,

lśniące światło demokracji,

that we are the shining example of how it's done.

które może być wzorem dla innych.

But when it comes down to it,

Ale kiedy przyjrzymy się szczegółom,

Ghana found itself in the same place

Ghana znalazła się w takiej samej pozycji

in which the U.S. election stalled

jak Stany Zjednoczone, gdy

in the 2000 presidential elections --

podczas wyborów prezydenckich w 2000 roku wynik był początkowo nierozstrzygnięty.

Bush versus Gore.

Bush kontra Gore.

But instead of the unwillingness of the candidates

W przeciwieństwie do niechęci kandydatów

to allow the system to proceed and the people to decide,

aby to ludzie decydowali a system wdrożył,

Ghana honored democracy

Ghana uhonorowała demokrację

and its people.

i swoich obywateli.

It didn't leave it up to the Supreme Court to decide;

Nie zdecydowała się aby sporny wynik rozstrzygnął Sąd Najwyższy,

the people did.

zrobili to ludzie.

Now the second round of voting

Druga tura głosowania

did not bring forth a clear winner either.

także nie wskazała jednoznacznie zwycięzcy.

I mean, it was so incredibly close.

Mam na myśli to, że liczba głosów na obu kandydatów była niesamowicie zbliżona.

The electoral commissioner declared,

Komisja wyborcza zdecydowała,

with the consent of the parties,

w porozumieniu z partiami

to run an unprecedented

o przeprowadzeniu bezprecedensowej

second re-run.

dogrywki.

So the people went back to the polls

Więc ludzie jeszcze raz poszli na wybory

to determine their own president,

aby wybrać swojego prezydenta,

not the legal system.

nie system prawny.

And guess what, it worked.

I zgadnijcie co - podziałało.

The defeated candidate

Pokonany kandydat

gave up power

oddał władzę

and made way for Ghana to move into a new democratic cycle.

a tym samym wprowadził Ghanę w nowy cykl demokratyczny.

I mean, at the absolute time

We właściwym czasie

for the absolute need of democracy,

z dojrzałego szacunku dla demokracji,

they did not abuse their power.

dotychczasowi przywódcy nie nadużyli władzy.

The belief in true democracy and in the people runs deep,

Wiara w prawdziwą demokrację i w obywateli jest głęboko zakorzeniona,

proving that the African is capable of governing himself.

udowadniając, że Afrykanie są zdolni do samodzielnego rządzenia.

Now the uphill battle for Ghana and for Africa

Starania o lepszą Ghanę i lepszą Afrykę

is not over,

jeszcze się nie skończyły,

but I have proof that the other side of democracy exists,

ale mam dowód, że istnieją systemy inne niż demokracja,

and that we must not take it for granted.

i nie możemy traktować demokracji jako danej raz na zawsze.

Now I have learned

Sam zrozumiałem,

that my place is not just in the West or in Africa,

że moje miejsce jest nie tylko na Zachodzie lub w Afryce,

and I'm still searching

i ciągle szukam

for my identity,

mojej tożsamości,

but I saw Ghana

ale zobaczyłem, że Ghana

create democracy better.

potrafi stworzyć demokrację.

Ghana taught me

Ghana nauczyła mnie,

to look at people differently

żeby inaczej patrzeć na ludzi

and to look at myself differently.

a inaczej na siebie.

And yes,

I tak,

we Africans can.

my, Afrykanie możemy.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(brawa)