How not to be ignorant about the world | Hans and Ola Rosling

2,997,786 views ・ 2014-09-11

TED


Ju lutemi, klikoni dy herë mbi titrat në anglisht më poshtë për të luajtur videon.

Translator: Klem Gjuta Reviewer: Helena Bedalli
00:12
Hans Rosling: I'm going to ask you
0
12663
2403
Do ju bëj
00:15
three multiple choice questions.
1
15066
1325
tre pyetje me alternativa.
00:16
Use this device. Use this device to answer.
2
16391
3731
Përdorni këtë pajisje për t’u përgjigjur.
00:20
The first question is, how did the number
3
20122
2555
Pyetja e parë është:
00:22
of deaths per year
4
22677
2121
Si ka ndryshuar numri i vdekjeve
00:24
from natural disaster,
5
24798
1292
nga shkaqet natyrore
00:26
how did that change during the last century?
6
26090
2601
gjatë shekullit të fundit?
00:28
Did it more than double,
7
28691
1379
A është dyfishuar,
00:30
did it remain about the same in the world as a whole,
8
30070
2782
ka mbetur e njëjta shifër në botë
00:32
or did it decrease to less than half?
9
32852
2374
apo ka rënë më pak se gjysma?
00:35
Please answer A, B or C.
10
35226
2404
Ju lutem, zgjidhni A, B, ose C.
00:37
I see lots of answers. This is much faster than I do it at universities.
11
37630
4100
Po shoh shumë përgjigje. Kjo po ecën më shpejt se në fakultete.
00:41
They are so slow. They keep thinking, thinking, thinking.
12
41730
3157
Ata janë shumë të avashtë. Rrinë tërë kohës duke vrarë mendjen.
00:44
Oh, very, very good.
13
44887
2022
Shumë mirë!
00:46
And we go to the next question.
14
46909
1863
Kalojmë te pyetja e radhës.
00:48
So how long did women 30 years old
15
48772
2659
Për sa kohë femrat tridhjetë vjeçe
00:51
in the world go to school:
16
51431
2096
kanë ndjekur shkollën:
00:53
seven years, five years or three years?
17
53527
2034
shtatë, pesë apo tre vjet?
00:55
A, B or C? Please answer.
18
55561
6503
A, B, ose C? Zgjidhni, ju lutem.
01:02
And we go to the next question.
19
62064
2038
Kalojmë te pyetja tjetër.
01:04
In the last 20 years, how did the percentage
20
64102
3921
Gjatë njëzet viteve të fundit, sa ka ndryshuar
01:08
of people in the world
21
68023
1827
përqindja e njerëzve
01:09
who live in extreme poverty change?
22
69850
2217
që jetojnë në varfëri ekstreme,
01:12
Extreme poverty — not having enough food for the day.
23
72067
2561
që nuk kanë ushqim të mjaftueshëm?
01:14
Did it almost double,
24
74628
2061
A është dyfishuar,
01:16
did it remain more or less the same,
25
76689
1549
ka mbetur pothuajse e njëjtë
01:18
or did it halve?
26
78238
1513
apo është përgjysmuar?
01:19
A, B or C?
27
79751
4020
A, B apo C?
01:23
Now, answers.
28
83771
3156
Tani, përgjigjet.
01:26
You see,
29
86927
1094
Siç e shikoni,
01:28
deaths from natural disasters in the world,
30
88021
1725
vdekjet në botë nga shkaqet natyrore
01:29
you can see it from this graph here,
31
89746
1922
në grafik
01:31
from 1900 to 2000.
32
91668
2780
nga vitet 1900-2000.
01:34
In 1900, there was about half a million people
33
94448
3255
Më 1990, rreth gjysmë millioni
01:37
who died every year from natural disasters:
34
97703
2087
vdiqën në vit nga shkaqet natyrore:
01:39
floods, earthquakes, volcanic eruption, whatever, droughts.
35
99790
5097
përmbytje, tërmete, vullkanet, thatësira.
01:44
And then, how did that change?
36
104887
2720
Si ndryshoi kjo?
01:47
Gapminder asked the public in Sweden.
37
107607
3486
Fondacioni “Gapminder”
01:51
This is how they answered.
38
111093
1859
i pyeti njerëzit në Suedi.
01:52
The Swedish public answered like this:
39
112952
1929
Ja përgjigja e suedezëve:
01:54
Fifty percent thought it had doubled,
40
114881
1472
50% menduan se është dyfishuar,
01:56
38 percent said it's more or less the same,
41
116353
2205
38 përqind thanë që nuk ka ndryshuar,
01:58
12 said it had halved.
42
118558
2098
12 përqind thanë që është përgjysmuar.
02:00
This is the best data from the disaster researchers,
43
120656
2652
Këto janë të dhënat nga studiuesit e fatkeqësive,
02:03
and it goes up and down,
44
123308
2966
ka lëvizje në numër,
02:06
and it goes to the Second World War,
45
126274
2552
përfshin dhe luftën e Dytë Botërore,
02:08
and after that it starts to fall and it keeps falling
46
128826
3400
pas luftës numri fillon të bjerë
02:12
and it's down to much less than half.
47
132226
1846
dhe shkon në më pak se gjysma.
02:14
The world has been much, much more capable
48
134072
2608
Përgjatë viteve,
02:16
as the decades go by
49
136680
1614
bota ka treguar
02:18
to protect people from this, you know.
50
138294
2391
se mundet t’i mbrojë njerëzit nga kjo.
02:20
So only 12 percent of the Swedes know this.
51
140685
2866
Vetëm 12 përqind e suedezëve e dinë këtë.
02:23
So I went to the zoo and I asked the chimps.
52
143551
2491
Shkova te kopshti zoologjik dhe i pyeta shimpazetë.
02:26
(Laughter) (Applause)
53
146042
9846
(Të qeshura) (Duartrokitje)
02:39
The chimps don't watch the evening news,
54
159458
3799
Ata nuk i ndjekin lajmet e mbrëmjes,
02:43
so the chimps,
55
163257
1458
dhanë përgjigje të rastit,
02:44
they choose by random, so the Swedes answer worse than random.
56
164715
3432
suedezët dhanë përgjigje aspak të sakta.
02:48
Now how did you do?
57
168147
2939
Si e dinit ju?
02:51
That's you.
58
171086
2962
Këto janë përgjigjet tuaja.
02:54
You were beaten by the chimps.
59
174048
2225
Jua kanë kaluar shimpazetë!
02:56
(Laughter)
60
176273
1790
(Të qeshura)
02:58
But it was close.
61
178063
2975
I ishit afruar përgjigjes.
03:01
You were three times better than the Swedes,
62
181038
4021
Ju ishit tre here më të saktë se suedezët,
03:05
but that's not enough.
63
185059
1243
por nuk mjafton kjo.
03:06
You shouldn't compare yourself to Swedes.
64
186302
2582
Nuk keni pse ta krahasoni veten me suedezët.
03:08
You must have higher ambitions in the world.
65
188884
3531
Duhet të synoni më lart në jetë.
03:12
Let's look at the next answer here: women in school.
66
192415
3408
I hedhim një sy përgjigjes së radhës: gratë në shkollë.
03:15
Here, you can see men went eight years.
67
195823
2016
Burrat kanë shkuar për tetë vjet.
03:17
How long did women go to school?
68
197839
1781
Po gratë?
03:19
Well, we asked the Swedes like this,
69
199620
2749
I pyetëm suedezët,
03:22
and that gives you a hint, doesn't it?
70
202369
2217
kjo mënyrë ju tregon diçka, apo jo?
03:24
The right answer is probably the one
71
204586
2362
Përgjigjja e saktë është e vetmja që
03:26
the fewest Swedes picked, isn't it?
72
206948
2735
shumë pak suedezë e kanë zgjedhur.
03:29
(Laughter)
73
209683
1503
(Të qeshura)
03:31
Let's see, let's see. Here we come.
74
211186
2438
I hedhim një sy. Ja ku është.
03:33
Yes, yes, yes, women have almost caught up.
75
213624
4401
Pothuajse edhe gratë kanë bërë aq vite shkollë
03:38
This is the U.S. public.
76
218025
3413
Kjo është nga amerikanët.
03:41
And this is you. Here you come.
77
221438
3875
Përgjigjia juaj është kjo.
03:45
Ooh.
78
225313
4012
Ja ku është!
03:49
Well, congratulations, you're twice as good as the Swedes,
79
229325
1829
Urime, jeni të saktë aq sa suedezët,
03:51
but you don't need me —
80
231154
2420
nuk keni nevojë për mua.
03:53
So how come? I think it's like this,
81
233574
4814
Si ka mundësi? Them se të gjithë janë të vetëdijshëm
03:58
that everyone is aware that there are countries
82
238388
2722
ku vajzat kanë shumë vështirësi.
04:01
and there are areas
83
241110
1104
se ka shtete
04:02
where girls have great difficulties.
84
242214
2138
ku vajzat kanë shumë vështirësi.
04:04
They are stopped when they go to school,
85
244352
1908
Që i kanë të penguar të shkojnë në shkollë
04:06
and it's disgusting.
86
246260
2065
dhe kjo është gjë e neveritshme.
04:08
But in the majority of the world,
87
248325
1897
Në pjesën më të madhe të botës,
04:10
where most people in the world live,
88
250222
1687
ku jetojnë shumica e njerëzve,
04:11
most countries, girls today go to school
89
251909
2982
vajzat dhe djemtë shkojnë në shkollë,
04:14
as long as boys, more or less.
90
254891
2539
për të njëjtën kohë, pak a shumë.
04:17
That doesn't mean that gender equity is achieved,
91
257430
2059
Kjo s'do thotë që është arritur barazia gjinore,
04:19
not at all.
92
259489
2084
aspak.
04:21
They still are confined to terrible, terrible limitations,
93
261573
4541
Akoma janë pre e kushtëzimeve të tmerrshme
04:26
but schooling is there in the world today.
94
266114
2232
por arsimimi mundësohet në ditët e sotme.
04:28
Now, we miss the majority.
95
268346
4095
Kemi lënë mënjanë pjesën më të madhe.
04:32
When you answer, you answer according to the worst places,
96
272441
3323
Kur jepni përgjigje, ndikoheni nga vendet më të këqija,
04:35
and there you are right, but you miss the majority.
97
275764
2856
keni të drejtë, por nuk përfshini pjesën më të madhe.
04:38
What about poverty?
98
278620
1476
Po varfëria?
04:40
Well, it's very clear that poverty here
99
280096
2903
Është e qartë që këtu varfëria
04:42
was almost halved,
100
282999
1775
ishte pothuajse përgjysmuar dhe
04:44
and in U.S., when we asked the public,
101
284774
1679
kur pyetëm në Amerikë,
04:46
only five percent got it right.
102
286453
3984
vetëm pese përqind dhanë përgjigje të saktë.
04:50
And you?
103
290437
2869
Po ju?
04:53
Ah, you almost made it to the chimps.
104
293306
3858
Për pak sa s'paskeni arritur shimpazetë.
04:57
(Laughter) (Applause)
105
297164
2361
(Të qeshura) (Duartrokitje)
04:59
That little, just a few of you!
106
299525
5617
Vetëm pak nga ju!
05:05
There must be preconceived ideas, you know.
107
305142
3679
Ka ide paragjykuese.
05:08
And many in the rich countries,
108
308821
1794
Shumë njerëz në shtetet e pasura
05:10
they think that oh, we can never end extreme poverty.
109
310615
3660
mendojnë se s'mund t’a zhdukim varfërinë ekstreme.
05:14
Of course they think so,
110
314275
1653
Sigurisht që mendojnë kështu,
05:15
because they don't even know what has happened.
111
315928
2964
për aq kohë sa s'e dinë se çfarë ka ndodhur.
05:18
The first thing to think about the future
112
318892
2350
Gjëja e parë që duhet të dini për të ardhmen
05:21
is to know about the present.
113
321242
2021
është të dini të tashmen.
05:23
These questions were a few of the first ones
114
323263
3052
Këto ishin disa nga pyetjet e para
05:26
in the pilot phase of the Ignorance Project
115
326315
3385
në fazën pilot të projektit “Injoranca”
05:29
in Gapminder Foundation that we run,
116
329700
3020
në fondacionin “Gapminder” që zhvilluam.
05:32
and it was started, this project, last year
117
332720
2796
Ky projekt filloi vjet
05:35
by my boss, and also my son, Ola Rosling. (Laughter)
118
335516
4406
nga shefi im, që është edhe im bir,
05:39
He's cofounder and director,
119
339922
1582
Ola Rosling, themelues e drejtor.
05:41
and he wanted, Ola told me
120
341504
1544
Më tha që duhet
05:43
we have to be more systematic
121
343048
2560
të tregohemi më sistematik
05:45
when we fight devastating ignorance.
122
345608
1873
kur luftojmë injorancën rrënuese.
05:47
So already the pilots reveal this,
123
347481
2218
Modelet e para nxorën që shumë nga publiku
05:49
that so many in the public score worse than random,
124
349699
3210
përgjigjen më gabim se sa ata që i takon rastësisht.
05:52
so we have to think about preconceived ideas,
125
352909
2083
Duhet të mendojmë për idetë paragjykuese
05:54
and one of the main preconceived ideas
126
354992
2028
dhe një nga kryesoret prej tyre është
05:57
is about world income distribution.
127
357020
1869
shpërndarja e të ardhurave në botë.
05:58
Look here. This is how it was in 1975.
128
358889
3831
Shikoni këtë. Kështu ishte më 1975.
06:02
It's the number of people on each income,
129
362720
3219
Është numri i njerëzve me të ardhurat,
06:05
from one dollar a day —
130
365939
2891
nga një dollar në ditë.
06:08
(Applause)
131
368830
2451
(Duartrokitje)
06:11
See, there was one hump here,
132
371281
2075
Kemi një ngritje këtu
06:13
around one dollar a day,
133
373356
1898
një dollar në ditë
06:15
and then there was one hump here
134
375254
1456
dhe një ngritje këtu
06:16
somewhere between 10 and 100 dollars.
135
376710
2015
mes 10-100 dollarëve.
06:18
The world was two groups.
136
378725
1746
Bota ishte e ndarë në dy grupe.
06:20
It was a camel world, like a camel with two humps,
137
380471
3610
Si deveja me dy gunga,
06:24
the poor ones and the rich ones,
138
384081
2012
gunga e të varfërve dhe ajo e të pasurve
06:26
and there were fewer in between.
139
386093
1564
dhe kishte shumë pak mes tyre.
06:27
But look how this has changed:
140
387657
2169
Shikoni si ka ndryshuar.
06:29
As I go forward, what has changed,
141
389826
1826
Numri i njerëzve
06:31
the world population has grown,
142
391652
1656
në botë është rritur
06:33
and the humps start to merge.
143
393308
2768
dhe gungat fillojnë të bashkohen.
06:36
The lower humps merged with the upper hump,
144
396076
2770
Gungat e vogla bashkohen me të madhen, ikën deveja
06:38
and the camel dies and we have a dromedary world
145
398846
3127
dhe kemi botën gamile
06:41
with one hump only.
146
401973
2255
me vetëm një gungë.
06:44
The percent in poverty has decreased.
147
404228
1924
Përqindja në varfëri ekstreme ka rënë.
06:46
Still it's appalling
148
406152
1577
Është akoma i tmerrshëm fakti
06:47
that so many remain in extreme poverty.
149
407729
3201
që kanë mbetur kaq shumë në varfëri ekstreme.
06:50
We still have this group, almost a billion, over there,
150
410930
3023
Kemi këtë grupin, pothuajse një milliard,
06:53
but that can be ended now.
151
413953
3049
por kjo mund të përfundojë shpejt.
06:57
The challenge we have now
152
417002
2303
Sfida tani është
06:59
is to get away from that, understand where the majority is,
153
419305
2808
të largohemi nga kjo të kuptojmë ku është pjesa më e madhe
07:02
and that is very clearly shown in this question.
154
422113
3244
dhe kjo shfaqet shumë qartë te pyetja.
07:05
We asked, what is the percentage of the world's
155
425357
2233
Pyetëm sa është përqindja e fëmijëve një vjeç
07:07
one-year-old children who have got those
156
427590
1654
në botë që kanë bërë vaksinat
07:09
basic vaccines against measles and other things
157
429244
2610
kryesore kundër fruthit dhe kundër të tjerave
07:11
that we have had for many years:
158
431854
1493
që kemi patur për kaq vite:
07:13
20, 50 or 80 percent?
159
433347
2022
20, 50 apo 80 përqind?
07:15
Now, this is what the U.S. public and the Swedish answered.
160
435369
4073
Kjo është përgjigjia e amerikanëve dhe e suedezëve.
07:19
Look at the Swedish result:
161
439442
876
Ja suedezët.
07:20
you know what the right answer is.
162
440318
2062
Ju e dini përgjigjen e saktë.
07:22
(Laughter)
163
442380
3673
(Të qeshura)
07:26
Who the heck is a professor of global health in that country?
164
446053
3503
Kush është ai profesori i Shëndetit Botëror në atë vend?
07:29
Well, it's me. It's me.
165
449556
1672
Qenkam unë!
07:31
(Laughter)
166
451228
1962
(Të qeshura)
07:33
It's very difficult, this. It's very difficult.
167
453190
2482
Kjo është shumë e vështirë.
07:35
(Applause)
168
455672
3098
(Duartrokitje)
07:38
However, Ola's approach
169
458770
3714
Gjithësesi, rruga e Ola-s
07:42
to really measure what we know made headlines,
170
462484
3158
për të matur atë çfarë dimë bëri bujë
07:45
and CNN published these results on their web
171
465642
3063
dhe CNN-i i publikoi këto rezultate në faqen e tyre,
07:48
and they had the questions there, millions answered,
172
468705
2147
kishin shfaqur pyetjet, miliona u përgjigjën.
07:50
and I think there were about 2,000 comments,
173
470852
3482
Ishin diku te 2000 komente,
07:54
and this was one of the comments.
174
474334
2313
ky ishte njëri prej tyre.
07:56
"I bet no member of the media passed the test," he said.
175
476647
3544
“Vë bast që asnjë anëtar i medias s'e ka kaluar testin”.
08:00
So Ola told me, "Take these devices.
176
480191
2639
Ola më tha: “Merri këto pajisje.
08:02
You are invited to media conferences.
177
482830
1705
Je i ftuar në konferenca të medias.
08:04
Give it to them and measure what the media know."
178
484535
2277
Jepja atyre dhe mat çfarë di media.”
08:06
And ladies and gentlemen,
179
486812
1924
Zonja dhe zotërinj,
08:08
for the first time, the informal results
180
488736
2677
ju paraqesim për herë të parë rezultatet jozyrtare
08:11
from a conference with U.S. media.
181
491413
3925
nga një konferencë me median amerikane.
08:15
And then, lately, from the European Union media.
182
495338
4886
Më pas nga media europiane.
08:20
(Laughter)
183
500224
1268
(Të qeshura)
08:21
You see, the problem is not that people
184
501492
2205
Problemi s'qëndron te njerëzit
08:23
don't read and listen to the media.
185
503697
1948
që s'lexojnë dhe s'dëgjojnë median.
08:25
The problem is that the media doesn't know themselves.
186
505645
4219
Problemi është se media nuk e njeh vetveten.
08:29
What shall we do about this, Ola?
187
509864
1581
Si t’ia bëjmë me këtë, Ola?
08:31
Do we have any ideas?
188
511445
1498
Kemi ndonjë ide?
08:32
(Applause)
189
512943
11094
(Duartrokitje)
08:44
Ola Rosling: Yes, I have an idea, but first,
190
524037
3709
Po, kam një ide, por në fillim
08:47
I'm so sorry that you were beaten by the chimps.
191
527746
3815
më vjen keq që ju mundën shimpazetë.
08:51
Fortunately, I will be able to comfort you
192
531561
2633
Për fat, mundem t’ju ngushëlloj
08:54
by showing why it was not your fault, actually.
193
534194
4559
duke ju thënë se s'ishte faji juaj.
08:58
Then, I will equip you with some tricks
194
538753
2022
Më pas, do ju pajis me ca marifete
09:00
for beating the chimps in the future.
195
540775
2090
që t’i mundni shimpazetë në të ardhmen.
09:02
That's basically what I will do.
196
542865
2214
Në parim, këtë do bëj.
09:05
But first, let's look at why are we so ignorant,
197
545079
2203
Të shikojmë arsyen pse jemi kaq injorantë,
09:07
and it all starts in this place.
198
547282
2607
gjithçka fillon në këtë vend.
09:09
It's Hudiksvall. It's a city in northern Sweden.
199
549889
3690
Është Hudiksvall, një qytet në veri të Suedisë.
09:13
It's a neighborhood where I grew up,
200
553579
3797
Ndodhet një lagje ku jam rritur
09:17
and it's a neighborhood with a large problem.
201
557376
3601
dhe ka një problem goxha të madh.
09:20
Actually, it has exactly the same problem
202
560977
1986
Në fakt, ka po të njëjtin problem
09:22
which existed in all the neighborhoods
203
562963
2609
që ka ekzistuar në të gjitha lagjet
09:25
where you grew up as well.
204
565572
1348
ku jeni rritur dhe ju.
09:26
It was not representative. Okay?
205
566920
2662
Nuk është shembull tipik, dakort?
09:29
It gave me a very biased view
206
569582
2443
Më dha një ide shumë paragjykuese
09:32
of how life is on this planet.
207
572025
2348
se si është jeta në këtë planet.
09:34
So this is the first piece of the ignorance puzzle.
208
574373
2992
Kjo është copëza e parë e gjëegjëzës së injorancës.
09:37
We have a personal bias.
209
577365
1272
Kemi paragjykime.
09:38
We have all different experiences
210
578637
2113
Të gjithë kemi përvoja të ndryshme
09:40
from communities and people we meet,
211
580750
1640
me komunitete dhe njerëz që takojmë
09:42
and on top of this, we start school,
212
582390
2987
dhe në krye të kësaj, fillojmë shkollën
09:45
and we add the next problem.
213
585377
1921
dhe shtojmë problemin tjetër.
09:47
Well, I like schools,
214
587298
1144
Mua më pëlqen shkolla,
09:48
but teachers tend to teach outdated worldviews,
215
588442
5087
por mësuesit kanë tendencën të mësojnë pikëpamje antike
09:53
because they learned something when they went to school,
216
593529
2601
sepse ata kanë mësuar diçka kur ishin në shkollë
09:56
and now they describe this world to the students
217
596130
2553
dhe tani jua përshkruajnë botën studentëve
09:58
without any bad intentions,
218
598683
2206
pa një qëllim të keq
10:00
and those books, of course, that are printed
219
600889
2229
dhe këta libra të publikuar
10:03
are outdated in a world that changes.
220
603118
2931
kanë informacione të vjetra në një botë ku vetëm ndryshon.
10:06
And there is really no practice
221
606049
1247
Në fakt, nuk ka procedura
10:07
to keep the teaching material up to date.
222
607296
3249
për të përditësuar përmbajtjen e mësimdhënies në shkolla.
10:10
So that's what we are focusing on.
223
610545
1984
Këtu jemi përqëndruar.
10:12
So we have these outdated facts
224
612529
1569
Kemi fakte të vjetruara
10:14
added on top of our personal bias.
225
614098
2934
bashkë me paragjykimet personale.
10:17
What happens next is news, okay?
226
617032
2476
Ajo çfarë vjen pas është lajm i ri, apo jo?
10:19
An excellent journalist knows how to pick
227
619508
2517
Një gazetar i zoti di si të zgjedhë
10:22
the story that will make headlines,
228
622025
2406
ngjarjen që do bëjë bujë
10:24
and people will read it because it's sensational.
229
624431
2599
dhe njerëzit do ta lexojnë sepse është sensacionale.
10:27
Unusual events are more interesting, no?
230
627030
3965
Ndodhitë e pazakonta janë më tërheqëse, apo jo?
10:30
And they are exaggerated,
231
630995
1715
Janë të ekzagjeruara,
10:32
and especially things we're afraid of.
232
632710
3429
sidomos ngjarjet nga të cilat kemi frikë.
10:36
A shark attack on a Swedish person
233
636139
2428
Një peshkaqen sulmon një suedez,
10:38
will get headlines for weeks in Sweden.
234
638567
3715
kjo do bëjë bujë për javë të tëra në Suedi.
10:42
So these three skewed sources of information
235
642282
3719
Ishte shumë e vështirë t’u largoheshe këtyre tre burimeve
10:46
were really hard to get away from.
236
646001
3275
të shtrembëruara të informacionit.
10:49
They kind of bombard us
237
649276
1631
Na pushtojnë
10:50
and equip our mind with a lot of strange ideas,
238
650907
3806
dhe na e mbushin mendjen me shumë ide të çuditshme
10:54
and on top of it we put the very thing
239
654713
2737
dhe, mbi të gjitha, nëse e fusim
10:57
that makes us humans, our human intuition.
240
657450
5266
atë çfarë na bën njerëz, është edhe intuita jonë njerëzore.
11:02
It was good in evolution.
241
662716
2176
Ishte gjë e mirë për zhvillimin.
11:04
It helped us generalize
242
664892
1258
Na ndihmoi të përgjithësonim
11:06
and jump to conclusions very, very fast.
243
666150
2258
dhe të nxirrnim përfundime shumë, shumë shpejt.
11:08
It helped us exaggerate what we were afraid of,
244
668408
3968
Na ndihmoi të ekzagjeronim atë nga e cila kishim frikë
11:12
and we seek causality where there is none,
245
672376
3284
dhe kërkojmë viktima aty ku nuk ka fare
11:15
and we then get an illusion of confidence
246
675660
4937
dhe, pastaj, na krijohet ai iluzioni i vetbesimit
11:20
where we believe that we are the best car drivers,
247
680597
3006
që ne jemi shoferët më të zotë,
11:23
above the average.
248
683603
1740
mbi mesataren.
Të gjithë iu përgjigjën pyetjes:
11:25
Everybody answered that question,
249
685343
1362
11:26
"Yeah, I drive cars better."
250
686705
1269
“Po, unë e ngas makinën më mirë”.
11:27
Okay, this was good evolutionarily,
251
687974
2297
Mirë, kjo ndikoi mirë te evolimi,
11:30
but now when it comes to the worldview,
252
690271
1833
por kur vjen puna te pikëpamja e përgjithshme,
11:32
it is the exact reason why it's upside down.
253
692104
2862
për të njëjtën arsye është e përmbysur.
11:34
The trends that are increasing are instead falling,
254
694966
2923
Prirjet që po rriten, në të vërtetë, po bien
11:37
and the other way around,
255
697889
1582
dhe anasjelltas,
11:39
and in this case, the chimps use our intuition against us,
256
699471
4000
dhe në këtë rast, shmpazetë përdorin intuitën tonë humane kundër nesh
11:43
and it becomes our weakness instead of our strength.
257
703471
3440
dhe kjo kthehet në dobësi për ne, që duhet të jetë pika jonë e fortë.
11:46
It was supposed to be our strength, wasn't it?
258
706911
2483
Supozohej të ishte pika jonë e fortë, apo jo?
11:49
So how do we solve such problems?
259
709394
2372
Si t’i zgjidhim probleme të këtilla?
11:51
First, we need to measure it,
260
711766
1675
Së pari, duhet të masim problemin,
11:53
and then we need to cure it.
261
713441
1402
pastaj t’a shërojmë.
11:54
So by measuring it we can understand
262
714843
2532
Duke e matur, kuptojmë
11:57
what is the pattern of ignorance.
263
717375
2324
strukturën e injorancës.
11:59
We started the pilot last year,
264
719699
1536
Vjet e filluam projektin
12:01
and now we're pretty sure that we will encounter
265
721235
2469
dhe tani jemi mëse të sigurt se do ndeshemi
12:03
a lot of ignorance across the whole world,
266
723704
3581
me shumë injorancë përreth botës.
12:07
and the idea is really to
267
727285
3613
Ideja është t’a përshkallëzojmë
12:10
scale it up to all domains
268
730898
1977
atë te të gjitha fushat
12:12
or dimensions of global development,
269
732875
2548
apo dimensionet e zhvillimit global,
12:15
such as climate, endangered species, human rights,
270
735423
4082
si klimën, speciet në zhdukje, të drejtat e njeriut,
12:19
gender equality, energy, finance.
271
739505
3210
barazia gjinore, energjia, ekonomia.
12:22
All different sectors have facts,
272
742715
2733
Të gjithë sektorët e ndryshëm kanë fakte
dhe janë organizatat që po përpiqen të shpërndajnë
12:25
and there are organizations trying to spread
273
745448
1596
12:27
awareness about these facts.
274
747044
1926
ndërgjegjësimin për këto fakte.
12:28
So I've started actually contacting some of them,
275
748970
3704
Kam kontaktuar disa prej tyre,
12:32
like WWF and Amnesty International and UNICEF,
276
752674
3341
WWF, Amnesty International, UNICEF.
12:36
and asking them, what are your favorite facts
277
756015
2598
Cilat janë faktet tuaja të preferuara
12:38
which you think the public doesn't know?
278
758613
1893
që ju mendoni se publiku nuk i di?
12:40
Okay, I gather those facts.
279
760506
1578
I mblodha faktet.
12:42
Imagine a long list with, say, 250 facts.
280
762084
3535
Përfytyroni një listë të gjatë prej 250 të dhënash.
12:45
And then we poll the public
281
765619
1299
U bëmë sondazh njerëzve
12:46
and see where they score worst.
282
766918
1937
dhe nxorëm ku dolën më keq.
12:48
So we get a shorter list
283
768855
1346
Nxjerrim një listë më të shkurtër
12:50
with the terrible results,
284
770201
1056
me rezultate të tmerrshme,
12:51
like some few examples from Hans,
285
771257
2549
si disa shembuj nga Hans
12:53
and we have no problem finding these kinds
286
773806
1917
nuk hasim asnjë problem në gjetjen
12:55
of terrible results.
287
775723
1215
e këtyre rezultateve.
12:56
Okay, this little shortlist, what are we going to do with it?
288
776938
2845
Çfarë do bëjmë me këtë listën e shkurtuar?
12:59
Well, we turn it into a knowledge certificate,
289
779783
4126
E kthejmë në një çertifikatë
13:03
a global knowledge certificate,
290
783909
1862
dijesh globale,
13:05
which you can use, if you're a large organization,
291
785771
2903
të cilën mund t’a përdorësh nëse je shoqatë e madhe,
13:08
a school, a university, or maybe a news agency,
292
788674
3755
shkollë, universitet apo edhe agjensi lajmesh
13:12
to certify yourself as globally knowledgeable.
293
792429
3628
që të çertifikosh veten me njohuri globale.
13:16
Basically meaning, we don't hire people
294
796057
2963
Me pak fjalë, nuk punësojmë njerëz
13:19
who score like chimpanzees.
295
799020
2270
që mendojnë si shimpazetë.
13:21
Of course you shouldn't.
296
801290
2360
Sigurisht që nuk duhet.
13:23
So maybe 10 years from now,
297
803650
2271
Mbase pas 10 vitesh,
13:25
if this project succeeds,
298
805921
1992
nëse ky projekt ka sukses,
13:27
you will be sitting in an interview
299
807913
2248
do e gjeni veten të ulur në një intervistë
13:30
having to fill out this crazy global knowledge.
300
810161
4206
për të plotësuar këtë njohuri të çmendur globale.
13:34
So now we come to the practical tricks.
301
814367
3363
Tani vijmë te marifetet praktike.
13:37
How are you going to succeed?
302
817730
1904
Si do ia arrini?
13:39
There is, of course, one way,
303
819634
3579
Ka një mënyrë
13:43
which is to sit down late nights
304
823213
1737
ku ulesh mbrëmjeve vonë
13:44
and learn all the facts by heart
305
824950
2155
dhe i mëson të gjitha faktet përmendësh
13:47
by reading all these reports.
306
827105
1768
duke i lexuar të gjitha këto raporte.
13:48
That will never happen, actually.
307
828873
2012
Në fakt, kjo s'do ndodhë kurrë.
13:50
Not even Hans thinks that's going to happen.
308
830885
2709
Edhe Hans kështu mendon.
13:53
People don't have that time.
309
833594
1373
Njerëzit nuk kanë kohë.
13:54
People like shortcuts, and here are the shortcuts.
310
834967
3383
Ju pëlqen rruga e shkurtër dhe ja ku është.
13:58
We need to turn our intuition into strength again.
311
838350
2774
Duhet t’a rikthejmë intuitën tonë në forcë përsëri.
14:01
We need to be able to generalize.
312
841124
1444
Duhet të përgjithësojmë.
14:02
So now I'm going to show you some tricks
313
842568
2105
Tani do ju tregoj disa marifete
14:04
where the misconceptions are turned around
314
844673
2550
ku idetë e gabuara kthehen
14:07
into rules of thumb.
315
847223
3208
në principe.
14:10
Let's start with the first misconception.
316
850431
2014
Fillojmë me idenë e parë të gabuar.
14:12
This is very widespread.
317
852445
1637
Kjo është e përhapur.
14:14
Everything is getting worse.
318
854082
1866
Çdo gjë po përkeqësohet.
14:15
You heard it. You thought it yourself.
319
855948
3270
E keni dëgjuar dhe ju. E mendoni dhe ju vetë.
14:19
The other way to think is, most things improve.
320
859218
3029
Një tjetër mënyrë e të menduarit: shumë gjëra përmirësohen.
14:22
So you're sitting with a question in front of you
321
862247
2136
Ndodhesh përballë një pyetje
14:24
and you're unsure. You should guess "improve."
322
864383
3233
dhe nuk je i sigurt. Duhet të mendoni fjalën “përmirëso”.
14:27
Okay? Don't go for the worse.
323
867616
2984
Mos mendo për më të keqen.
14:30
That will help you score better on our tests.
324
870600
2363
Kjo ju ndihmon të dilni më mirë në testet tona.
14:32
(Applause)
325
872963
1216
(Duartrokitje)
14:34
That was the first one.
326
874179
4226
Kjo është e para.
14:38
There are rich and poor
327
878405
1759
Ka të pasur dhe të varfër
14:40
and the gap is increasing.
328
880164
1466
dhe hendeku sa vjen e rritet.
14:41
It's a terrible inequality.
329
881630
1655
Është një pabarazi e padrejtë.
14:43
Yeah, it's an unequal world,
330
883285
2201
Po, është botë jo e barabartë,
14:45
but when you look at the data, it's one hump.
331
885486
2325
është vetëm një gungë, mirë?
14:47
Okay? If you feel unsure,
332
887811
1854
Nëse nuk je i sigurt,
14:49
go for "the most people are in the middle."
333
889665
2753
mendo se shumica e njerëzve ndodhen në mes.
14:52
That's going to help you get the answer right.
334
892418
1983
Ju ndihmon të jepni përgjigjen e saktë.
14:54
Now, the next preconceived idea is
335
894401
3707
Tani, ideja tjetër e gabuar
14:58
first countries and people need to be very, very rich
336
898108
3625
është se në fillim vendet dhe njerëzit duhet të jenë shumë të pasur
15:01
to get the social development
337
901733
2326
që të arrijnë zhvillimin social,
15:04
like girls in school and be ready for natural disasters.
338
904059
3451
vajzat të shkojnë në shkollë, të jemi gati për fatkeqësitë natyrore.
15:07
No, no, no. That's wrong.
339
907510
1686
Në asnjë mënyrë! Është gabim,
15:09
Look: that huge hump in the middle
340
909196
2120
shikoni, ajo gunga e madhe në mes
15:11
already have girls in school.
341
911316
2443
i dërgon tashmë vajzat në shkollë.
15:13
So if you are unsure, go for the
342
913759
2328
Kur të jesh i pasigurt, mendo se shumica
15:16
"the majority already have this,"
343
916087
1395
e kanë tashmë këtë,
15:17
like electricity and girls in school, these kinds of things.
344
917482
3043
si energjinë apo vajzat në shkolla, të tilla gjëra.
15:20
They're only rules of thumb,
345
920525
2216
Janë vetëm parime,
15:22
so of course they don't apply to everything,
346
922741
2390
sigurisht që nuk do zbatohen të gjitha,
15:25
but this is how you can generalize.
347
925131
1657
por kështu mund të përgjithësosh.
15:26
Let's look at the last one.
348
926788
1965
I hedhim një sy të fundit.
15:28
If something, yes, this is a good one,
349
928753
3301
Ky është një shembull i mirë.
15:32
sharks are dangerous.
350
932054
2173
Peshkaqenët janë të rrezikshëm.
15:34
No — well, yes, but they are not so important
351
934227
4399
por nuk janë aq të rëndësishëm
15:38
in the global statistics, that is what I'm saying.
352
938626
2976
në statistikat globale.
15:41
I actually, I'm very afraid of sharks.
353
941602
2531
Unë i kam shumë frikë peshkaqenët.
15:44
So as soon as I see a question about things I'm afraid of,
354
944133
2844
Sapo dëgjoj një pyetje për gjërat që i kam frikë,
15:46
which might be earthquakes, other religions,
355
946977
2933
tërmetet, fe të tjera,
15:49
maybe I'm afraid of terrorists or sharks,
356
949910
3038
terroristat, peshkaqenët,
15:52
anything that makes me feel,
357
952948
1159
çdo gjë që më frikëson,
15:54
assume you're going to exaggerate the problem.
358
954107
2501
pretendo se do e zmadhosh problemin.
15:56
That's a rule of thumb.
359
956608
1837
Ky është principi.
15:58
Of course there are dangerous things that are also great.
360
958445
2159
Ka gjëra të rrezikshme që janë edhe të mëdha.
16:00
Sharks kill very, very few. That's how you should think.
361
960604
3585
Peshkaqenët vrasin shumë pak njerëz. Këtë duhet të mendoni.
16:04
With these four rules of thumb,
362
964189
3738
Me këto tre parime,
16:07
you could probably answer better than the chimps,
363
967927
3360
mund të përgjigjeni më mirë se shimpazetë,
16:11
because the chimps cannot do this.
364
971287
1954
sepse ata nuk e bëjnë dot këtë.
16:13
They cannot generalize these kinds of rules.
365
973241
2603
Nuk mund t’i përgjithësojnë parime të këtilla.
16:15
And hopefully we can turn your world around
366
975844
4012
Me shpresën se mund t’jua ndryshojmë botën,
16:19
and we're going to beat the chimps. Okay?
367
979856
2835
shimpazetë do i mundim.
16:22
(Applause)
368
982691
3921
(Duartrokitje)
16:31
That's a systematic approach.
369
991160
2088
Kjo është një teknikë sistematike.
16:33
Now the question, is this important?
370
993248
2564
Lind pyetja, a është kjo e rëndësishme?
16:35
Yeah, it's important to understand poverty,
371
995812
2726
Është e rëndësishme të kuptojmë
16:38
extreme poverty and how to fight it,
372
998538
3247
varfërinë ekstreme dhe si t’a luftojmë
16:41
and how to bring girls in school.
373
1001785
2045
dhe si t’i sjellim vajzat në shkollë.
16:43
When we realize that actually it's succeeding, we can understand it.
374
1003830
4340
Kur bëhemi të vetëdijshëm se në të vërtetë po arrin sukses, mund t’a kuptojmë.
16:48
But is it important for everyone else
375
1008170
1812
A është e rëndësishme për të tjerët
16:49
who cares about the rich end of this scale?
376
1009982
2454
që vrasin mendjen për të pasurit e kësaj shkalle?
16:52
I would say yes, extremely important,
377
1012436
2044
Do thoja po, tmerrësisht e rëndësishme,
16:54
for the same reason.
378
1014480
1509
për të njëjtën arsye.
16:55
If you have a fact-based worldview of today,
379
1015989
3065
Nëse keni një pikëpamje të bazuar në fakte për të tashmen,
16:59
you might have a chance to understand
380
1019054
1618
keni mundësinë të kuptoni
17:00
what's coming next in the future.
381
1020672
1754
se ç’do sjellë e ardhmja.
17:02
We're going back to these two humps in 1975.
382
1022426
2438
Do kthehemi te dy gungat më 1975.
17:04
That's when I was born,
383
1024864
1350
Atë vit kam lindur
17:06
and I selected the West.
384
1026214
3019
dhe zgjodha Perëndimin.
17:09
That's the current EU countries and North America.
385
1029233
4183
Janë shtetet aktuale e BE-së dhe të Amerikës së Veriut.
17:13
Let's now see how the rest and the West compares
386
1033416
3383
Të shikojmë si krahasohen pjesa tjetër me Perëndimin
17:16
in terms of how rich you are.
387
1036799
2081
duke marrë parasysh sa të pasur jeni.
17:18
These are the people who can afford
388
1038880
2251
Ka njerëz që mund t’a përballojnë
17:21
to fly abroad with an airplane for a vacation.
389
1041131
3578
fluturimin me avion për pushime.
17:24
In 1975, only 30 percent of them lived
390
1044709
3308
Më 1975, vetëm 30 përqind jetonin
17:28
outside EU and North America.
391
1048017
2967
jashtë BE-së dhe Amerikës së Veriut.
17:30
But this has changed, okay?
392
1050984
2329
Por kjo ka ndryshuar, mirë?
17:33
So first, let's look at the change up till today, 2014.
393
1053313
4743
T’i hedhim një sy ndryshimit deri më sot, 2014.
17:38
Today it's 50/50.
394
1058056
1388
Sot është 50 me 50.
17:39
The Western domination is over, as of today.
395
1059444
3681
Në ditët e sotme, dominimi perëndimor ka marrë fund.
17:43
That's nice. So what's going to happen next?
396
1063125
2199
Kjo është gjë e mirë. Çfarë do ndodhë pastaj?
17:45
Do you see the big hump? Did you see how it moved?
397
1065324
3243
E shikoni gungën e madhe? E shikoni si zhvendos?
17:48
I did a little experiment. I went to the IMF, International Monetary Fund, website.
398
1068567
6031
Kam bërë një eksperiment të vogël. Shkova te faqja e FMN-s.
17:54
They have a forecast for the next five years of GDP per capita.
399
1074598
4163
Kanë një parashikim të PB për frymë për pesë vitet e ardhshme.
17:58
So I can use that to go five years into the future,
400
1078761
3017
Mund t’a përdor këto duke marrë parasysh
18:01
assuming the income inequality of each country is the same.
401
1081778
3335
që të ardhurat e pabarazisë për çdo shtet mbeten të njëtja.
18:05
I did that, but I went even further.
402
1085113
1927
Shkova përtej kësaj.
18:07
I used those five years for the next 20 years
403
1087040
3178
I përdora këto pesë vite për njëzet vitet e ardhshme
18:10
with the same speed, just as an experiment what might actually happen.
404
1090218
5277
me të njëjtën shpejtësi, si një eksperiment se çfarë mund të ndodhë.
18:15
Let's move into the future.
405
1095495
1367
Shkojmë në të ardhmen.
18:16
In 2020, it's 57 percent in the rest.
406
1096862
5220
Më 2020, pjesa tjetër ka 57 përqind.
18:22
In 2025, 63 percent.
407
1102082
3036
Më 2025, 63 përqind. Në 2030, 68 përqind.
18:25
2030, 68. And in 2035, the West is outnumbered in the rich consumer market.
408
1105118
9237
Në 2035, Perëndimi ka më shumë në tregun e pasur të konsumatorit.
18:34
These are just projections of GDP per capita into the future.
409
1114355
3347
Këto janë thjesht projektime të PB për frymë për të ardhmen.
18:37
Seventy-three percent of the rich consumers
410
1117702
2355
73 përqind konsumatorëve të pasur do jenë jashtë
18:40
are going to live outside North America and Europe.
411
1120057
3618
Amerikës së Veriut dhe Europës.
18:43
So yes, I think it's a good idea for a company to use this certificate
412
1123675
4198
Ndaj, them se është ide e mirë për një kompani të përdorë çertifikatën
18:47
to make sure to make fact- based decisions in the future.
413
1127873
3407
të sigurohet për marrjen e vendimeve të bazuara në faktë në të ardhmen.
18:51
Thank you very much.
414
1131280
1476
Shumë falemnderit.
18:52
(Applause)
415
1132756
2501
(Duartrokitje)
19:00
Bruno Giussani: Hans and Ola Rosling!
416
1140184
2052
Bruno Giussani: Hans and Ola Rosling!
Rreth kësaj faqe interneti

Kjo faqe do t'ju prezantojë me videot e YouTube që janë të dobishme për të mësuar anglisht. Do të shihni mësime angleze të mësuara nga mësues të nivelit më të lartë nga e gjithë bota. Klikoni dy herë mbi titrat në anglisht të shfaqura në secilën faqe të videos për të luajtur videon prej andej. Titrat lëvizin në sinkron me riprodhimin e videos. Nëse keni ndonjë koment ose kërkesë, ju lutemi na kontaktoni duke përdorur këtë formular kontakti.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7