How not to be ignorant about the world | Hans and Ola Rosling

Translator: Klem Gjuta Reviewer: Helena Bedalli

Hans Rosling: I'm going to ask you

Do ju bëj

three multiple choice questions.

tre pyetje me alternativa.

Use this device. Use this device to answer.

Përdorni këtë pajisje për t’u përgjigjur.

The first question is, how did the number

Pyetja e parë është:

of deaths per year

Si ka ndryshuar numri i vdekjeve

from natural disaster,

nga shkaqet natyrore

how did that change during the last century?

gjatë shekullit të fundit?

Did it more than double,

A është dyfishuar,

did it remain about the same in the world as a whole,

ka mbetur e njëjta shifër në botë

or did it decrease to less than half?

apo ka rënë më pak se gjysma?

Please answer A, B or C.

Ju lutem, zgjidhni A, B, ose C.

I see lots of answers. This is much faster than I do it at universities.

Po shoh shumë përgjigje. Kjo po ecën më shpejt se në fakultete.

They are so slow. They keep thinking, thinking, thinking.

Ata janë shumë të avashtë. Rrinë tërë kohës duke vrarë mendjen.

Oh, very, very good.

Shumë mirë!

And we go to the next question.

Kalojmë te pyetja e radhës.

So how long did women 30 years old

Për sa kohë femrat tridhjetë vjeçe

in the world go to school:

kanë ndjekur shkollën:

seven years, five years or three years?

shtatë, pesë apo tre vjet?

A, B or C? Please answer.

A, B, ose C? Zgjidhni, ju lutem.

And we go to the next question.

Kalojmë te pyetja tjetër.

In the last 20 years, how did the percentage

Gjatë njëzet viteve të fundit, sa ka ndryshuar

of people in the world

përqindja e njerëzve

who live in extreme poverty change?

që jetojnë në varfëri ekstreme,

Extreme poverty — not having enough food for the day.

që nuk kanë ushqim të mjaftueshëm?

Did it almost double,

A është dyfishuar,

did it remain more or less the same,

ka mbetur pothuajse e njëjtë

or did it halve?

apo është përgjysmuar?

A, B or C?

A, B apo C?

Now, answers.

Tani, përgjigjet.

You see,

Siç e shikoni,

deaths from natural disasters in the world,

vdekjet në botë nga shkaqet natyrore

you can see it from this graph here,

në grafik

from 1900 to 2000.

nga vitet 1900-2000.

In 1900, there was about half a million people

Më 1990, rreth gjysmë millioni

who died every year from natural disasters:

vdiqën në vit nga shkaqet natyrore:

floods, earthquakes, volcanic eruption, whatever, droughts.

përmbytje, tërmete, vullkanet, thatësira.

And then, how did that change?

Si ndryshoi kjo?

Gapminder asked the public in Sweden.

Fondacioni “Gapminder”

This is how they answered.

i pyeti njerëzit në Suedi.

The Swedish public answered like this:

Ja përgjigja e suedezëve:

Fifty percent thought it had doubled,

50% menduan se është dyfishuar,

38 percent said it's more or less the same,

38 përqind thanë që nuk ka ndryshuar,

12 said it had halved.

12 përqind thanë që është përgjysmuar.

This is the best data from the disaster researchers,

Këto janë të dhënat nga studiuesit e fatkeqësive,

and it goes up and down,

ka lëvizje në numër,

and it goes to the Second World War,

përfshin dhe luftën e Dytë Botërore,

and after that it starts to fall and it keeps falling

pas luftës numri fillon të bjerë

and it's down to much less than half.

dhe shkon në më pak se gjysma.

The world has been much, much more capable

Përgjatë viteve,

as the decades go by

bota ka treguar

to protect people from this, you know.

se mundet t’i mbrojë njerëzit nga kjo.

So only 12 percent of the Swedes know this.

Vetëm 12 përqind e suedezëve e dinë këtë.

So I went to the zoo and I asked the chimps.

Shkova te kopshti zoologjik dhe i pyeta shimpazetë.

(Laughter) (Applause)

(Të qeshura) (Duartrokitje)

The chimps don't watch the evening news,

Ata nuk i ndjekin lajmet e mbrëmjes,

so the chimps,

dhanë përgjigje të rastit,

they choose by random, so the Swedes answer worse than random.

suedezët dhanë përgjigje aspak të sakta.

Now how did you do?

Si e dinit ju?

That's you.

Këto janë përgjigjet tuaja.

You were beaten by the chimps.

Jua kanë kaluar shimpazetë!

(Laughter)

(Të qeshura)

But it was close.

I ishit afruar përgjigjes.

You were three times better than the Swedes,

Ju ishit tre here më të saktë se suedezët,

but that's not enough.

por nuk mjafton kjo.

You shouldn't compare yourself to Swedes.

Nuk keni pse ta krahasoni veten me suedezët.

You must have higher ambitions in the world.

Duhet të synoni më lart në jetë.

Let's look at the next answer here: women in school.

I hedhim një sy përgjigjes së radhës: gratë në shkollë.

Here, you can see men went eight years.

Burrat kanë shkuar për tetë vjet.

How long did women go to school?

Po gratë?

Well, we asked the Swedes like this,

I pyetëm suedezët,

and that gives you a hint, doesn't it?

kjo mënyrë ju tregon diçka, apo jo?

The right answer is probably the one

Përgjigjja e saktë është e vetmja që

the fewest Swedes picked, isn't it?

shumë pak suedezë e kanë zgjedhur.

(Laughter)

(Të qeshura)

Let's see, let's see. Here we come.

I hedhim një sy. Ja ku është.

Yes, yes, yes, women have almost caught up.

Pothuajse edhe gratë kanë bërë aq vite shkollë

This is the U.S. public.

Kjo është nga amerikanët.

And this is you. Here you come.

Përgjigjia juaj është kjo.

Ooh.

Ja ku është!

Well, congratulations, you're twice as good as the Swedes,

Urime, jeni të saktë aq sa suedezët,

but you don't need me —

nuk keni nevojë për mua.

So how come? I think it's like this,

Si ka mundësi? Them se të gjithë janë të vetëdijshëm

that everyone is aware that there are countries

ku vajzat kanë shumë vështirësi.

and there are areas

se ka shtete

where girls have great difficulties.

ku vajzat kanë shumë vështirësi.

They are stopped when they go to school,

Që i kanë të penguar të shkojnë në shkollë

and it's disgusting.

dhe kjo është gjë e neveritshme.

But in the majority of the world,

Në pjesën më të madhe të botës,

where most people in the world live,

ku jetojnë shumica e njerëzve,

most countries, girls today go to school

vajzat dhe djemtë shkojnë në shkollë,

as long as boys, more or less.

për të njëjtën kohë, pak a shumë.

That doesn't mean that gender equity is achieved,

Kjo s'do thotë që është arritur barazia gjinore,

not at all.

aspak.

They still are confined to terrible, terrible limitations,

Akoma janë pre e kushtëzimeve të tmerrshme

but schooling is there in the world today.

por arsimimi mundësohet në ditët e sotme.

Now, we miss the majority.

Kemi lënë mënjanë pjesën më të madhe.

When you answer, you answer according to the worst places,

Kur jepni përgjigje, ndikoheni nga vendet më të këqija,

and there you are right, but you miss the majority.

keni të drejtë, por nuk përfshini pjesën më të madhe.

What about poverty?

Po varfëria?

Well, it's very clear that poverty here

Është e qartë që këtu varfëria

was almost halved,

ishte pothuajse përgjysmuar dhe

and in U.S., when we asked the public,

kur pyetëm në Amerikë,

only five percent got it right.

vetëm pese përqind dhanë përgjigje të saktë.

And you?

Po ju?

Ah, you almost made it to the chimps.

Për pak sa s'paskeni arritur shimpazetë.

(Laughter) (Applause)

(Të qeshura) (Duartrokitje)

That little, just a few of you!

Vetëm pak nga ju!

There must be preconceived ideas, you know.

Ka ide paragjykuese.

And many in the rich countries,

Shumë njerëz në shtetet e pasura

they think that oh, we can never end extreme poverty.

mendojnë se s'mund t’a zhdukim varfërinë ekstreme.

Of course they think so,

Sigurisht që mendojnë kështu,

because they don't even know what has happened.

për aq kohë sa s'e dinë se çfarë ka ndodhur.

The first thing to think about the future

Gjëja e parë që duhet të dini për të ardhmen

is to know about the present.

është të dini të tashmen.

These questions were a few of the first ones

Këto ishin disa nga pyetjet e para

in the pilot phase of the Ignorance Project

në fazën pilot të projektit “Injoranca”

in Gapminder Foundation that we run,

në fondacionin “Gapminder” që zhvilluam.

and it was started, this project, last year

Ky projekt filloi vjet

by my boss, and also my son, Ola Rosling. (Laughter)

nga shefi im, që është edhe im bir,

He's cofounder and director,

Ola Rosling, themelues e drejtor.

and he wanted, Ola told me

Më tha që duhet

we have to be more systematic

të tregohemi më sistematik

when we fight devastating ignorance.

kur luftojmë injorancën rrënuese.

So already the pilots reveal this,

Modelet e para nxorën që shumë nga publiku

that so many in the public score worse than random,

përgjigjen më gabim se sa ata që i takon rastësisht.

so we have to think about preconceived ideas,

Duhet të mendojmë për idetë paragjykuese

and one of the main preconceived ideas

dhe një nga kryesoret prej tyre është

is about world income distribution.

shpërndarja e të ardhurave në botë.

Look here. This is how it was in 1975.

Shikoni këtë. Kështu ishte më 1975.

It's the number of people on each income,

Është numri i njerëzve me të ardhurat,

from one dollar a day —

nga një dollar në ditë.

(Applause)

(Duartrokitje)

See, there was one hump here,

Kemi një ngritje këtu

around one dollar a day,

një dollar në ditë

and then there was one hump here

dhe një ngritje këtu

somewhere between 10 and 100 dollars.

mes 10-100 dollarëve.

The world was two groups.

Bota ishte e ndarë në dy grupe.

It was a camel world, like a camel with two humps,

Si deveja me dy gunga,

the poor ones and the rich ones,

gunga e të varfërve dhe ajo e të pasurve

and there were fewer in between.

dhe kishte shumë pak mes tyre.

But look how this has changed:

Shikoni si ka ndryshuar.

As I go forward, what has changed,

Numri i njerëzve

the world population has grown,

në botë është rritur

and the humps start to merge.

dhe gungat fillojnë të bashkohen.

The lower humps merged with the upper hump,

Gungat e vogla bashkohen me të madhen, ikën deveja

and the camel dies and we have a dromedary world

dhe kemi botën gamile

with one hump only.

me vetëm një gungë.

The percent in poverty has decreased.

Përqindja në varfëri ekstreme ka rënë.

Still it's appalling

Është akoma i tmerrshëm fakti

that so many remain in extreme poverty.

që kanë mbetur kaq shumë në varfëri ekstreme.

We still have this group, almost a billion, over there,

Kemi këtë grupin, pothuajse një milliard,

but that can be ended now.

por kjo mund të përfundojë shpejt.

The challenge we have now

Sfida tani është

is to get away from that, understand where the majority is,

të largohemi nga kjo të kuptojmë ku është pjesa më e madhe

and that is very clearly shown in this question.

dhe kjo shfaqet shumë qartë te pyetja.

We asked, what is the percentage of the world's

Pyetëm sa është përqindja e fëmijëve një vjeç

one-year-old children who have got those

në botë që kanë bërë vaksinat

basic vaccines against measles and other things

kryesore kundër fruthit dhe kundër të tjerave

that we have had for many years:

që kemi patur për kaq vite:

20, 50 or 80 percent?

20, 50 apo 80 përqind?

Now, this is what the U.S. public and the Swedish answered.

Kjo është përgjigjia e amerikanëve dhe e suedezëve.

Look at the Swedish result:

Ja suedezët.

you know what the right answer is.

Ju e dini përgjigjen e saktë.

(Laughter)

(Të qeshura)

Who the heck is a professor of global health in that country?

Kush është ai profesori i Shëndetit Botëror në atë vend?

Well, it's me. It's me.

Qenkam unë!

(Laughter)

(Të qeshura)

It's very difficult, this. It's very difficult.

Kjo është shumë e vështirë.

(Applause)

(Duartrokitje)

However, Ola's approach

Gjithësesi, rruga e Ola-s

to really measure what we know made headlines,

për të matur atë çfarë dimë bëri bujë

and CNN published these results on their web

dhe CNN-i i publikoi këto rezultate në faqen e tyre,

and they had the questions there, millions answered,

kishin shfaqur pyetjet, miliona u përgjigjën.

and I think there were about 2,000 comments,

Ishin diku te 2000 komente,

and this was one of the comments.

ky ishte njëri prej tyre.

"I bet no member of the media passed the test," he said.

“Vë bast që asnjë anëtar i medias s'e ka kaluar testin”.

So Ola told me, "Take these devices.

Ola më tha: “Merri këto pajisje.

You are invited to media conferences.

Je i ftuar në konferenca të medias.

Give it to them and measure what the media know."

Jepja atyre dhe mat çfarë di media.”

And ladies and gentlemen,

Zonja dhe zotërinj,

for the first time, the informal results

ju paraqesim për herë të parë rezultatet jozyrtare

from a conference with U.S. media.

nga një konferencë me median amerikane.

And then, lately, from the European Union media.

Më pas nga media europiane.

(Laughter)

(Të qeshura)

You see, the problem is not that people

Problemi s'qëndron te njerëzit

don't read and listen to the media.

që s'lexojnë dhe s'dëgjojnë median.

The problem is that the media doesn't know themselves.

Problemi është se media nuk e njeh vetveten.

What shall we do about this, Ola?

Si t’ia bëjmë me këtë, Ola?

Do we have any ideas?

Kemi ndonjë ide?

(Applause)

(Duartrokitje)

Ola Rosling: Yes, I have an idea, but first,

Po, kam një ide, por në fillim

I'm so sorry that you were beaten by the chimps.

më vjen keq që ju mundën shimpazetë.

Fortunately, I will be able to comfort you

Për fat, mundem t’ju ngushëlloj

by showing why it was not your fault, actually.

duke ju thënë se s'ishte faji juaj.

Then, I will equip you with some tricks

Më pas, do ju pajis me ca marifete

for beating the chimps in the future.

që t’i mundni shimpazetë në të ardhmen.

That's basically what I will do.

Në parim, këtë do bëj.

But first, let's look at why are we so ignorant,

Të shikojmë arsyen pse jemi kaq injorantë,

and it all starts in this place.

gjithçka fillon në këtë vend.

It's Hudiksvall. It's a city in northern Sweden.

Është Hudiksvall, një qytet në veri të Suedisë.

It's a neighborhood where I grew up,

Ndodhet një lagje ku jam rritur

and it's a neighborhood with a large problem.

dhe ka një problem goxha të madh.

Actually, it has exactly the same problem

Në fakt, ka po të njëjtin problem

which existed in all the neighborhoods

që ka ekzistuar në të gjitha lagjet

where you grew up as well.

ku jeni rritur dhe ju.

It was not representative. Okay?

Nuk është shembull tipik, dakort?

It gave me a very biased view

Më dha një ide shumë paragjykuese

of how life is on this planet.

se si është jeta në këtë planet.

So this is the first piece of the ignorance puzzle.

Kjo është copëza e parë e gjëegjëzës së injorancës.

We have a personal bias.

Kemi paragjykime.

We have all different experiences

Të gjithë kemi përvoja të ndryshme

from communities and people we meet,

me komunitete dhe njerëz që takojmë

and on top of this, we start school,

dhe në krye të kësaj, fillojmë shkollën

and we add the next problem.

dhe shtojmë problemin tjetër.

Well, I like schools,

Mua më pëlqen shkolla,

but teachers tend to teach outdated worldviews,

por mësuesit kanë tendencën të mësojnë pikëpamje antike

because they learned something when they went to school,

sepse ata kanë mësuar diçka kur ishin në shkollë

and now they describe this world to the students

dhe tani jua përshkruajnë botën studentëve

without any bad intentions,

pa një qëllim të keq

and those books, of course, that are printed

dhe këta libra të publikuar

are outdated in a world that changes.

kanë informacione të vjetra në një botë ku vetëm ndryshon.

And there is really no practice

Në fakt, nuk ka procedura

to keep the teaching material up to date.

për të përditësuar përmbajtjen e mësimdhënies në shkolla.

So that's what we are focusing on.

Këtu jemi përqëndruar.

So we have these outdated facts

Kemi fakte të vjetruara

added on top of our personal bias.

bashkë me paragjykimet personale.

What happens next is news, okay?

Ajo çfarë vjen pas është lajm i ri, apo jo?

An excellent journalist knows how to pick

Një gazetar i zoti di si të zgjedhë

the story that will make headlines,

ngjarjen që do bëjë bujë

and people will read it because it's sensational.

dhe njerëzit do ta lexojnë sepse është sensacionale.

Unusual events are more interesting, no?

Ndodhitë e pazakonta janë më tërheqëse, apo jo?

And they are exaggerated,

Janë të ekzagjeruara,

and especially things we're afraid of.

sidomos ngjarjet nga të cilat kemi frikë.

A shark attack on a Swedish person

Një peshkaqen sulmon një suedez,

will get headlines for weeks in Sweden.

kjo do bëjë bujë për javë të tëra në Suedi.

So these three skewed sources of information

Ishte shumë e vështirë t’u largoheshe këtyre tre burimeve

were really hard to get away from.

të shtrembëruara të informacionit.

They kind of bombard us

Na pushtojnë

and equip our mind with a lot of strange ideas,

dhe na e mbushin mendjen me shumë ide të çuditshme

and on top of it we put the very thing

dhe, mbi të gjitha, nëse e fusim

that makes us humans, our human intuition.

atë çfarë na bën njerëz, është edhe intuita jonë njerëzore.

It was good in evolution.

Ishte gjë e mirë për zhvillimin.

It helped us generalize

Na ndihmoi të përgjithësonim

and jump to conclusions very, very fast.

dhe të nxirrnim përfundime shumë, shumë shpejt.

It helped us exaggerate what we were afraid of,

Na ndihmoi të ekzagjeronim atë nga e cila kishim frikë

and we seek causality where there is none,

dhe kërkojmë viktima aty ku nuk ka fare

and we then get an illusion of confidence

dhe, pastaj, na krijohet ai iluzioni i vetbesimit

where we believe that we are the best car drivers,

që ne jemi shoferët më të zotë,

above the average.

mbi mesataren.

Të gjithë iu përgjigjën pyetjes:

Everybody answered that question,

"Yeah, I drive cars better."

“Po, unë e ngas makinën më mirë”.

Okay, this was good evolutionarily,

Mirë, kjo ndikoi mirë te evolimi,

but now when it comes to the worldview,

por kur vjen puna te pikëpamja e përgjithshme,

it is the exact reason why it's upside down.

për të njëjtën arsye është e përmbysur.

The trends that are increasing are instead falling,

Prirjet që po rriten, në të vërtetë, po bien

and the other way around,

dhe anasjelltas,

and in this case, the chimps use our intuition against us,

dhe në këtë rast, shmpazetë përdorin intuitën tonë humane kundër nesh

and it becomes our weakness instead of our strength.

dhe kjo kthehet në dobësi për ne, që duhet të jetë pika jonë e fortë.

It was supposed to be our strength, wasn't it?

Supozohej të ishte pika jonë e fortë, apo jo?

So how do we solve such problems?

Si t’i zgjidhim probleme të këtilla?

First, we need to measure it,

Së pari, duhet të masim problemin,

and then we need to cure it.

pastaj t’a shërojmë.

So by measuring it we can understand

Duke e matur, kuptojmë

what is the pattern of ignorance.

strukturën e injorancës.

We started the pilot last year,

Vjet e filluam projektin

and now we're pretty sure that we will encounter

dhe tani jemi mëse të sigurt se do ndeshemi

a lot of ignorance across the whole world,

me shumë injorancë përreth botës.

and the idea is really to

Ideja është t’a përshkallëzojmë

scale it up to all domains

atë te të gjitha fushat

or dimensions of global development,

apo dimensionet e zhvillimit global,

such as climate, endangered species, human rights,

si klimën, speciet në zhdukje, të drejtat e njeriut,

gender equality, energy, finance.

barazia gjinore, energjia, ekonomia.

All different sectors have facts,

Të gjithë sektorët e ndryshëm kanë fakte

dhe janë organizatat që po përpiqen të shpërndajnë

and there are organizations trying to spread

awareness about these facts.

ndërgjegjësimin për këto fakte.

So I've started actually contacting some of them,

Kam kontaktuar disa prej tyre,

like WWF and Amnesty International and UNICEF,

WWF, Amnesty International, UNICEF.

and asking them, what are your favorite facts

Cilat janë faktet tuaja të preferuara

which you think the public doesn't know?

që ju mendoni se publiku nuk i di?

Okay, I gather those facts.

I mblodha faktet.

Imagine a long list with, say, 250 facts.

Përfytyroni një listë të gjatë prej 250 të dhënash.

And then we poll the public

U bëmë sondazh njerëzve

and see where they score worst.

dhe nxorëm ku dolën më keq.

So we get a shorter list

Nxjerrim një listë më të shkurtër

with the terrible results,

me rezultate të tmerrshme,

like some few examples from Hans,

si disa shembuj nga Hans

and we have no problem finding these kinds

nuk hasim asnjë problem në gjetjen

of terrible results.

e këtyre rezultateve.

Okay, this little shortlist, what are we going to do with it?

Çfarë do bëjmë me këtë listën e shkurtuar?

Well, we turn it into a knowledge certificate,

E kthejmë në një çertifikatë

a global knowledge certificate,

dijesh globale,

which you can use, if you're a large organization,

të cilën mund t’a përdorësh nëse je shoqatë e madhe,

a school, a university, or maybe a news agency,

shkollë, universitet apo edhe agjensi lajmesh

to certify yourself as globally knowledgeable.

që të çertifikosh veten me njohuri globale.

Basically meaning, we don't hire people

Me pak fjalë, nuk punësojmë njerëz

who score like chimpanzees.

që mendojnë si shimpazetë.

Of course you shouldn't.

Sigurisht që nuk duhet.

So maybe 10 years from now,

Mbase pas 10 vitesh,

if this project succeeds,

nëse ky projekt ka sukses,

you will be sitting in an interview

do e gjeni veten të ulur në një intervistë

having to fill out this crazy global knowledge.

për të plotësuar këtë njohuri të çmendur globale.

So now we come to the practical tricks.

Tani vijmë te marifetet praktike.

How are you going to succeed?

Si do ia arrini?

There is, of course, one way,

Ka një mënyrë

which is to sit down late nights

ku ulesh mbrëmjeve vonë

and learn all the facts by heart

dhe i mëson të gjitha faktet përmendësh

by reading all these reports.

duke i lexuar të gjitha këto raporte.

That will never happen, actually.

Në fakt, kjo s'do ndodhë kurrë.

Not even Hans thinks that's going to happen.

Edhe Hans kështu mendon.

People don't have that time.

Njerëzit nuk kanë kohë.

People like shortcuts, and here are the shortcuts.

Ju pëlqen rruga e shkurtër dhe ja ku është.

We need to turn our intuition into strength again.

Duhet t’a rikthejmë intuitën tonë në forcë përsëri.

We need to be able to generalize.

Duhet të përgjithësojmë.

So now I'm going to show you some tricks

Tani do ju tregoj disa marifete

where the misconceptions are turned around

ku idetë e gabuara kthehen

into rules of thumb.

në principe.

Let's start with the first misconception.

Fillojmë me idenë e parë të gabuar.

This is very widespread.

Kjo është e përhapur.

Everything is getting worse.

Çdo gjë po përkeqësohet.

You heard it. You thought it yourself.

E keni dëgjuar dhe ju. E mendoni dhe ju vetë.

The other way to think is, most things improve.

Një tjetër mënyrë e të menduarit: shumë gjëra përmirësohen.

So you're sitting with a question in front of you

Ndodhesh përballë një pyetje

and you're unsure. You should guess "improve."

dhe nuk je i sigurt. Duhet të mendoni fjalën “përmirëso”.

Okay? Don't go for the worse.

Mos mendo për më të keqen.

That will help you score better on our tests.

Kjo ju ndihmon të dilni më mirë në testet tona.

(Applause)

(Duartrokitje)

That was the first one.

Kjo është e para.

There are rich and poor

Ka të pasur dhe të varfër

and the gap is increasing.

dhe hendeku sa vjen e rritet.

It's a terrible inequality.

Është një pabarazi e padrejtë.

Yeah, it's an unequal world,

Po, është botë jo e barabartë,

but when you look at the data, it's one hump.

është vetëm një gungë, mirë?

Okay? If you feel unsure,

Nëse nuk je i sigurt,

go for "the most people are in the middle."

mendo se shumica e njerëzve ndodhen në mes.

That's going to help you get the answer right.

Ju ndihmon të jepni përgjigjen e saktë.

Now, the next preconceived idea is

Tani, ideja tjetër e gabuar

first countries and people need to be very, very rich

është se në fillim vendet dhe njerëzit duhet të jenë shumë të pasur

to get the social development

që të arrijnë zhvillimin social,

like girls in school and be ready for natural disasters.

vajzat të shkojnë në shkollë, të jemi gati për fatkeqësitë natyrore.

No, no, no. That's wrong.

Në asnjë mënyrë! Është gabim,

Look: that huge hump in the middle

shikoni, ajo gunga e madhe në mes

already have girls in school.

i dërgon tashmë vajzat në shkollë.

So if you are unsure, go for the

Kur të jesh i pasigurt, mendo se shumica

"the majority already have this,"

e kanë tashmë këtë,

like electricity and girls in school, these kinds of things.

si energjinë apo vajzat në shkolla, të tilla gjëra.

They're only rules of thumb,

Janë vetëm parime,

so of course they don't apply to everything,

sigurisht që nuk do zbatohen të gjitha,

but this is how you can generalize.

por kështu mund të përgjithësosh.

Let's look at the last one.

I hedhim një sy të fundit.

If something, yes, this is a good one,

Ky është një shembull i mirë.

sharks are dangerous.

Peshkaqenët janë të rrezikshëm.

No — well, yes, but they are not so important

por nuk janë aq të rëndësishëm

in the global statistics, that is what I'm saying.

në statistikat globale.

I actually, I'm very afraid of sharks.

Unë i kam shumë frikë peshkaqenët.

So as soon as I see a question about things I'm afraid of,

Sapo dëgjoj një pyetje për gjërat që i kam frikë,

which might be earthquakes, other religions,

tërmetet, fe të tjera,

maybe I'm afraid of terrorists or sharks,

terroristat, peshkaqenët,

anything that makes me feel,

çdo gjë që më frikëson,

assume you're going to exaggerate the problem.

pretendo se do e zmadhosh problemin.

That's a rule of thumb.

Ky është principi.

Of course there are dangerous things that are also great.

Ka gjëra të rrezikshme që janë edhe të mëdha.

Sharks kill very, very few. That's how you should think.

Peshkaqenët vrasin shumë pak njerëz. Këtë duhet të mendoni.

With these four rules of thumb,

Me këto tre parime,

you could probably answer better than the chimps,

mund të përgjigjeni më mirë se shimpazetë,

because the chimps cannot do this.

sepse ata nuk e bëjnë dot këtë.

They cannot generalize these kinds of rules.

Nuk mund t’i përgjithësojnë parime të këtilla.

And hopefully we can turn your world around

Me shpresën se mund t’jua ndryshojmë botën,

and we're going to beat the chimps. Okay?

shimpazetë do i mundim.

(Applause)

(Duartrokitje)

That's a systematic approach.

Kjo është një teknikë sistematike.

Now the question, is this important?

Lind pyetja, a është kjo e rëndësishme?

Yeah, it's important to understand poverty,

Është e rëndësishme të kuptojmë

extreme poverty and how to fight it,

varfërinë ekstreme dhe si t’a luftojmë

and how to bring girls in school.

dhe si t’i sjellim vajzat në shkollë.

When we realize that actually it's succeeding, we can understand it.

Kur bëhemi të vetëdijshëm se në të vërtetë po arrin sukses, mund t’a kuptojmë.

But is it important for everyone else

A është e rëndësishme për të tjerët

who cares about the rich end of this scale?

që vrasin mendjen për të pasurit e kësaj shkalle?

I would say yes, extremely important,

Do thoja po, tmerrësisht e rëndësishme,

for the same reason.

për të njëjtën arsye.

If you have a fact-based worldview of today,

Nëse keni një pikëpamje të bazuar në fakte për të tashmen,

you might have a chance to understand

keni mundësinë të kuptoni

what's coming next in the future.

se ç’do sjellë e ardhmja.

We're going back to these two humps in 1975.

Do kthehemi te dy gungat më 1975.

That's when I was born,

Atë vit kam lindur

and I selected the West.

dhe zgjodha Perëndimin.

That's the current EU countries and North America.

Janë shtetet aktuale e BE-së dhe të Amerikës së Veriut.

Let's now see how the rest and the West compares

Të shikojmë si krahasohen pjesa tjetër me Perëndimin

in terms of how rich you are.

duke marrë parasysh sa të pasur jeni.

These are the people who can afford

Ka njerëz që mund t’a përballojnë

to fly abroad with an airplane for a vacation.

fluturimin me avion për pushime.

In 1975, only 30 percent of them lived

Më 1975, vetëm 30 përqind jetonin

outside EU and North America.

jashtë BE-së dhe Amerikës së Veriut.

But this has changed, okay?

Por kjo ka ndryshuar, mirë?

So first, let's look at the change up till today, 2014.

T’i hedhim një sy ndryshimit deri më sot, 2014.

Today it's 50/50.

Sot është 50 me 50.

The Western domination is over, as of today.

Në ditët e sotme, dominimi perëndimor ka marrë fund.

That's nice. So what's going to happen next?

Kjo është gjë e mirë. Çfarë do ndodhë pastaj?

Do you see the big hump? Did you see how it moved?

E shikoni gungën e madhe? E shikoni si zhvendos?

I did a little experiment. I went to the IMF, International Monetary Fund, website.

Kam bërë një eksperiment të vogël. Shkova te faqja e FMN-s.

They have a forecast for the next five years of GDP per capita.

Kanë një parashikim të PB për frymë për pesë vitet e ardhshme.

So I can use that to go five years into the future,

Mund t’a përdor këto duke marrë parasysh

assuming the income inequality of each country is the same.

që të ardhurat e pabarazisë për çdo shtet mbeten të njëtja.

I did that, but I went even further.

Shkova përtej kësaj.

I used those five years for the next 20 years

I përdora këto pesë vite për njëzet vitet e ardhshme

with the same speed, just as an experiment what might actually happen.

me të njëjtën shpejtësi, si një eksperiment se çfarë mund të ndodhë.

Let's move into the future.

Shkojmë në të ardhmen.

In 2020, it's 57 percent in the rest.

Më 2020, pjesa tjetër ka 57 përqind.

In 2025, 63 percent.

Më 2025, 63 përqind. Në 2030, 68 përqind.

2030, 68. And in 2035, the West is outnumbered in the rich consumer market.

Në 2035, Perëndimi ka më shumë në tregun e pasur të konsumatorit.

These are just projections of GDP per capita into the future.

Këto janë thjesht projektime të PB për frymë për të ardhmen.

Seventy-three percent of the rich consumers

73 përqind konsumatorëve të pasur do jenë jashtë

are going to live outside North America and Europe.

Amerikës së Veriut dhe Europës.

So yes, I think it's a good idea for a company to use this certificate

Ndaj, them se është ide e mirë për një kompani të përdorë çertifikatën

to make sure to make fact- based decisions in the future.

të sigurohet për marrjen e vendimeve të bazuara në faktë në të ardhmen.

Thank you very much.

Shumë falemnderit.

(Applause)

(Duartrokitje)

Bruno Giussani: Hans and Ola Rosling!

Bruno Giussani: Hans and Ola Rosling!