Elizabeth Pisani: Sex, drugs and HIV -- let's get rational

Translator: Elona Toska Reviewer: Agim Hyseni

"People do stupid things.

"Njerëzit bëjnë budallallëqe.

That's what spreads HIV."

Këto përhapin HIV."

This was a headline in a U.K. newspaper,

Ky ishte titulli kryesor i një gazete në Mbretërinë e Bashkuar (Britaninë e Madhe)

The Guardian, not that long ago.

The Guardian, jo shumë kohë më parë.

I'm curious, show of hands, who agrees with it?

Jam kurioze - ngrini duart - kush është dakort me këtë titull?

Well, one or two brave souls.

Po mirë, një ose dy guximtarë.

This is actually a direct quote from an epidemiologist

Ky është në fakt një citat direkt nga një epidemiologjist

who's been in field of HIV for 15 years,

që ka punuar në fushën e HIV për 15 vjet,

worked on four continents,

ka punuar në 4 kontinente,

and you're looking at her.

dhe tani e keni përpara jush.

And I am now going to argue

Dhe unë kam ardhur tju mbush mendjen

that this is only half true.

që ky titull është vetëm gjysëm i vërtetë.

People do get HIV because they do stupid things,

Njerëzit infektohen me HIV sepse bëjnë budallallëqe,

but most of them are doing stupid things

por shumica e tyre bëjnë budallallëqe

for perfectly rational reasons.

për arsye mjaft racionale.

Now, "rational" is the dominant paradigm

Në fakt, "racionalja" është paradigma kryesore

in public health,

në fushën e shëndetit publik.

and if you put your public health nerd glasses on,

Dhe nëse vishni syzet e urithit të shëndetit publik,

you'll see that if we give people the information that they need

do të shihni se nëse u japim njerëzve informacionin që i duhet

about what's good for them and what's bad for them,

mbi çfarë u bën mirë dhe çfarë u bën keq,

if you give them the services

nëse u ofrohen shërbimet

that they can use to act on that information,

që ata mund të përdorin bazuar mbi informacionin,

and a little bit of motivation,

dhe me pak motivim,

people will make rational decisions

njerëzit marrin vendime racionale

and live long and healthy lives.

dhe do jetojnë gjatë dhe plot shëndet.

Wonderful.

Mrekulli.

That's slightly problematic for me because I work in HIV,

Kjo është pak problematike për mua sepse unë punoj në HIV,

and although I'm sure you all know

dhe ndonëse jam e sigurt që ju të gjithë e dini

that HIV is about poverty and gender inequality,

që HIV tregon për varfërinë dhe pabarazinë gjinore,

and if you were at TED '07

dhe nëse ishit tek TED '07,

it's about coffee prices ...

tregon për çmimet e kafesë;

Actually, HIV's about sex and drugs,

faktikisht, HIV flet për seksin dhe drogën.

and if there are two things that make

Dhe nëse ka dy gjëra që i bëjnë

human beings a little bit irrational,

njerëzit pakëz irracional,

they are erections and addiction.

janë ereksionet dhe varësia.

(Laughter)

(të qeshura)

So, let's start with what's rational for an addict.

Atëherë, fillojmë me ç'është racionale për një të droguar.

Now, I remember speaking to an Indonesian friend of mine, Frankie.

Më kujtohet një bisedë me një shokun tim Indonezian, Frankie.

We were having lunch and he was telling me

Po hanim drekë, dhe ai po më tregonte

about when he was in jail in Bali for a drug injection.

për kohën kur ishte i burgosur në Bali për përdorim droge.

It was someone's birthday, and they had very kindly

Dhe ishte ditëlindja e dikujt, që me shumë njerëzi

smuggled some heroin into jail,

kishte futur heroinë kontrabandë në burg,

and he was very generously sharing it out

dhe me shumë zemërgjerësi po e ndante me të tjerët

with all of his colleagues.

me të gjithë kolegët e tij.

And so everyone lined up,

Kështu që të gjithë u vunë në radhë,

all the smackheads in a row,

të gjithë të droguarit njëri pas tjetrit.

and the guy whose birthday it was

Dhe ai që kishte datëlindjen

filled up the fit,

mbushi shiringën,

and he went down and started injecting people.

dhe filloi të injektonte njerëzit e vënë në radhë.

So he injects the first guy,

Filloi duke injektuar të parin në radhë,

and then he's wiping the needle on his shirt,

dhe pas injektimit fshiu gjilpërën në këmishën e vetë,

and he injects the next guy.

dhe vazhdon të injektojë personin tjetër.

And Frankie says, "I'm number 22 in line,

Dhe Frankie tha, "Unë isha i 22-ti në radhë,

and I can see the needle coming down towards me,

dhe unë e shihja gjilpërën që vinte drejt meje,

and there is blood all over the place.

dhe kishte gjak kudo.

It's getting blunter and blunter.

Dhe gjilpëra po bëhej gjithmonë më e më e turbullt.

And a small part of my brain is thinking,

Dhe një pjesë e vogël e trurit tim po mendonte,

'That is so gross

"Kjo është shumë e pështirë

and really dangerous,'

dhe shumë e rrezikshme."

but most of my brain is thinking,

por pjesa më e madhe e trurit tim po mendonte,

'Please let there be some smack left

"Shpresoj të mbetet pak drogë edhe për mua

by the time it gets to me.

kur të arrijë tek unë.

Please let there be some left.'"

Aman të mbetet edhe për mua."

And then, telling me this story,

Dhe duke më treguar këtë histori,

Frankie said,

Frankie më tha,

"You know ... God,

"E di që për Zotin,

drugs really make you stupid."

droga të bën budalla."

And, you know, you can't fault him for accuracy.

Dhe, në të vërtetë, nuk mund t'i vësh fajin për saktësi,

But, actually, Frankie, at that time,

por, në fakt, Frankie, në atë moment,

was a heroin addict and he was in jail.

ishte përdorues i varur nga heroina, dhe ishte në burg.

So his choice was either

Kështu që zgjedhja e tij ishte ose

to accept that dirty needle or not to get high.

të pranonte atë gjilpërën ose të mos arrinte nirvanën.

And if there's one place you really want to get high,

Dhe nëse ka një vend ku mezi pret të arrish nirvanën,

it's when you're in jail.

Eshtë kur je në burg.

But I'm a scientist

Por unë jam një shkencëtare,

and I don't like to make data out of anecdotes,

dhe më pëlqen ti kthej historitë në statistika,

so let's look at some data.

prandaj ti hedhim një sy statistikave.

We talked to 600 drug addicts

Biseduam me 600 të droguar

in three cities in Indonesia,

në 3 qytete në Indonezi,

and we said, "Well, do you know how you get HIV?"

dhe ju thamë, "po mirë, e dini si përcillet virusi i HIV?"

"Oh yeah, by sharing needles."

"Patjetër. Duke përdorur të njëjtën gjilpërë."

I mean, nearly 100 percent. Yeah, by sharing needles.

E kam me të vërtetë, gati 100%. Po, duke përdorur të njëjtën gjilpërë.

And, "Do you know where you can get a clean needle

Dhe, "E dini ku mund të gjeni gjilpëra të pastra

at a price you can afford to avoid that?"

me një cmim që mund ta paguani dhe të evitoni infeksionin?"

"Oh yeah." Hundred percent.

"Patjetër." 100 përqind.

"We're smackheads; we know where to get clean needles."

"Jemi të droguar; e dimë ku mund të gjejmë gjilpëra të pastra."

"So are you carrying a needle?"

"Keni ndonjë gjilpërë të pastër me vete?

We're actually interviewing people on the street,

Ishim duke intervistuar njerëz në rrugë,

in the places where they're hanging out and taking drugs.

në vendet ku kalonin kohën dhe përdornin drogë.

"Are you carrying clean needles?"

"Keni gjilpëra të pastra me vete?"

One in four, maximum.

Një në katër veta, maksimumi.

So no surprises then that

Prandaj nuk ishte asnjë surprizë

the proportion that actually used clean needles

proporcioni i atyre që përdorin gjilpëra të pastra

every time they injected in the last week

cdo herë që përdorën drogë me injeksion javën e kaluar

is just about one in 10,

ishte rreth një në 10,

and the other nine in 10 are sharing.

ndërkohë që 9 të tjerët po përdornin të njëjtat gjilpëra.

So you've got this massive mismatch;

Prandaj keni këtë mospërputhje masive.

everyone knows that

Të gjithë e dinë që

if they share they're going to get HIV,

nëse përdorin të njëjtën gjilpërë do të infektohen me HIV,

but they're all sharing anyway.

por ata vazhdojnë të përdorin të njëjtën gjilpërë.

So what's that about? Is it like you get a better high if you share or something?

Ku qëndron arsyeja e gjithë kësaj? Mos arrihet nirvana më e mirë nëse përdor të njëjtën gjilpërë?

We asked that to a junkie and they're like, "Are you nuts?"

Ja bëmë këtë pyetje një të droguari dhe na u përgjigj, "Jeni të cmendur?

You don't want to share a needle anymore than you want

Askush nuk do të përdorë të njëjtën gjilpërë,

to share a toothbrush even with someone you're sleeping with.

ashtu si askush nuk do të përdorë të njëjtën furcë dhëmbësh me partnerin seksual.

There's just kind of an ick factor there.

Ka një faktor pështirosje në mes.

"No, no. We share needles because we don't want to go to jail."

Jo, jo. Ne përdorim të njëjtat gjilpëra sepse nuk duam të shkojmë në burg."

So, in Indonesia at this time,

Atëherë, në Indonezi në atë kohë,

if you were carrying a needle and the cops rounded you up,

nëse mbaje një gjilpërë, dhe të kapnin policët,

they could put you into jail.

mund të të fusnin në burg.

And that changes the equation slightly, doesn't it?

Dhe kjo situatë e ndryshon pakëz ekuacionin, apo jo?

Because your choice now is either

Sepse zgjedhja jote tani është ose

I use my own needle now,

të përdor gjilpërën time tani,

or I could share a needle now

ose të përdor një gjilpërë të dikujt tjetër

and get a disease that's going to

të infektohem nga një sëmundje që mund

possibly kill me 10 years from now,

të më vrasë pas 10 vjetësh,

or I could use my own needle now

ose mund të përdor gjilpërën time

and go to jail tomorrow.

dhe të shkoj në burg nesër.

And while junkies think that

Pavarësisht që të droguarit mendojnë që

it's a really bad idea to expose themselves to HIV,

është një ide e keqe të ekspozohen ndaj virusit HIV,

they think it's a much worse idea

ata mendojnë që është një ide akoma më e keqe

to spend the next year in jail

të kalojnë vitin e ardhshëm në burg,

where they'll probably end up in Frankie's situation

ku ka shumë mundësi të gjenden në situatën e Frankie-t

and expose themselves to HIV anyway.

dhe të ekspozohen ndaj virusit HIV sidoqoftë.

So, suddenly it becomes perfectly rational

Papritur, duket totalisht racionale

to share needles.

të përdorësh të njëjtën gjilpërë si të tjerët.

Now, let's look at it from a policy maker's point of view.

Le ta shohim tani situatën nga pikëpamja e një politikë-bërësi.

This is a really easy problem.

Ky është një problem shumë i lehtë.

For once, your incentives are aligned.

Më në fund, stimujt përputhen.

We've got what's rational for public health.

Nga njëra anë kemi cfarë është racionale për shëndetin publik.

You want people to use clean needles --

Duam që njerëzit të përdorin gjilpëra të pastra,

and junkies want to use clean needles.

dhe të droguarit duan të përdorin gjilpëra të pastra.

So we could make this problem go away

Prandaj mund ta eliminojmë këtë problemin

simply by making clean needles universally available

duke vënë në dispozicion gjilpërat e pastra për të gjithë

and taking away the fear of arrest.

dhe duke hequr frikën e arrestimit.

Now, the first person to figure that out

Tani, personi i parë që e kuptoi të gjithë këtë

and do something about it on a national scale

dhe që bëri dicka në nivel kombëtar

was that well-known, bleeding heart liberal

ishte liberalja e mirënjëhur zemërbutë

Margaret Thatcher.

Margaret Thecër.

And she put in the world's first

Ajo zbatoi për herë të parë në botë

national needle exchange program,

një program kombëtar për shkëmbimin e gjilpërave

and other countries followed suit: Australia, The Netherlands and few others.

dhe vende të tjera ndoqën shembullin e saj, Australia, Hollanda dhe disa të tjerë,

And in all of those countries, you can see,

dhe në të gjitha këto vende, sic mund ta shihni,

not more than four percent of injectors

asnjëherë më shumë se 4%

ever became infected with HIV.

u infektuan me virusin HIV, nga të droguarit që injektonin.

Now, places that didn't do this -- New York City for example,

Në vendet që nuk e bënë këtë, p.sh. qyteti i Nju Jork-ut

Moscow, Jakarta --

Moska, Xhakarta,

we're talking, at its peak,

po diskutojmë, në kulmin e infeksionit

one in two injectors

një në dy injektues droge

infected with this fatal disease.

ishte i infektuar me këtë sëmundje fatale.

Now, Margaret Thatcher didn't do this

Në fakt, Margaret Thecër nuk e bëri këtë

because she has any great love for junkies.

sepse ndjente ndonjë dashuri të madhe për të droguarit.

She did it because she ran a country

Ajo e bëri sepse ajo drejtonte një vend

that had a national health service.

që kishte një sistem shëndetësor kombëtar.

So, if she didn't invest in effective prevention,

Prandaj, nëse ajo nuk investonte në parandalim efektiv,

she was going to have pick up the costs

do ti duhej të paguante koston

of treatment later on,

e trajtimit mjekësor më vonë,

and obviously those are much higher.

dhe është e qartë që këto kosto janë shumë më të larta.

So she was making a politically rational decision.

Prandaj ajo mori një vendim politik racional.

Now, if I take out my

Tani, nëse unë nxjerr

public health nerd glasses here

syzet e mia prej një urithi të shëndetit publik,

and look at these data,

që të shoh këto statistika,

it seems like a no-brainer, doesn't it?

duket shumë e thjeshtë, apo jo?

But in this country,

Por në këtë vend,

where the government apparently does not feel compelled

ku me sa duket qeveria nuk e ndjen veten të detyruar

to provide health care for citizens, (Laughter)

t'iu ofrojë shërbime të shëndetit publik për qytetarët e vet,

we've taken a very different approach.

ne kemi marrë një përqasje totalisht të ndryshme.

So what we've been doing in the United States

Pra ajo që kemi bërë në Shtetet e Bashkuara

is reviewing the data -- endlessly reviewing the data.

është ti kthehemi dhe ti rikthehemi pafundësisht statistikave.

So, these are reviews of hundreds of studies

Prandaj kemi përmbledhje te qindrave studimeve

by all the big muckety-mucks

nga të gjithë njerëzit më të rëndësishëm

of the scientific pantheon in the United States,

të panteonit shkencor në Shtetet e Bashkuara,

and these are the studies that show

dhe këto studime tregojnë që

needle programs are effective -- quite a lot of them.

programet e shkëmbimit të gjilpërave janë efektive, një pjesë e madhe e tyre.

Now, the ones that show that needle programs aren't effective --

Tani, ato studime që tregojnë se programet nuk janë efektive --

you think that's one of these annoying dynamic slides

po mendoni që kjo është një nga ato slide dinamike që të mërzisin,

and I'm going to press my dongle and the rest of it's going to come up,

dhe unë do të shtyp këtë butonin dhe pjesa tjetër do të shfaqet në ekran,

but no -- that's the whole slide.

po jo, kjo është e gjithë slide.

(Laughter)

(të qeshura)

There is nothing on the other side.

Nuk ka asgjë në anën tjetër.

So, completely irrational,

Prandaj, në mënyrë totalisht irracionale,

you would think.

do të mendonim,

Except that, wait a minute, politicians are rational, too,

ama, prisni një moment, politikanët janë racionalë gjithashtu,

and they're responding to what they think the voters want.

dhe ata po veprojnë sipas cfarë mendojnë që duan votuesit e tyre.

So what we see is that voters respond

Edhe ne vëzhgojmë se si votuesit reagojnë

very well to things like this

shumë mirë ndaj gjërave të tilla

and not quite so well to things like this.

dhe jo shumë mirë ndaj gjërave të këtilla.

(Laughter)

(të qeshura)

So it becomes quite rational

Prandaj bëhet shumë racionale

to deny services to injectors.

që tu refuzojmë shërbimet injektuesve.

Now let's talk about sex.

Tani le të flasim për seksin.

Are we any more rational about sex?

A jemi më racional kur vjen fjala për seksin?

Well, I'm not even going to address

Epo unë as që dua të merrem me

the clearly irrational positions

pozicionet qartësisht irracionale

of people like the Catholic Church,

të njerëzve si Kisha Katolike,

who think somehow that if you give out condoms,

që mendojnë se nëse shpërndan prezervativa,

everyone's going to run out and have sex.

të gjithë do të shkojnë me vrap të bëjnë seks.

I don't know if Pope Benedict

Nuk e di nëse Papa Benedikt

watches TEDTalks online,

shikon TED-Fjalimet në internet,

but if you do, I've got news for you Benedict --

por nëse e shikoni, kam një lajm për ju Benedikt.

I carry condoms all the time

Unë mbaj prezervativa me vete gjithë kohën,

and I never get laid.

dhe nuk bëj seks kurrë.

(Laughter) (Applause)

(të qeshura)

It's not that easy!

Nuk është kaq e lehtë.

Here, maybe you'll have better luck.

Merrini, mbase ju do të keni më shumë fat.

(Applause)

(duartrokitje)

Okay, seriously,

Dakort, seriozisht,

HIV is actually not that easy

HIV nuk është kaq i lehtë

to transmit sexually.

për tu transmetuar seksualisht.

So, it depends on how much virus there is

Prandaj, varet nga sa virus ka

in your blood and in your body fluids.

në gjakun dhe lëngjet e tjera trupore.

And what we've got is a very, very high level of virus

Dhe ajo që kemi është një nivel shumë të larte virusi,

right at the beginning when you're first infected,

që në fillim, menjëherë pas infektimit,

then you start making antibodies,

dhe kur fillojmë të prodhojmë antitrupa,

and then it bumps along at quite low levels

dhe pastaj vazhdon me nivele goxha të ulëta

for a long time -- 10 or 12 years --

për një kohë të gjatë, 10 ose 12 vjet,

you have spikes if you get another sexually transmitted infection.

me rritje të shpejta kur keni një infeksion tjetër seksualisht të transmetueshëm,

But basically, nothing much is going on

por në thelb, nuk ndodh asgjë

until you start to get symptomatic AIDS,

deri kur fillojnë simptomat e SIDAs.

and by that stage,

Dhe në atë fazë

you're not looking great, you're not feeling great,

nuk dukeni mirë, nuk ndiheni mirë,

you're not having that much sex.

dhe nuk po bëni shumë seks.

So the sexual transmission of HIV

Prandaj transmetimi seksual i HIV

is essentially determined by how many partners you have

në thelb, varet nga sa partnerë keni

in these very short spaces of time

në këto periudha të shkurtra kohe

when you have peak viremia.

kur keni kulmet e aktivitetit të virusit.

Now, this makes people crazy

Në fakt, kjo i cmend njerëzit

because it means that you have to talk about

sepse do të thotë që duhet të flasin për

some groups having more sexual partners

disa grupe që kanë më shumë partnerë seksualë

in shorter spaces of time than other groups,

në një kohë të shkurtër sesa grupe të tjera,

and that's considered stigmatizing.

dhe kjo konsiderohet stigmatizuese.

I've always been a bit curious about that

Gjithmonë kam qenë kurioze mbi këtë

because I think stigma is a bad thing,

sepse mendoj që stigma është një gjë e keqe,

whereas lots of sex is quite a good thing,

kurse seksi është një gjë goxha e mirë,

but we'll leave that be.

por e lëmë më mirë këtë pikë.

The truth is that 20 years

E vërteta është që 20 vjet

of very good research

kërkimesh shumë të mira

have shown us that

na kanë treguar se

there are groups that are more likely to turnover

ka disa grupe që janë më të ngjashme të ndërrojnë

large numbers of partners in a short space of time.

një numër të lartë partnerësh për një periudhë të shkurtër kohe,

And those groups are, globally,

dhe ato grupe janë, në nivel botëror,

people who sell sex and their more regular partners.

njerëzit që shesin seks dhe partnerët e tyre të rregullt,

They are gay men on the party scene

janë burrat homoseksualë që kanë dalë për tu dëfryer

who have, on average, three times more partners

që kanë mesatarisht, tre herë më shumë partnerë

than straight people on the party scene.

se sa heteroseksualët që kanë dalë për tu dëfryer,

And they are heterosexuals

dhe ata janë heteroseksualë

who come from countries that have

që vijnë nga vende që kanë

traditions of polygamy

tradita poligamie

and relatively high levels of female autonomy,

dhe nivele relativisht të larta autonomie për gratë,

and almost all of those countries are in east or southern Africa.

dhe gati të gjitha këto vende janë në Afrikën jugore ose lindore.

And that is reflected in the epidemic that we have today.

Dhe kjo pasqyrohet në këtë epideminë që kemi sot.

You can see these horrifying figures from Africa.

Prandaj ju mund ti shihni këto imazhe të tmerrshme nga Afrika.

These are all countries in southern Africa

Të gjitha këto janë vende në jug të Afrikës

where between one in seven,

ku një në shtatë

and one in three

dhe një në tre

of all adults,

të të gjithë të rriturve

are infected with HIV.

janë të infektuar me HIV.

Now, in the rest of the world,

Tani, në pjesën tjetër të botës,

we've got basically nothing going on in the general population --

asgjë nuk ndodh në popullsinë në përgjithësi,

very, very low levels --

nivele shumë shumë të ulëta,

but we have extraordinarily high levels of HIV

por kemi nivele shumë të larta të infeksionit me HIV

in these other populations who are at highest risk:

në këto popullatat e tjera që janë më të rrezikuarat,

drug injectors, sex workers

si të droguarit me gjilpëra, punonjëset e seksit,

and gay men.

dhe meshkujt homoseksualë.

And you'll note, that's the local data from Los Angeles:

Vini re informacionin lokal nga Los Anxheles.

25 percent prevalence among gay men.

prevalenca 25% ndër meshkujt homoseksualë.

Of course, you can't get HIV just by having unprotected sex.

Patjetër, që nuk infektohesh nga HIV vetëm duke bërë seks të pambrojtur.

You can only HIV by having unprotected sex

Mund të infektohesh nga HIV duke bërë seks të pambrojtur

with a positive person.

me një person të infektuar me HIV.

In most of the world,

Në pjesën më të madhe të botës,

these few prevention failures

pa marrë parasysh këto raste falimentimi

notwithstanding,

të parandalimit

we are actually doing quite well these days

kemi patur goxha sukses këto ditë

in commercial sex:

në fushën e tregtisë së seksit.

condom use rates are between 80 and 100 percent

Përdorimi i prezervativave midis 80 dhe 90%

in commercial sex in most countries.

në seksin që tregtohet në shumicën e vendeve.

And, again, it's because of an alignment of the incentives.

Përsëri ndodh sepse masat shtytëse janë të renditura.

What's rational for public health

Cfarë është racionale për shëndetin publik

is also rational for individual sex workers

është gjithashtu racionale për punëtoret e seksit

because it's really bad for business to have another STI.

sepse është keq për shitjet po të kesh një infeksion veneriale.

No one wants it.

Asnjë nuk e do.

And, actually, clients don't want to go home with a drip either.

Faktikisht, asnjë nga klientët e tyre nuk duan të kthehen në shtëpi rrjedhje qelbi.

So essentially, you're able to achieve

Në thelb, mund të arrish

quite high rates of condom use in commercial sex.

nivele të larta përdorimi të prezervativëve në seksin komercial.

But in "intimate" relations

por në marrëdhënie intime,

it's much more difficult because,

është shumë më e vështirë sepse,

with your wife or your boyfriend

me gruan tuaj apo të dashurin tuaj,

or someone that you hope might turn into one of those things,

ose me dikë që ju shpresoni do të bëhet një nga këto gjëra për ju,

we have this illusion of romance

ne kemi këtë iluzionin e romancës

and trust and intimacy,

të besimit dhe intimitetit,

and nothing is quite so unromantic

dhe asgjë nuk e vret romancën më shumë se sa

as the, "My condom or yours, darling?" question.

pyetja "Prezervativi im apo i yti, zemër?"

So in the face of that,

Prandaj kur përballesh me këtë fakt,

you really need quite a strong incentive

të duhet një shtysë shumë e fortë

to use condoms.

që të përdorësh prezervativa.

This, for example, this gentleman is called Joseph.

Kjo për shembull. Ky zotëri quhet Jozef.

He's from Haiti and he has AIDS.

Vjen nga Haiti, dhe është i sëmurë me SIDA,

And he's probably not having a lot of sex right now,

dhe nuk besoj se po bën shumë seks tani,

but he is a reminder in the population,

por ai është një rikujtim për popullatën

of why you might want to be

përse ju do të dëshironit të

using condoms.

përdorni prezervativë.

This is also in Haiti and is a reminder

edhe kjo është në Haiti dhe na kujton

of why you might want to be having sex, perhaps.

përse mund të doni të ishit duke bërë seks tani, mbase.

Now, funnily enough, this is also Joseph

Cuditërisht, edhe ky është Jozef

after six months on antiretroviral treatment.

pas gjashtë muajsh trajtimi me ilace antiretrovirale.

Not for nothing do we call it the Lazarus Effect.

Jo për gjë e quajmë Efekti Lazarus.

But it is changing the equation

Por po ndryshon ekuacionin

of what's rational

e cfarë është racionale

in sexual decision-making.

në marrjen e vendimeve mbi gjërat seksuale.

So, what we've got --

Prandaj kemi këtë situatë

some people say, "Oh, it doesn't matter very much

ku disa njerëz thonë: "Nuk ka shumë rëndësi

because, actually, treatment is effective prevention

sepse, aktualisht, trajtimi është një mënyrë parandalimi efektive

because it lowers your viral load and therefore

sepse ul ngarkesën virale dhe rrjedhimisht

makes it more difficult to transmit HIV."

e bën më të vështirë transmetimin e virusit HIV."

So, if you look at the viremia thing again,

Prandaj, nëse e shihni këtë punën e viremisë përsëri,

if you do start treatment when you're sick,

nëse filloni trajtimin kur jeni të sëmurë,

well, what happens? Your viral load comes down.

atëherë cfarë ndodh? Ngarkesa virale ulet.

But compared to what? What happens if you're not on treatment?

Por në krahasim me cfarë? Cfarë ndodh nëse nuk bën trajtimin?

Well, you die,

Në fakt, vdes,

so your viral load goes to zero.

prandaj ngarkesa virale bëhet zero.

And all of this green stuff here, including the spikes --

Dhe e gjithë kjo jeshilja këtu, duke përfshirë këto rritjet e menjëhershme,

which are because you couldn't get to the pharmacy,

që ndodhin kur nuk shkoje dot në farmaci

or you ran out of drugs, or you went on a three day party binge

apo të mbaruan ilacet, apo dole për party për tre ditë rresht

and forgot to take your drugs,

dhe harrove të pije ilacet,

or because you've started to get resistance, or whatever --

ose sepse ke fituar rezistencë ndaj ilaceve, apo cfarëdo arsye,

all of that is virus

i gjithi ky virus

that wouldn't be out there, except for treatment.

nuk do të ishte atje jashtë, po të mos kishte trajtime dhe ilace.

Now, am I saying, "Oh, well, great prevention strategy.

A po ju them, oh mirë, strategji parandalimi fantastike,

Let's just stop treating people."

nuk duhet ti japim më njerëzve ilace?

Of course not, of course not.

Patjetër që jo. Patjetër që jo,

We need to expand antiretroviral treatment as much as we can.

duhet të zgjerojmë trajtimin antiretroviral sa më shumë që të mundemi.

But what I am doing is calling into question

Por unë po vë në pikëpyetje

those people who say that more treatment

ata njerëz që thonë që më shumë trajtim

is all the prevention we need.

është e vetmja formë parandalimi që na duhet.

That's simply not necessarily true,

Kjo nuk është domosdosmërisht e vërtetë,

and I think we can learn a lot from the experience of gay men

dhe mendoj që mund të mësojmë më shumë nga eksperiencat e meshkujve homoseksualë

in rich countries where treatment has been widely available

në vende të pasura ku kanë pasur trajtimin në dispozicion

for going on 15 years now.

për gati 15 vjet deri tani,

And what we've seen is

dhe cfarë kemi vënë re është që

that, actually, condom use rates,

në fakt, përdorimi i prezervativave,

which were very, very high --

që ishte shumë shumë i lartë --

the gay community responded very rapidly to HIV,

komuniteti i homoseksualëve ju përgjigj shumë shpejt virusit HIV,

with extremely little help

me shumë pak ndihmë

from public health nerds, I would say --

nga urithët e shëndetit publik, do të thosha --

that condom use rate has come down dramatically since treatment

që niveli i përdorimit të prezervativëve ka rënë dramatikisht që kur filloi trajtimi

for two reasons really:

për dy arsye faktikisht.

One is the assumption of, "Oh well,

Një është hipoteza që "Epo mirë,

if he's infected, he's probably on meds,

ai është i infektuar, ka shumë mundësi që po merr ilace,

and his viral load's going to be low, so I'm pretty safe."

dhe ngarkesën virale duhet ta ketë të ulët, prandaj jam goxha i sigurt."

And the other thing is that people are simply

Dhe gjëja tjetër që po ndodh është që njerëzit thjesht

not as scared of HIV

nuk tremben më nga virusi HIV

as they were of AIDS, and rightly so.

sa tremben nga SIDA, dhe kanë të drejtë.

AIDS was a disfiguring disease that killed you,

SIDA është sëmundja shpërfytyruese që të vriste,

and HIV is an invisible virus

kurse HIV është virusi i padukshëm

that makes you take a pill every day.

që të bën të pish një kokërr ilaci cdo ditë.

And that's boring,

Dhe kjo është e mërzitshme,

but is it as boring as

por a është aq e mërzitshme sa

having to use a condom every time you have sex,

të të duhet të përdorësh një prezervativ cdo herë që bën seks,

no matter how drunk you are,

pavarësisht nga sa i dehur je,

no matter how many poppers you've taken, whatever?

pavarësisht nga sa vija ke bërë, cfarëdo lloj gjëje?

If we look at the data, we can see that

Nëse shohim të dhënat, vëmë re që

the answer to that question

përgjigja për këtë pyetje

is, mmm.

është HMMMMM.

So these are data from Scotland.

Këto janë të dhënat nga Skocia.

You see the peak in drug injectors

E shihni kulmin tek përdoruesit e drogës me gjilpërë

before they started the national needle exchange program.

para se të fillonte programi kombëtar i shkëmbimit të gjilpërave.

Then it came way down.

Pastaj u ul deri poshtë

And both in heterosexuals -- mostly in commercial sex --

dhe si tek heteroseksualët, shumica në seksin komercial

and in drug users,

si dhe në përdoruesit e drogës,

you've really got nothing much going on after treatment begins,

nuk kemi shumë aktivitet pas fillimit të trajtimit,

and that's because of that alignment of incentives

dhe kjo ndodh sepse shtysat përputhen

that I talked about earlier.

ashtu sic ju thashë më parë.

But in gay men,

Por për meshkujt homoseksualë,

you've got quite a dramatic rise

kemi një rritje të theksuar

starting three or four years

duke filluar 3 apo 4 vjet

after treatment became widely available.

pasi trajtimi mund ta merrje lehtësisht.

This is of new infections.

Këto janë infeksionet e reja.

What does that mean?

Cfarë do të thotë kjo?

It means that the combined effect of being less worried

Do të thotë që efekti i kombinuar i të qënit më pak të shqetësuar

and having more virus out there in the population --

dhe të paturit të më shumë virus në popullsi,

more people living longer, healthier lives,

më shumë njerëz që jetonin jetë më të gjata, më të shëndetshme,

more likely to be getting laid

me më shumë shanse për të bërë seks

with HIV --

të infektuar me HIV,

is outweighing the effects of lower viral load,

është më i fortë se sa efekti i ngarkesës virale më të ulët,

and that's a very worrisome thing.

dhe kjo është dicka shumë shqetësuese.

What does it mean?

Cfarë do të thotë kjo?

It means we need to be doing more prevention the more treatment we have.

Do të thotë që duhet bërë më shumë parandalim, kur kemi më shumë trajtim.

Is that what's happening?

A po ndodh kjo?

No, and I call it the "compassion conundrum."

Jo, dhe unë e quaj dilema e dhembshurisë.

We've talked a lot about compassion the last couple of days,

Kemi folur shumë për dhembshurinë këto ditë.

and what's happening really is that people are

Dhe cfarë po ndodh në fakt është që njerëzit nuk janë

unable quite to bring themselves to put in

të zotë të ndërtojnë

good sexual and reproductive health services for sex workers,

shërbime të shëndetit seksual dhe riprodhues për punëtoret e seksit,

unable quite to be giving out needles to junkies.

jo të zotët tu japim gjilpëra të droguarve,

But once they've gone from being

por kur kanë kaluar nga të qënit

transgressive people whose behaviors we don't want to condone

njerëz transgresivë, sjelljet e të cilëve nuk duam ti aprovojmë,

to being AIDS victims,

dhe bëhen viktima të SIDA-s,

we come over all compassionate

ne bëhemi shumë të dhembshur

and buy them incredibly expensive drugs for the rest of their lives.

dhe u blejmë ilace shumë të shtrenjta për të gjithë jetën.

It doesn't make any sense

Nuk ka kuptim

from a public health point of view.

nga pikëpamja e shëndetit publik.

I want to give what's very nearly the last word to Ines.

Dua tja jap fjalën e fundit, Ines.

Ines is a a transgender hooker on the streets of Jakarta;

Ines është një prostitutë transgjinore në rrugët e Xhakartës.

she's a chick with a dick.

Eshtë një femër me penis.

Why does she do that job?

Përse e bën këtë punën ajo?

Well, of course, because she's forced into it

Patjetër sepse e kanë detyruar

because she doesn't have any better option, etc., etc.

sepse ajo nuk ka mundësi të tjera më të mira, etj etj

And if we could just teach her to sew

sikur të mund ti tregonim asaj se si të qepte

and get her a nice job in a factory, all would be well.

dhe të gjente një punë të mirë në një fabrikë, gjithcka do të shkonte shumë mire.

This is what factory workers earn in an hour in Indonesia:

Ja cfarë fitojnë punëtoret e fabrikave në një orë pune në Indonezi,

on average, 20 cents.

mesatarisht, 20 qindarka.

It varies a bit province to province.

Varion pak nga krahina në krahinë.

I do speak to sex workers, 15,000 of them

Unë bisedoj me punonjëset e seksit, 15,000 prej tyre

for this particular slide,

për këtë imazh spcifikisht.

and this is what sex workers

Dhe kjo është cfarë punëtoret e seksit.

say they earn in an hour.

fitojnë në një orë.

So it's not a great job, but for a lot of people

Prandaj, nuk është një punë e mirë, por për shumë njerëz

it really is quite a rational choice.

është një zgjedhje shumë racionale.

Okay, Ines.

Ok, Ines.

We've got the tools, the knowledge and the cash,

Kemi mjetet, njohurinë, të ardhurat,

and commitment to preventing HIV too.

dhe zotimin për parandalimin e HIV, gjithashtu.

Ines: So why is prevalence still rising?

Ines: Përse vazhdon të rritet niveli i infeksioneve?

It's all politics.

Gjithcka është politike.

When you get to politics, nothing makes sense.

Kur i futesh politikës, asgjë nuk merret vesh.

Elizabeth Pisani: "When you get to politics, nothing makes sense."

Elizabeth Pisani: "Kur fillon të merresh me politikën, asgjë nuk merret vesh."

So, from the point of view of a sex worker,

Prandaj, nga pikëpamja e një punëtorje të seksit,

politicians are making no sense.

politikanët nuk merren vesh.

From the point of view of a public health nerd,

Nga pikëpamja e urithit të shëndetit publik,

junkies are doing dumb things.

të droguarit po bëjnë gjëra pa mend.

The truth is that everyone has a different rationale.

Dua të them që e vërteta është që cdo njeri ka një arsyetim të ndryshëm.

There are as many different ways of being rational

Ka aq shumë mënyra për të qenë i arsyeshëm

as there are human beings on the planet,

sa ka edhe qënie njerëzore në planet,

and that's one of the glories of human existence.

dhe kjo është një nga lavditë e ekzistencës njerëzore.

But those ways of being rational

Por këto mënyra të të qënit të arsyeshëm.

are not independent of one another,

nuk janë të pavarura njëra nga tjetra.

so it's rational for

Prandaj është racionale për

a drug injector to share needles

njër një përdorues droge me gjilpëra

because of a stupid decision that's made by a politician,

sepse një vendim idiot është marrë nga një politikan,

and it's rational for a politician

dhe është e arsyeshme për një politikan

to make that stupid decision

për ta marrë këtë vendim idiot

because they're responding to

sepse po u përgjigjen

what they think the voters want.

atyre që mendojnë që votuesit duan.

But here's the thing:

Por këtu qëndron problemi:

we are the voters.

Ne jemi votuesit.

We're not all of them, of course, but TED is a community of opinion leaders.

Nuk jemi të gjithë, patjetër, por TED është një komunitet me lidera të opinionit publik,

And everyone who's in this room,

dhe cdokush që është në këtë dhomë,

and everyone who's watching this out there on the web,

dhe cdokush që po e shikon këtë video në internet,

I think, has a duty to demand of their politicians

unë mendoj që e ka për detyrë ti kërkojë politikanëve

that we make policy based on scientific evidence

të marrin vendimet e politikës mbi bazën e provave shkencore

and on common sense.

dhe duke u bazuar në bon sens (Logjikën e thjeshtë).

It's going to be really hard for us

Do të jetë shumë e vështirë për të gjithë ne

to individually affect what's rational

që në mënyrë individuale të influencojmë cfarë është e arsyeshme

for every Frankie and every Ines out there,

për cdo Frankie dhe cdo Ines atje jashtë.

but you can at least use your vote

Por të paktën mund ta përdorni votën tuaj

to stop politicians doing stupid things

të ndaloni që politikanët të bëjnë gjëra idiote

that spread HIV.

që shpërndajnë virusin HIV.

Thank you.

Falemnderit.

(Applause)

(duartrokitje)