The art of choosing | Sheena Iyengar | TED

Tłumaczenie: Joanna Kopczynska Korekta: Marcin Cwikla

Today, I'm going to take you

Dzisiaj mam zamiar zabrać was

around the world in 18 minutes.

w osiemnastominutową podróż dookoła świata.

My base of operations is in the U.S.,

Moja baza wypadowa znajduje się w USA.

but let's start at the other end of the map,

Ale zacznijmy po przeciwnej stronie mapy

in Kyoto, Japan,

w Kioto, w Japonii,

where I was living with a Japanese family

gdzie mieszkałam u japońskiej rodziny,

while I was doing part of my dissertational research

gdy wykonywałam część badań do mojej pracy doktorskiej

15 years ago.

15 lat temu.

I knew even then that I would encounter

Już wtedy wiedziałam, że czekają mnie

cultural differences and misunderstandings,

różnice kulturowe i wynikające z nich nieporozumienia,

but they popped up when I least expected it.

ale pojawiały się one w najmniej oczekiwanych momentach.

On my first day,

Pierwszego dnia

I went to a restaurant,

poszłam do restauracji

and I ordered a cup of green tea with sugar.

i zamówiłam zieloną herbatę z cukrem.

After a pause, the waiter said,

Po chwili milczenia kelner powiedział:

"One does not put sugar in green tea."

"Nie zwykło się słodzić zielonej herbaty."

"I know," I said. "I'm aware of this custom.

"Wiem." - odpowiedziałam - "Znam ten zwyczaj,

But I really like my tea sweet."

ale naprawdę lubię słodką herbatę."

In response, he gave me an even more courteous version

Kelner jeszcze bardziej uprzejmie

of the same explanation.

wytłumaczył mi:

"One does not put sugar

Nie zwykło się słodzić

in green tea."

zielonej herbaty."

"I understand," I said,

"Zdaję sobie sprawę" - powiedziałam - "z tego,

"that the Japanese do not put sugar in their green tea,

że Japończycy nie słodzą zielonej herbaty.

but I'd like to put some sugar

Ale ja chciałabym trochę cukru

in my green tea."

w mojej herbacie."

(Laughter)

(Śmiech)

Surprised by my insistence,

Zaskoczony moją nieustępliwością

the waiter took up the issue with the manager.

kelner udał się z tą sprawą do kierownika.

Pretty soon,

Bardzo szybko

a lengthy discussion ensued,

wywiązała się długa dyskusja,

and finally the manager came over to me and said,

aż w końcu kierownik podszedł do mojego stolika i powiedział:

"I am very sorry. We do not have sugar."

"Bardzo mi przykro, ale nie mamy cukru."

(Laughter)

(Śmiech)

Well, since I couldn't have my tea the way I wanted it,

No cóż, skoro nie mogłam wypić takiej herbaty jaką chciałam

I ordered a cup of coffee,

zamówiłam filiżankę kawy,

which the waiter brought over promptly.

którą kelner niezwłocznie przyniósł.

Resting on the saucer

A tam, na spodku znajdowały się

were two packets of sugar.

dwie paczuszki cukru.

My failure to procure myself

Moja nieudana próba zamówienia

a cup of sweet, green tea

słodzonej zielonej herbaty

was not due to a simple misunderstanding.

nie wynikała z powodu zwykłego nieporozumienia.

This was due to a fundamental difference

Wynikała z fundamentalnej różnicy w sposobie

in our ideas about choice.

w jaki postrzegamy wybór.

From my American perspective,

Z mojego punktu widzenia, jako Amerykanki

when a paying customer makes a reasonable request

jeżeli klient ma rozsądne życzenia

based on her preferences,

spowodowane jego preferencjami

she has every right to have that request met.

to ma pełne prawo do tego, żeby to życzenie zostało spełnione.

The American way, to quote Burger King,

Amerykańskie podejście to, cytując za Burger Kingiem:

is to "have it your way,"

"niech będzie tak, jak ty chcesz"

because, as Starbucks says,

ponieważ, jak twierdzi Starbucks

"happiness is in your choices."

"wybór daje ci szczęście."

(Laughter)

(Śmiech)

But from the Japanese perspective,

Ale z punktu widzenia Japończyków

it's their duty to protect those who don't know any better --

ich obowiązkiem jest ochronienie tych, którzy nie zdają sobie sprawy,

(Laughter)

(Śmiech)

in this case, the ignorant gaijin --

w tym wypadku niedouczonego gaijina,

from making the wrong choice.

przed dokonaniem złego wyboru.

Let's face it: the way I wanted my tea

Taka jest prawda: herbata, którą chciałam

was inappropriate according to cultural standards,

była niezgodna z normami kulturowymi

and they were doing their best to help me save face.

i obsługa starała się, żebym nie straciła twarzy.

Americans tend to believe

Amerykanie wierzą,

that they've reached some sort of pinnacle

że osiągnęli szczyt w

in the way they practice choice.

sztuce wyboru.

They think that choice, as seen through the American lens

Uważają, że amerykański sposób postrzegania wyboru najlepiej

best fulfills an innate and universal

zaspokaja wrodzone i uniwersalne

desire for choice in all humans.

dla wszystkich ludzi pragnienie wolności wyboru.

Unfortunately,

Niestety ta wiara

these beliefs are based on assumptions

oparta jest na założeniach,

that don't always hold true

które nie zawsze są prawdziwe

in many countries, in many cultures.

dla wszystkich krajów i kultur.

At times they don't even hold true

Czasami nie sprawdzają się one

at America's own borders.

nawet w Ameryce.

I'd like to discuss some of these assumptions

Chciałabym opowiedzieć o niektórych założeniach

and the problems associated with them.

i związanych z nimi problemach.

As I do so, I hope you'll start thinking

Mam nadzieję, że zaczniecie myśleć

about some of your own assumptions

o Waszych założeniach i o tym

and how they were shaped by your backgrounds.

jak zostały one ukształtowane przez Wasze pochodzenia.

First assumption:

Pierwsze założenie:

if a choice affects you,

jeżeli wybór dotyczy Ciebie

then you should be the one to make it.

to Ty powinieneś podejmować decyzję.

This is the only way to ensure

To jedyny sposób, żeby twoje

that your preferences and interests

preferencje i interesy

will be most fully accounted for.

zostały jak najlepiej uwzględnione.

It is essential for success.

Jest to niezbędne, żeby osiągnąć sukces.

In America, the primary locus of choice

W Ameryce głównym źródłem wyboru

is the individual.

jest jednostka.

People must choose for themselves, sometimes sticking to their guns,

Ludzie sami dokonują wyboru, często obstając przy swoim

regardless of what other people want or recommend.

bez względu na życzenia lub rady innych.

It's called "being true to yourself."

Nazywamy to byciem wiernym sobie.

But do all individuals benefit

Ale czy każdy człowiek korzysta

from taking such an approach to choice?

z takiego podejścia do wyboru?

Mark Lepper and I did a series of studies

Razem z Markiem Lepper'em przeprowadziliśmy szereg badań,

in which we sought the answer to this very question.

które miały odpowiedzieć na to pytanie.

In one study,

W jednym z badań

which we ran in Japantown, San Francisco,

przeprowadzonym w Japantown w San Francisco

we brought seven- to nine-year-old Anglo- and Asian-American children

zaprosiliśmy grupę angloamerykańskich i azjatycko-amerykańskich dziewięciolatków

into the laboratory,

do naszej pracowni

and we divided them up into three groups.

i podzieliliśmy ich na 3 grupy.

The first group came in,

Kiedy pierwsza grupa weszła,

and they were greeted by Miss Smith,

została powitana przez Panią Smith,

who showed them six big piles of anagram puzzles.

która pokazała im 6 dużych stosów klocków do gry w anagramy.

The kids got to choose which pile of anagrams they would like to do,

Dzieci mogły wybrać, który stos klocków chcą zrobić.

and they even got to choose which marker

Mogły nawet wybrać, którym pisakiem

they would write their answers with.

będą zapisywać odpowiedzi.

When the second group of children came in,

Kiedy przyszła druga grupa dzieci

they were brought to the same room, shown the same anagrams,

zaprowadzono je do tej samej sali, pokazano te same klocki,

but this time Miss Smith told them

ale tym razem Pani Smith powiedziała im,

which anagrams to do

który stos wybrać

and which markers to write their answers with.

i którym markerem zapisywać odpowiedzi.

Now when the third group came in,

Kiedy przyszła trzecia grupa

they were told that their anagrams and their markers

powiedziano im, że ich anagramy i pisaki

had been chosen by their mothers.

zostały wybrane przez ich mamy.

(Laughter)

(Śmiech)

In reality,

W rzeczywistości

the kids who were told what to do,

dzieciom za które decydowały

whether by Miss Smith or their mothers,

Pani Smith czy ich mamy

were actually given the very same activity,

dano te same zadania,

which their counterparts in the first group

które ich koledzy z pierwszej grupy

had freely chosen.

sami wybrali.

With this procedure, we were able to ensure

Dzięki temu byliśmy pewni,

that the kids across the three groups

że dzieci we wszystkich trzech grupach

all did the same activity,

wykonywały to samo zadanie

making it easier for us to compare performance.

dzięki czemu było nam łatwiej porównać wyniki.

Such small differences in the way we administered the activity

Niewielkie różnice w sposobie udzielenia poleceń

yielded striking differences

wywołały uderzające różnice

in how well they performed.

w osiągniętych przez dzieci wynikach.

Anglo-Americans,

Angloamerykanie

they did two and a half times more anagrams

zrobili 2,5 raza więcej anagramów

when they got to choose them,

kiedy sami mogli je wybrać

as compared to when it was

niż kiedy zostały

chosen for them by Miss Smith or their mothers.

one wybrane przez Panią Smith czy ich mamy.

It didn't matter who did the choosing,

Nieważne, która z nich wybierała -

if the task was dictated by another,

jeżeli decydowała inna osoba

their performance suffered.

ich wyniki były gorsze.

In fact, some of the kids were visibly embarrassed

Co więcej, niektóre dzieci były zażenowane,

when they were told that their mothers had been consulted.

kiedy się dowiedziały, że poradzono się ich matek.

(Laughter)

(Śmiech)

One girl named Mary said,

Dziewczynka imieniem Mary powiedziała:

"You asked my mother?"

"Spytaliście mojej mamy?"

(Laughter)

(Śmiech)

In contrast,

Natomiast

Asian-American children

dzieci azjatyckiego pochodzenia

performed best when they believed

osiągały najlepsze wyniki,

their mothers had made the choice,

kiedy to ich mamy dokonywały wyboru,

second best when they chose for themselves,

gorsze kiedy same decydowały

and least well when it had been chosen by Miss Smith.

a najgorsze kiedy decyzję podejmowała Pani Smith.

A girl named Natsumi

Dziewczynka o imieniu Natsumi

even approached Miss Smith as she was leaving the room

wychodząc z sali podeszła do Pani Smith,

and tugged on her skirt and asked,

pociągnęła ją za spódnice i poprosiła:

"Could you please tell my mommy

"Czy może Pani powiedzieć mojej mamie,

I did it just like she said?"

że zrobiłam wszystko dokładnie tak jak kazała?"

The first-generation children were strongly influenced

Dzieci z pierwszego pokolenia były pod silnym wpływem

by their immigrant parents'

stosunku do wyboru

approach to choice.

swoich rodziców imigrantów.

For them, choice was not just a way

Dla nich wybór nie był sposobem

of defining and asserting

określania i manifestacji

their individuality,

swojej indywidualności

but a way to create community and harmony

ale sposobem na stworzenie więzi i harmoni

by deferring to the choices

poprzez zdanie się na wybór

of people whom they trusted and respected.

ludzi, którym ufają i których szanują.

If they had a concept of being true to one's self,

Gdyby mieli pojęcie bycia wiernym własnemu ja

then that self, most likely,

to to ja

[was] composed, not of an individual,

byłoby prawdopodobnie

but of a collective.

zbiorowe a nie indywidualne.

Success was just as much about pleasing key figures

Sukcesem było zarówno zadowolenie ważnych osób

as it was about satisfying

jak i zaspokojenie

one's own preferences.

własnych preferencji.

Or, you could say that

Można też powiedzieć,

the individual's preferences were shaped

że na preferencje danej osoby wpływały

by the preferences of specific others.

preferencje pewnych innych osób.

The assumption then that we do best

Założenie, że osiągamy najlepsze wyniki

when the individual self chooses

kiedy sami podejmujemy decyzję

only holds

jest prawdziwe

when that self

kiedy dana osoba

is clearly divided from others.

jest wyraźnie oddzielona od innych.

When, in contrast,

Natomiast kiedy

two or more individuals

dwie lub więcej osób

see their choices and their outcomes

postrzegają swoje wybory i ich konsekwencje

as intimately connected,

jako blisko związane

then they may amplify one another's success

wtedy mogą one zwiększyć swój sukces

by turning choosing

poprzez zamianę wyboru

into a collective act.

we wspólne działanie.

To insist that they choose independently

Zmuszanie do osobnego wyboru

might actually compromise

może negatywnie wpłynąć

both their performance

na wyniki obu osób

and their relationships.

i na ich wzajemne stosunki.

Yet that is exactly what

A jednak to dokładnie tego

the American paradigm demands.

wymaga amerykański model.

It leaves little room for interdependence

Nie uwzględnia on współzależności

or an acknowledgment of individual fallibility.

czy omylności jednostki.

It requires that everyone treat choice

Wymaga aby wszyscy traktowali wybór

as a private and self-defining act.

jako osobiste i samookreślające działanie.

People that have grown up in such a paradigm

Ludzie, którzy dorastali w takim modelu

might find it motivating,

mogą to uznać za motywujące.

but it is a mistake to assume

Ale błędem jest zakładanie,

that everyone thrives under the pressure

że wszystkim służy presja

of choosing alone.

samotnego wyboru.

The second assumption which informs the American view of choice

Drugim założeniem, które charakteryzuje amerykański sposób postrzegania wyboru

goes something like this.

brzmi mniej więcej tak.

The more choices you have,

Im więcej możliwości wyboru,

the more likely you are

tym większe prawdopodobieństwo,

to make the best choice.

że dokonasz właściwego.

So bring it on, Walmart, with 100,000 different products,

Więc niech żyje Walmart z 100 000 różnymi produktami,

and Amazon, with 27 million books

Amazon z 27 milionami książek,

and Match.com with -- what is it? --

i Match.com z - ile to już?-

15 million date possibilities now.

15 milionami potencjalnych partnerów.

You will surely find the perfect match.

Na pewno znajdziecie swój ideał.

Let's test this assumption

Sprawdźmy to założenie

by heading over to Eastern Europe.

na przykładzie Europy wschodniej.

Here, I interviewed people

Rozmawiałam tam z ludzmi

who were residents of formerly communist countries,

z byłych państw komunistycznych

who had all faced the challenge

którzy stanęli przed wyzwaniem

of transitioning to a more

przemiany w bardziej

democratic and capitalistic society.

demokratyczne i kapitalistyczne społeczeństwo.

One of the most interesting revelations

Do jednego z ciekawszych spostrzeżeń

came not from an answer to a question,

doszliśmy nie dzięki zadawaniu pytań,

but from a simple gesture of hospitality.

ale dzięki zwykłemu gestowi gościnności.

When the participants arrived for their interview,

Kiedy uczestnicy przybyli na rozmowę

I offered them a set of drinks:

zaoferowałam im zestaw napojów -

Coke, Diet Coke, Sprite --

Cola, dietetyczna Cola, Sprite...

seven, to be exact.

Wszystkich było 7.

During the very first session,

Podczas pierwszego spotkania,

which was run in Russia,

które odbyło się w Rosji

one of the participants made a comment

jeden z uczestników powiedział coś

that really caught me off guard.

co mnie naprawdę zaskoczyło.

"Oh, but it doesn't matter.

"Ależ to nie ma znaczenia.

It's all just soda. That's just one choice."

To wszystko to napoje gazowane. To tylko jeden wybór."

(Murmuring)

(Pomruk)

I was so struck by this comment that from then on,

Ten komentarz wywarł na mnie takie wrażenie,

I started to offer all the participants

że od tamtego momentu wszystkim uczestnikom oferowałam

those seven sodas,

te siedem napojów.

and I asked them, "How many choices are these?"

Pytałam ich: "Ile macie tutaj do wyboru?"

Again and again,

Niezmiennie postrzegali

they perceived these seven different sodas,

te siedem różnych napojów

not as seven choices, but as one choice:

nie jako siedem możliwości wyboru, ale jako jedną:

soda or no soda.

mieć albo nie mieć napój.

When I put out juice and water

Kiedy stawiałam sok i wodę

in addition to these seven sodas,

oprócz tych siedmiu napojów

now they perceived it as only three choices --

postrzegali to jako trzy możliwości wyboru -

juice, water and soda.

sok, woda i napój gazowany.

Compare this to the die-hard devotion of many Americans,

Porównajcie to do upartego przywiązania wielu Amerykanów

not just to a particular flavor of soda,

nie tylko do konkretnego smaku,

but to a particular brand.

ale nawet do konkretnej marki.

You know, research shows repeatedly

Badania nieustannie pokazują,

that we can't actually tell the difference

że nie jesteśmy w stanie

between Coke and Pepsi.

odróżnić Coli od Pepsi.

Of course, you and I know

Oczywiście wiemy wszyscy,

that Coke is the better choice.

że Cola jest lepsza.

(Laughter)

(Śmiech)

For modern Americans who are exposed

Dla współczesnych Amerykanów którzy doświadczają

to more options and more ads associated with options

więcej możliwości wyboru i reklam związanych z tymi możliwościami

than anyone else in the world,

niż ktokolwiek inny na świecie

choice is just as much about who they are

wybór nie zależy tylko od tego kim są,

as it is about what the product is.

ale również od tego jaki jest produkt.

Combine this with the assumption that more choices are always better,

Łącząc to z założeniem, że im więcej możliwości tym lepiej

and you have a group of people for whom every little difference matters

tworzy grupę ludzi dla których najdrobniejsza różnica ma znaczenie

and so every choice matters.

i każdy wybór jest ważny.

But for Eastern Europeans,

Ale dla mieszkańców Europy Wschodniej

the sudden availability of all these

nagłe pojawienie się tych wszystkich

consumer products on the marketplace was a deluge.

towarów na rynku było jak potop.

They were flooded with choice

Zostali zalani opcjami zanim zdąrzyli

before they could protest that they didn't know how to swim.

zaprotestować, że nie wiedzą jak pływać.

When asked, "What words and images

Zapytany "Jakie słowa i obrazy

do you associate with choice?"

wiążą się dla Ciebie z wyborem?"

Grzegorz from Warsaw said,

Grzegorz z Warszawy powiedział:

"Ah, for me it is fear.

"Dla mnie jest to strach.

There are some dilemmas you see.

Jestem w rozterce, co wybrać.

I am used to no choice."

Przywykłem do braku wyboru>"

Bohdan from Kiev said,

Bohdan z Kijowa na pytanie

in response to how he felt about

co sądzi o nowym rynku konsumenckim

the new consumer marketplace,

powiedział:

"It is too much.

"To zbyt wiele.

We do not need everything that is there."

Nie potrzebujemy wszystkiego, co się tam znajduje."

A sociologist from

Socjolog z

the Warsaw Survey Agency explained,

Warszawskiej Agencji Badań wyjaśnił:

"The older generation jumped from nothing

"Starsze pokolenie przeszło od niczego

to choice all around them.

do wszechobecnej możliwości wyboru.

They were never given a chance to learn

Nie mieli szansy nauczyć się

how to react."

jak zareagować."

And Tomasz, a young Polish man said,

Młody Polak o imieniu Tomasz powiedział:

"I don't need twenty kinds of chewing gum.

"Nie muszę mieć 20 rodzajów gumy do żucia do wyboru.

I don't mean to say that I want no choice,

Nie mówię, że chcę zrezygnować z możliwości wyboru,

but many of these choices are quite artificial."

ale wiele tych wyborów jest dosyć sztucznych."

In reality, many choices are between things

W rzeczywistości często wybieramy pomiędzy rzeczami,

that are not that much different.

które wcale się tak bardzo od siebie nie różnią.

The value of choice

Znaczenie wyboru

depends on our ability

zależy od naszej umiejętności

to perceive differences

w dostrzeganiu róznic

between the options.

pomiędzy różnymi opcjami.

Americans train their whole lives

Amerykanie całe życie uczą się

to play "spot the difference."

grać w "znajdź różnicę."

They practice this from such an early age

Zaczynają naukę tak wcześnie,

that they've come to believe that everyone

że są święcie przekonani,

must be born with this ability.

iż każdy rodzi się z tą umiejętnością.

In fact, though all humans share

Prawdę mówiąc, pomimo tego że wszyscy ludzie

a basic need and desire for choice,

odczuwają podstawową potrzebę wyboru

we don't all see choice in the same places

nie wszyscy dostrzegamy wybór w tych samych miejscach

or to the same extent.

czy do tego samego stopnia.

When someone can't see how one choice

Kiedy ktoś nie potrafi odróżnić

is unlike another,

jednej opcji od drugiej

or when there are too many choices to compare and contrast,

albo ma zbyt wiele możliwości do porównania

the process of choosing can be

proces wyboru może być

confusing and frustrating.

skomplikowany i frustrujący.

Instead of making better choices,

Zamiast dokonywać lepszych wyborów

we become overwhelmed by choice,

stajemy się nimi przytłoczeni,

sometimes even afraid of it.

czasami się ich nawet boimy.

Choice no longer offers opportunities,

Wybór przestaje oferować możliwości,

but imposes constraints.

a zamiast tego narzuca ograniczenia.

It's not a marker of liberation,

Nie jest symbolem wyzwolenia,

but of suffocation

ale zaduszenia

by meaningless minutiae.

przez nic nie znaczące szczegóły.

In other words,

Innymi słowy,

choice can develop into the very opposite

wybór może się przerodzić w całkowite przeciwieństwo

of everything it represents

wszystkiego co sobą reprezentuje

in America

w Ameryce,

when it is thrust upon those

jeżeli zostanie narzucony na

who are insufficiently prepared for it.

niewystarczająco przygotowanych ludzi.

But it is not only other people

Ale nie tylko ludzie

in other places

z innych krajów

that are feeling the pressure

odczuwają presję

of ever-increasing choice.

ciągle powiększających się możliwości wyboru.

Americans themselves are discovering

Sami Amerykanie odkrywają

that unlimited choice

że nieograniczony wybór

seems more attractive in theory

jest bardziej atrakcyjny w teorii

than in practice.

niż w praktyce.

We all have physical, mental

Wszyscy mamy fizyczne, umysłowe

and emotional (Laughter) limitations

i emocjonalne ograniczenia,

that make it impossible for us

które uniemożliwiają nam

to process every single choice we encounter,

przeanalizować każdą napotkaną przez nas możliwość wyboru,

even in the grocery store,

nawet w sklepie spożywczym

let alone over the course of our entire lives.

nie mówiąc już o całym życiu.

A number of my studies have shown

Pewna liczba moich badań wykazała,

that when you give people 10 or more options

że jeżeli ludzie moją 10 lub więcej opcji

when they're making a choice, they make poorer decisions,

do wyboru, to podejmują gorsze decyzje,

whether it be health care, investment,

niezależnie od tego czy chodzi o opiekę medyczną, inwestycje

other critical areas.

czy inne ważne sprawy.

Yet still, many of us believe

A mimo to wielu z nas wierzy

that we should make all our own choices

że sami powinniśmy podejmować decyzję

and seek out even more of them.

i szukają więcej sytuacji w których mogą to zrobić.

This brings me to the third,

Co sprowadza mnie do trzeciego

and perhaps most problematic, assumption:

i prawdopodobnie najbardziej skomplikowanego założenia:

"You must never

"Nigdy nie rezygnuj

say no to choice."

z prawa wyboru."

To examine this, let's go back to the U.S.

Żeby je przeanalizować powróćmy na grunt Stanów Zjednoczonych

and then hop across the pond to France.

a następnie przeskoczmy za ocean do Francji.

Right outside Chicago,

Niedaleko Chicago

a young couple, Susan and Daniel Mitchell,

młodej parze, Susan i Danielowi Michell

were about to have their first baby.

miało się urodzić pierwsze dziecko.

They'd already picked out a name for her,

Wybrali już dla niego imię,

Barbara, after her grandmother.

Barbara, po jej babci.

One night, when Susan was seven months pregnant,

Pewnej nocy, w siódmym miesiącu ciąży

she started to experience contractions

Susan zaczęła mieć skurcze

and was rushed to the emergency room.

więc niezwłocznie przewieziono ją na ostry dyżur.

The baby was delivered through a C-section,

Podczas porodu trzeba było zrobić cesarskie cięcie

but Barbara suffered cerebral anoxia,

ale Barbara ucierpiała z powodu

a loss of oxygen to the brain.

niedotlenienia mózgu.

Unable to breathe on her own,

Nie była w stanie sama oddychać,

she was put on a ventilator.

więc podłączono ją do respiratora.

Two days later,

Dwa dni później lekarze

the doctors gave the Mitchells

postawili przed Mitchell'ami

a choice:

wybór.

They could either remove Barbara

Mogli odłączyć Barbarę

off the life support,

od respiratora,

in which case she would die within a matter of hours,

w wyniku czego zmarłaby w ciągu kilku godzin

or they could keep her on life support,

albo mogli zostawić ją podłączoną.

in which case she might still die

W tym przypadku nadal mogła umrzeć

within a matter of days.

w przeciągu kilku dni.

If she survived, she would remain

Jeżeli by przeżyła pozostałaby

in a permanent vegetative state,

w trwałym wegetatywnym stanie,

never able to walk, talk

nigdy by nie chodziła, mówiła

or interact with others.

czy komunikowała się z innymi.

What do they do?

Co zdecydowali?

What do any parent do?

Co zdecydowałby jakikolwiek rodzic?

In a study I conducted

W badaniu które przeprowadziłam wraz z

with Simona Botti and Kristina Orfali,

Simoną Botti i Kristiną Orfali

American and French parents

rozmawialiśmy z amerykańskimi i francuskimi

were interviewed.

rodzicami.

They had all suffered

Wszyscy przeżyli

the same tragedy.

tą samą tragedię.

In all cases, the life support was removed,

W każdym przypadku odłączone

and the infants had died.

od respiratora dziecko zmarło.

But there was a big difference.

Była jednak jedna duża różnica.

In France, the doctors decided whether and when

We Francji to lekarze decydowali

the life support would be removed,

czy i kiedy odłączyć respirator,

while in the United States,

podczas gdy w Stanach

the final decision rested with the parents.

ostateczna decyzja należała do rodziców.

We wondered:

Zastanawialiśmy się

does this have an effect on how the parents

czy to ma wpływ na to jak rodzice

cope with the loss of their loved one?

radzą sobie ze stratą ukochanego maleństwa?

We found that it did.

Okazało się, że tak.

Even up to a year later,

Nawet rok później

American parents

amerykańscy rodzice

were more likely to express negative emotions,

częściej wyrażali negatywne emocje

as compared to their French counterparts.

niż ich francuskie odpowiedniki.

French parents were more likely to say things like,

Francuzi o wiele częściej mówili rzeczy typu:

"Noah was here for so little time,

"Noah był z Nami bardzo krótko,

but he taught us so much.

ale wiele Nas nauczył.

He gave us a new perspective on life."

Dzięki niemu inaczej spojrzeliśmy na życie."

American parents were more likely to say things like,

Amerykańscy rodzice częściej zastanawiali się,

"What if? What if?"

co by było gdyby.

Another parent complained,

Jeden z rodziców żalił się

"I feel as if they purposefully tortured me.

"Mam wrażenie, że celowo mnie torturowano.

How did they get me to do that?"

Jak mogli mnie do tego nakłonić?"

And another parent said,

Inny rodzic powiedział:

"I feel as if I've played a role

"Czuję się jakbym brał udział

in an execution."

w egzekucji."

But when the American parents were asked

Ale gdy amerykańskich rodziców zapytano

if they would rather have had

czy woleliby, żeby

the doctors make the decision,

to lekarze podjęli decyzję

they all said, "No."

wszyscy odpowiedzieli: "Nie."

They could not imagine

Nie byli w stanie sobie wyobrazić

turning that choice over to another,

że powierzają ten wybór komuś innemu,

even though having made that choice

nawet jeżeli później

made them feel trapped,

czuli się przez to uwięzieni,

guilty, angry.

winni, źli.

In a number of cases

W niektórych przypadkach

they were even clinically depressed.

popadali nawet w depresję kliniczną.

These parents could not contemplate

Ci rodzice nie przeszło przez myśl

giving up the choice,

zrezygnowanie z prawa wyboru,

because to do so would have gone contrary

ponieważ byłoby to sprzeczne

to everything they had been taught

ze wszystkim, czego byli uczeni

and everything they had come to believe

i w co uwierzyli

about the power

jeżeli chodzi o potęgę

and purpose of choice.

i znaczenie wyboru.

In her essay, "The White Album,"

W eseju pt. "Biały Album"

Joan Didion writes,

Joan Didion pisze

"We tell ourselves stories

"Opowiadamy sobie historyjki,

in order to live.

żeby żyć.

We interpret what we see,

Interpretujemy to, co widzimy,

select the most workable

wybieramy najbardziej wykonalną

of the multiple choices.

opcję w wielu.

We live entirely by the imposition

Żyjemy całkowicie poprzez narzucenie

of a narrative line

linii narracji

upon disparate images,

na sprzeczne obrazy,

by the idea with which we have learned to freeze

według wyobrażeń, dzięki którym nauczyliśmy się

the shifting phantasmagoria,

zatrzymywać w bezruchu zmieniającą się fantasmagorię,

which is our actual experience."

którą w rzeczywistości są nasze przeżycia."

The story Americans tell,

Opowieść, którą snują Amerykanie,

the story upon which

opowieść na której

the American dream depends,

opiera się amerykański sen

is the story of limitless choice.

to opowieść o nieograniczonych możliwościach.

This narrative

Ta historia

promises so much:

obiecuje tak wiele:

freedom, happiness,

wolność, szczęście,

success.

sukces.

It lays the world at your feet and says,

Rzuca każdemu świat do stóp i mówi:

"You can have anything, everything."

"Możesz mieć wszystko."

It's a great story,

To świetna opowieść,

and it's understandable why they would be reluctant

więc nic dziwnego, że jesteśmy tacy niechętni

to revise it.

aby ją zrewidować.

But when you take a close look,

Ale po bliższym spojrzeniu

you start to see the holes,

zauważamy, że są w niej dziury

and you start to see that the story

i że ta historia może

can be told in many other ways.

być opowiedziana na wiele sposobów.

Americans have so often tried to

Amerykanie często próbowali

disseminate their ideas of choice,

rozpowszechnić swoje pojęcie wyboru

believing that they will be, or ought to be,

wierząc, że będą a przynajmniej powinni być

welcomed with open hearts and minds.

powitania z otwartymi ramionami i umysłami.

But the history books and the daily news tell us

Ale książki od historii i codzienne wiadomości

it doesn't always work out that way.

pokazują, że nie zawsze tak jest.

The phantasmagoria,

Ta fantasmagoria,

the actual experience that we try to understand

rzeczywiste przeżycia, które staramy się zrozumieć

and organize through narrative,

i uporządkować za pomocą narracji

varies from place to place.

różnią się w zależności od miejsca.

No single narrative serves the needs

Nie ma takiej narracji która zaspokoiłaby

of everyone everywhere.

potrzeby wszystkich na świecie.

Moreover, Americans themselves

Co więcej, sami Amerykanie

could benefit from incorporating

mogliby zyskać na wprowadzeniu

new perspectives into their own narrative,

świeżego punktu widzenia do swojej narracji,

which has been driving their choices

która kierowała ich wyborami

for so long.

przez tak długi czas.

Robert Frost once said that,

Robert Frost powiedział kiedyś:

"It is poetry that is lost in translation."

"Poezja jest tym, co przepada w tłumaczeniu."

This suggests that

To sugeruje, że

whatever is beautiful and moving,

to co piękne i poruszające,

whatever gives us a new way to see,

co pozwala nam spojrzeć inaczej na świat,

cannot be communicated to those

nie może zostać przekazane

who speak a different language.

ludziom mówiącym innym językiem.

But Joseph Brodsky said that,

Ale Joseph Brodsky powiedział:

"It is poetry

Poezja jest tym,

that is gained in translation,"

co zyskujemy w tłumaczeniu"

suggesting that translation

sugerując, że tłumaczenie

can be a creative,

może być twórczym,

transformative act.

przekształcającym działaniem.

When it comes to choice,

W kwestii wyboru

we have far more to gain than to lose

mamy o wiele więcej do zyskania niż do stracenia

by engaging in the many

zajmując się wieloma

translations of the narratives.

tłumaczeniami narracji.

Instead of replacing

Zamiast wymieniać jedną historię

one story with another,

na drugą

we can learn from and revel in

możemy się uczyć i cieszyć się

the many versions that exist

wszystkimi wersjami, które już istnieją

and the many that have yet to be written.

i które jeszcze powstaną.

No matter where we're from

Nieważne skąd pochodzimy

and what your narrative is,

i jaka jest nasza historia,

we all have a responsibility

wszyscy mamy obowiązek

to open ourselves up to a wider array

otworzyć się na szersze

of what choice can do,

postrzeganie wyboru

and what it can represent.

i tego, co wybó reprezentuje.

And this does not lead to

To nie prowadzi do

a paralyzing moral relativism.

paraliżującego moralnego relatywizmu.

Rather, it teaches us when

Raczej uczy nas kiedy

and how to act.

i jak działać.

It brings us that much closer

Pomaga nam lepiej zrozumieć

to realizing the full potential of choice,

w pełni możliwości jakie daje wybór,

to inspiring the hope

wzbudzić nadzieję

and achieving the freedom

i osiągnąć wolność,

that choice promises

którą wybór nam obiecuje,

but doesn't always deliver.

ale nie zawsze dostarcza.

If we learn to speak to one another,

Jeżeli nauczymy się rozmawiać ze sobą,

albeit through translation,

nawet poprzez tłumaczenie

then we can begin to see choice

to wtedy zaczniemy widzieć wybór

in all its strangeness,

w całej jego osobliwości,

complexity

złożoności

and compelling beauty.

i trudnym do odparcia pięknie.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)

Bruno Giussani: Thank you.

Bruno Giussani: Dziękuję.

Sheena, there is a detail about your biography

Sheena, jest pewien szczegół twojej biografii

that we have not written in the program book.

o którym nie wspomnieliśmy w programie.

But by now it's evident to everyone in this room. You're blind.

Ale teraz jest oczywisty dla wszystkich na sali. Jesteś niewidoma.

And I guess one of the questions on everybody's mind is:

Pewnie jednym z pytań, które wszyscy chcieliby zadać jest:

How does that influence your study of choosing

Jak to wpływa na twoje badania dotyczące wyboru.

because that's an activity

ponieważ jest to czynność,

that for most people is associated with visual inputs

która większości ludzi kojarzy się z wizualnymi czynnikami

like aesthetics and color and so on?

takimi jak estetyka, kolor i tym podobne?

Sheena Iyengar: Well, it's funny that you should ask that

Sheena Iyengar: Cóż, zabawne że o to pytasz

because one of the things that's interesting about being blind

bo jednym z interesujących aspektów bycia niewidomym

is you actually get a different vantage point

jest inny punkt widzenia

when you observe the way

podczas obserwacji sposobu

sighted people make choices.

w jaki widzący ludzie podejmują decyzję.

And as you just mentioned, there's lots of choices out there

Jak właśnie wspomniałeś, wiele decyzji

that are very visual these days.

jest dzisiaj podejmowanych na podstawie wizualnych aspektów.

Yeah, I -- as you would expect --

Tak, jak zapewne się domyślasz

get pretty frustrated by choices

często jestem poirytowana decyzjami

like what nail polish to put on

typu jakim kolorem pomalować paznokcie,

because I have to rely on what other people suggest.

ponieważ muszę się wtedy opierać na sugestiach innych ludzi.

And I can't decide.

I nie mogę się zdecydować.

And so one time I was in a beauty salon,

A więc byłam kiedyś w salonie piękności

and I was trying to decide between two very light shades of pink.

i próbowałam wybrać pomiędzy dwoma odcieniami jasnego różu.

And one was called "Ballet Slippers."

Jeden nazywał się "Baletki"

And the other one was called "Adorable."

a drugi "Zachwycający".

(Laughter)

(Śmiech)

And so I asked these two ladies,

Więc zapytałam dwie kobiety o zdanie.

and the one lady told me, "Well, you should definitely wear 'Ballet Slippers.'"

Jedna powiedziała: "Cóż, zdecydowanie "Baletki".

"Well, what does it look like?"

"Dobrze, jak ten kolor wygląda?"

"Well, it's a very elegant shade of pink."

"Hmm, to taki elegancki odcień różu."

"Okay, great."

"Okej, super."

The other lady tells me to wear "Adorable."

Druga kobieta powiedziała, żebym wybrała "Zachwycający".

"What does it look like?"

"Jak ten kolor wygląda?"

"It's a glamorous shade of pink."

"To taki wytworny odcień różu."

And so I asked them, "Well, how do I tell them apart?

Więc zapytałam: "Jak odróżniacie jeden od drugiego?

What's different about them?"

Czym się różnią?"

And they said, "Well, one is elegant, the other one's glamorous."

Odpowiedziały: "Jeden jest elegancki, a drugi wytworny."

Okay, we got that.

Dobra, to już zrozumiałam.

And the only thing they had consensus on:

Tylko co do jednej rzeczy były zgodne:

well, if I could see them, I would

gdybym mogła je zobaczyć,

clearly be able to tell them apart.

na pewno byłabym w stanie je odróżnić.

(Laughter)

(Śmiech)

And what I wondered was whether they were being affected

A ja zastanowiłam się czy wpłynęła na nie

by the name or the content of the color,

nazwa czy barwa lakieru.

so I decided to do a little experiment.

Więc przeprowadziłam mały eksperyment.

So I brought these two bottles of nail polish into the laboratory,

Przyniosłam do laboratorium oba lakiery

and I stripped the labels off.

i odkleiłam od nich etykietki.

And I brought women into the laboratory,

Zaprosiłam do laboratorium grupę kobiet

and I asked them, "Which one would you pick?"

i zapytałam, który kolor by wybrały.

50 percent of the women accused me of playing a trick,

50 procent z nich oskarżyło mnie o użycie podstępu,

of putting the same color nail polish

o nalanie tego samego koloru

in both those bottles.

do obu buteleczek.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Oklaski)

At which point you start to wonder who the trick's really played on.

W tym momencie zaczęłam się zastanawiać, kto tak naprawdę pada ofiarą podstępu.

Now, of the women that could tell them apart,

Kobiety, które potrafiły je odróżnić,

when the labels were off, they picked "Adorable,"

w przypadku kiedy nie było etykietek wybierały "Zachwycający",

and when the labels were on,

kiedy etykietki były

they picked "Ballet Slippers."

wybierały "Baletki".

So as far as I can tell,

A więc o ile mi wiadomo,

a rose by any other name

to, co zwiemy różą pod inną nazwą

probably does look different

prawdopodobnie wygląda inaczej

and maybe even smells different.

i może nawet pachnie inaczej.

BG: Thank you. Sheena Iyengar. Thank you Sheena.

BG: Dziękuję. To była Sheena Iyengar. Dziękuję, Sheena.

(Applause)

(Oklaski)