A Darwinian theory of beauty | Denis Dutton

Vertaald door: Rik Delaet Nagekeken door: Els De Keyser

Delighted to be here

Leuk om hier te zijn

and to talk to you about a subject dear to my heart,

om met jullie te praten over een onderwerp

which is beauty.

dat mij na aan het hart ligt, namelijk schoonheid.

I do the philosophy of art, aesthetics,

Ik hou me bezig met de filosofie van kunst en esthetiek,

actually, for a living.

eigenlijk, als broodwinning.

I try to figure out intellectually,

Ik probeer filosofisch en

philosophically, psychologically,

psychologisch te begrijpen,

what the experience of beauty is,

wat de ervaring van schoonheid is,

what sensibly can be said about it

wat er verstandig over kan worden gezegd

and how people go off the rails in trying to understand it.

en hoe mensen de weg kwijtraken in het proberen te begrijpen.

Now this is an extremely complicated subject,

Nu is dit een uiterst gecompliceerd onderwerp,

in part because the things that we call beautiful

deels omdat de dingen die we mooi noemen

are so different.

zo verschillend zijn.

I mean just think of the sheer variety --

Denk maar aan de enorme verscheidenheid -

a baby's face,

een kindergezichtje,

Berlioz's "Harold in Italy,"

Berlioz' "Harold in Italië",

movies like "The Wizard of Oz"

films als "The Wizard of Oz",

or the plays of Chekhov,

of de toneelstukken van Tsjechov,

a central California landscape,

een Centraal Californisch landschap,

a Hokusai view of Mt. Fuji,

een zicht op de Fuji-berg van Hokusai,

"Der Rosenkavalier,"

"Der Rosenkavalier",

a stunning match-winning goal

een prachtig wedstrijdwinnend doelpunt

in a World Cup soccer match,

in een wereldbekerwedstrijd,

Van Gogh's "Starry Night,"

Van Gogh's "Sterrennacht",

a Jane Austen novel,

een roman van Jane Austen,

Fred Astaire dancing across the screen.

Fred Astaire dansend over het scherm.

This brief list includes human beings,

Deze korte lijst omvat mensen,

natural landforms,

natuurlijke terreinvormen,

works of art and skilled human actions.

kunstwerken en kunstig menselijk handelen.

An account that explains the presence of beauty

Een uitleg geven die de aanwezigheid van schoonheid

in everything on this list

in alles op deze lijst verklaart

is not going to be easy.

zal niet eenvoudig zijn.

I can, however, give you at least a taste

Ik kan jullie echter tenminste een voorproefje geven

of what I regard

van wat ik beschouw

as the most powerful theory of beauty

als de meest krachtige theorie van schoonheid

we yet have.

die wij totnogtoe hebben.

And we get it not from a philosopher of art,

En we krijgen ze dit keer niet van een kunstfilosoof

not from a postmodern art theorist

noch van een postmoderne kunsttheoreticus

or a bigwig art critic.

of een vooraanstaand kunstcriticus.

No, this theory

Nee, deze theorie

comes from an expert

komt van een deskundige

on barnacles and worms and pigeon breeding,

in zeepokken, wormen en duiven fokken.

and you know who I mean:

En jullie weten wie ik bedoel -

Charles Darwin.

Charles Darwin.

Of course, a lot of people think they already know

Natuurlijk, veel mensen denken dat ze

the proper answer to the question,

het goede antwoord op de vraag

"What is beauty?"

"Wat is schoonheid?" al weten.

It's in the eye of the beholder.

Ze ligt in het oog van de toeschouwer.

It's whatever moves you personally.

Het is wat je persoonlijk beweegt.

Or, as some people,

Of, zoals sommige mensen -

especially academics prefer,

met name academici - verkiezen,

beauty is in the culturally conditioned

schoonheid ligt in het cultureel geconditioneerde

eye of the beholder.

oog van de toeschouwer.

People agree that paintings or movies or music

Mensen zijn het erover eens dat schilderijen,

are beautiful

films of muziek mooi zijn omdat hun culturen

because their cultures determine a uniformity of aesthetic taste.

de uniformiteit van de esthetische smaak bepalen.

Taste for both natural beauty and for the arts

Smaak voor zowel natuurlijke schoonheid

travel across cultures

en de kunsten overbrugt

with great ease.

de culturen met groot gemak.

Beethoven is adored in Japan.

Beethoven wordt aanbeden in Japan.

Peruvians love Japanese woodblock prints.

Peruanen houden van Japanse houtsneden.

Inca sculptures are regarded as treasures

Inca-sculpturen worden als schatten beschouwd

in British museums,

in Britse musea,

while Shakespeare is translated

terwijl Shakespeare is vertaald

into every major language of the Earth.

in elke grote taal van de aarde.

Or just think about American jazz

Of denk maar aan Amerikaanse jazz

or American movies --

of Amerikaanse films -

they go everywhere.

je vindt ze overal.

There are many differences among the arts,

Er zijn veel verschillen tussen de kunsten,

but there are also universal,

maar er zijn ook universele,

cross-cultural aesthetic pleasures

cross-culturele esthetische genoegens

and values.

en waarden.

How can we explain

Hoe kunnen we deze

this universality?

universaliteit verklaren?

The best answer lies in trying to reconstruct

Het beste antwoord ligt in het proberen

a Darwinian evolutionary history

de darwinistische evolutionaire geschiedenis

of our artistic and aesthetic tastes.

van onze artistieke en esthetische smaak te reconstrueren.

We need to reverse-engineer

We moeten proberen te achterhalen hoe onze huidige

our present artistic tastes and preferences

artistieke smaak en voorkeuren zich hebben ontwikkeld

and explain how they came

en uitleggen hoe ze zo

to be engraved in our minds

in onze geesten werden vastgelegd.

by the actions of both our prehistoric,

Door de acties van zowel onze prehistorische,

largely pleistocene environments,

grotendeels Pleistocene omgevingen,

where we became fully human,

waar we volledig mens werden,

but also by the social situations

maar ook door de sociale situaties

in which we evolved.

waarin we evolueerden.

This reverse engineering

Deze 'reverse engineering'

can also enlist help

kan ook een beroep doen op de hulp

from the human record

van het menselijk archief

preserved in prehistory.

bewaard in de prehistorie.

I mean fossils, cave paintings and so forth.

Ik bedoel fossielen, grotschilderingen enzovoort.

And it should take into account

En we moeten rekening houden met

what we know of the aesthetic interests

wat we weten van de esthetische interesses

of isolated hunter-gatherer bands

van geïsoleerde groepen van jager-verzamelaars

that survived into the 19th and the 20th centuries.

die overleefden tot in de 19e en 20e eeuw.

Now, I personally

Ik heb persoonlijk

have no doubt whatsoever

niet de minste twijfel

that the experience of beauty,

dat de ervaring van schoonheid,

with its emotional intensity and pleasure,

met haar emotionele intensiteit en genot,

belongs to our evolved human psychology.

behoort tot onze geëvolueerde menselijke psychologie.

The experience of beauty is one component

De ervaring van schoonheid is een onderdeel

in a whole series of Darwinian adaptations.

in een hele reeks van Darwinistische aanpassingen.

Beauty is an adaptive effect,

Schoonheid is een adaptief gevolg,

which we extend

dat we uitbreiden

and intensify

en intensifiëren

in the creation and enjoyment

in het creëren en het genieten

of works of art and entertainment.

van werken van kunst en vermaak.

As many of you will know,

Zoals velen van jullie wel zullen weten,

evolution operates by two main primary mechanisms.

werkt evolutie middels twee belangrijke primaire mechanismen.

The first of these is natural selection --

De eerste hiervan is natuurlijke selectie -

that's random mutation and selective retention --

dat is een willekeurige mutatie en selectief behoud -

along with our basic anatomy and physiology --

samen met onze anatomie en fysiologie -

the evolution of the pancreas or the eye or the fingernails.

zoals de evolutie van de alvleesklier of het oog of de vingernagels.

Natural selection also explains

Natuurlijke selectie verklaart ook

many basic revulsions,

waarom we van bepaalde zaken walgen

such as the horrid smell of rotting meat,

zoals de vreselijke geur van rottend vlees,

or fears, such as the fear of snakes

of angsten, zoals de angst voor slangen

or standing close to the edge of a cliff.

of dicht bij de rand van een klif staan.

Natural selection also explains pleasures --

Natuurlijke selectie verklaart ook genoegens -

sexual pleasure,

seksueel genot,

our liking for sweet, fat and proteins,

onze voorliefde voor zoet, vet en eiwitten,

which in turn explains a lot of popular foods,

wat op zijn beurt weer al die populaire voedingsmiddelen verklaart,

from ripe fruits through chocolate malts

van rijpe vruchten en chocolade

and barbecued ribs.

tot barbecue-ribben.

The other great principle of evolution

Het andere grote principe van de evolutie

is sexual selection,

is de seksuele selectie,

and it operates very differently.

die heel anders werkt.

The peacock's magnificent tail

De prachtige staart van de pauw

is the most famous example of this.

is daar het meest bekende voorbeeld van.

It did not evolve for natural survival.

Die evolueerde niet voor het natuurlijke overleven.

In fact, it goes against natural survival.

In feite gaat die tegen de natuurlijke overleving in.

No, the peacock's tail

Nee, de pauwenstaart is

results from the mating choices

het resultaat van de paringkeuzes

made by peahens.

van pauwinnen.

It's quite a familiar story.

Het is een nogal bekend verhaal.

It's women who actually push history forward.

Het zijn vrouwen die de geschiedenis richting geven.

Darwin himself, by the way,

Darwin zelf had er geen twijfels over

had no doubts that the peacock's tail

dat de pauwenstaart

was beautiful in the eyes of the peahen.

mooi was in de ogen van de pauwin.

He actually used that word.

Hij gebruikte letterlijk dat woord.

Now, keeping these ideas firmly in mind,

Met deze ideeën stevig in het achterhoofd,

we can say that the experience of beauty

kunnen we zeggen dat de ervaring van schoonheid

is one of the ways that evolution has

een van de manieren is waarop de evolutie zorgt

of arousing and sustaining

voor het opwekken en in stand houden van

interest or fascination,

interesse of fascinatie,

even obsession,

zelfs obsessie,

in order to encourage us

om ons aan te moedigen

toward making the most adaptive decisions

de meest adaptieve beslissingen

for survival and reproduction.

voor overleving en voortplanting te nemen.

Beauty is nature's way

Schoonheid is de manier waarop de natuur

of acting at a distance,

op afstand te werkt,

so to speak.

bij wijze van spreken.

I mean, you can't expect to eat

Ik bedoel, jullie kunt niet verwachten dat

an adaptively beneficial landscape.

je een adaptief voordelig landschap kan eten.

It would hardly do to eat your baby

En ook niet je baby

or your lover.

of je geliefde.

So evolution's trick

Dus de evolutionaire truc bestaat erin

is to make them beautiful,

om ze mooi te maken,

to have them exert a kind of magnetism

om ze een soort van magnetisme te laten uitoefenen

to give you the pleasure of simply looking at them.

waardoor het alleen al een genot is naar hen te kijken.

Consider briefly an important source of aesthetic pleasure,

Denk even aan een belangrijke bron van esthetisch plezier,

the magnetic pull

de magnetische aantrekkingskracht

of beautiful landscapes.

van mooie landschappen.

People in very different cultures

Mensen in zeer verschillende culturen

all over the world

over de hele wereld hebben

tend to like a particular kind of landscape,

de neiging om te houden van een bepaald soort landschap,

a landscape that just happens to be similar

een landschap dat toevallig gelijkt

to the pleistocene savannas where we evolved.

op de Pleistocene savannes waarin we zijn geëvolueerd.

This landscape shows up today

Dit landschap vind je vandaag nog

on calendars, on postcards,

op kalenders, kaarten,

in the design of golf courses and public parks

in het ontwerp van golfbanen en openbare parken

and in gold-framed pictures

en in de in goud ingelijste foto's

that hang in living rooms

die in huiskamers

from New York to New Zealand.

van New York tot Nieuw-Zeeland hangen.

It's a kind of Hudson River school landscape

Het is een soort van Hudson River School-landschap

featuring open spaces

met open ruimten

of low grasses

van lage grassen

interspersed with copses of trees.

afgewisseld met bosjes van bomen.

The trees, by the way, are often preferred

De bomen, tussen haakjes, zien we het liefst

if they fork near the ground,

met takken tot dicht bij de grond,

that is to say, if they're trees you could scramble up

dat wil zeggen, dat je er makkelijk kon inklimmen

if you were in a tight fix.

in een noodsituatie.

The landscape shows the presence

Het landschap toont de aanwezigheid

of water directly in view,

van rechtstreeks zichtbaar water,

or evidence of water in a bluish distance,

of een teken van water in de blauwachtige verte,

indications of animal or bird life

aanduidingen van dierlijk leven

as well as diverse greenery

evenals diverse soorten groen

and finally -- get this --

en ten slotte - let op -

a path

een pad

or a road,

of een weg,

perhaps a riverbank or a shoreline,

misschien een rivieroever of een kustlijn,

that extends into the distance,

die zich uitstrekt in de verte,

almost inviting you to follow it.

en je bijna uitnodigt om het te volgen.

This landscape type is regarded as beautiful,

Dit soort landschap wordt mooi gevonden,

even by people in countries

zelfs door mensen in landen

that don't have it.

waar het niet voorkomt.

The ideal savanna landscape

Het ideale savannelandschap

is one of the clearest examples

is een van de duidelijkste voorbeelden

where human beings everywhere

waar mensen van overal

find beauty

schoonheid vinden

in similar visual experience.

in een vergelijkbare visuele ervaring.

But, someone might argue,

Maar, zou iemand kunnen beweren,

that's natural beauty.

dat is natuurlijke schoonheid.

How about artistic beauty?

Hoe zit het met artistieke schoonheid?

Isn't that exhaustively cultural?

Is dat niet volledig cultureel bepaald?

No, I don't think it is.

Ik denk het niet.

And once again, I'd like to look back to prehistory

En nogmaals wil ik terug kijken naar de prehistorie

to say something about it.

om er iets over te zeggen.

It is widely assumed

Het wordt algemeen aangenomen

that the earliest human artworks

dat de vroegste menselijke kunstwerken

are the stupendously skillful cave paintings

de verbazend bekwame grotschilderingen zijn

that we all know from Lascaux

die we allemaal kennen van Lascaux

and Chauvet.

en Chauvet.

Chauvet caves

De grotten van Chauvet

are about 32,000 years old,

zijn ongeveer 32.000 jaar oud,

along with a few small, realistic sculptures

evenals een paar kleine, realistische beelden

of women and animals from the same period.

van vrouwen en dieren uit dezelfde periode.

But artistic and decorative skills

Maar artistieke en decoratieve vaardigheden

are actually much older than that.

zijn eigenlijk veel ouder dan dat.

Beautiful shell necklaces

Mooie halssnoeren van schelpen

that look like something you'd see at an arts and crafts fair,

die eruit zien als iets wat je zou vinden bij een ambachtenbeurs.

as well as ochre body paint,

Ook oker bodypaint,

have been found

van ongeveer 100.000 jaar

from around 100,000 years ago.

geleden is gevonden.

But the most intriguing prehistoric artifacts

Maar de meest intrigerende prehistorische artefacten

are older even than this.

zijn nog ouder dan dit.

I have in mind

Ik denk aan

the so-called Acheulian hand axes.

de zogenaamde Acheuliaanse vuistbijlen.

The oldest stone tools are choppers

De oudste stenen werktuigen zijn hakkers

from the Olduvai Gorge in East Africa.

uit de Olduvaikloof in Oost-Afrika.

They go back about two-and-a-half-million years.

Ze gaan ongeveer tot twee en een half miljoen jaar terug.

These crude tools

Deze ruwe gereedschappen

were around for thousands of centuries,

waren duizenden eeuwen lang te vinden,

until around 1.4 million years ago

tot ongeveer 1,4 miljoen jaar geleden

when Homo erectus

toen Homo erectus

started shaping

begon met het vormgeven

single, thin stone blades,

van losse, dunne stenen messen,

sometimes rounded ovals,

soms afgeronde ovalen,

but often in what are to our eyes

maar die vaak voor onze ogen,

an arresting, symmetrical pointed leaf

een boeiend, symmetrisch blad

or teardrop form.

in druppelvorm vertoonden.

These Acheulian hand axes --

Deze Acheuliaanse vuistbijlen -

they're named after St. Acheul in France,

ze zijn vernoemd naar Saint-Acheul in Frankrijk,

where finds were made in 19th century --

waar ze in de 19de eeuw werden gevonden -

have been unearthed in their thousands,

zijn met duizenden opgegraven,

scattered across Asia, Europe and Africa,

verspreid over Azië, Europa en Afrika,

almost everywhere Homo erectus

bijna overal waar Homo erectus

and Homo ergaster roamed.

en Homo ergaster rondzwierven.

Now, the sheer numbers of these hand axes

Nu, de enorme aantallen van deze vuistbijlen

shows that they can't have been made

wijzen erop dat ze niet werden gemaakt

for butchering animals.

voor het slachten van dieren.

And the plot really thickens when you realize

En nog meer evidentie voor deze stelling is

that, unlike other pleistocene tools,

dat, in tegenstelling tot andere Pleistocene werktuigen,

the hand axes often exhibit

deze handbijlen vaak

no evidence of wear

geen tekenen van slijtage vertonen

on their delicate blade edges.

op hun tere scherpe kanten.

And some, in any event, are too big

En sommige zijn in elk geval te groot

to use for butchery.

om te gebruiken voor de slagerij.

Their symmetry, their attractive materials

Hun symmetrie, hun aantrekkelijke materialen

and, above all,

en, bovenal,

their meticulous workmanship

hun zorgvuldige afwerking

are simply quite beautiful

zijn gewoon heel mooi

to our eyes, even today.

voor onze ogen, zelfs vandaag de dag.

So what were these ancient --

Dus waar dienden deze oude -

I mean, they're ancient, they're foreign,

ik bedoel, ze zijn oud en vreemd,

but they're at the same time

maar ze zijn tegelijkertijd op de

somehow familiar.

een of andere manier vertrouwd -

What were these artifacts for?

waar dienden deze artefacten voor?

The best available answer

Het best beschikbare antwoord

is that they were literally

is dat ze letterlijk

the earliest known works of art,

de vroegst bekende kunstwerken zijn,

practical tools transformed

praktische hulpmiddelen getransformeerd

into captivating aesthetic objects,

tot boeiende esthetische objecten,

contemplated both for their elegant shape

in aanzien om zowel hun elegante vorm

and their virtuoso craftsmanship.

als hun virtuoze vakmanschap.

Hand axes mark

Vuistbijlen bakenen

an evolutionary advance in human history --

een evolutionaire vooruitgang in de menselijke geschiedenis af-

tools fashioned to function

hulpmiddelen gemaakt om te dienen voor

as what Darwinians call "fitness signals" --

wat Darwinisten 'fitnesssignalen' noemen -

that is to say, displays

dat wil zeggen, sierstukken,

that are performances

om te pronken

like the peacock's tail,

zoals de pauw met zijn staart,

except that, unlike hair and feathers,

met dien verstande dat, in tegenstelling tot haren en veren,

the hand axes are consciously

de vuistbijlen bewust

cleverly crafted.

zijn ontworpen.

Competently made hand axes

Competent gemaakt vuistbijlen

indicated desirable personal qualities --

duidden op wenselijke persoonlijke kwaliteiten-

intelligence, fine motor control,

intelligentie, fijne motoriek,

planning ability,

het vermogen om te plannen,

conscientiousness

nauwgezetheid

and sometimes access to rare materials.

en soms de toegang tot zeldzame materialen.

Over tens of thousands of generations,

Meer dan tienduizenden generaties lang,

such skills increased the status

verhoogden dergelijke vaardigheden de status

of those who displayed them

van degenen die hen tentoonspreidden

and gained a reproductive advantage

en zo een reproductief voordeel kregen

over the less capable.

over de minder vaardigen.

You know, it's an old line,

Het is een oud trucje,

but it has been shown to work --

maar het is aangetoond dat het werkt -

"Why don't you come up to my cave, so I can show you my hand axes?"

"Kom eens naar mijn grot, dan kan ik je mijn vuistbijlen laten zien."

(Laughter)

(Gelach)

Except, of course, what's interesting about this

Behalve, natuurlijk, wat er nog interessant aan is,

is that we can't be sure how that idea was conveyed,

is dat we niet zeker weten hoe dat idee werd overgebracht,

because the Homo erectus

omdat Homo erectus

that made these objects

die deze objecten maakte

did not have language.

niet over taal beschikte.

It's hard to grasp,

Het is moeilijk te begrijpen,

but it's an incredible fact.

maar het is een ongelooflijk feit.

This object was made

Dit object is gemaakt

by a hominid ancestor,

door een hominide voorvader -

Homo erectus or Homo ergaster,

Homo erectus of Homo ergaster -

between 50,000 and 100,000 years

50 tot 100.000 jaar geleden

before language.

voordat taal zich had ontwikkeld.

Stretching over a million years,

Zich uitstrekkend over een miljoen jaar,

the hand axe tradition

is de vuistbijl traditie

is the longest artistic tradition

de langste artistieke traditie

in human and proto-human history.

in de menselijke en voormenselijke geschiedenis.

By the end of the hand axe epic, Homo sapiens --

Tegen het einde van het vuistbijltijdperk, vond Homo sapiens -

as they were then called, finally --

zoals ze vanaf toen werden genoemd, eindelijk -

were doubtless finding new ways

ongetwijfeld nieuwe manieren

to amuse and amaze each other

om elkaar te vermaken en te verbazen

by, who knows, telling jokes,

door, wie weet, het vertellen van moppen,

storytelling, dancing, or hairstyling.

verhalen, dansen of haartooi.

Yes, hairstyling -- I insist on that.

Ja, haartooi - daar druk ik op.

For us moderns,

Voor ons moderne mensen,

virtuoso technique

worden virtuoze technieken

is used to create imaginary worlds

gebruikt om imaginaire werelden te creëren

in fiction and in movies,

in fictie en in films,

to express intense emotions

om intense emoties te uiten

with music, painting and dance.

met muziek, schilderkunst en dans.

But still,

Maar toch,

one fundamental trait

een fundamentele eigenschap

of the ancestral personality persists

van de voorouderlijke persoonlijkheid blijft bestaan

in our aesthetic cravings:

in ons esthetische hunkeren:

the beauty we find

de schoonheid die we vinden

in skilled performances.

in kunstige voorstellingen.

From Lascaux to the Louvre

Van Lascaux en het Louvre

to Carnegie Hall,

tot Carnegie Hall,

human beings

hebben mensen

have a permanent innate taste

een permanente ingeboren smaak

for virtuoso displays in the arts.

voor het virtuoze tentoonspreiden van kunst.

We find beauty

Wij vinden schoonheid

in something done well.

in iets dat goed werd gedaan.

So the next time you pass a jewelry shop window

Dus de volgende keer dat je in de etalage van een juwelier

displaying a beautifully cut

een mooi gesneden

teardrop-shaped stone,

traanvormige steen ziet,

don't be so sure

wees er dan niet zo zeker van

it's just your culture telling you

dat het alleen maar je cultuur is die je vertelt

that that sparkling jewel is beautiful.

dat dit fonkelende juweel mooi is.

Your distant ancestors loved that shape

Je verre voorouders hielden van die vorm

and found beauty in the skill needed to make it,

en vonden schoonheid in de vaardigheden die nodig zijn om het te maken,

even before

zelfs voordat

they could put their love into words.

ze hun liefde konden verwoorden.

Is beauty in the eye of the beholder?

Zit schoonheid in het oog van de toeschouwer?

No, it's deep in our minds.

Nee, ze zit diep in onze geest.

It's a gift handed down from the intelligent skills

Het is een geschenk, doorgegeven vanuit de intelligente vaardigheden

and rich emotional lives

en het rijke gevoelsleven

of our most ancient ancestors.

van onze oudste voorouders.

Our powerful reaction to images,

Onze krachtige reactie op beelden,

to the expression of emotion in art,

op de expressie van emotie in de kunst,

to the beauty of music, to the night sky,

op de schoonheid van muziek en op de nachtelijke hemel,

will be with us and our descendants

zal ons en onze nakomelingen bijblijven

for as long as the human race exists.

zolang als de mensheid zal bestaan.

Thank you.

Dank je.

(Applause)

(Applaus)