A Darwinian theory of beauty | Denis Dutton

Translator: YSLU MA translators 2010-2012 Reviewer: Lily Tsarukyan

Delighted to be here

Ուրախ եմ գտնվել այստեղ

and to talk to you about a subject dear to my heart,

և խոսել ձեզ հետ մի թեմայի` գեղեցկության շուրջ,

which is beauty.

որը շատ հոգեհարազատ է ինձ:

I do the philosophy of art, aesthetics,

Իրականում ես զբաղվում եմ արվեստի, գեղագիտության փիլիսոփայությամբ

actually, for a living.

դրամ վաստակելու համար:

I try to figure out intellectually,

Ես փորձում եմ բանականորեն,

philosophically, psychologically,

փիլիսոփայորեն, հոգեբանորեն պարզել`

what the experience of beauty is,

որն է գեղեցկության էությունը,

what sensibly can be said about it

ինչ խելամիտ բան կարելի է ասել դրա վերաբերյալ

and how people go off the rails in trying to understand it.

և ինչպես են մարդիկ դառնում անկառավարելի` փորձելով հասկանալ դրա էությունը:

Now this is an extremely complicated subject,

Հիմա դա ծայրահեղ բարդ թեմա է համարվում,

in part because the things that we call beautiful

մասնավորապես այն պատճառով, որ այն բաները, ինչ մենք գեղեցիկ ենք անվանում

are so different.

շատ տարբեր են:

I mean just think of the sheer variety --

Ես ի նկատի ունեմ պատկերացրեք ակնհայտ զանազանությունը`

a baby's face,

մի երեխայի դեմք,

Berlioz's "Harold in Italy,"

Բերլիոզի <<Հարոլդն Իտալիայում>> սիմֆոնիան,

movies like "The Wizard of Oz"

այնպիսի ֆիլմեր, ինչպիսին են, օրինակ, <<Կախարդը Օզից>>

or the plays of Chekhov,

կամ Չեխովի պիեսները,

a central California landscape,

կենտրոնական Կալիֆորնիայի բնապատկերը,

a Hokusai view of Mt. Fuji,

Հոկուսայի` Ֆյուջի սարի տեսարանը,

"Der Rosenkavalier,"

<<Վարդերի ասպետը>>,

a stunning match-winning goal

աշխարհի ֆուտբոլի առաջնության

in a World Cup soccer match,

ցնցող հաղթական գոլը,

Van Gogh's "Starry Night,"

Վան Գոգի <<Աստղազարդ գիշեր>>-ը

a Jane Austen novel,

Ջեյն Օսթինի վեպերից մեկը,

Fred Astaire dancing across the screen.

էկրանին պարող Ֆրեդ Ասթերին:

This brief list includes human beings,

Այս համառոտ ցանկը ներառում է մարդկանց,

natural landforms,

լանդշաֆտներ,

works of art and skilled human actions.

արվեստի գործեր և հմուտ մարդկանց ստեղծագործություններ:

An account that explains the presence of beauty

Այն հիմնավորումը, որը պարզաբանում է գեղեցկության առկայությունը

in everything on this list

այս ցուցակում թվարկվածների մեջ

is not going to be easy.

այքան էլ հեշտ չի լինելու անել:

I can, however, give you at least a taste

Այնուամենայնիվ, ես կարող եմ ձեզ տալ գեղեցկության տեսության առնվազն մեկ նմուշ,

of what I regard

որն իմ կարծիքով

as the most powerful theory of beauty

մինչ օրս եղած

we yet have.

ամենահզոր տեսություններից է:

And we get it not from a philosopher of art,

Եվ դա մեզ է հասել ոչ թե արվեստի փիլիսոփայից,

not from a postmodern art theorist

հետմոդեռնիստական շրջանի արվեստի տեսաբանից

or a bigwig art critic.

կամ արվեստի ազդեցիկ քննադատից:

No, this theory

Ոչ, այս տեսությունը

comes from an expert

մեզ է հասել

on barnacles and worms and pigeon breeding,

խեցգետնակերպերի, որդերի ու աղավնիների ուսումնասիրությամբ զբաղվող փորձագետից,

and you know who I mean:

և դուք գիտեք` ես ում նկատի ունեմ`

Charles Darwin.

Չարլզ Դարվինին:

Of course, a lot of people think they already know

Անշուշտ, շատ մարդիկ կարծում են, թե արդեն գիտեն

the proper answer to the question,

<<Ի՞նչ է գեղեցկությունը>> հարցի

"What is beauty?"

ճշգրիտ պատասխանը:

It's in the eye of the beholder.

Պատասխանն ականատեսի աչքերում է:

It's whatever moves you personally.

Դա այն է, ինչ ազդում է անձամբ ձեզ վրա:

Or, as some people,

Կամ, ինչպես որոշ մարդիկ,

especially academics prefer,

հատկապես գիտնականներն են նախընտրում,

beauty is in the culturally conditioned

մշակութային առումով

eye of the beholder.

գեղեցկությունը գտնվում է ականատեսի աչքերում:

People agree that paintings or movies or music

Մարդիկ համաձայնվում են այն բանի հետ, որ նկարները, ֆիլմերը կամ երաժշտությունը

are beautiful

գեղեցիկ են,

because their cultures determine a uniformity of aesthetic taste.

որովհետև նրանց մշակույթները սահմանում են գեղագիտական ճաշակի միօրինակությունը:

Taste for both natural beauty and for the arts

Բնական գեղեցկության և արվեստի բոլոր ճյուղերի նկատմամբ ճաշակը

travel across cultures

մշակույթից մշակույթ է անցնում

with great ease.

անասելի հեշտությամբ:

Beethoven is adored in Japan.

Բեթհովենին երկրպագում են Ճապոնիայում:

Peruvians love Japanese woodblock prints.

Պերուացիները սիրում են ճապոնական բատիկան:

Inca sculptures are regarded as treasures

Ինկա քանդակագործությունները բրիտանական թանգարաններում

in British museums,

գանձ են համարվում,

while Shakespeare is translated

մինչդեռ Շեքսպիրը թարգմանվում է

into every major language of the Earth.

աշխարհի ամենատարածված լեզուներով:

Or just think about American jazz

Կամ պարզապես պատկերացրեք ամերիկյան ջազը

or American movies --

կամ ամերիկյան ֆիլմերը.

they go everywhere.

դրանք լսվում և դիտվում են ամենուր:

There are many differences among the arts,

Արվեստների միջև բազմաթիվ տարբերություններ կան,

but there are also universal,

բայց կան նաև համընդհանուր,

cross-cultural aesthetic pleasures

միջմշակութային գեղագիտական հաճույքներ

and values.

և արժեքներ:

How can we explain

Ինչպե՞ս կարող ենք բացատրել

this universality?

այդ համընդհանրությունը:

The best answer lies in trying to reconstruct

Լավագույն պատասխանը կայանում է

a Darwinian evolutionary history

մեր գեղարվեստական և գեղագիտական ճաշակների

of our artistic and aesthetic tastes.

դարվինյան էվոլյուցիոն պատմությունը վերանայել փորձելու մեջ:

We need to reverse-engineer

Մենք պետք է վերանայենք

our present artistic tastes and preferences

մեր ներկա գեղարվեստական ճաշակները և նախասիրությունները

and explain how they came

և բացատրենք՝ ինպես են դրանք մնացել

to be engraved in our minds

մեր ուղեղներում

by the actions of both our prehistoric,

մեր նախապատմական

largely pleistocene environments,

և հիմնականում քարե դարի

where we became fully human,

(երբ մենք կատարյալ մարդ դարձանք) գործունեության,

but also by the social situations

ինչպես նաև այն հասարակական իրավիճակների միջոցով,

in which we evolved.

որտեղ մենք զարգացել ենք:

This reverse engineering

Այս վերանայմանը

can also enlist help

կարող են նաև նպաստել

from the human record

մարդկային արձանագրությունները,

preserved in prehistory.

որոնք պահպանվել են նախապատմական ժամանակաշրջաններից:

I mean fossils, cave paintings and so forth.

Ես ի նկատի ունեմ բրածոները, քանդակները և այլն:

And it should take into account

Նաև պետք է հաշվի առնել այն,

what we know of the aesthetic interests

ինչ մենք գիտենք

of isolated hunter-gatherer bands

19-րդ և 20-րդ դարեր հասած

that survived into the 19th and the 20th centuries.

որսորդ-հավաքողների խմբերի գեղագիտական հետաքրքրությունների մասին:

Now, I personally

Հիմա ես

have no doubt whatsoever

ոչ մի կասկած չունեմ,

that the experience of beauty,

որ գեղեցկության էությունը

with its emotional intensity and pleasure,

իր զգացմունքային ուժգնությամբ և հաճելիությամբ

belongs to our evolved human psychology.

պատկանում է մեր զարգացած մարդկային հոգեբանությանը:

The experience of beauty is one component

Գեղեցկության էությունը

in a whole series of Darwinian adaptations.

դարվինյան ադապտացիաների ամբողջ շարքերի մի բաղադրիչն է:

Beauty is an adaptive effect,

Գեղեցկությունը ադապտիվ ազդեցություն է,

which we extend

որը մենք տարածում

and intensify

և ուժեղացնում ենք

in the creation and enjoyment

արվեստի գործերի, ժամանցի

of works of art and entertainment.

ստեղծման և դրանցով հիանալու ժամանակ:

As many of you will know,

Ինչպես ձեզանից շատերը գիտեն,

evolution operates by two main primary mechanisms.

էվոլյուցիան գործում է երկու հիմնական մեխանիզմների միջոցով:

The first of these is natural selection --

Առաջինը բնական ընտրությունն է,

that's random mutation and selective retention --

այսինքն` պատահական մուտացիան և ընտրովի պահպանումը

along with our basic anatomy and physiology --

հիմնական անատոմիայի և հոգեբանության հետ՝

the evolution of the pancreas or the eye or the fingernails.

ենթաստամոքսային գեղձի, աչքի կամ եղունգների զարգացումը:

Natural selection also explains

Բնական ընտրությունը ևս պարզաբանում է

many basic revulsions,

բազմաթիվ հիմնական զազրելի բաներ,

such as the horrid smell of rotting meat,

ինչպիսիք են օրինակ` փտած մսի սարսափելի հոտը,

or fears, such as the fear of snakes

կամ վախերը, ինչպես օրինակ վախը օձերից

or standing close to the edge of a cliff.

կամ ժայռի ծայրին մոտ կանգնելու վախը:

Natural selection also explains pleasures --

Բնական ընտրությունը նաև պարզաբանում է հաճելի բաներ`

sexual pleasure,

սեռական հաճույքը,

our liking for sweet, fat and proteins,

մեր սերը քաղցրի, ճարպի և սպիտակուցների նկատմամբ,

which in turn explains a lot of popular foods,

ինչը իր հերթին բացատրում է, թե ինչու են կոնկրետ սննդատեսակներ այդքան հանրահայտ՝

from ripe fruits through chocolate malts

սկսած հասած մրգերից մինչև շոկոլադե օշարակ

and barbecued ribs.

և խորոված կողոսկրեր:

The other great principle of evolution

Զարգացման հաջորդ սկզբունքը

is sexual selection,

սեռական ընտրությունն է

and it operates very differently.

և այն գործում է շատ տարբեր ձևերով:

The peacock's magnificent tail

Սիրամարգի հրաշագեղ պոչը

is the most famous example of this.

դրա վառ օրինակն է:

It did not evolve for natural survival.

Այն չի զարգացել բնական գոյատևման համար:

In fact, it goes against natural survival.

Իրականում այն դեմ է բնական գոյատևմանը:

No, the peacock's tail

Ոչ, սիրամարգի պոչը

results from the mating choices

էգ սիրամարգերի

made by peahens.

զույգի ընտրության արդյունք է:

It's quite a familiar story.

Դա միանգամայն ծանոթ պատմություն է:

It's women who actually push history forward.

Բնականաբար, պատմությունն առաջ տանողները կանայք են:

Darwin himself, by the way,

Ի միջի այլոց, Դարվինն ինքն էլ

had no doubts that the peacock's tail

որ սիրամարգի պոչը

was beautiful in the eyes of the peahen.

գեղեցիկ է էգ սիրամարգի աչքերով:

He actually used that word.

Նա սովորաբար օգտագործում էր այդ բառը:

Now, keeping these ideas firmly in mind,

Հիմա, այս գաղափարները մտքում պահելով`

we can say that the experience of beauty

մենք կարող ենք ասել, որ գեղեցկության էության բացահայտումը

is one of the ways that evolution has

այն միջոցներից մեկն է,որի նկատմամբ էվոլյուցիան ունի

of arousing and sustaining

աճող ու հաստատուն

interest or fascination,

հետաքրքրություն կամ թովչություն,

even obsession,

նույնիսկ կախվածություն,

in order to encourage us

որպեսզի քաջալերի մեզ

toward making the most adaptive decisions

գոյատևման և վերարտադրման համար

for survival and reproduction.

ամենաադապտիվ որոշումները կայացնել:

Beauty is nature's way

Այսպես ասած`

of acting at a distance,

գեղեցկությունը բնության`

so to speak.

հեռավորության վրա գործելու, միջոցն է:

I mean, you can't expect to eat

Ի նկատի ունեմ` դուք չեք կարող ակնկալել, որ կուտեք

an adaptively beneficial landscape.

ադապտիվ առումով օգտակար բնապատկեր:

It would hardly do to eat your baby

Հազիվ թե ուտեք ձեր երեխային

or your lover.

կամ սիրելիին:

So evolution's trick

Այսպես, էվոլյուցիայի հնարքն է

is to make them beautiful,

դրանք գեղեցիկ դարձնել,

to have them exert a kind of magnetism

զինել նրանց կախարդականությամբ,

to give you the pleasure of simply looking at them.

որպեսզի դուք հաճույք ստանաք զուտ դրանց նայելով:

Consider briefly an important source of aesthetic pleasure,

Հակիրճ դիտարկենք գեղագիտական հաճույքի մի կարևոր աղբյուր`

the magnetic pull

գեղեցիկ բնապատկերների

of beautiful landscapes.

մագնիսական ձգողականություն:

People in very different cultures

Ամբողջ աշխարհի

all over the world

տարբեր մշակույթների կրողները

tend to like a particular kind of landscape,

հակված են հավանելու բնապատկերի մի որոշակի տեսակ,

a landscape that just happens to be similar

մի բնապատկեր, որը նման է

to the pleistocene savannas where we evolved.

քարեդարյան ժամանակաշրջանի սավանաներին, որտեղ մենք զարգացել ենք:

This landscape shows up today

Այսօր այս բնապատկերը կարելի է տեսնել

on calendars, on postcards,

օրացույցների, բացիկների վրա,

in the design of golf courses and public parks

գոլֆի դաշտի ձևավորման աշխատանքներում, հասարակական զբոսայգիներում

and in gold-framed pictures

և ոսկեջրած շրջանակներով նկարներում`

that hang in living rooms

կախված բոլոր հյուրասենյակներում՝

from New York to New Zealand.

սկսած Նյու-Յորքից, վերջացրած Նոր Զելանդիայով:

It's a kind of Hudson River school landscape

Դա կարծես Հուդզոն գետի ափին գտնվող դպրոցի բնապատկերը լինի,

featuring open spaces

որը պատկերում է

of low grasses

ցածր խոտերով բացատներ,

interspersed with copses of trees.

որոնք խառնվում են ծառերի սաղարթի հետ:

The trees, by the way, are often preferred

Ի միջի այլոց, ծառերը հաճախ գերադասելի են,

if they fork near the ground,

եթե ճյուղավորվում են գետնին մոտ,

that is to say, if they're trees you could scramble up

այսինքն` եթե ծառեր կան, դուք կարող եք մագլցել,

if you were in a tight fix.

եթե դժվար կացության մեջ եք:

The landscape shows the presence

Բնապատկերը ցույց է տալիս

of water directly in view,

տեսարանում ջրի առկայությունը,

or evidence of water in a bluish distance,

կամ ջրի նշույլը կապուտակ հեռվում,

indications of animal or bird life

կենդանիների նշանները կամ թռչունների կյանքը,

as well as diverse greenery

ինչպես նաև բազմազան խոտեր

and finally -- get this --

և վերջապես ստանում ենք

a path

մի արահետ

or a road,

կամ ճանապարհ,

perhaps a riverbank or a shoreline,

գուցե գետափ կամ ջրափնյա գիծ,

that extends into the distance,

որ տարածվում է հեռվում՝

almost inviting you to follow it.

գրեթե տանելով ձեզ իր հետևից:

This landscape type is regarded as beautiful,

Բնապատկերի այս տեսակը

even by people in countries

գեղեցիկ են համարում նույնիսկ այն մարդիկ,

that don't have it.

ովքեր իրենց երկրներում չունեն այդպիսի բնապատկեր:

The ideal savanna landscape

Սավանայի երևակայական բնապատկերը

is one of the clearest examples

ամենապարզ օրինակներից է,

where human beings everywhere

որտեղ մարդիկ ամենուրեք

find beauty

գտնում են գեղեցկություն`

in similar visual experience.

նմանատիպ տեսողական զգացողությամբ:

But, someone might argue,

Բայց ինչ-որ մեկը կարող է սակարկել այն փաստը,

that's natural beauty.

որ դա բնական գեղեցկություն է:

How about artistic beauty?

Ի՞նչ կասեք գեղարվեստական գեղեցկության մասին:

Isn't that exhaustively cultural?

Արդյոք այն մշակութային չէ՞:

No, I don't think it is.

Ոչ, ես այդպես չեմ կարծում:

And once again, I'd like to look back to prehistory

Եվ կրկին ես կուզենայի հետ նայել նախապատմությանը

to say something about it.

և ինչ-որ բան ասել դրա մասին:

It is widely assumed

Լայնորեն ընդունված է,

that the earliest human artworks

որ մարդկային ամենավաղ արվեստի գործերը

are the stupendously skillful cave paintings

ապշեցուցիչ հմուտ ժայռաքանդակներն են,

that we all know from Lascaux

որոնք մեզ բոլորիս հայտնի են Լասկոյից

and Chauvet.

և Շովեյից:

Chauvet caves

Շովեյի քանդակները

are about 32,000 years old,

գրեթե 32.000 տարեկան են,

along with a few small, realistic sculptures

ինչպես նույն ժամանակաշրջանի կանանց և կենդանիների

of women and animals from the same period.

մի քանի փոքր, իրական քանդակներ:

But artistic and decorative skills

Բայց գեղարվեստական և դեկորատիվ հմտությունները

are actually much older than that.

շատ ավելի հին են, քան վերոնշյալ քանդակները:

Beautiful shell necklaces

Մոտ 100.000 տարի առաջ

that look like something you'd see at an arts and crafts fair,

գտնվել են գեղեցիկ խեցեպատ վզնոցներ,

as well as ochre body paint,

ինչպես նաև կավաքարից պատրաստված մարմնի քսուք,

have been found

որոնք նման էին ինչ-որ բանի,

from around 100,000 years ago.

և որոնք կարող եք տեսնել արվեստի ու ձեռագործի տոնավաճառում:

But the most intriguing prehistoric artifacts

Բայց ամենահետաքրքրական նախապատմական ձեռագործները

are older even than this.

նույնիսկ ավելի հին են, քան սրանք:

I have in mind

Սա ասելով՝ նկատի ունեմ

the so-called Acheulian hand axes.

այսպես կոչված աշոլյան կացինները:

The oldest stone tools are choppers

Ամենահին քարե գործիքները մեծ դանակներն են՝

from the Olduvai Gorge in East Africa.

հայտնաբերված Արևելյան Աֆրիկայի Օլդուվայ կիրճում:

They go back about two-and-a-half-million years.

Դրանք երկուս ու կես միլիոն տարվա պատմություն ունեն:

These crude tools

Այս դաժան գործիքները

were around for thousands of centuries,

կիրառվել են հազարավոր դարերով,

until around 1.4 million years ago

մինչև գրեթե 1.4 միլիոն տարի առաջ,

when Homo erectus

երբ ուղիղ քայլվածքով մարդը

started shaping

սկսեց սարքել

single, thin stone blades,

մեկտեղանոց բարակ քարե շեղբեր,

sometimes rounded ovals,

երբեմն ձվաձև,

but often in what are to our eyes

բայց ավելի հաճախ հանդիպում ենք

an arresting, symmetrical pointed leaf

համաչափ, տերևի

or teardrop form.

կամ արցունքի կաթիլի ձև ունեցող շեղբերի:

These Acheulian hand axes --

Այս աշոլյան կացինները,

they're named after St. Acheul in France,

դրանք այդպես են կոչվել Սբ. Աշոլի պատվին Ֆրանսիայում,

where finds were made in 19th century --

որտեղ առաջին գյուտերը արվել են 19-րդ դարում,

have been unearthed in their thousands,

բացահայտվել են հազարարներով

scattered across Asia, Europe and Africa,

տարածվել են Ասիայում, Եվրոպայում և Աֆրիկայում,

almost everywhere Homo erectus

գրեթե ամենուր, որտեղ թափառել են ուղիղ քայլվածքով և

and Homo ergaster roamed.

աշխատող մարդիկ:

Now, the sheer numbers of these hand axes

Եվ միայն այս կացինների քանակությունը

shows that they can't have been made

ցույց է տալիս, որ դրանք չէին կարող պատրաստված լինել

for butchering animals.

կենդանիներ մորթելու համար:

And the plot really thickens when you realize

Եվ իսկապես տեսարանն աղավաղվում է, երբ գիտակցում ես,

that, unlike other pleistocene tools,

որ ի տարբերություն քարեդարյան ժամանակաշրջանի այլ գործիքների`

the hand axes often exhibit

այս կացինները հաճախ չեն ցուցադրում

no evidence of wear

օգտագործված լինելու ոչ մի նշան

on their delicate blade edges.

իրենց նուրբ ածելիների վրա:

And some, in any event, are too big

Եվ որոշները, ամեն դեպքում, շատ մեծ են

to use for butchery.

մորթելու համար:

Their symmetry, their attractive materials

Դրանց համաչափությունը, գրավիչ նյութերը

and, above all,

և ամենից վեր

their meticulous workmanship

դրանց մանրակրկիտ մշակվածությունը

are simply quite beautiful

իսկապես միանգամայն գեղեցիկ են թվում

to our eyes, even today.

մեր աչքին նույնիսկ այսօր:

So what were these ancient --

Այսպիսով, ի՞նչ էին իրենցից ներկայացնում այս հնագույն գործիքները,

I mean, they're ancient, they're foreign,

ես նկատի ունեմ դրանք հնագույն են,որովհետև անծանոթ են,

but they're at the same time

բայց միևնույն ժամանակ

somehow familiar.

դրանք ինչ-որ կերպ ծանոթ են:

What were these artifacts for?

Ինչի՞ համար են այս ձեռագործերը:

The best available answer

Լավագույն պատասխանն այն է,

is that they were literally

որ դրանք բառացիորեն

the earliest known works of art,

ամենավաղ հայտնի արվեստի գործերն են`

practical tools transformed

պրակտիկ գործիքները, որոնք ձևափոխվել էին

into captivating aesthetic objects,

գրավիչ գեղագիտական առարկաների,

contemplated both for their elegant shape

որոնք աչքի էին զարնում և՛ իրենց էլեգանտ տեսքի,

and their virtuoso craftsmanship.

և՛ վիրտուոզ հմտության համար:

Hand axes mark

Կացինները

an evolutionary advance in human history --

էվոլյուցիոն առաջընթաց են գրանցել մարդկության պատմության մեջ.

tools fashioned to function

գործիքներ, որոնք ձևավորվել էին գործելու

as what Darwinians call "fitness signals" --

որպես <<ֆիթնես-ազդանշաններ>>, ինչպես դրանց անվանել են Դարվինի հետնորդները

that is to say, displays

այսինքն` դրսևորումներ,

that are performances

որոնք ունեն այնպիսի հատկություններ

like the peacock's tail,

ինչպես սիրամարգի պոչը,

except that, unlike hair and feathers,

բացի այդ, ի տարբերություն մազերի և փետուրների՝

the hand axes are consciously

կացինները գիտակցաբար

cleverly crafted.

խելամտորեն են ստեղծված:

Competently made hand axes

Գրագետ պատրաստված կացինները

indicated desirable personal qualities --

պահանջում են ցանկալի մարդկային որակավորումներ`

intelligence, fine motor control,

բանականություն, լավ շարժիչ կառավարում,

planning ability,

ծրագրելու կարողություն,

conscientiousness

գիտակցություն,

and sometimes access to rare materials.

և երբեմն հազվադեպ նյութերի հասանելիություն:

Over tens of thousands of generations,

Ավելի քան տասնյակ հազարավոր սերունդների հետ

such skills increased the status

այսպիսի հմտությունները բարձրացրել են նրանց կարգավիճակը,

of those who displayed them

ովքեր ցուցադրել են դրանք

and gained a reproductive advantage

և ստացել են վերարտադրողական առավելություն

over the less capable.

ավելի քիչ կարողություններ ունեցողների համեմատ:

You know, it's an old line,

Գիտեք, սա մի քիչ հին կատակ է,

but it has been shown to work --

բայց պարզվում է, որ այն գործում է.

"Why don't you come up to my cave, so I can show you my hand axes?"

.<< Ինչու՞ չես մտնում իմ քարանձավը, որ քեզ ցույց տամ իմ կացինները>>:

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Except, of course, what's interesting about this

Բացի այդ, անշուշտ սրանում հետաքրքրականն այն է,

is that we can't be sure how that idea was conveyed,

որ մենք չենք կարող համոզված լինել, թե ինչպես է այդ գաղափարը փոխանցվել,

because the Homo erectus

որովհետև ուղիղ քայլվածքով մարդիկ,

that made these objects

ովքեր պատրաստել են այդ առարկաները,

did not have language.

լեզու չեն ունեցել:

It's hard to grasp,

Դժվար է հասկանալ,

but it's an incredible fact.

բայց դա անհավատալի փաստ է:

This object was made

Այդ առարկան պատրաստվել էր

by a hominid ancestor,

կա՛մ ուղիղ քայլվածքով,

Homo erectus or Homo ergaster,

կա՛մ աշխատող մարդ նախահոր կողմից

between 50,000 and 100,000 years

լեզվի ստեղծումից

before language.

50.000-100.000 տարի առաջ:

Stretching over a million years,

Ձգվելով ավելի քան միլիոնավոր տարիներ՝

the hand axe tradition

կացնի ավանդույթը

is the longest artistic tradition

ամենաերկար գեղարվեստական ավանդույթն է

in human and proto-human history.

մարդկության և նախամարդկության պատմության մեջ:

By the end of the hand axe epic, Homo sapiens --

Կացինների դարաշրջանին մոտ, բանական մարդիկ,

as they were then called, finally --

ինչպես նրանց կոչում էին այդ ժամանակ,

were doubtless finding new ways

վերջապես, անկասկած գտնում էին

to amuse and amaze each other

իրար զվարճացնելու և զարմացնելու միջոցներ,

by, who knows, telling jokes,

ով գիտե ինչերով`կատակներ անելով,

storytelling, dancing, or hairstyling.

պատմություններ պատմելով, պարելով կամ վարսավիրությամբ:

Yes, hairstyling -- I insist on that.

Այո, վարսավիրությամբ, նորից եմ կրկնում:

For us moderns,

Մեր` ժամանակակիցներիս համար,

virtuoso technique

վիրտուոզ տեխնոլոգիան

is used to create imaginary worlds

օգտագործվում է գեղարվեստական գրականության մեջ և ֆիլմերում

in fiction and in movies,

երևակայական աշխարհներ ստեղծելու,

to express intense emotions

երաժշտության, նկարչության և պարի միջոցով

with music, painting and dance.

ուժգին զգացմունքներն արտահայտելու համար:

But still,

Բայց դեռևս,

one fundamental trait

հնադարյան անհատականության

of the ancestral personality persists

մեկ հիմնարար հատկությունը պահպանվում է

in our aesthetic cravings:

մեր գեղագիտական ձգտումներում.

the beauty we find

գեղեցկությունը, որ մենք գտնում ենք

in skilled performances.

հմուտ ներկայացումներում:

From Lascaux to the Louvre

Լասկոյից մինչև Լուվր

to Carnegie Hall,

ու Կարնեգի համերգասրահ ,

human beings

մարդիկ

have a permanent innate taste

ունեն մշտական ներքին ճաշակ

for virtuoso displays in the arts.

արվեստի վիրտուոզ դրսևորումների համար:

We find beauty

Մենք գեղեցկություն ենք գտնում

in something done well.

լավ արված ինչ-որ բանի մեջ:

So the next time you pass a jewelry shop window

Այսպես, եթե հաջորդ անգամ դուք անցնեք արդուզարդի խանութի պատուհանի մոտով,

displaying a beautifully cut

որտեղ ցուցադրված կլինի գեղեցիկ ,

teardrop-shaped stone,

արցունքի կաթիլի տեսք ունեցող քար,

don't be so sure

այնքան վստահ մի եղեք,

it's just your culture telling you

որ ձեր մշակույթն է ձեզ հուշում,

that that sparkling jewel is beautiful.

որ շողարձակող զարդը գեղեցիկ է:

Your distant ancestors loved that shape

Ձեր հեռավոր նախնիներն են սիրել այդ ձևը

and found beauty in the skill needed to make it,

և գեղեցկություն գտել այն հմտության մեջ, որն անհրաժեշտ է այդ զարդը պատրաստելու համար,

even before

նույնիսկ նախքան

they could put their love into words.

նրանք կկարողանային իրենց սերն արտահայտել խոսքերով:

Is beauty in the eye of the beholder?

Գեղեցկությունը ականատեսի աչքերու՞մ է:

No, it's deep in our minds.

Ո՛չ, այն մեր ուղեղի խորքում է:

It's a gift handed down from the intelligent skills

Դա մեր ամենահնադարյան նախնիների բանական հմտություններից

and rich emotional lives

և հարուստ զգացմունքային կյանքերից

of our most ancient ancestors.

ստացած շնորհն է:

Our powerful reaction to images,

Մեր հզոր արձագանքը պատկերներին,

to the expression of emotion in art,

արվեստում զգացմունքի արտահայտմանը,

to the beauty of music, to the night sky,

երաժշտության գեղեցկությանը, գիշերային երկնքին

will be with us and our descendants

մեզ և մեր հետնորդների հետ կլինեն

for as long as the human race exists.

այնքան ժամանակ, որքան գոյություն ունի մարդկային ռասան:

Thank you.

Շնորհակալություն:

(Applause)

(Ծափահարություն)