Ed Yong: Suicidal wasps, zombie roaches and other parasite tales

Vertaald door: Axel Saffran Nagekeken door: Roel Verbunt

A herd of wildebeests, a shoal of fish,

Een kudde gnoes, een school vissen,

a flock of birds.

een zwerm vogels.

Many animals gather in large groups

Veel dieren vormen grote groepen,

that are among the most wonderful spectacles

die tot de mooiste spektakels in de natuur behoren.

in the natural world.

But why do these groups form?

Maar waarom vormen deze groepen zich?

The common answers include things like

Vaak luidt het antwoord:

seeking safety in numbers or hunting in packs

groepen zijn veiliger, ze jagen met de groep,

or gathering to mate or breed,

of ze verzamelen zich om te paren.

and all of these explanations,

Hoewel deze verklaringen vaak kloppen,

while often true,

make a huge assumption about animal behavior,

gaan ze uit van de aanname

that the animals are in control of their own actions,

dat de dieren hun acties onder controle hebben,

that they are in charge of their bodies.

en controle over hun lichaam.

And that is often not the case.

En dat is vaak niet het geval.

This is Artemia, a brine shrimp.

Dit is Artemia, een pekelkreeftje.

You probably know it better as a sea monkey.

Je kent ze waarschijnlijk beter als "Sea-Monkeys".

It's small, and it typically lives alone,

Ze zijn klein en leven normaliter alleen,

but it can gather in these large red swarms

maar ze kunnen zich verzamelen in grote, rode zwermen,

that span for meters,

die zich meters wijd uitstrekken.

and these form because of a parasite.

Deze vormen zich vanwege een parasiet.

These shrimp are infected with a tapeworm.

Deze kreeftjes zijn geïnfecteerd door een lintworm.

A tapeworm is effectively a long, living gut

Een lintworm is een lange, levende darm

with genitals at one end and a hooked mouth at the other.

met beneden geslachtsorganen en boven een mond.

As a freelance journalist, I sympathize.

Als freelance journalist kan ik me daar wat bij voorstellen.

(Laughter)

(Gelach)

The tapeworm drains nutrients from Artemia's body,

De lintworm steelt voedingsstoffen van het pekelkreeftje,

but it also does other things.

maar het doet ook andere dingen.

It castrates them,

Hij castreert het kreeftje,

it changes their color from transparent to bright red,

hij verandert hun kleur van transparant naar bloedrood.

it makes them live longer,

Hij laat ze langer leven.

and as biologist Nicolas Rode has found,

En zoals bioloog Nicolas Rode heeft ontdekt:

it makes them swim in groups.

hij zorgt ervoor dat ze in groepen gaan zwemmen.

Why? Because the tapeworm, like many other parasites,

Waarom? Omdat de lintworm, net als veel andere parasieten,

has a complicated life cycle

een gecompliceerde levenscyclus heeft, met veel verschillende gastheren.

involving many different hosts.

The shrimp are just one step on its journey.

De kreeftjes zijn slechts één stap op zijn weg.

Its ultimate destination is this,

Zijn eindbestemming is dit: de Europese flamingo.

the greater flamingo.

Only in a flamingo can the tapeworm reproduce,

De lintworm kan zich alleen voortplanten in de flamingo,

so to get there, it manipulates its shrimp hosts

dus om daar te komen, manipuleert hij de kreeftjes

into forming these conspicuous colored swarms

om die opvallend gekleurde groepen te vormen

that are easier for a flamingo to spot

die een flamingo makkelijk kan zien

and to devour,

en opeten.

and that is the secret of the Artemia swarm.

Dat is het geheim achter de Artemia-zwermen.

They aren't sociable through their own volition,

Ze zijn niet sociaal vanuit eigen wil,

but because they are being controlled.

maar omdat ze bestuurd worden.

It's not safety in numbers.

Het is geen veiligheid in een groep maar juist het tegenovergestelde.

It's actually the exact opposite.

The tapeworm hijacks their brains and their bodies,

De lintworm kaapt hun hersenen en lichamen

en verandert hen in een voertuig

turning them into vehicles

for getting itself into a flamingo.

om zichzelf in een flamingo te krijgen.

And here is another example

Hier is nog een voorbeeld van parasitaire manipulatie.

of a parasitic manipulation.

This is a suicidal cricket.

Dit is een suicidale krekel.

This cricket swallowed the larvae of a Gordian worm,

Deze krekel heeft de larven ingeslikt

van een Nematomorpha, ofwel paardehaarworm.

or horsehair worm.

The worm grew to adult size within it,

De worm is in de krekel volwassen geworden,

but it needs to get into water in order to mate,

maar kan zich enkel in water voortplanten.

and it does that by releasing proteins

Daar komt hij, door eiwitten af te geven

that addle the cricket's brain,

die het brein van de krekel verwarren,

causing it to behave erratically.

waardoor zijn gedrag onvoorspelbaar wordt.

When the cricket nears a body of water,

Wanneer de krekel in de buurt komt van water,

such as this swimming pool,

it jumps in and drowns,

dan springt hij erin en verdrinkt,

and the worm wriggles out

en de worm wurmt zich

of its suicidal corpse.

uit zijn suïcidale lijk .

Crickets are really roomy. Who knew?

Krekels zijn hartstikke ruim. Wie had dat gedacht?

The tapeworm and the Gordian worm are not alone.

De lintworm en de paardehaarworm zijn niet de enigen.

They are part of an entire cavalcade

Ze behoren tot een hele stoet

of mind-controlling parasites,

gedachten-controlerende parasieten:

of fungi, viruses, and worms and insects and more

schimmels, virussen, wormen, insecten...

allen gespecialiseerd in het ondermijnen en overwinnen

that all specialize in subverting and overriding

the wills of their hosts.

van de vrije wil van hun gastheer.

Now, I first learned about this way of life

Ik raakte bekend met deze levenswijze

through David Attenborough's "Trials of Life"

door David Attenborough's "Trials of Life",

about 20 years ago,

ongeveer 20 jaar geleden,

en later door het prachtige boek

and then later through a wonderful book called

"Parasite Rex" by my friend Carl Zimmer.

"Parasite Rex" van mijn vriend Carl Zimmer.

And I've been writing about these creatures ever since.

Sindsdien schrijf ik over deze wezens.

Few topics in biology enthrall me more.

Weinig biologische onderwerpen fascineren mij meer.

It's like the parasites have subverted my own brain.

Alsof de parasieten mijn brein hebben overgenomen.

Because after all, they are always compelling

Ze zijn tenslotte onweerstaanbaar en geweldig macaber.

and they are delightfully macabre.

When you write about parasites,

Over parasieten schrijf je in termen als

your lexicon swells with phrases like

"devoured alive" and "bursts out of its body."

"levend opgegeten" en "uit zijn lichaam gebarsten".

(Laughter)

(Gelach)

But there's more to it than that.

Maar het is meer dan enkel dat.

I'm a writer, and fellow writers in the audience

Zoals elke schrijver ben ik verzot op verhalen.

will know that we love stories.

Parasieten nodigen ons uit

Parasites invite us to resist the allure

verder te kijken dan voor de hand liggende verhalen.

of obvious stories.

Their world is one of plot twists

Hun wereld zit vol verhaalwendingen

and unexpected explanations.

en onverwachte verklaringen.

Why, for example,

Waarom, bijvoorbeeld,

does this caterpillar

begint deze rups agressief te slingeren

start violently thrashing about

als er een ander insect in de buurt komt

when another insect gets close to it

and those white cocoons that it seems

van de rups zelf of de witte poppen waarover hij waakt?

to be standing guard over?

Is it maybe protecting its siblings?

Beschermt hij zijn broers en zussen?

No.

Neen.

This caterpillar was attacked

Deze rups is aangevallen

by a parasitic wasp which laid eggs inside it.

door een parasitaire wesp die eitjes in hem heeft gelegd.

The eggs hatched and the young wasps

Direct uit het ei

devoured the caterpillar alive

aten de jonge wespen de rups levend op,

before bursting out of its body.

waarna ze uit zijn lichaam barstten.

See what I mean?

Zie je wat ik bedoel?

Now, the caterpillar didn't die.

Nu, de rups is niet dood.

Some of the wasps seemed to stay behind

Sommige wespen bleven achter

and controlled it into defending their siblings

en dwongen hem hun broers en zussen te beschermen,

which are metamorphosing

die aan het volgroeien zijn in die cocons.

into adults within those cocoons.

This caterpillar is a head-banging zombie bodyguard

Deze rups is een headbangende zombie-lijfwacht

defending the offspring

die het nageslacht beschermt

of the creature that killed it.

van zijn eigen moordenaars!

(Applause)

(Gelach) (Applaus)

We have a lot to get through. I only have 13 minutes. (Laughter)

We hebben heel wat te bespreken. Ik heb maar 13 minuten. (Gelach)

Now, some of you are probably just

Sommigen van jullie putten momenteel vast troost

desperately clawing for some solace

in the idea that these things are oddities

uit de gedachte dat deze wezens curiositeiten zijn,

of the natural world, that they are outliers,

uitzonderingen.

and that point of view is understandable,

Die opvatting is begrijpelijk.

because by their nature, parasites are quite small

Parasieten zijn immers erg klein

en zitten een groot deel van de tijd

and they spend a lot of their time

inside the bodies of other things.

in het lichaam van andere wezens.

They're easy to overlook,

Ze zijn makkelijk over het hoofd te zien,

but that doesn't mean that they aren't important.

maar dat betekent niet dat ze niet belangrijk zijn.

A few years back, a man called Kevin Lafferty

Een paar jaar geleden nam Kevin Lafferty

took a group of scientists into three Californian estuaries

een groep wetenschappers mee naar drie Californische riviermondingen

and they pretty much weighed and dissected

waar ze zo'n beetje alles

and recorded everything they could find,

maten, wogen, ontleedden en optekenden.

and what they found

Ze ontdekten er parasieten in overvloed.

were parasites in extreme abundance.

Especially common were trematodes,

Bijzonder veel aanwezig waren zuigwormen,

tiny worms that specialize in castrating their hosts

minuscule wormpjes die hun gastheer castreren,

like this unfortunate snail.

zoals deze ongelukkige slak.

Now, a single trematode is tiny, microscopic,

Eén enkele zuigworm is microscopisch klein,

but collectively they weighed as much

maar gezamenlijk wogen ze evenveel als alle vissen in de riviermondingen

as all the fish in the estuaries

and three to nine times more than all the birds.

en drie tot negen keer meer dan alle vogels.

And remember the Gordian worm that I showed you,

En herinner je je de paardestaartworm, die van de krekels?

the cricket thing?

One Japanese scientist called Takuya Sato

De Japanse wetenschapper Takuya Sato ontdekte in een bepaald stroompje

found that in one stream,

these things drive so many crickets

dat deze parasieten zoveel krekels en sprinkhanen het water in dreven

and grasshoppers into the water

that the drowned insects

dat de verdronken insecten zo'n 60% van het dieet van de lokale forel vormden.

make up some 60 percent of the diet of local trout.

Manipulation is not an oddity.

Manipulatie is geen curiositeit.

It is a critical and common part

Het is een essentieel onderdeel van de wereld om ons heen.

of the world around us,

and scientists have now found

Wetenschappers vonden honderden voorbeelden van dergelijke manipulators.

hundreds of examples of such manipulators,

and more excitingly, they're starting to understand

Spannender nog: ze beginnen te begrijpen

exactly how these creatures control their hosts.

hóe deze dieren hun gastheer beheersen.

And this is one of my favorite examples.

Dit is een van mijn favoriete voorbeelden.

This is Ampulex compressa,

Dit is Ampulex compressa,

the emerald cockroach wasp,

de 'kakkerlakkendoder',

and it is a truth universally acknowledged

en het is een universele waarheid

that an emerald cockroach wasp in possession

dat een kakkerlakkendoder in het bezit van bevruchte eieren

of some fertilized eggs

must be in want of a cockroach.

snakt naar een kakkerlak.

When she finds one,

Wanneer ze er een vindt,

she stabs it with a stinger

steekt ze hem met een angel

that is also a sense organ.

die ook een tastorgaan is.

This discovery came out three weeks ago.

Dit werd drie weken geleden bekend gemaakt.

She stabs it with a stinger that is a sense organ

Deze angel is uitgerust met kleine, gevoelige bultjes

equipped with small sensory bumps

that allow her to feel the distinctive texture

waarmee ze de textuur kan voelen van een kakkerlakkenbrein.

of a roach's brain.

So like a person blindly rooting about in a bag,

Zoals iemand die blindelings iets zoekt in een tas,

she finds the brain, and she injects it with venom

vindt zij het brein en injecteert haar gif

into two very specific clusters of neurons.

in twee specifieke groepen neuronen.

Israeli scientists Frederic Libersat and Ram Gal

De Israëlische wetenschappers Frederic Libersat en Ram Gal

found that the venom is a very specific chemical weapon.

ontdekten dat het gif een zeer precies chemisch wapen is.

It doesn't kill the roach, nor does it sedate it.

Het doodt de kakkerlak niet en verdooft hem ook niet.

The roach could walk away

De kakkerlak zou kunnen weglopen,

or fly or run if it chose to,

of vliegen, of rennen, mocht hij dat verkiezen,

but it doesn't choose to,

maar hij verkiest dat niet

because the venom nixes its motivation to walk,

omdat het gif hem de motivatie ontneemt om te lopen

and only that.

en enkel dat.

The wasp basically un-checks the escape-from-danger box

De wesp zet als het ware de 'ontsnappen-van-gevaar'-optie uit

in the roach's operating system,

in het besturingssysteem van de kakkerlak,

allowing her to lead her helpless victim

waardoor ze in staat is om haar hulpeloze slachtoffer

back to her lair by its antennae

terug naar haar nest te leiden via zijn antennes,

like a person walking a dog.

net als iemand die een hond uitlaat.

And once there, she lays an egg on it,

Daar aangekomen legt ze er een eitje in,

egg hatches, devoured alive, bursts out of body,

het eitje komt uit, levend opgegeten, barst uit lichaam,

yadda yadda yadda, you know the drill.

Bla, bla, bla, je kent het riedeltje

(Laughter) (Applause)

(Gelach) (Applaus)

Now I would argue that, once stung,

Nu zou ik beweren dat na die steek de kakkerlak geen kakkerlak meer is.

the cockroach isn't a roach anymore.

It's more of an extension of the wasp,

Hij is meer een verlengstuk van de wesp,

just like the cricket was an extension of the Gordian worm.

zoals de krekel dat was van de paardestaartworm.

These hosts won't get to survive or reproduce.

Deze gastheren kunnen overleven en voortplanting wel vergeten.

They have as much control over their own fates

Ze hebben evenveel controle over hun lot als mijn auto.

as my car.

Once the parasites get in,

Zodra de parasieten binnen zijn, heeft de gastheer niets meer te zeggen.

the hosts don't get a say.

Now humans, of course,

Nu zijn mensen natuurlijk wel wat manipulatie gewend.

are no stranger to manipulation.

We take drugs to shift the chemistries of our brains

Met drugs veranderen wij de chemie in onze hersenen

and to change our moods,

en onze gemoedstoestanden.

and what are arguments or advertising or big ideas

En ruzies, of advertenties, of grote ideeën

if not an attempt to influence someone else's mind?

zijn immers ook pogingen anderen te beïnvloeden.

But our attempts at doing this

Maar onze pogingen zijn grof en klunzig vergeleken

are crude and blundering compared

met de fijnmazige precisie van de parasieten.

to the fine-grained specificity of the parasites.

Don Draper only wishes he was as elegant

Don Draper mocht willen

and precise as the emerald cockroach wasp.

dat hij zo elegant en precies was als de kakkerlakkendoder.

Now, I think this is part of what makes parasites

Volgens mij is dit deels wat parasieten

zo sinister en boeiend maakt.

so sinister and so compelling.

We place such a premium on our free will

Wij hechten zo sterk aan vrije wil en onafhankelijkheid

and our independence

that the prospect of losing those qualities

dat het idee deze dingen te verliezen aan onzichtbare krachten

to forces unseen

informs many of our deepest societal fears.

onze diepste maatschappelijke angsten voedt.

Orwellian dystopias and shadowy cabals

Orwelliaanse dystopieën, duistere complotten

and mind-controlling supervillains --

en gedachten-controlerende superschurken

these are tropes that fill our darkest fiction,

zijn de stijlfiguren van onze donkerste fictie,

but in nature, they happen all the time.

In de natuur speelt dit zich echter voortdurend af.

Which leads me to an obvious

Dit roept een voor de hand liggende

and disquieting question:

en zorgwekkende vraag op:

Are there dark, sinister parasites

zijn er donkere, sinistere parasieten

that are influencing our behavior

die onze gedachten besturen

without us knowing about it,

zonder dat we dat weten,

besides the NSA?

... afgezien van de NSA?

If there are any —

Als die er inderdaad zijn -

(Laughter) (Applause)

(Gelach) (Applaus)

I've got a red dot on my forehead now, don't I?

Staat er een rode stip op mijn voorhoofd?

(Laughter)

(Gelach)

If there are any, this is a good candidate for them.

Als die er zijn is dit een goede kandidaat.

This is Toxoplasma gondii, or Toxo, for short,

Dit is Toxoplasma gondii, oftewel Toxo,

because the terrifying creature

want het angstaanjagende wezen verdient altijd een schattige bijnaam.

always deserves a cute nickname.

Toxo infects mammals,

Toxo infecteert een grote verscheidenheid aan zoogdieren,

a wide variety of mammals,

but it can only sexually reproduce in a cat.

maar voortplanten lukt hem alleen in een kat.

And scientists like Joanne Webster have shown that

Wetenschappers als Joanne Webster hebben aangetoond

if Toxo gets into a rat or a mouse,

dat een door Toxo geïnfecteerde rat of muis

it turns the rodent into a cat-seeking missile.

in een kat-zoekend projectiel verandert.

If the infected rat smells the delightful odor

Ruikt de geïnfecteerde rat de heerlijke geur van kattenpis,

of cat piss,

it runs towards the source of the smell

dan rent ze in de richting van de bron,

rather than the more sensible direction of away.

in plaats van wijselijk de andere kant op.

The cat eats the rat. Toxo gets to have sex.

De kat eet de rat. Toxo heeft seks...

It's a classic tale of Eat, Prey, Love.

...een klassiek voorbeeld van Eten, Prooi, Beminnen.

(Laughter) (Applause)

(Gelach) (Applaus)

You're very charitable, generous people.

Jullie zijn erg goedaardige, gulle mensen.

Hi, Elizabeth, I loved your talk.

Hoi Elizabeth, ik heb genoten van je talk.

How does the parasite control its host

Hoe bestuurt de parasiet zijn gastheer op deze manier?

in this way?

We don't really know.

We weten het niet precies.

We know that Toxo releases an enzyme

We weten dat Toxo een enzym afgeeft dat dopamine aanmaakt,

that makes dopamine, a substance involved

in reward and motivation.

een stof die motiveert en beloont.

We know it targets certain parts of a rodent's brain,

Hij valt bepaalde delen aan van het knaagdierbrein,

including those involved in sexual arousal.

waaronder degene gelinkt aan seksuele opwinding.

But how those puzzle pieces fit together

Maar hoe die puzzelstukjes samenpassen, is niet direct duidelijk.

is not immediately clear.

What is clear is that this thing

Wel duidelijk is dat deze parasiet één enkele cel is.

is a single cell.

This has no nervous system.

Hij heeft geen zenuwstelsel of bewustzijn,

It has no consciousness.

It doesn't even have a body.

zelfs geen lichaam.

But it's manipulating a mammal?

Maar het manipuleert een zoogdier?

We are mammals.

Wij zijn zoogdieren.

We are more intelligent than a mere rat, to be sure,

Weliswaar intelligenter dan een simpele rat,

but our brains have the same basic structure,

maar ons brein heeft dezelfde basisstructuur,

the same types of cells,

dezelfde soort cellen,

the same chemicals running through them,

dezelfde chemicaliën,

and the same parasites.

en dezelfde parasieten.

Estimates vary a lot, but some figures suggest

Schattingen variëren sterk, maar volgens sommige cijfers

that one in three people around the world

heeft een op drie mensen in de wereld Toxo in hun brein.

have Toxo in their brains.

Now typically, this doesn't lead to any overt illness.

Normaliter veroorzaakt dit geen duidelijke ziekte.

The parasite holds up in a dormant state

De parasiet verblijft geruime tijd in een sluimertoestand.

for a long period of time.

But there's some evidence that those people

Maar er zijn ook aanwijzingen dat dragers van de parasiet

who are carriers score slightly differently

lichtelijk anders scoren op persoonlijkheidstests dan andere mensen,

on personality questionnaires than other people,

that they have a slightly higher risk of car accidents,

ze wat eerder een auto-ongeluk krijgen,

and there's some evidence that people with schizophrenia

en er zijn ook aanwijzingen dat mensen met schizofrenie

are more likely to be infected.

meer kans hebben geïnfecteerd zijn.

Now, I think this evidence is still inconclusive,

Ik vind dit bewijs nog niet overtuigend,

and even among Toxo researchers,

en zelfs onder Toxo-onderzoekers

opinion is divided as to whether the parasite

is er onenigheid over of de parasiet

is truly influencing our behavior.

ons gedrag echt kan beïnvloeden.

But given the widespread nature of such manipulations,

Maar gezien de alomtegenwoordigheid van dit soort manipulaties,

it would be completely implausible

zou het volstrekt onwaarschijnlijk zijn

for humans to be the only species

that weren't similarly affected.

dat mensen als enige diersoort ongevoelig hiervoor zijn.

And I think that this capacity to constantly

Volgens mij is hun vermogen

om onze manier van denken over de wereld te ondermijnen

subvert our way of thinking about the world

wat parasieten zo geweldig maakt.

makes parasites amazing.

They're constantly inviting us to look at the natural world sideways,

Ze sporen ons voortdurend aan de natuur anders te bekijken,

and to ask if the behaviors we're seeing,

en te vragen of waargenomen gedragingen --

simpel en duidelijk of verbijsterend en onbegrijpelijk --

whether they're simple and obvious

or baffling and puzzling,

are not the results of individuals

in plaats van het resultaat

acting through their own accord

van individuen die hun eigen keuzes maken,

but because they are being bent

plaatsvinden onder invloed van iets anders.

to the control of something else.

And while that idea may be disquieting,

Dat idee is misschien verontrustend,

and while parasites' habits may be very grisly,

en de gewoonten van parasieten weerzinwekkend,

I think that ability to surprise us

maar deze capaciteit om ons te verrassen

makes them as wonderful and as charismatic

maakt ze voor mij even wonderbaarlijk en charismatisch

as any panda or butterfly or dolphin.

als een panda, vlinder of dolfijn.

At the end of "On the Origin of Species,"

Aan het einde van "De oorsprong der soorten"

Charles Darwin writes about the grandeur of life,

schrijft Charles Darwin over de grandeur van het leven,

and of endless forms most beautiful

en de "oneindige stoet mooie en wonderbaarlijke vormen"

and most wonderful,

and I like to think he could easily have been talking

en in mijn ogen kon hij makkelijk doelen

about a tapeworm that makes shrimp sociable

op een lintworm die garnalen socialer maakt

or a wasp that takes cockroaches for walks.

of een wesp die een kakkerlak uitlaat.

But perhaps, that's just a parasite talking.

Maar misschien is dat een parasiet die het woord doet.

Thank you.

Dank je wel.

(Applause)

(Applaus)