Jimmy Wales: How a ragtag band created Wikipedia

Translator: Skylar Swe Reviewer: sann tint

Charles Van Doren, who was later a senior editor of Britannica,

စံပြစွယ်စုံကျမ်းတစ်ခုဟာ တော်လှန်ပြောင်းလဲနိုင်ရမယ် လုံလုံခြုံခြံု နေချင်တာမျိုးကို ရပ်ပစ်ရမယ်လို့

said the ideal encyclopedia should be radical --

နောက်ပိုင်းမှာ Britannica စွယ်စုံကျမ်းရဲ့ အကြီးတန်း စာတည်းဖြစ်လာတဲ့ Charles Van Doren က ၁၉၆၂ မှာ ပြောခဲ့ပါတယ်။

it should stop being safe.

But if you know anything about the history of Britannica since 1962,

ဒါပေမဲ့ Britannica ရဲ့ ၁၉၆၂ နောက်ပိုင်း သမိုင်းတစ်လျှောက်ကို သိကြရင်တော့

it was anything but radical:

တော်လှန်ပြောင်းလဲရဲတဲ့သဘော လုံးဝမရှိခဲ့ပါဘူး

still a very completely safe, stodgy type of encyclopedia.

လုံးဝကို လုံခြံုစိတ်ချရတဲ့ လေးလံထိုင်းမှိုင်းလှတဲ့ စွယ်စုံကျမ်းအမျိုးအစား တစ်ခုအဖြစ်သာ ရှိနေပါသေးတယ်။

Wikipedia, on the other hand, begins with a very radical idea,

အခြားတစ်ဖက်မှာတော့ “၀ီကီပီးဒီးယား” က တကယ့်ကို တော်လှန်ပြောင်းလဲတဲ့ အယူအဆနဲ့ စတင်ခဲ့ပါတယ်။

and that's for all of us to imagine a world

အဲဒါကတော့ လူသားတို့ရဲ့ ဗဟုသုတ အစုအပေါင်းကြီးကိုု

in which every single person on the planet

ကမ္ဘာပေါ်က လူတစ်ဦးစီတိုင်းကနေ အခမဲ့ရယူနိုင်တဲ့ ကမ္ဘာတစ်ခုကို

is given free access to the sum of all human knowledge.

ကျွန်တော်တို့အားလုံး စိတ်ကူးပုံဖော်ကြည့်နိုင်ဖို့ပါ

And that's what we're doing.

ကျွန်တော်တို့ အခုလုပ်နေတာ အဲဒါပါပဲ။ ဒီတော့ ၀ီကီပီးဒီးယား ဆိုတာ

So Wikipedia --

you just saw the little demonstration of it --

ခုနက သရုပ်ဖော်ပြကွက်လေးကို ခင်ဗျားတို့ကြည့်လိုက်ရပါပြီ၊

it's a freely licensed encyclopedia.

၀ီကီပီးဒီးယား ဆိုတာ “free license” (အကန့် အသတ်မဲ့ သုံးလို့ရတဲ့) စနစ်သုံး စွယ်စုံကျမ်းတစ်ခုပါ။

It's written by thousands of volunteers

all over the world in many, many languages.

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းက စေတနာ့ဝန်ထမ်း ထောင်ပေါင်းများစွာက ဘာသာစကားပေါင်း များစွာနဲ့ ရေးသားကြပါတယ်၊

It's written using wiki software --

ခုနက သရုပ်ပြသွားတဲ့ ဆော့ဝဲ အမျိုးအစားဖြစ်တဲ့

which is the type of software he just demonstrated --

၀ီကီ ဆော့ဝဲကို သုံးပြီးရေးတာပါ

so anyone can quickly edit and save,

-- ဒီတော့ မည်သူမဆို မြန်မြန်ဆန်ဆန် တည်းဖြတ်ပြီး သိမ်းဆည်း ( Save ) လိုက်လို့ရပါတယ်။

and it goes live on the Internet immediately.

ပြီးရင် အင်တာနက်ပေါ်မှာ ချက်ချင်းလွှင့်တင်ပြီးသား ဖြစ်သွားပါတယ်။

And everything about Wikipedia is managed by virtually an all-volunteer staff.

၀ီကီပီးဒီးယားနဲ့ သက်ဆိုင်သမျှကို စီမံဆောင်ရွက်နေတဲ့သူတွေ အားလုံးနီးပါးဟာ စေတနာ့ဝန်ထမ်းတွေပါ

So when Yochai is talking about new methods of organization,

ဒီတော့ Yochai ( ဟားဗတ်ဥပဒေပါမေက္ခ) က အဖွဲ့အစည်းဆိုင်ရာ စနစ်သစ်တွေ အကြောင်းပြောတော့ သေချာပေါက် ၀ီကီပီးဒီးယားကို ရည်ညွှန်းပြောဆိုနေတာပါ

he's exactly describing Wikipedia.

ကျွန်တော်ဒီနေ့တော့ ၀ီကီပီးဒီးယား ရဲ့ အတွင်းပိုင်းမှာ

And what I'm going to do today

is tell you a little bit more about how it really works on the inside.

တကယ်တမ်း ဘယ်လို အလုပ်လုပ်တယ်ဆိုတာကို နည်းနည်း ထပ်ပြီးပြောပါ့မယ်။

So Wikipedia's owned by the Wikimedia Foundation,

၀ီကီပီးဒီးယား ကို ကျွန်တော်တည်ထောင်ခဲ့တဲ့ အကျိုးအမြတ်မယူ အဖွဲ့အစည်း ၀ီကီပီးဒီးယား ဖောင်ဒေးရှင်းက ပိုင်ဆိုင်ပါတယ်

which I founded,

a nonprofit organization.

And our goal, the core aim of the Wikimedia Foundation,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဦးတည်ချက် ၀ီကီပီးဒီးယား ဖောင်ဒေးရှင်းရဲ့ ပင်မရည်ရွယ်ချက်ကတော့

is to get a free encyclopedia to every single person on the planet.

ကမ္ဘာပေါ်ကလူတိုင်းကို အခမဲ့ စွယ်စုံကျမ်းတစ်ခု ပေးနိုင်ဖို့ပါ။

And so, if you think about what that means,

ဒါက ဘာကိုဆိုလိုတာလဲလို့ ခင်ဗျားတို့တွေးမိရင်တော့

it means a lot more than just building a cool website.

ဒါဟာ အလန်းစား ဝက်ဆိုက်တစ်ခု တည်ဆောက်တာထက် အများကြီးပိုပါတယ်

We're really interested in all the issues of the digital divide,

ကျွန်တော်တို့အားလုံးက ဒီဂျစ်တယ် ပိုင်းခြားမှု ( နည်းပညာကွာဟ၍ စီးပွားရေးပါ မညီမျှမှု)၊ ကမ္ဘာ့ဆင်းရဲမွဲတေမှုနဲ့

poverty worldwide,

empowering people everywhere to have the information that they need

နေရာတိုင်းမှာ လူတိုင်းကို သူတို့လိုအပ်တဲ့ သတင်းအချက်အလက်တွေ ရရှိစေပြီး

to make good decisions.

And so we're going to have to do a lot of work

ဆုံးဖြတ်ချက်ကောင်းတွေ ချမှတ်နိုင်အောင် မြှင့်တင်အင်အားပေးရာမှာ စိတ်ဝင်တစားရှိကြပါတယ်

ဒါ့ကြောင့် ကျွန်တော်တို့ဟာ အင်တာနက်ဆိုတာထက်ကို ကျော်လွန်တဲ့ လုပ်ငန်းတွေ အများကြီးလုပ်ရမှာပါ

that goes beyond just the Internet.

And so that's a big part of why we've chosen the free licensing model,

ဒါကလည်း “free license” စနစ်ကို ရွေးချယ်ရတဲ့အကြောင်းရင်းရဲ့ ကြီးမားတဲ့အစိတ်အပိုင်းပါ

because that empowers local entrepreneurs or anyone who wants to --

ဒီစနစ်က ဒေသခံ စွန့်ဦးတီထွင်ရေးသမားတွေ ဒါမှမဟုတ် ဆန္ဒရှိသူ မည်သူမဆို

they can take our content and do anything they like with it --

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အချက်အလက်တွေကိုယူပြီး အလိုရှိရာ လုပ်နိုင်ပါအောင် မြှင့်တင်ကူညီပေးနိုင်လို့ပါ

ကူးယူနိုင်ပါတယ် ပြန်လည်ဖြန့်ဝေနိုင်ပါတယ်

you can copy it, redistribute it --

and you can do it commercially or non-commercially.

စီးပွားရေးအရဖြစ်စေ စီးပွားရေးအတွက်မဟုတ်ဘဲဖြစ်စေ လုပ်နိုင်ပါတယ်။

So there's a lot of opportunities that are going to arise around Wikipedia

ဒီတော့ ၀ီကီပီးဒီးယားကို အကြောင်းပြုပြီး အခွင့်အရေးတွေအများကြီး

all over the world.

ကမ္ဘာတစ်လွှားမှာ ပေါ်ပေါက်လာပါတယ်

We're funded by donations from the public,

ကျွန်တော်တို့က ပြည်သူတွေရဲ့လှူဒါန်းမှုနဲ့ ရပ်တည်နေတာပါ

and one of the more interesting things about that

စိတ်ဝင်စားစရာ အကောင်းဆုံးတွေထဲက တစ်ခုကတော့ ၀ီကီပီးဒီးယား လည်ပတ်ဖို့အတွက်

is how little money it actually takes to run Wikipedia.

တကယ်တမ်း လိုအပ်တဲ့ငွေကြေး ဘယ်လောက်တောင် နည်းတယ်ဆိုတာပါပဲ

So Yochai showed you the graph of what the cost of a printing press was.

Yochai က ပုံနှိပ်စက်တစ်ခု ရဲ့ ကုန်ကျစရိတ် ဂရပ်ဖ်ဇယားကို ပြသသွားပါတယ်

And I'm going to tell you what the cost of Wikipedia is.

ကျွန်တော်ကတော့ ၀ီကီပီးဒီးယားရဲ့ ကုန်ကျစရိတ်ကို ပြောပြသွားပါ့မယ်။

But first, I'll show you how big it is.

So we've got over 600,000 articles in English.

ဒါပေမဲ့ အရင်ဆုံး ၀ီကီပီးဒီးယား ရဲ့အရွယ်အစား ဘယ်လောက် ကြီးတယ်ဆိုတာကို ပြပါမယ်ခင်ဗျာ။

ကျွန်တော်တို့မှာ အင်္ဂလိပ်ဘာသာနဲ့ ဆောင်းပါးပေါင်း ၆သိန်း ရှိပါတယ်

We've got two million total articles across many, many different languages.

ဘာသာစကားပေါင်း များစွာနဲ့ ဆောင်းပါးပေါင်း နှစ်သန်း ရှိနေပါပြီ

The biggest languages are German, Japanese, French --

အကြီးဆုံး ဘာသာစကားတွေကတော့ ဂျာမန်၊ ဂျပန်နဲ့ ပြင်သစ်တို့ဖြစ်ပြီး

all the Western-European languages are quite big.

အနောက်ဥရောပ ဘာသာစကား အားလုံးက တော်တော်လေး အရွယ်အစားကြီးပါတယ်

But only around one-third of all of our traffic to our web

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့ ဝက်ဆိုက်ဆီကိုလာတဲ့ ဆက်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းရဲ့

clusters to the English Wikipedia,

သုံးပုံတစ်ပုံ ဝန်းကျင်လောက်ကသာ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ ၀ီကီပီးဒီးယားဆီမှာ ဆုံတွေ့ပါတယ်။

which is surprising to a lot of people.

လူတော်တော်များများက အံ့အားသင့်ကြပါတယ်။

A lot of people think in a very English-centric way on the Internet,

လူအများအပြားက အင်တာနက်သုံးရင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားကို အလွန်ဗဟိုပြုပြီးတွေးလေ့ရှိပါတယ်။

but for us, we're truly global.

We're in many, many languages.

ကျွန်တော်တို့ကတော့ တကယ့်ကို ဂလိုဘယ်ဆန်ပါတယ်။ ဘာသာစကားတွေ အများကြီးနဲ့တွေးပြီး ရှာဖွေကြတာပါ။

How popular we've gotten to be -- we're a top-50 website

ကျွန်တော်တို ့ဘယ်လောက်တောင် ပေါ်ပြူလာဖြစ်နေပြီလဲ -- ကျွန်တော်တို့ ထိပ်တန်းဝက်ဆိုက် ၅၀ စာရင်းမှာပါပါတယ်

and we're more popular than the New York Times.

နယူးယောက်တိုင်းစ် သတင်းစာထက်တောင် ပိုပြီး ပေါ်ပြူလာဖြစ်ပါတယ်။

So this is where we get to Yochai's discussion.

ဒီတော့ ဒီနေရာမှာ Yochai ရဲ့ဆွေးနွေးချက်ဆီ ရောက်တာပါပဲ။

This shows the growth of Wikipedia -- we're the blue line there --

ဒီပုံက ၀ီကီပီးဒီးယားရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို ဖော်ပြတာပါ ကျွန်တော်တို့ကဟိုနားက အပြာလိုင်းပါ။

and this is the New York Times over there.

နယူးယောက်တိုင်းစ် ကတော့ ဟိုးဘက်နားကပါ

And what's interesting about this

is the New York Times website is a huge, enormous corporate operation

စိတ်ဝင်စားဖို့ ကောင်းတာက နယူးယောက်တိုင်းစ် ဝက်ဆိုက်ဆိုတာ ကျယ်ပြန့်ကြီးမားပြီး

အဖွဲ့အစည်းနဲ ့ ဆောင်ရွက်နေတာဖြစ်ကာ ဝန်ထမ်းပေါင်း ဘယ်နှစ်ရာရှိမှန်းတောင် ကျွန်တော်မသိပါဘူး။

with I have no idea how many hundreds of employees.

We have exactly one employee,

ကျွန်တော်တို့မှာတော့ ဝန်ထမ်းတစ်ဦးသာရှိပါတယ်။

and that employee is our lead software developer.

အဲဒီဝန်ထမ်းကတော့ ခေါင်းဆောင် ဆော့ဝဲ ရေးဆွဲသူ ပါ

And he's only been our employee since January 2005,

သူကလည်း ၂၀၀၅ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလမှ ဝန်ထမ်းဖြစ်လာတာပါ။

all the other growth before that ...

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အများဆုံး ဖွံ့ဖြိုးမှုတွေက အဲဒီမတိုင်ခင်ကတည်းကပါ။

So the servers are managed by a ragtag band of volunteers.

လူမျိုးစုံ ရောပြွမ်းနေတဲ့ စေတနာဝန်ထမ်း အဖွဲ့ကနေ စီမံခန့်ခွဲပါတယ်။

All the editing is done by volunteers.

တည်းဖြတ်မှုအားလုံးကို စေတနာ့ဝန်ထမ်းတွေက လုပ်ဆောင်ပါတယ်။

And the way that we're organized

ကျွန်တော်တို့ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ နည်းလမ်းက ခင်ဗျားတို့ စဉ်းစားနိုင်သမျှ

is not like any traditional organization you can imagine.

သမရိုးကျ အဖွဲ့အစည်းပုံစံတွေနဲ့ လုံးဝကိုမတူပါဘူး။

People are always asking, "Well, who's in charge of this?"

လူတွေက အမြဲတမ်းမေးကြပါတယ် “ ဒီတော့ ဘယ်သူက ဒါကိုကြီးကြပ်လဲ” တဲ့။

or "Who does that?"

ဒါမှမဟုတ် “ဒါကိုဘယ်သူလုပ်တာလဲ” နဲ့ပေါ့။ အဖြေကတော့ ဝင်ပါချင်သူ မည်သူမဆိုပါပဲ။

And the answer is: anybody who wants to pitch in.

It's a very unusual and chaotic thing.

အင်မတန်မှ ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဉ်မဟုတ်ဘဲ ပရမ်းပတာကိစ္စပါ။

We've got over 90 servers now in three locations.

ကျွန်တော်တို့အခု နေရာသုံးနေရာမှာ ဆာဗာပေါင်း ကိုးဆယ်ကျော် ရှိနေပါပြီ

These are managed by volunteer system administrators who are online.

အဲဒါတွေကို အွန်လိုင်းပေါ်က စေတနာ့ဝန်ထမ်း နည်းစနစ်ပိုင်း အုပ်ချုပ်ရေးမှူး တွေက ကွပ်ကဲပါတယ်။

I can go online any time of the day or night

နေ့ည အချိန်မရွေး ကျွန်တော် အွန်လိုင်းပေါ်တက်ပြီး

and see eight to 10 people waiting for me

ဆာဗာတွေနဲ့ ပတ်သက်သမျှ မေးခွန်းမေးဖို ့ စောင့်နေတဲ့သူ

to ask a question or something, anything about the servers.

ရှစ်ဦးကနေ ဆယ်ဦးအထိ တွေ့နိုင်ပါတယ်။

You could never afford to do this in a company.

ကုမ္ပဏီတစ်ခုမှာ အဲဒီလိုလုပ်ဖို့ မဖြစ်နိုင်ပါဘူး

You could never afford

to have a standby crew of people 24 hours a day

တစ်ရက်ကို ၂၄ နာရီအပြည့် အသင့်ရှိနေတဲ့ ဝန်ထမ်းအဖွဲ့ကိုဖွဲ့ရပြီး

and do what we're doing at Wikipedia.

၀ီကီပီးဒီးယားမှာ ကျွန်တော်တို့ လုပ်နေသလိုမျိုး လုပ်နိုင်ဖို့ ဘယ်လိုမှမတတ်နိုင်ပါဘူး

So we're doing around 1.4 billion page views monthly,

ကျွန်တော်တို့ ဝက်ဆိုက်စာမျက်နှာကို ကြည့်ရှုမှုပေါင်း တစ်လလျှင် ၁.၄ ဘီလျံ ရှိပါတယ်။

so it's really gotten to be a huge thing.

ဒီတော့ တော်တော့ကိုကြီးတဲ့အရာပါပဲ

And everything is managed by the volunteers.

ပြီးတော့ စေတနာဝန်ထမ်းတွေက အကုန်စီမံဆောင်ရွက်ပါတယ်

And the total monthly cost for our bandwidth is about 5,000 dollars.

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ bandwidth အတွက် လစဉ်ကုန်ကျငွေဟာ ဒေါ်လာငါးထောင်လောက်ပဲ ရှိပါတယ်။

And that's essentially our main cost.

We could actually do without the employee.

အဲဒါက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အဓိကကုန်ကျငွေပါ။

အမှန်က ဝန်ထမ်းတစ်ယောက်မှ မငှားပဲ လည်ပတ်နိုင်ပါတယ်။

We hired Brian because he was working part-time for two years

Brion (ဘရိုင်ယန်) ကိုငှားလိုက်တာက

and full-time at Wikipedia,

သူက ဝီကီပီဒီးယားမှာ အချိန်ပိုင်း နှစ်နစ် လုပ်ခဲ့ကာ အချိန်ပြည့် လုပ်နေလို့ပါ။

so we actually hired him,

so he could get a life and go to the movies sometimes.

သူကို ကျွန်တော်တို့ ငှားလိုက်တာက စိတ်လှုပ်ရှားစရာတွေ လုပ်နိုင်ပြီး တစ်ခါတစ်လေ ရုပ်ရှင် သွားကြည့်နိုင်အောင်လို့ပါ

So the big question when you've got this really chaotic organization is,

ဒီတော့ အရေးပါတဲ့ မေးခွန်းကတော့ ဒီလိုပရမ်းပတာနိုင်လှတဲ့ အဖွဲ့အစည်းမှာ လုပ်သမျှအားလုံး

why isn't it all rubbish?

Why is the website as good as it is?

အမှိုက်တွေချည်း မဟုတ်ရတာလဲ ဒီဝက်ဆိုက်က ဘာလို့ အဲ့လောက် ကောင်းနေရတာလဲဆိုတာပါ။

First of all, how good is it?

Well, it's pretty good.

ပထမဦးဆုံးအနေနဲ့ ဘယ်လောက်ကောင်းလဲဆိုတော့ တော်တော်လေး ကောင်းပါတယ် ပြည့်စုံတယ်လို့တော့ မဟုတ်ပါဘူး။

It isn't perfect,

but it's much better than you would expect,

ဒါပေမဲ့ ခင်ဗျားတို့မျှော်မှန်းထားတာထက်ကို အများကြီးပိုကောင်းပါတယ်။

given our completely chaotic model.

So when you saw him make a ridiculous edit to the page about me,

ကျွန်တော်တို့့ရဲ့ လုံးဝ ပရမ်းပတာမော်ဒယ်ကို ထည့်စဉ်းစား ပြောရရင်ပေါ့နော်။

ဒီတော့ ကျွန်တော့်အကြောင်း ဝက်ဆိုက်စာမျက်နှာမှာ အူကြောင်ကြောင် တည်းဖြတ်ချက် လုပ်တာကို ခင်ဗျားတွေ့ရင်

you think, "Oh, this is obviously just going to degenerate into rubbish."

အော် ဒီစာမျက်နှာကတော့ အမှိုက်ဖြစ်သွားမှာပဲလို့ ခင်ဗျားတို့က ထင်ပါလိမ့်မယ်။

But when we've seen quality tests --

and there haven't been enough of these yet

ဒါပေမဲ့ အရည်အသွေး စစ်ဆေးမှုတြွေ မင်ပြီးရင်တော့ -- အဲလို စစ်ဆေးမှုတွေ လုံလုံလောက်လောက် မရှိသေးပါဘူး။

and I'm really encouraging people to do more,

ကျွန်တော်ကတော့ ဒါမျိုးတွေကိုပိုပြီး များများလုပ်ဖို့အားပေးပါတယ်

comparing Wikipedia to traditional things --

၀ီကီပီးဒီးယားကို သမရိုးကျ စွယ်စုံကျမ်းတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ကြည့်ရင် ကျွန်တော်တို့အနိုင်ရပါတယ်။

we win hands down.

So a German magazine compared German Wikipedia,

ဂျာမန်မဂ္ဂဇင်းတစ်ခုက အင်္ဂလိပ်ဘာသာ ၀ီကီပီးဒီးယားထက် အလွန့်အလွန်ပိုသေးတဲ့

which is much, much smaller than English,

ဂျာမန်ဘာသာ ၀ီကီပီးဒီးယားကို Microsoft Encarta စွယ်စုံကျမ်းနဲ့

to Microsoft Encarta and to Brockhaus multimedial,

Brockhaus Multimedia တို့နဲ့ နှိုင်းယှဉ်ခဲ့ရာမှာ

and we won across the board.

They hired experts to come and look at articles and compare the quality,

အကုန်လုံးကို ကျွန်တော်တို့ အနိုင်ရခဲ့ပါတယ်

သူတို့က ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်တွေကို ဆောင်းပါးတွေ လာရောက်ကြည့်ရှုခိုင်းပြီး အရည်အသွေးကို နှိုင်းယှဉ်စေပါတယ်

and we were very pleased with that result.

အဲဒီ့ရလဒ်ကတော့ ကျွန်တော်တို့အတွက် ကျေနပ်စရာပါ။

So a lot of people have heard about the Wikipedia Bush-Kerry controversy.

လူတွေအများကြီးလည်း Bush-Kerry အငြင်းပွားဖွယ်ကိစ္စ အကြောင်း ကြားဖူးကြပါတယ်

The media has covered this somewhat extensively.

မီဒီယာကလည်း အဲဒီကိစ္စကို အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ အကျယ်တဝင့် ဖော်ပြကြပါတယ်။

It started out with an article in Red Herring.

Red Herring ကဆောင်းပါးတစ်ပုဒ်ကနေ စတင်ခဲ့တာပါ။

The reporters called me up and they --

သတင်းထောက်တွေက ကျွန်တော်ကို ဖုန်းဆက်ပါတယ်၊ ကျွန်တော်ပြောချင်တာက

I mean, I have to say they spelled my name right,

သူတို့ ကျွန်တော့ နာမည်တော့ မှန်အောင်ပေါင်းပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ခင်ဗျ

but they really wanted to say the Bush-Kerry election is so contentious,

ဒီ Bush-Kerry ကိစ္စ အင်မတန် အငြင်းပွားဖွယ်ကိစ္စပါ။

it's tearing apart the Wikipedia community.

၀ီကီပီးဒီးယား အသိုက်အဝန်းဟာ ဒီကိစ္စကြောင့် တစ်စစီပြိုကွဲနေပြီ လို့ သူတို့ကဆိုချင်တာပါ။

And so they quote me as saying,

"They're the most contentious in the history of Wikipedia."

ဒီတော့ “ ဒါတွေဟာ ၀ီကီပီးဒီးယား သမိုင်း တစ်လျှောက်မှာ အငြင်းပွားဖွယ် အကောင်းဆုံးပါ” လို့ ကျွန်တော်ကပြောတယ် ဆိုပြီးဖော်ပြလိုက်ပါတယ်။

What I actually said is they're not contentious at all.

အမှန်တော့ ကျွန်တော်က ဒါတွေဟာ လုံးဝအငြင်းပွားစရာ မရှိဘူးလို့ ပြောခဲ့တာပါ။

So it's a slight misquote.

ဒီတော့ ကိုးကားဖော်ပြချက်က သိပ်မကွာပါဘူးနော် ( ရယ်သံများ)

(Laughter)

The articles were edited quite heavily.

And it is true that we did have to lock the articles

ဆောင်းပါးတွေကို အများကြီးတည်းဖြတ်ထားပါတယ်။ ကိစ္စအနည်းငယ်မှာ ဆောင်းပါးတွေကို ပိတ်ပင်လိုက်တယ်ဆိုတာ မှန်ပါတယ်၊

on a couple of occasions.

Time magazine recently reported that

တိုင်းမဂ္ဂဇင်းက မကြာသေးမီကပဲ ရေးသားလိုက်ပါတယ်။

"Extreme action sometimes has to be taken,

"တစ်ခါတစ်လေ ပြင်းထန်လွန်းတဲ့ အရေးယူမှုတွေ လိုအပ်ပါတယ်။

and Wales locked the entries on Kerry and Bush for most of 2004."

၂၀၀၄ ခုနှစ်ရဲ့ အများစုမှာ Wales က Bush-Kerry ဆိုင်ရာဆောင်းပါးတွေကို ပိတ်ပစ်ခဲ့ပါတယ်” တဲ့

This came after I told the reporter that we had to lock it for --

ဒီရေးသားချက်က ကျွန်တော်တို့တွေ အနေနဲ့ တစ်ခါတစ်လေ ဟိုနားဒီနားမှာ ပိတ်ပစ်ရတာတွေရှိပါတယ်လို့

occasionally a little bit here and there.

ကျွန်တော်က သတင်းသမားကို ပြောလိုက်ပြီးနောက်မှ ပါလာတာပါ။

So the truth in general is that the kinds of controversies

ဒီတော့ ယေဘုယျအမှန်တရားက ၀ီကီပီးဒီးယား အသိုက်အဝန်းမှာ

that you would probably think we have within the Wikipedia community

အငြင်းပွားစရာတွေရှိမယ်လို့ ခင်ဗျားတို့ ထင်ကောင်းထင်နိုင်တဲ့၊

are not really controversies at all.

ကိစ္စမျိုးဟာ တကယ်တမ်း အငြင်းပွားမှု လုံးဝမရှိပါဘူး။

Articles on controversial topics are edited a lot,

အငြင်းပွားဖွယ် အကြောင်းအရာဆိုင်ရာ ဆောင်းပါးတွေကို တည်းဖြတ်မှုတွေ အရမ်းများပါတယ်။

but they don't cause much controversy within the community.

ဒါပေမဲ့ ဒီလိုလုပ်လို့ ကျွန်တော်တို့ အသိုက်အဝန်းမှာ အငြင်းပွားစရာ များများစားစား မဖြစ်လာစေပါဘူး။

And the reason for this is that most people understand the need for neutrality.

အကြောင်းကတော့ လူအများစုက ဘက်မလိုက်မှုရဲ့ အရေးပါလိုအပ်ချက်ကို နားလည်လို့ပါ။

The real struggle is not between the right and the left --

တကယ့်တိုက်ပွဲက လက်ယာဝါဒီနဲ့ လက်ဝဲဝါဒီတွေကြားထဲမှာ ဖြစ်တာမဟုတ်ပါဘူး။

that's where most people assume --

but it's between the party of the thoughtful

ဒါက လူအများစု ယူဆကြတာပါ။

တကယ်က အတွေးအခေါ်ရှိသူအဖွဲ့နဲ့ ကြောင်တောင်တောင် လူတွေအဖွဲ့ကြားက တိုက်ပွဲပါ။

and the party of the jerks.

And no side of the political spectrum

နိုင်ငံရေးဂိုဏ်း အစဉ်အတန်းရဲ့ ဘယ်ဘက်ခြမ်းကမှ ဒီနှစ်ဖွဲ့အပေါ် လက်ဝါးကြီးအုပ် ခြယ်လှယ်နေခြင်း မရှိပါဘူး။

has a monopoly on either of those qualities.

The actual truth about the specific Bush-Kerry incident

Bush-Kerry ဖြစ်ရပ်နဲ့ပတ်သက်ပြီး တကယ့်အမှန်တရားက

is that the Bush-Kerry articles

Bush-Kerry ဆောင်းပါးတွေကို ပိတ်ပစ်တာ

were locked less than one percent of the time in 2004,

၂၀၀၄ ခုနှစ်ကာလရဲ့ တစ်ရာခိုင်နှုန်း အောက်တောင်နည်းပါတယ်။

and it wasn't because they were contentious;

အငြင်းပွားစရာရှိတယ် ဆိုတဲ့ အကြောင်းရင်းကြောင့် မဟုတ်ပါဘူး။

it was just because there was routine vandalism --

ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဉ် လက်သရမ်းဖျက်ဆီးမှုပါ။

which happens sometimes even on stage ...

ဇာတ်ခုံပေါ်မှာတောင် တစ်ခါတစ်လေ ဖြစ်တတ်ပါတယ်။

(Laughter)

Sometimes even reporters have reported to me that they vandalized Wikipedia

တစ်ခါတစ်လေ သတင်းသမားတွေက ကျွန်တော့ကို သတင်းပို့ကြတယ်။

and were amazed that it was fixed so quickly.

သူတို့ဝီကီပီးဒီးယားကို တမင်ကို ဖျက်လို့ဖျက်ဆီး လုပ်တဲ့အခါမှာ ပြန်ပြင်တာ မြန်လွန်းလို့သူတို့ အံ့အားသင့်ရပါသတဲ့။

And I said -- you know, I always say, please don't do that.

ဒီတော့ ကျွန်တော်က ပြောလိုက်ပါတယ်၊ ကျွန်တော်ပြောနေကျပါပဲ။ ဒါမျိုးမလုပ်ပါနဲ့ မကောင်းပါဘူးလို့ပေါ့။

That's not a good thing.

So how do we do this?

ဒီတော့ ကျွန်တော်တို့ ဒီလိုဖြစ်အောင် ဘယ်လိုလုပ်ကြသလဲ။

How do we manage the quality control?

ဒီအရည်အသွေး ထိန်းချုပ်မှုကို ဘယ်လို စီမံခန့်ခွဲနေသလဲ။

How does it work?

ဒါက ဘယ်လို အလုပ်လုပ်သလဲပေါ့။

So there's a few elements,

အခြေခံအားဖြင့် လိုအပ်တဲ့ ပါဝင်ပစ္စည်းတွေကတော့ နည်းနည်းလေးပါပဲ။

mostly social policies and some elements of the software.

အများစုကတော့ လူမှုရေးရာမူဝါဒတွေနဲ့ ဆော့ဝဲ ပိုင်းဆိုင်ရာတွေပါ။

So the biggest and the most important thing

အကြီးမားဆုံးနဲ့ အရေးပါဆုံးကတော့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဘက်မလိုက ်အမြင်မူဝါဒပါပဲ။

is our neutral point of view policy.

This is something that I set down, from the very beginning,

ဒါဟာ ဒီအသိုက်အဝန်းရဲ့ လုံးဝအငြင်းပွားရန်မရှိတဲ့ ပင်မ ဥပဒေသအနေနဲ့

as a core principle of the community that's completely not debatable.

အစဦးပိုင်းကတည်းက ကျွန်တော် သတ်မှတ်ထားခဲ့တာပါ။

It's a social concept of cooperation,

ဒီအချက်ဟာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့ လူမှုရေးအခြေခံ သဘောတရားလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

so we don't talk a lot about truth and objectivity.

ဆိုလိုတာက ကျွန်တော်တို့ အမှန်တရားနဲ့ ဓမ္မဓိဌာန်ကျမှု တို့အကြောင်း သိပ်မပြောပါဘူး။

The reason for this is if we say

အကြောင်းရင်းကတော့ တကယ်လို့သာ ကျွန်တော်တို့က ခေါင်းစဉ်တစ်ခုနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မှန်တယ်ဆိုတဲ့ အရာတွေချည်း ရေးမယ်ဆိုပြီး

we're only going to write the "truth" about some topic,

that doesn't do us a damn bit of good of figuring out what to write,

ဘာဟာတွေတော့ ရေးရမယ်လို့ စဉ်းစားဆုံးဖြတ်နေရရင် ဘာမှအကျိုးမရှိပါဘူး။

because I don't agree with you about what's the truth.

ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ခင်ဗျား မှန်တယ်ထင်တာကို ကျွန်တော်က လက်မခံနိုင်တာမျိုးလည်း ရှိလို့ပါ။

But we have this jargon term of neutrality,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့ ၀ီကီပီးဒီးယား အသိုက်အဝန်းမှာ ရာဇဝင်ရှိတဲ့့

which has its own long history within the community,

ကျွန်တော်တို့ချင်းသုံးတဲ့ “ဘက်မလိုက်မှု” ဆိုတဲ့ စကားရပ် တစ်ခုရှိပါတယ်။

which basically says, any time there's a controversial issue,

အကြမ်းဖျင်းအားဖြင့် ဆိုလိုတာက အငြင်းပွားဖွယ် အကြောင်းအရာ တစ်ရပ် ပေါ်လာတိုင်း

Wikipedia itself should not take a stand on the issue.

၀ီကီပီးဒီးယား ကိုယ်တိုင်က အဲဒီအကြောင်းအရာနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘယ်ဖက်မှာမှ မရပ်ဖို့ပါ။

We should merely report on what reputable parties have said about it.

ယုံကြည်ရတဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေက ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘာတွေပြောတယ် ဆိုတာကိုသာ မှတ်တမ်းပြုတင်ပြပါတယ်။

So this neutrality policy is really important for us

ဒါ့ကြောင့် ဒီဘက်မလိုက်မူဝါဒက ကျွန်တော်တို့အတွက် တကယ်ကို အရေးကြီးပါတယ်။

because it empowers a community that is very diverse

အကြောင်းက အင်မတန်မှ မတူကွဲပြားကြတဲ့ လူမျိုးပေါင်းစုံပါဝင်တဲ့ အသိုက်အဝန်းတစ်ခုက

to come together and actually get some work done.

အတူတကွ စုပေါင်းပြီး တကယ်အလုပ်ဖြစ်စေဖို့ အင်အားပေးမြှင့်တင်ပေးနိုင်လို့ပါ။

So we have very diverse contributors

ဒါ့ကြောင့် ကျွန်တော်တို့မှာ နိုင်ငံရေး၊ ဘာသာရေး၊ ယဉ်ကျေးမှု နောက်ခံတွေ

in terms of political, religious, cultural backgrounds.

လွန်စွာကွဲပြားတဲ့ ပါဝင်ရေးသားတွေရရှိထားတာပါ။

By having this firm neutrality policy,

အစကတည်းက ညှိနှိုင်းဖြေလျော့ပေးမှု လုံးဝမရှိတဲ့

which is non-negotiable from the beginning,

ခိုင်မာတဲ့ ဘက်မလိုက်မူဝါဒကို ကျင့်သုံးခြင်းအားဖြင့်

we ensure that people can work together

လူတွေ အတူတကွ အလုပ်လုပ်နိုင်ဖို့ သေချာစေပြီး

and that the entries don't become simply a war

စွယ်စုံကျမ်းထဲက တည်းပုဒ်တွေ ခေါင်းစီးတွေဟာ တွေဟာ

back and forth between the left and the right.

လက်ဝဲဝါဒီနဲ့ လက်ယာဝါဒီတို့ကြားက အပြန်အလှန်တိုက်ပွဲ မဖြစ်လာစေတော့ပါဘူး။

If you engage in that type of behavior, you'll be asked to leave the community.

တကယ်လို့ ဒီလိုအပြုအမူများ လုပ်ခဲ့ရင်

ဒီအသိုက်အဝန်းကနေ ထွက်သွားဖို ့တောင်းဆိုခံရမှာပါပဲ။

So, real-time peer review.

Every single change on the site goes to the "Recent changes" page.

နောက်တော့ အချိန်နဲ့တပြေးညီ အကဲဖြတ်မှု (real-time peer review)

ဝက်ဆိုက်ပေါ်က တည်းဖြတ်လိုက်တဲ့ အပြောင်းအလဲမှန်သမျှဟာ “ လတ်တလော ပြင်ဆင်ချက်မျာ းစာမျက်နှာ” ဆီကို ရောက်သွားပါမယ်

So as soon as he made his change, it went to the "Recent changes" page.

အဲဒီတော့ တစ်ယောက်က ပြင်လိုက်တယ်ဆိုတာနဲ့ “ လတ်တလော ပြင်ဆင်ချက်များ စာမျက်နှာ” ဆီကို ချက်ချင်းရောက်သွားပါတယ်။

That recent changes page was also fed into an IRC channel,

အဲဒီ “ လတ်တလော ပြင်ဆင်ချက်များ စာမျက်နှာ” ကလည်း IRC ချန်နယ်ထဲက ိုပို့လိုက်ပါတယ်

which is an Internet chat channel

IRC ဆိုတာ လူတွေက ဆော့ဝဲ တန်ဆာပလာ အမျိုးမျိုးကို သုံးပြီးစောင့်ကြပ်နေတဲ့

that people are monitoring with various software tools.

အင်တာနက် စကားဝိုင်း ချန်နယ်ပဲဖြစ်ပါတယ်။

And people can get RSS feeds --

ပြီးတော့ လူတွေက RSS feed တွေရနိုင်ပါတယ်။

they can get email notifications of changes.

ဒီပြင်ဆင်ချက်တွေ အကြောင်းကို အီးမေးလ်ကနေ တစ်ဆင့် အကြောင်းကြားစာတွေ ရနိုင်ပါတယ်

And then users can set up their own personal watch list.

ပြီးတော့ အသုံးပြုသူတွေ အနေနဲ့ သူတို့ကိုယ်ပိုင် စောင့်ကြည့် စာရင်းတွေလည်း ချမှတ်ထားလို့ရပါတယ်။

So my page is on quite a few volunteers' watch lists,

ဒါ့ကြောင့် ကျွန်တော့်အကြောင်း စာမျက်နှာဆိုရင် စေတနာ့ဝန်ထမ်း အနည်းငယ်ရဲ့ စောင့်ကြည့် စာရင်းမှာပါပါတယ်။

because it is sometimes vandalized.

မကြာခဏ ရန်လိုဖျက်ဆီး (vandalize) ခံရလို့ပါ။

And therefore, what happens is someone will notice the change very quickly,

ဒါ့ကြောင့် ဖြစ်နေတာက တစ်ယောက်ယောက်က အပြောင်းအလဲကို အလွန်ကို မြန်မြန်ဆန်ဆန်သတိပြုပြီး

and then they'll just simply revert the change.

ပြင်ထားကို မူလအတိုင်း ရိုးရိုးလေးပြန်ပြင်လိုက်ရုံပါပဲ။

There's a "new pages feed," for example,

so you can go to a certain page of Wikipedia

ဥပမာပြရရင် စာမျက်နှာသစ်များဆိုင်ရာ သတင်းပေးပို့ချက ်တစ်ခုရှိပါတယ်။

and see every new page as it's created.

ဒီတော့ ၀ီကီပီးဒီးယားရဲ့ တစ်ခုသော စာမျက်နှာဆီကို သွားလို့ရပါတယ်။

This is really important

စာမျက်နှာသစ်တစ်ခု ဖန်တီးလိုက်တိုင်း အဲဒီစာမျက်နှာကို သွားကြည့်လို့ရပါတယ်။

because a lot of new pages are just garbage that has to be deleted,

ဒီဟာက တကယ်ကိုအရေးကြီးပါတယ်၊ ဘာလို့လဲဆိုတော့ အသစ်ဖန်တီးလိုက်တဲ့ စာမျက်နှာအများအပြားက

ASDFASDF ဆိုတာမျိုး ဖျက်ပစ်ရမယ့် အမှိုက်တွေချည်းဖြစ်နေလို့ပါ။

you know, "ASDFASDF."

But also, that's some of the most interesting and fun things,

ဒါပေမဲ့ ဒါကလည်း ၀ီကီပီးဒီးယားမှာ တချို့သော ဆောင်းပါးသစ်တွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး

some of the new articles.

People will start an article on some interesting topic,

စိတ်ဝင်စားစရာ ပျော်စရာကောင်းတဲ့ ကိစ္စအများစုထဲက တချို့ပါ။

စိတ်ဝင်စားဖွယ် အကြောင်းအရာတစ်ခုနဲ့ ပတ်သက်ပြီး လူတွေက ဆောင်းပါးတစ်ခု စတင်လိုက်ပါမယ်။

other people will find that intriguing

အခြားလူတွေက စိတ်ဝင်စားသွားပြီး သူတို့လည်းပါဝင်လာပြီး၊

and jump in and help and make it much better.

အဲဒီဆောင်းပါးကို ပိုကောင်းလာအောင ်ကူညီပြီးလုပ်ကြပါတယ်။

So we do have edits by anonymous users,

ဒီတော့ ၀ီကီပီးဒီးယားနဲ့ပတ်သက်ပြီး အငြင်းပွားဖွယ် အကောင်းဆုံးနဲ့ စိတ်ဝင်စားဖွယ် အကောင်းဆုံး အချက်တွေထဲက တစ်ခုဖြစ်တဲ့

which is one of the most controversial and intriguing things about Wikipedia.

အမည်မသိ အသုံးပြုသူတွေက တည်းဖြတ်ပြင်ဆင်မှုတွေ ကျွန်တော်တို့မှာ ရှိတယ်ဆိုတာမှန်ပါတယ်။

So, Chris was able to do his change -- he didn't have to log in or anything;

ဒါ့ကြောင့် Chris က ဝက်ဆိုက်ထဲ Log In ဝင်တာမျိုးတွေ ဘာတွေ၊ ဘာမှကိုမလုပ်ရပဲ သူပြင်ဆင်လို့ ရလိုက်ပါတယ်။

he just went on the website and made a change.

ဝက်ဆိုက်ပေါ်ကို ဒီတိုင်းသွားပြီး ပြင်လိုက်ရုံပါပဲ

But it turns out that only about 18 percent

of all the edits to the website

သို့တိုင်အောင် တကယ်တမ်း ဝက်ဆိုက်မှာ ပြင်ဆင်တည်းဖြတ်မှုရဲ့ ၁၈ % ကသာ

are done by anonymous users.

And that's a really important thing to understand:

အမည်မသိ အသုံးပြုသူတွေက လုပ်တာဖြစ်နေပါတယ်။

ဒါဟာ နားလည်သဘောပေါက်ဖို့ တကယ်ကိုအရေးကြီးတဲ့ အချက်ကတော့

the vast majority of the edits that go on on the website

ဝက်ဆိုက်ပေါ်က ပြင်ဆင်တည်းဖြတ်မှုတွေ အများစုက

are from a very close-knit community of maybe 600 to 1,000 people

အဆက်အသွယ် အမြဲတမ်းရှိနေတဲ့ လူပေါင်း ၆၀၀ ကနေ ၁၀၀၀ အထိရှိနိုင်တဲ့

who are in constant communication.

And we have over 40 IRC channels, 40 mailing lists.

ကျစ်လျစ်စွာ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ အသိုက်အဝန်းဆီကနေ လာတာပါ။

ကျွန်တော်တို့မှာ IRC ချန်နယ်ပေါင်း ၄၀ ၊ စာပို့စာရင်းပေါင်း ၄၀ ရှိပါတယ်

All these people know each other.

They communicate. We have off-line meetings.

ဒီလူတွေအားလုံးက အချင်းချင်းသိကြပါတယ်၊ ဆက်သွယ်ကြပါတယ်၊ ကျွန်တော်တို့မှာ အွန်လိုင်းပြင်ပ အစည်းအဝေးတွေလည်း ရှိပါတယ်။

These are the people who are doing the bulk of the site,

ဒီလူတွေက ဝက်ဆိုက်ရဲ့ အစိတ်အပိုင်း ကြီးကြီးမားမားကို လုပ်နေတဲ့သူတွေပါ။

and they are, in a sense, semi-professionals at what they're doing.

သူတို့တွေက တစ်နည်းအားဖြင့် သူတို့လုပ်နေတဲ့ ကိစ္စအပေါ်မှာ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအားဖြင့် ကျွမ်းကျင်မှု အရည်အသွေ းပြည့်ဝသူတွေပါ။

The standards we set for ourselves

ကျွန်တော်တို့ကိုယ် ကျွန်တော်တို့ ပြဌာန်းထားတဲ့ အဆင့် သတ်မှတ်ချက်တွေကတော့

are equal to or higher than professional standards of quality.

ကျွမ်းကျင်မှု အဆင့်အရည်အသွေးန ဲ့ညီမျှ ဒါမှမဟုတ် ပိုမြင့်ပါတယ်။

We don't always meet those standards, but that's what we're striving for.

ကျွန်တော်တို့ ဒီသတ်မှတ်ချက်တွေကို အမြဲတမ်း မပြည့်မီပါဘူး။

And so that tight community is who really cares for the site,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့ အပြင်းအထန် ကြိုးစားနေတာ ဒီသတ်မှတ်ချက်တွေပြည့်မီဖို့ပါပဲ

ဒီတော့ အဲဒီကျစ်လျစ်တဲ့ အသိုက်အဝန်းဆိုတာ ဒီဝက်ဆိုက်ကို အမှန်တကယ် အလေးထားတဲ့သူတွေပါ။

and these are some of the smartest people I've ever met.

ဒီလူတွေဟာ ကျွန်တော် တွေ့ဖူးသမျှ စမတ်ကျဆုံး ပုဂ္ဂိုလ်တွေထဲက တချို့ပါ။

It's my job to say that, but it's actually true.

သေချာပေါက် ကျွန်တော် တာဝန်မို ့ ပြောရတယ်ဆိုပေမဲ့ တကယ်ကို မှန်တာပါခင်ဗျ။

The type of people who were drawn to writing an encyclopedia for fun

စွယ်စုံကျမ်းတစ်ခု ေ ရးရတာကို ပျော်ပြီး စွဲနေတဲ့ လူစားမျိုးတွေက

tend to be pretty smart people.

တော်တော်လေး သားနားတဲ့ သူတွေဖြစ်နေတတ်တယ်ခင်ဗျ ( ရယ်သံများ )

The tools and the software: there's lots of tools that allow us --

တန်ဆာပလာတွေ နဲ့ ဆော့ဝဲ: ကိုယ်လုပ်တာကို ကိုယ်ပြန်စောင့်ကြပ််ဖို့နဲ့ အလုပ်တွေ အားလုံးကို စောင့်ကြပ်နိုင်ဖို့

allow us, meaning the community --

ကျွန်တော်တို့ကို (ကျွန်တော်တို့ အသိုက်အဝန်းကို ဆိုလိုတာပါ) ခွင့်ပြုပေးတဲ့ ကိရိယာတွေ အများကြီးရှိပါတယ်

to self-monitor and to monitor all the work.

This is an example of a page history on "flat Earth,"

ဒါကတော့ "ပြားချပ်သော ကမ္ဘာ" ဆိုတဲ့ စာမျက်နှာရဲ့ သမိုင်းမှတ်တမ်းပါ

and you can see some changes that were made.

ပြီးတော့ လုပ်ထားတဲ့ ပြင်ဆင်ချက်တွေကို ခင်ဗျားတို့မြင်နိုင်ပါတယ်။

What's nice about this page is you can immediately take a look at this

ဒီစာမျက်နှာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ကောင်းတာက ဒါကို ခင်ဗျားက ချက်ချင်း တစ်ချက်လောက် ကြည့်လိုက်ပြီး

and see, "OK, I understand now."

“အိုကေ၊ ငါနားလည်သွားပြီ” ဆိုပြီး ဖြစ်သွားပါတယ်။

When somebody goes and looks at --

တစ်ယောက်ယောက်က သူရဲ့စာမျက်နှာဆီသွားပြီ းကြည့်လိုက်လို့

they see that someone, an anonymous IP number,

made an edit to my page.

အမည်မသိ IP အမှတ်စဉ်ပိုင်ရှင် တစ်ဦးဦးက ပြင်ဆင်ထားတာကိုတွေ့ရင်

That sounds suspicious. Who is this person?

“ဒါသံသယဖြစ်စရာပဲ။ ဒီလူဘယ်သူပါလိမ့်” ဆိုပြီး ဒီပြင်ဆင်မှု သမိုင်းမှတ်တမ်းကို လာကြည့်လိုက်ရင်တော့

Somebody looks at it --

they can immediately see highlighted in red

အနီရောင်နဲ့ မှတ်သားထားတဲ့ ပြင်ဆင်ချက်တွေကို ချက်ချင်းတွေ့နိုင်ပါတယ်။

all of the changes that took place --

to see, OK, well, these words have changed, things like this.

ဒီတော့မှ “အိုကေ။ကောင်းပြီလေ။ ဒီစာလုံးတွေကပြောင်းသွားတယ်။ ဒီလိုဒီလို” ဆိုတာမျိုးပေါ့။

So that's one tool that we can use

ဒါကတော့ စာမျက်နှာတစ်ခုရဲ့ သမိုင်းမှတ်တမ်းကို ခပ်မြန်မြန် စောင့်ကြည့် ထိန်းချုပ်ဖို့ ကျွန်တော်တို့သုံးတဲ့ ကိရိယာ တန်ဆာပလာတစ်ခုပါ။

to very quickly monitor the history of a page.

Another thing that we do within the community

ဒီအသိုက်အဝန်းထဲမှာ ကျွန်တော်တို့လုပ်တဲ့ နောက်တစ်ခုကတော့

is we leave everything very open-ended.

ဘယ်အရာကိုမဆို အသေ မသတ်မှတ်ထားတာပါ။

Most of the social rules and the methods of work

လူမှုရေးရာ စည်းမျဉ်းတွေ အလုပ်လုပ်ပုံ စနစ်တွေကို

are left completely open-ended in the software.

ဒီဆော့ဝဲ ထဲမှာ လုံးဝပြင်လို့ ရအောင် လုပ်ထားပါတယ်။

All of that stuff is just on Wiki pages.

ဒါတွေအားလုံးက ဝီကီစာမျက်နှာတွေမှာ ရှိနေရုံပါပဲ။

And so there's nothing in the software that enforces the rules.

ဒီစည်းမျဉ်းတွေကို လိုက်နာအောင် ကွပ်ကဲနေတာမျိုး တစ်ခုမှမရှိပါဘူး။

The example I've got up here is the Votes for Deletion page.

ဒီနေရာမှာ ကျွန်တော ်သာဓကပြစရာကတော့ “ပယ်ဖျက်ရန် ဆန္ဒမဲ ပေးတဲ့ စာမျက်နှာ” ပါ

So, I mentioned earlier, people type "ASDFASDF" --

ဒီတော့ ကျွန်တော်အစောပိုင်းက တင်ပြခဲ့သလိုပဲ လူတွေက ASDFASDF ဆိုပြီး လာရိုက်သွားတာတွေရှိပါတယ်။

it needs to be deleted.

Cases like that, the administrators just delete it.

ဒါကို ပယ်ဖျက်ပစ်ရပါတယ် ဒီလိုကိစ္စမျိုးတွေကတော့ နည်းစနစ်ပိုင်း အုပ်ချုပ်ရေးမှူးတွေ ပယ်ဖျက်ပစ်လိုက်တာပါပဲ။

There's no reason to have a big argument about it.

ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး အချေအတင်ဖြစ်စရာ ကြီးကြီးမားမားမရှိပါဘူး။

But you can imagine there's a lot of other areas where the question is,

ဒါပေမဲ့ဗျ ဒီအကြောင်းအရာဟာ စွယ်စုံကျမ်းတစ်ခုမှာ ထည့်ရလောက်အောင် ထင်ရှားသလားဆိုတာ အဖြေရှာရတဲ့

is this notable enough to go in an encyclopedia?

ကိစ္စမျိုးတွေလည်း ရှိတာကိုလည်း ခင်ဗျားတို့ မှန်းဆကြည့်လို့ရပါတယ်။

Is the information verifiable? Is it a hoax? Is it true? Is it what?

ဒီအချက်အလက်တွေက မှန်ကန်ကြောင်း သက်သေပြနိုင်ရဲ့လား၊ အလိမ်အညာလား၊ မှန်ကန်ရဲ့လား၊ ဘာများပါလိမ့် ဆိုတာမျိုးတွေပါ။

So we needed a social method for figuring out the answer to this.

ဒီတော့ ဒါအတွက် အဖြေကို ဆုံးဖြတ်ပေးဖို့ လူမှုရေးရာ နည်းစနစ်တစ်ခု လိုအပ်လာခဲ့ပါတယ်။

And so the method that arose organically within the community

ဒီအသိုက်အဝန်းထဲမှာ အလိုအလျောက်ပေါ်ပေါက်လာတဲ့ နည်းစနစ်တစ်ခုကတော့

is the Votes For Deletion page.

And in the particular example we have here,

“ပယ်ဖျက်ရန် ဆန္ဒမဲ ပေးတဲ့ စာမျက်နှာ” ပါပဲ။

it's a film, "Twisted Issues,"

အသေးစိတ် သာဓကတစ်ခုအနေနဲ့ ဒီမှာ"Twisted Issues" ဆိုတဲ့ ရုပ်ရှင် အကြောင်း စာမျက်နှာပါ။

and the first person says,

ပထမဆုံးလူက ပြောပါတယ်၊ “ရုပ်ရှင်လို့တော့ ယူဆရတာပဲ။

"Now this is supposedly a film. It fails the Google test miserably."

ဒါပေမဲ့ Google စမ်းသပ်မှုမှာတော့ မအောင်မြင်ရှာဘူး။” တဲ့။

The Google test is you look in Google and see if it's there,

Google စမ်းသပ်မှုဆိုတာကတော့ တစ်ခုခုကို Google မှာရှိမလားလို့ ရှာကြည့်လိုက်တာကို ပြောတာပါ။

because if something's not even in Google, it probably doesn't exist at all.

အကြောင်းကတော့ Google မှာတောင် မရှိဘူးဆိုရင် လုံးဝမရှိတာမျိုး ဖြစ်နိုင်လို့ပါ။

It's not a perfect rule,

but it's a nice starting point for quick research.

ခြွင်းချက်မဲ့ စည်းမျဉ်းတော့ မဟုတ်ပါဘူးခင်ဗျာ ဒါပေမဲ ့ခပ်မြန််မြန် ရှာကြည့်ဖို့ အဆင်ပြေတဲ့ လမ်းစပါ

So somebody says, "Delete it, please. Delete it -- it's not notable."

ဒီတော့ တစ်ယောက်ယောက်က"ကျေးဇူးပြုပြီး ဖျက်ပစ်လိုက်ပါ။ ဒါကမထင်ရှားလို့ ဖျက်ပစ်လိုက်ပါ” လို့ပြောပါတယ်။

And then somebody says, "Wait, I found it. I found it in a book,

နောက် တစ်ယောက်ကတော့ “နေဦး။ နေဦး။ နေဦး။ နေဦး။ ငါတွေ့ပြီ။

'Film Threat Video Guide: the 20 Underground Films You Must See.'"

'Film Threat Video Guide: the 20 Underground Films You Must See.' ဆိုတဲ့

စာအုပ်တစ်အုပ်မှာ တွေ့လိုက်တယ်" လို့ပြောပြန်တယ်

So the next persons says, "Clean it up."

အော် ကောင်းပြီလေ။ နောက်တစ်ယောက်က " ရှင်းရှင်းလင်းလင်းဖြစ်အောင် လုပ်လိုက်ပါ " လို့ပြောပါမယ်။

Somebody says, "I've found it on IMDB. Keep, keep, keep."

တစ်ယောက်က" ငါဒါကို IMDB ဝက်ဆိုက်မှာတွေ့ပြီ။ မဖျက်ပါနဲ့။ ထားလိုက်ပါ။ ထားလိုက်ပါ။ " လို့ပြောပြန်တယ်

And what's interesting about this is that the software is --

ဒီဆော့ဝဲနဲ့ ပတ်သက်ပြီး စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းတာက

these votes are just text typed into a page.

ဒီဆန္ဒပြုချက်တွေက ဝက်ဆိုက် စာမျက်နှာပေါ်မှာ ဒီအတိုင်း စာရိုက်ထည့်လိုက်တာပါ။

This is not really a vote so much as it is a dialogue.

စကားဝိုင်းတစ်ခု အဖြစ်သာ ဆန္ဒမဲ ပေးနေကြတာ မဟုတ်ပါဘူး။

Now it is true that at the end of the day,

ဖြစ်သွားတာက နောက်ဆုံးအချိန်လည်း ရောက်ရော နည်းစနစ်ပို်င်း အုပ်ချုပ်ရေးမှူး တစ်ဦးက

an administrator can go through here and take a look at this and say,

ဒီစာမျက်နှာကို မြန်မြန်လာကြည့်ပြီး

"OK, 18 deletes, two keeps: we'll delete it."

“ကောင်းပြီ။ ဖျက်မှာ ၁၈ခု။ ထားမှာ ၂ခု။ ငါတို့ဖျက်ပစ်လိုက်မယ်” ဆိုပါတယ်။

But in other cases, this could be 18 deletes and two keeps,

ဒါပေမဲ့ အခြားကိစ္စတွေမှာတော့ ဖျက်တာ ၁၈ခု၊ ထားမှာ ၂ခု ဆိုပေမယ့်လည်း မဖျက်ဘဲထားလိုက် ရတွေရှိပါတယ်။

and we would keep it, because if those last two keeps say,

"Wait a minute. Nobody else saw this but I found it in a book,

ဘာဖြစ်လို့လည်းဆိုတော့ ထားမယ်ဆိုတဲ့ နောက်ဆုံး ၂ခုက " တစ်မိနစ်လောက်နေပါဦး။ တစ်မိနစ်လောက်နေပါဦး။

ဘယ်သူမှမတွေ့မိသေးပေမယ့် ဒါကိုစာအုပ်တစ်အုပ်မှာ ငါတွေ့လိုက်တယ်။

and I found a link to a page that describes it,

ဒါအကြောင်းဖော်ပြတဲ့စာမျက်နှာရဲ့ Link ကိုငါတွေ့ပြီ။ မနက်ဖြန်ကြရင် ရှင်းရှင်းလင်းလင်းဖြစ်အောင် လုပ်လိုက်ပါ့မယ်။

and I'm going to clean it up tomorrow, so please don't delete it,"

ကျေးဇူးပြုပြီး မဖျက်ပစ်လိုက်ပါနဲ့" ဆိုတော့လည်း ဒီစာမျက်နှာမြဲသွားပါတယ်။

then it would survive.

And it also matters who the people are who are voting.

မဲပေးတဲ့သူတွေက ဘယ်သူတွေလည်းဆိုတာလည်း အရေးပါပါတယ်။

Like I say, it's a tight-knit community.

ကျွန်တော်ပြောသလိုပဲ ဒါက တကယ့်ကိုကျစ်လျစ်တဲ့ အသိုက်အဝန်းပါ

Down here at the bottom, "Keep, real movie," RickK.

ဒီအောက်နားမှာ Rick Kay က "ထားလိုက်ပါ။ တကယ့်ရုပ်ရှင်ပဲ။" ဆိုပြီးပြောပါတယ်

RickK is a very famous Wikipedian who does an enormous amount of work

Rick Kay ဆိုတာက နာမည်ကြီး ၀ီကီပီးဒီးယားသမားပါ။

with vandalism, hoaxes and votes for deletion.

အလိမ်အညာတွေ၊ လက်သရမ်း ဖျက်ဆီးတာတွေ၊

His voice carries a lot of weight within the community

ပယ်ဖျက်ရန် မဲပေးခြင်းတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီးအများကြီး လုပ်ခဲ့သူပါ။

သူလုပ်တဲ့အလုပ် သူကျွမ်းကျင်တော့ ဒီအသိုက်အဝန်းအတွင်းမှာ

because he knows what he's doing.

သူအမြင်က တော်တော်လေး အရေးပါ အရာရောက်ပါတယ်။

So how is all this governed?

ဒီတော့ ဒါတွေအားလုံးကို ဘယ်လို စီမံအုပ်ချုပ်သလဲ။

People really want to know about administrators, things like that.

အုပ်ချုပ်ရေးမှူးတွေလို ကိစ္စမျိုးနဲ့ပတ်သက်ပြီး တကယ်သိချင်ကြပါတယ်။

So the Wikipedia governance model, the governance of the community,

၀ီကီပီးဒီးယား အုပ်ချုပ်မှုပုံစံ၊ ဒီအသိုက်အဝန်းကို အုပ်ချုပ်မှုဟာ

is a very confusing, but workable mix of consensus --

ရှုပ်ထွေးစရာ ကောင်းပေမယ့် အလုပ်ဖြစ်တဲ့ အများဆန္ဒအမြင်တွေ ယှဉ်တွဲထားမှုပါ။

meaning we try not to vote on the content of articles,

ဆိုလိုတာ ကျွန်တော်တို့က ဆောင်းပါးတွေမှာ ပါဝင်တဲ့အကြောင်းအရာတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မဲမပေးမိအောင် ကြိုးစားပါတယ်။

because the majority view is not necessarily neutral --

ဘာလို့လဲဆိုတော့ လူအများစုရဲ့အမြင်တိုင်းက မဖြစ်မနေ ဘက်လိုက်မှု ကင်းတာမျိုးမဟုတ်လို့ပါ

some amount of democracy --

all of the administrators --

ဒီမိုကရေစီ သဘောနည်းနည်းပေါ့။ နည်းစနစ်ပိုင်း အုပ်ချုပ်ရေးမှူးတွေ

these are the people who have the ability to delete pages.

သူတို့တွေဟာ စာမျက်နှာတွေကို ဖျက်နိုင်တဲ့သူတွေပါ

That doesn't mean that they have the right to delete pages.

စာမျက်နှာတွေကို ဖျက်ဖို့ အခွင့်အရေးရှိသူတွေလို့ မဆိုလိုပါဘူး

They still have to follow all the rules -- but they're elected by the community.

သူတို့လည်း စည်းမျဉ်းတွေ အားလုံးကို လိုက်နာရပါသေးတယ်။ ဒါပေမဲ့ သူတို့ကို ရွေးချယ်တင်မြှောက်ထားတာပါ။

သူတို့က အသိုက်အဝန်းက ရွေးချယ်တင်မြှောက်တာပါ။ တစ်ခါတစ်လေလူတွေ ကြံုရာ ကျပန်း အင်တာနက်လူရှုပ်တွေက

Sometimes people -- random trolls on the Internet --

စွယ်စုံကျမ်းပါ အကြောင်းအရာတွေမှာ ဘက်လိုက်လွှမ်းမိုးလို့ရအောင်

like to accuse me of handpicking the administrators

to bias the content of the encyclopedia.

အုပ်ချုပ်ရေးမှူးတွေကို ကျွန်တော့် စိတ်တိုင်းကျ ကိုယ်တိုင်ရွေးတယ်လို့ ကျွန်တော်ကို စွပ်စွဲချင်ကြပါတယ်။

I always laugh at this, because I have no idea how they're elected, actually.

ဒါမျိုးကို ကျွန်တော် အမြဲတမ်း ရယ်မိပါတယ်။ အမှန်က သူတို့တွေကို သယ်ပုံဘယ်နည်း ေ ရွးတယ်ဆိုတာ ကျွန်တော်မသိပါဘူး။

There's a certain amount of aristocracy.

အထက်ကနေ အာဏာနဲ့ ထိန်းချုပ်တာမျိုး နည်းနည်းတော့ရှိပါတယ်။

You got a hint of that when I mentioned, like,

Rick Kay ရဲ့ အမြင်က ကျွန်တော်တို့မသိတဲ့ အခြားလူတစ်ဦးထက် ပိုပြီးအရာရောက်တယ်လို့

RickK's voice would carry a lot more weight

ကျွန်တော် ပြောတုန်းကတည်းက ခင်ဗျားတို့ ဒီအကြောင်းကို ရေးတေးတေးတော့ သိလိုက်မှာပါ။

than someone we don't know.

I give this talk sometimes with Angela,

ကျွန်တော် ဒီအကြောင်းအရာကို ဟိုတလောက ဖောင်ဒေးရှင်းဘုတ်အဖွဲ့ဝင်အဖြစ်

who was just re-elected to the board from the community --

မဲမပေးသူအရေအတွက်ရဲ့ နှစ်ဆပိုတဲ့ ထောက်ခံမဲနဲ့ ပြန်လည်ရွေးကောက်ခံရတဲ့

to the Board of the Foundation,

with more than twice the votes of the person who didn't make it.

Angela နဲ့အတူ တစ်ခါတစ်လေ ဟောပြောပါတယ်။

And I always embarrass her because I say,

ကျွန်တော်က “ဥပမာအားဖြင့် Angela ဆိုရင် ၀ီကီပီးဒီးယား မှာ ဘာလုပ်လုပ် အပြစ်လွတ်တဲ့သူပါ။

"Well, Angela, for example,

could get away with doing absolutely anything within Wikipedia,

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကတကယ့်ကို လေးစားခံရပြီး အာဏာရှိသူမို့ပါ”။

because she's so admired and so powerful."

လို့ပြောတိုင်း Angela မှာ ရှက်သွားပါတယ်။

But the irony is, of course, that Angela can do this because she's the one person

ဒီသရော်ချက်ရဲ့ အဓိပ္ပာယ်ကတော့ Angela အပြစ်လွတ်တယ်ဆိုတာက သူမက ခင်ဗျားသိသမျှထဲမှာ

who you know would never, ever break any rules of Wikipedia.

၀ီကီပီးဒီးယားရဲ့ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်း မှန်သမျှကို ဘယ်သောအခါမှ မချိုးဖောက်တဲ့ သူတစ်ဦးဖြစ်လို့ပါ။

And I also like to say she's the only person

သူမက ၀ီကီပီးဒီးယားရဲ့ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းမှန်သမျှကို

who actually knows all the rules of Wikipedia, so ...

တကယ်သိတဲ့ တစ်ဦးတည်းသော သူလို့လည်း ကျွန်တော်ဆိုချင်ပါတယ်။

And then there's monarchy,

and that's my role on the community, so ...

ဒီမှာ တစ်ချက်လွှတ် အမိန့်မျိုးလည်း ရှိပါတယ်။ ဒါက ဒီအသိုက်အဝန်းအတွင်းမှာ ကျွန်တော်ရဲ့ အခန်းကဏ္ဍပါ။

(Laughter)

I was describing this in Berlin once,

အဲဒီအကြောင်းကို ဘာလင်မြို့မှာ ကျွန်တော်ပြောတော့ နောက်တစ်နေ့ သတင်းစာခေါင်းကြီးပိုင်းမှာ

and the next day in the newspaper the headline said,

"I am the Queen of England."

"မိမိသည် အင်္ဂလန်ဘုရင်မကြီးဖြစ်၏" ဆိုပြီး ရေးလာပါတယ်။

(Laughter)

And that's not exactly what I said, but --

ကျွန်တော်ပြောခဲ့တာ အဲလိုမျိုးမဟုတ်ရပါဘူး ခင်ဗျ (ရယ်သံများ)

(Laughter)

the point is my role in the community --

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်ပြောချင်တာက ဒီအသိုက်အဝန်း အတွင်းက ကျွန်တော့်ရဲ့ အခန်းကဏ္ဍ အကြောင်းပါ။

Within the free software world, there's been a long-standing tradition

ဒီ အခမဲ့ ဆော့ဝဲ လောကမှာ ကြာရှည်နေတဲ့ ထုံးတမ်းတစ်ခုဖြစ်တဲ့

“သဘောကောင်းသော အာဏာရှင်” ဆိုတဲ့ စံနမူနာတစ်ခုရှိပါတယ်။

of the "benevolent dictator" model.

So if you look at most of the major free software projects,

အခမဲ့ ဆော့ဝဲ စီမံကိန်းအများစုကို ကြည့်လိုက်ရင်

they have one single person in charge

who everyone agrees is the benevolent dictator.

“သဘောကောင်းသောအာဏာရှင်” လို့ အားလုံးက လက်ခံထားတဲ့

ဦးဆောင် ချုပ်ကိုင်သူ တစ်ဦးရှိပါတယ်။

Well, I don't like the term "benevolent dictator,"

အဲ၊ ကျွန်တော်ကတော့ “သဘောကောင်းသော အာဏာရှင်” ဆိုတဲ့ စကားရပ်ကိုမကြိုက်ပါဘူး။

and I don't think that it's my job or my role in the world of ideas

ဒီစိတ်ကူးစိတ်သန်းတွေနဲ့ တည်ဆောက်ထားတဲ့ နယ်ပယ်ကြီးထဲက ကျွန်တော်ရဲ့အလုပ် ဒါမှမဟုတ် အခန်းကဏ္ဍက

to be the dictator of the future of all human knowledge

တစ်ကမ္ဘာလုံးက ပြုစုပေါင်းစည်းပေးထားတဲ့ လူသားဗဟုသုတတွေ အားလုံးကို ထိန်းချုပ်နေတဲ့ အာဏာရှင်ဖြစ်ဖို့လို့ မထင်ပါဘူး

compiled by the world.

It just isn't appropriate.

ဒါမျိုးက လုံးဝမသင့်လျော်ပါဘူး

But there is a need still for a certain amount of monarchy,

သို့တိုင် တစ်ခါတစ်လေ အာဏာရှင်သဘောတော့ အတိုင်းအတာတစ်ခုထိ လိုအပ်ပါသေးတယ်။

a certain amount of --

sometimes we have to make a decision

အတိုင်းအတာတစ်ခုထိ -- တစ်ခါတစ်လေ ကျွန်တော်တို့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချရတာတွေရှိပါတယ်

and we don't want to get bogged down too heavily

ကျွန်တော်တို့ ပုံသေဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်မှု လုပ်စဉ်တွေကြောင့်

in formal decision-making processes.

အများကြီး နှောင့်နှေးကြန့်ကြာမှုတွေ မဖြစ်စေချင်ပါဘူး။

So as an example of how this can be important:

ဘာကြောင့်ဒီလိုဖြစ်ရတာလဲ။

we recently had a situation where a neo-Nazi website discovered Wikipedia,

ဘာလို့ ဒါကအရေးကြီးသလဲ ဆိုတာ ဥပမာ တစ်ခုအနေနဲ့

ဟိုတလောက နာဇီလက်သစ် ဝက်ဆိုက်ဒ်တစ်ခုက ၀ီကီပီးဒီးယားကို တွေ့သွားတဲ့ အခြေအနေတစ်ခု ရှိခဲ့ပါတယ်။

and they said, "Oh, well, this is horrible,

သူတို့ကဆိုပါတယ် "အမယ်လေး။ စိတ်ပျက်စရာပဲ။ ဒါက ဂျူးပူးပေါင်းကြံစည်ရေး ဝက်ဆိုက်တစ်ခုပဲ။

this Jewish conspiracy of a website,

and we're going to get certain articles deleted that we don't like.

ဒို့မကြိုက်တဲ့ ဆောင်းပါးတွေကိ ုပယ်ဖျက်ခိုင်းမယ်။

And we see they have a voting process, so we're going to send --

သူတို့မှာ မဲခွဲဆုံးဖြတ်တဲ့ စနစ်ရှိကြောင်း ဒို့တွေသိရတယ်။

we have 40,000 members and we're going to send them over

ဒို့မှာ အဖွဲ့ဝင်ပေါင်း လေးထောင်ရှိတယ်။ သူတို့တွေကိုပို့ပြီး အားလုံးကိုမဲပေးခိုင်းလိုက်ပြီး

and they're all going to vote and get these pages deleted."

ဒီဝက်ဆိုက် စာမျက်နှာတွေကို ဖျက်ပစ်ရအောင်လုပ်မယ်။ " တဲ့ခင်ဗျ။

Well, they managed to get 18 people to show up.

သူတို့ တကယ်တမ်း ၁၈ယောက်လောက်ပဲ ပေါ်လာနိုင်အောင် လုပ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

That's neo-Nazi math for you.

ခင်ဗျားတို့ နာဇီလက်သစ် ကိန်းကဏန်းတွေ သိရတာပေါ့ဗျာ။

They always think they've got 40,000 members when they've got 18.

သူတို့မှာ ၁၈ ယောက်လောက်ပဲ ရှိချိန်မှာ လေးထောင်လောက် ရှိတယ် လို့ထင်နေကြတယ်။

But they managed to get 18 people to come and vote in a fairly absurd way

ဒါပေမဲ့ သူတို့ ၁၈ ယောက်ကို ဝက်ဆိုက် ပေါ်လာပြီး နည်းနည်း ရူးကြောင်ကြောင်နိုင်တဲ့နည်းနဲ့

to delete a perfectly valid article.

Of course, the vote ended up being about 85 to 18,

လုံးဝပြည့်စုံကောင်းမွန်တဲ့ ဆောင်းပါးတွေကို ဖျက်ပေးဖို့ မဲပေးအောင် လုပ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

မဲက ၈၅ မဲ ၁၈ မဲ နဲ့ပြီးသွားပြီး ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဒီမိုကရေစီနည်းကျ လုပ်ရိုးလုပ်စဉ်တွေအပေါ်မှာ

so there was no real danger to our democratic processes.

အန္တရာယ်တော့ အမှန်တကယ်မရှိခဲ့ပါဘူး ဆိုတာတော့ပြောစရာ မလိုဘူးပေါ့။

On the other hand, people said, "But what are we going to do?

သို့သော် လူတွေကပြောကြပါတယ်။ " ဒါပေမဲ့ ဒို့တွေဘာလုပ်ကြမလဲ။

I mean, this could happen.

What if some group gets really seriously organized

ဆိုလိုတာက ဒါမျိုးကဖြစ်လာနိုင်ပြီး အဖွဲ့တစ်ခုခုက

and comes in and wants to vote?"

တကယ်ကို လေးလေးနက်နက်စုဖွဲ့ပြီး မဲတွေလာပေးချင်ရင် ဘယ်လိုဖြစ်လာမလဲ" တဲ့။

Then I said, "Well, fuck it, we'll just change the rules."

ဒီတော့ "သွားစမ်းပါကွာ။ စည်းမျဉ်းတွေ ပြောင်းပစ်လိုက်ရုံပဲပေါ့" လို့ ကျွန်တော်က ပြောလိုက်ပါတယ်။

That's my job in the community:

ဒါက ဒီအသိုက်အဝန်းအတွင်းက ကျွန်တော်ရဲ့ တာဝန်ပါပဲ။ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ပွင့်လင်းမြင်သာမှု၊ လွတ်လပ်မှုတို့က

to say we won't allow our openness and freedom

to undermine the quality of the content.

အချက်အလက်တွေရဲ့ အရည်အသွေးကို ထိခိုက်စေတာမျိုး လုံးဝ ခွင့်မပြုဘူးဆိုတာ ပြောဖို့ပါ။

And so, as long as people trust me in my role,

လူတွေက ကျွန်တော့် အခန်းကဏ္ဍပေါ်မှာ ယုံကြည်နေသရွေ့

then that's a valid place for me.

ကျွန်တော့် အတွက် ခိုင်မာတဲ့နေရာ တစ်ခုရှိနေပါတယ်။

Of course, because of the free licensing,

သေချာပေါက် အခမဲ့ ဆော့ဝဲ စနစ်ကြောင့်ပေါ့။ ကျွန်တော်လုပ်တာ မကောင်းရင်

if I do a bad job, the volunteers are more than happy to take and leave --

စေတနာဝန်ထမ်းတွေက သူတို့ဖန်တီးထားတာ ယူပြီးထွက်သွားဖို့ ဝန်မလေးဘူးဆိုတာထက် ပိုပါတယ်။

I can't tell anyone what to do.

ကျွန်တော်ကနေ ဘယ်သူ့ကိုမှ ဘာလုပ်ပါလို့ပြောလို့မရပါဘူး

So the final point here is that to understand how Wikipedia works,

ဒီတော့ နောက်ဆုံး ပြောချင်တာကတော့ ၀ီကီပီးဒီးယား ဘယ်လို အလုပ်လုပ်တယ်ဆိုတာ နားလည်ဖို့ပါ။

it's important to understand that our wiki model is the way we work,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဝီကီစံသတ်မှတ်ချက်ဟာ ကျွန်တော်တို့ အလုပ်လုပ်တဲ့ပုံစံပါပဲ

but we are not fanatical web anarchists.

ကျွန်တော်တို့က အစွန်းရောက် အင်တာနက် မင်းမဲ့ ဝါဒီတွေ မဟုတ်ပါဘူးခင်ဗျာ။

In fact, we're very flexible about the social methodology,

တကယ်တော့ ကျွန်တော်တို့က လူမှုရေး စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အလွန်ကို ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရှိပါတယ်။

because ultimately, the passion of the community

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကျွန်တော်တို့ အသိုက်အဝန်းရဲ့ စွဲမြဲတဲ့ စိတ်ဝင်စား အလေးပေးမှုကိုက ကျွန်တော့်တို့ လုပ်ဆောင်ချက်ရဲ့ အရည်အသွေး ကောင်းဖို့သာဖြစ်ပါတယ်

is for the quality of the work,

not necessarily for the process that we use to generate it.

ကျွန်တော်တို့ ဒီလိုလုပ်ဖို့ ဘယ်နည်းလမ်းကို သုံးတယ်ဆိုတဲ့ အချက်မဟုတ်ပါဘူး

Thank you.

(Applause)

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်ခင်ဗျာ/

(လက်ခုပ်သံများ)

Ben Saunders: Yeah, hi, Ben Saunders.

Jimmy, you mentioned impartiality being a key to Wikipedia's success.

Ben Saunders: ဟုတ်ကဲ့။ ကျွန်တော်ကတော့ Ben Saunders ပါ။

Jimmy ခင်ဗျ၊ ဘက်မလိုက်မှုဟာ ၀ီကီပီးဒီးယား အောင်မြင်မှုရဲ့ သော့ချက်လို့ ခင်ဗျား ပြောခဲ့တယ်နော်

It strikes me that much of the textbooks that are used to educate our children

ကျွန်တော် တွေးမြင်မိတာက ကျွန်တော်တို့ ကလေးတွေကို ပညာသင်ကြားဖို့သုံးနေတဲ့

are inherently biased.

ပြဌာန်းစာအုပ်တွေဟာ မလွှဲမရှောင်သာအောင်ကို ဘက်လိုက်တဲ့သဘောရှိပါတယ်

Have you found Wikipedia being used by teachers

၀ီကီပီးဒီးယားကို ဆရာ၊ ဆရာမတွေသုံးတာ ကြံုဖူးပါသလား

and how do you see Wikipedia changing education?

၀ီကီပီးဒီးယား ကနေ ပညာရေးကဏ္ဍကို ပြောင်းလဲစေနိုင်မှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီးဘယ်လို မြင်ပါသလဲ

Jimmy Wales: Yeah, so, a lot of teachers are beginning to use Wikipedia.

Jimmy Wales: ဟုတ်ကဲ့။ ဆရာ၊ ဆရာမတွေ အများအပြား ၀ီကီပီးဒီးယားကို စသုံးနေပါပြီ

There's a media storyline about Wikipedia, which I think is false.

၀ီကီပီးဒီးယား နဲ့ပတ်သက်ပြီး မီဒီယာက ပြောနေတဲ့ ဇာတ်ကြောင်းတွေ ရှိပါတယ် ကျွန်တော်တော့ အမှားတွေလို့ ထင်တယ်

It builds on the storyline of bloggers versus newspapers.

ဘလော့ဂါတွေနဲ့ သတင်းစာတွေ နှိုင်းယှဉ်မှု ဇာတ်ကြောင့် ပေါက်လာတာပါ

And the storyline is, there's this crazy thing, Wikipedia,

ဇာတ်ကြောင်းကတော့ “ဒီမှာလေ ၀ီကီပီးဒီးယားဆိုတဲ့ ဆန်းဆန်းပြားပြား အရာတစ်ခုပေါ့။

but academics hate it and teachers hate it.

ဒါပေမဲ့ ဒါကို ပညာရှင်တွေကမုန်းတယ်။ ဆရာဆရာမတွေ မုန်းတယ်။” တဲ့။ နောက်တော့ ဒီအချက်က မမှန်ဘူးဖြစ်နေပါတယ်။

And that turns out to not be true.

The last time I got an email from a journalist saying,

"အဘယ်ကြောင့် ပညာရှင်များ ၀ီကီပီးဒီးယားကို မုန်းသလဲ?" လို့ဆိုလာတဲ့

"Why do academics hate Wikipedia?"

စာနယ်ဇင်းသမား တစ်ယောက်ဆီက အီးမေးလ်တစ်စောင်ရခဲ့တဲ့ နောက်ဆုံးတစ်ခေါက်က

I sent it from my Harvard email address

ကျွန်တော်ရဲ့ ဟားဗတ်တက္ကသိုလ် အီးမေးလ်လိပ်စာနဲ့ ပို့လိုက်ပါတယ်

because I was recently appointed a fellow there.

သိပ်မကြာသေးခင်ကမှ အဲဒီမှာ အဖွဲ့ဝင်အနေနဲ့ သတ်မှတ်ပေးခြင်းခံထားရလို့ပါ

And I said, "Well, they don't all hate it."

"တကယ်က သူတို့အကုန်လုံး မုန်းတယ်လည်းမဟုတ်ပါဘူး" လို့ကျွန်တော် ပြောလိုက်ပါတယ် (ရယ်သံများ)

(Laughter)

But I think there's going to be huge impacts.

ဒါပေမဲ့ ကြီးမားတဲ့ အကျိုးသက်ရောက်မှုတွေ ရှိလာမယ်လို့ ကျွန်တော်ထင်ပါတယ်

And we actually have a project that I'm personally really excited about,

တကယ်တမ်း ကျွန်တော်တို့မှာ စီမံကိန်းတစ်ခုရှိပါတယ်

which is the Wikibooks project,

ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင် စိတ်လှုပ်ရှားမိတဲ့အရာပါ

which is an effort to create textbooks in all the languages.

ဝီကီ စာအုပ်များ ဆိုတဲ့ စီမံကိန်းပါ

ဘာသာစကားအားလုံးနဲ့ ဖတ်စာအုပ်တွေ ဖန်တီးဖို့ အားထုတ်မှု တစ်ရပ်ပါ

And that's a much bigger project.

ဒါက တော်တော်လေး ပိုကြီးမားတဲ့ စီမံကိန်းဖြစ်ပြီး

It's going to take 20 years or so to come to fruition.

အသီးအပွင့်ဖြစ်လာဖို့ နောင် နှစ် ၂၀ လောက် ကြာနိုင်ပါတယ်

But part of that is to fulfill our mission

ဒါပေမဲ့ ဒီစီမံကိန်းရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းက ကမ္ဘာပေါ်က လူတစ်ဦးချင်းစီကို

of giving an encyclopedia to every single person on the planet.

စွယ်စုံကျမ်း တစ်ခုပေးနိုင်ဖို့ဆိုတဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ရည်မှန်းချက်ကို ဖြည့်ဆည်းဖို့ပါ

We don't mean we're going to Spam them with AOL-style CDs.

သူတို့တွေကို AOL စီဒီချပ်ပြားတွေနဲ့ အသုံးမဝင်တာတွေ စာတိုက်ကနေ ပို့ပေးမယ်လို့ ပြောတာမဟုတ်ပါဘူး

We mean we're going to give them a tool that they can use.

သူတို့ အသုံးချနိုင်မယ့် ကိရိယာတစ်ခုကိုပေးမှာပါ

And for a lot of people in the world,

ကမ္ဘာပေါ်က လူတော်တော်များများအတွက်

if I give you an encyclopedia that's written at a university level,

တက္ကသိုလ်အဆင့် ရေးသားထားတဲ့ စွယ်စုံကျမ်းတစ်ခုကို ပေးလိုက်လည်း

it doesn't do you any good without a whole host of literacy materials

ကိုယ်တကယ ်အသုံးချနိုင်လောက်တဲ့ အခြေအနေအထိ

မြှင့်တင်တည်ဆောက်ပေးနိုင်တဲ့ စာအုပ်စာတမ်းတွေ မရှိထားဘူးဆိုရင်

to build you up to the point where you can actually use it.

ဘာမှ အကျိုးမရှိပါဘူး

The Wikibooks project is an effort to do that.

ဒါကြောင့် ဝီကီစာအုပ်စီမံကိန်းက ဒါကိုလုပ်ပေးနိုင်ဖို့အတွက် အားထုတ်မှုတစ်ရပ်ပါ

And I think that we're going to see -- it may not even come from us;

ကျွန်တော်ထင်ပါတယ် ကျွန်တော်တို့မြင်ရမှာ သိပ်ကိုကြီးမားတဲ့ --

ကျွန်တော်တို့ဆီက လာတာတောင် ဟုတ်ချင်မှဟုတ်မှာပါ

there's all kinds of innovation going on.

အမျိုးမျိုးသော ဆန်းသစ်တီထွင်မှုတွေ ဖြစ်နေတာကိုးခင်ဗျ

But freely licensed textbooks are the next big thing in education.

ဒါပေမဲ့ အခမဲ့ လိုင်စင် စနစ်သုံးတဲ့ ပြဌာန်းစာအုပ်တွေဟာ ပညာရေးကဏ္ဍမှာ နောက်ပေါ်လာမယ့် ကြီးကျယ်တဲ့ အရာပါပဲ။