Jimmy Wales: How a ragtag band created Wikipedia

Jimmy Wales và sự ra đời của Wikipedia

Translator: Phu Le Reviewer: Alice Tran

Charles Van Doren, who was later a senior editor of Britannica,

Năm 1962, Charles Van Doren, người mà sau đó là biên tập viên cao cấp của Britannica,

said the ideal encyclopedia should be radical --

nói rằng một bách khoa toàn thư lý tưởng nên thay đổi căn bản -- nó không nên gò bó.

it should stop being safe.

But if you know anything about the history of Britannica since 1962,

Nhưng nếu bạn biết một ít về lịch sử của Britannica sau năm 1962,

it was anything but radical:

thì nó không phải là một sự thay đổi căn bản:

still a very completely safe, stodgy type of encyclopedia.

vẫn hoàn toàn gò bó, vẫn là một loại bách khoa toàn thư nặng nề.

Wikipedia, on the other hand, begins with a very radical idea,

Ngược lại, Wikipedia bắt đầu với một ý tưởng rất khác biệt,

and that's for all of us to imagine a world

dành cho tất cả chúng ta để hình dung ra một thế giới

in which every single person on the planet

mà trong đó mọi cá nhân trên hành tinh này

is given free access to the sum of all human knowledge.

được quyền truy cập không giới hạn đến tất cả nguồn tri thức của nhân loại.

And that's what we're doing.

Và đó chính là những gì chúng tôi đang làm. Vì vậy, Wikipedia --

So Wikipedia --

you just saw the little demonstration of it --

các bạn đã thấy một ít về nó --

it's a freely licensed encyclopedia.

nó là một bách khoa toàn thư mở, không cần giấy phép. Nó được viết ra bởi hàng ngàn tình nguyện viên

It's written by thousands of volunteers

all over the world in many, many languages.

trên toàn thế giới bằng rất rất nhiều ngôn ngữ.

It's written using wiki software --

Bằng việc sử dụng phần mềm Wiki --

which is the type of software he just demonstrated --

phần mềm mà anh ấy vừa trình diễn

so anyone can quickly edit and save,

-- mọi người có thể nhanh chóng biên tập và lưu trữ,

and it goes live on the Internet immediately.

và nó lập tức hiện diện trên Internet.

And everything about Wikipedia is managed by virtually an all-volunteer staff.

và tất cả mọi thứ của Wikipedia được quản lý bởi các nhân viên tình nguyện ảo.

So when Yochai is talking about new methods of organization,

Vì vậy, khi Yochai trình bày về một phương pháp tổ chức mới,

he's exactly describing Wikipedia.

anh ta đang mô tả chính xác về Wikipedia. Và những gì tôi sẽ làm ngày hôm nay

And what I'm going to do today

is tell you a little bit more about how it really works on the inside.

là kể các bạn nghe một ít về cách vận hành bên trong.

So Wikipedia's owned by the Wikimedia Foundation,

Wikipedia là một sản phẩm của Wikimedia Foundation, tổ chức do tôi thành lập,

which I founded,

a nonprofit organization.

And our goal, the core aim of the Wikimedia Foundation,

một tổ chức phi lợi nhuận. Và mục tiêu của chúng tôi, mục tiêu cốt lõi của Wikimedia Foundation,

is to get a free encyclopedia to every single person on the planet.

là mang đến cho mỗi cá nhân trên hành tinh này một bách khoa toàn thư miễn phí.

And so, if you think about what that means,

Và nếu các bạn đang băn khoăn về ý nghĩa của nó,

it means a lot more than just building a cool website.

thì ý nghĩa của nó không chỉ nằm ở việc xây dựng một website đẹp.

We're really interested in all the issues of the digital divide,

Chúng tôi thực sự quan tâm đến các vấn đề về khoảng cách số, nghèo đói,

poverty worldwide,

empowering people everywhere to have the information that they need

vấn đề trao quyền cho mọi người ở khắp nơi cùng với các thông tin cần thiết

to make good decisions.

And so we're going to have to do a lot of work

để có các quyết định đúng.

Vì vậy, chúng tôi đang có rất nhiều việc phải làm chứ không chỉ là Internet.

that goes beyond just the Internet.

And so that's a big part of why we've chosen the free licensing model,

Đó cũng chính là lý do chủ yếu để chúng tôi chọn mô hình không giấy phép,

because that empowers local entrepreneurs or anyone who wants to --

bởi vì điều đó trao quyền cho các thương gia địa phương --

they can take our content and do anything they like with it --

hoặc bất kỳ ai mong muốn, có thể nhận nội dung

và làm bất cứ điều gì họ muốn -- bạn có thể sao chép, phân phối lại nó

you can copy it, redistribute it --

and you can do it commercially or non-commercially.

và bạn có thể kinh doanh nó hoặc không.

So there's a lot of opportunities that are going to arise around Wikipedia

Vì vậy Wikipedia đang mang lại rất nhiều cơ hội

all over the world.

trên khắp thế giới.

We're funded by donations from the public,

Chúng tôi gây quỹ dựa vào sự quyên góp từ công chúng,

and one of the more interesting things about that

và một trong những điều thú vị về nó

is how little money it actually takes to run Wikipedia.

là làm cách nào Wikipedia có thể hoạt động chỉ bằng một ít tiền.

So Yochai showed you the graph of what the cost of a printing press was.

Yochai đã cho các bạn thấy biểu đồ về chi phí của một tờ báo in.

And I'm going to tell you what the cost of Wikipedia is.

Tôi sẽ nói cho các bạn biết chi phí của Wikipedia,

But first, I'll show you how big it is.

So we've got over 600,000 articles in English.

nhưng trước tiên tôi sẽ cho các bạn biết sự đồ sộ của nó.

Chúng ta có hơn 600.000 bài viết bằng tiếng Anh.

We've got two million total articles across many, many different languages.

Chúng ta có tổng cộng 2 triệu bài viết bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau.

The biggest languages are German, Japanese, French --

Các ngôn ngữ được sử dụng nhiều nhất gồm Đức, Nhật, Pháp.

all the Western-European languages are quite big.

Hầu hết các ngôn ngữ ở Tây Âu được dùng khá nhiều.

But only around one-third of all of our traffic to our web

Nhưng chỉ 1/3 lưu lượng trên web của chúng ta

clusters to the English Wikipedia,

là tiếng Anh,

which is surprising to a lot of people.

điều này có thể gây ngạc nhiên cho rất nhiều người.

A lot of people think in a very English-centric way on the Internet,

Rất nhiều người nghĩ rằng tiếng Anh là trung tâm của Internet,

but for us, we're truly global.

We're in many, many languages.

nhưng đối với chúng tôi, chúng tôi rất đa dạng về ngôn ngữ.

How popular we've gotten to be -- we're a top-50 website

Nói về mức độ phổ biến, chúng tôi thuộc trong 50 website hàng đầu

and we're more popular than the New York Times.

chúng tôi được nhiều người biết đến hơn cả New York Times.

So this is where we get to Yochai's discussion.

Chúng ta thử xem một số so sánh của Yochai.

This shows the growth of Wikipedia -- we're the blue line there --

Biểu đồ cho thấy sự phát triển của Wikipedia -- Đường màu xanh là chúng tôi --

and this is the New York Times over there.

còn New York Time là đường ở kia.

And what's interesting about this

is the New York Times website is a huge, enormous corporate operation

Điểm thú vị ở đây là New York Times là một website đồ sộ,

số người vận hành nó là -- Tôi không rõ là bao nhiêu, có thể hàng trăm nhân viên.

with I have no idea how many hundreds of employees.

We have exactly one employee,

Chúng tôi chỉ có chính xác là 1 nhân viên,

and that employee is our lead software developer.

và nhân viên này chính là trưởng phát triển phần mềm.

And he's only been our employee since January 2005,

Anh ta chỉ mới bắt đầu làm cho chúng tôi sau 01/2005,

all the other growth before that ...

trước đó chúng tôi tự phát triển lấy.

So the servers are managed by a ragtag band of volunteers.

Các máy chủ được quản lý bởi nhóm các tình nguyện viên,

All the editing is done by volunteers.

tất cả các biên tập do các tình nguyện viên phụ trách.

And the way that we're organized

Cách chúng tôi tổ chức

is not like any traditional organization you can imagine.

là không giống bất kỳ một tổ chức truyền thống nào bạn có thể hình dung.

People are always asking, "Well, who's in charge of this?"

Người ta luôn hỏi rằng, "Vậy ai chịu trách nhiệm?"

or "Who does that?"

hoặc "Ai làm?" Và câu trả lời là: bất kỳ ai muốn tham gia.

And the answer is: anybody who wants to pitch in.

It's a very unusual and chaotic thing.

Đây là điều rất khác thường và rắc rối.

We've got over 90 servers now in three locations.

Hiện tại chúng tôi có hơn 90 máy chủ được đặt ở 3 nơi khác nhau.

These are managed by volunteer system administrators who are online.

Chúng được quản lý thông qua Internet bởi các nhà quản trị hệ thống tình nguyện.

I can go online any time of the day or night

Tôi có thể trực tuyến bất kỳ lúc nào

and see eight to 10 people waiting for me

và nhìn thấy 8 đến 10 người đang đợi tôi

to ask a question or something, anything about the servers.

để hỏi một câu hỏi hoặc bất cứ điều gì về các máy chủ.

You could never afford to do this in a company.

Bạn không bao giờ có đủ điều kiện làm được điều này trong một công ty.

You could never afford

to have a standby crew of people 24 hours a day

Không bao giờ có đủ điều kiện để có một nhóm sẵn sàng

and do what we're doing at Wikipedia.

24 giờ mỗi ngày và làm những gì chúng tôi đang làm ở Wikipedia.

So we're doing around 1.4 billion page views monthly,

Có khoảng 1,4 tỉ lượt người xem mỗi tháng,

so it's really gotten to be a huge thing.

vì vậy nó thực sự là một việc to lớn

And everything is managed by the volunteers.

Mọi cái là được quản lý bởi các tình nguyện viên.

And the total monthly cost for our bandwidth is about 5,000 dollars.

Tổng chi phí hàng tháng cho băng thông là khoảng 5.000$.

And that's essentially our main cost.

We could actually do without the employee.

Đó là chi phí chủ yếu của chúng tôi.

Chúng tôi có thể làm được mà không cần nhân viên. Thực ra --

We hired Brian because he was working part-time for two years

chúng tôi đã thuê Brian vì anh ấy đã làm việc bán thời gian 2 năm

and full-time at Wikipedia,

và toàn thời gian tại Wikipedia,

so we actually hired him,

so he could get a life and go to the movies sometimes.

chúng tôi thuê anh ta vì Brian muốn cuộc sống thư thả hơn và thỉnh thoảng có thể đến rạp chiếu phim.

So the big question when you've got this really chaotic organization is,

Một câu hỏi lớn khi bạn có một tổ chức cực kỳ rắm rối như vậy là,

why isn't it all rubbish?

Why is the website as good as it is?

tại sao nó không phải là thứ rác rưởi? Tại sao website lại tốt đến thế?

First of all, how good is it?

Well, it's pretty good.

Trước hết, nó tốt như thế nào? Nó khá tốt. Mặc dù nó chưa hoàn hảo,

It isn't perfect,

but it's much better than you would expect,

nhưng nó tốt hơn nhiều so với bạn mong đợi,

given our completely chaotic model.

So when you saw him make a ridiculous edit to the page about me,

đặc biệt trong mô hình hoàn toàn rối rắm như thế.

Khi bạn thấy anh ấy làm trò trên trang web nói về tôi

you think, "Oh, this is obviously just going to degenerate into rubbish."

bạn nghĩ, ồ, hiển nhiên nó sẽ trở thành những thứ rác rưởi.

But when we've seen quality tests --

and there haven't been enough of these yet

Nhưng khi chúng ta nhìn vào việc kiểm tra chất lượng -- mặc dù chưa có nhiều

and I'm really encouraging people to do more,

và tôi khuyến khích cộng đồng làm nhiều hơn nữa,

comparing Wikipedia to traditional things --

so sánh Wikipedia với các thứ truyền thống -- chúng tôi thắng toàn diện.

we win hands down.

So a German magazine compared German Wikipedia,

Một tạp chí của Đức so sánh Wikipedia tiếng Đức,

which is much, much smaller than English,

vốn rất khiêm tốn so với Wikipedia tiếng Anh,

to Microsoft Encarta and to Brockhaus multimedial,

với bách khoa toàn thư của Microsoft và với Brockhaus Multimedia,

and we won across the board.

They hired experts to come and look at articles and compare the quality,

và chúng tôi lấn lướt hoàn toàn.

Họ đã thuê các chuyên gia đến để đọc các bài viết và so sánh chất lượng,

and we were very pleased with that result.

và chúng tôi rất hài lòng về kết quả.

So a lot of people have heard about the Wikipedia Bush-Kerry controversy.

Nhiều người đã nghe về cuộc tranh luận của Bush và Kerry trên Wikipedia.

The media has covered this somewhat extensively.

Đó là một -- báo chí đã đề cập rất nhiều.

It started out with an article in Red Herring.

Bắt đầu với một bài viết trên Red Herring.

The reporters called me up and they --

Các phóng viên chất vấn tôi và ... -- tôi phải nói rằng

I mean, I have to say they spelled my name right,

họ đánh vần đúng tên của tôi, nhưng những gì họ thực sự muốn nói,

but they really wanted to say the Bush-Kerry election is so contentious,

là cuộc bầu cử giữa Bush và Kerry là dễ gây tranh cãi đến nỗi

it's tearing apart the Wikipedia community.

nó gây chia rẽ trong cộng đồng Wikipedia. Và vì vậy họ trích dẫn tôi,

And so they quote me as saying,

"They're the most contentious in the history of Wikipedia."

nói rằng, "Cuộc bầu cử giữa Bush-Kerry là gây nhiều tranh cãi nhất trong lịch sử Wikipedia."

What I actually said is they're not contentious at all.

Nhưng những gì tôi thực sự đã nói là nó hoàn toàn không gây tranh cãi chút nào.

So it's a slight misquote.

Vì vậy đó là một trích dẫn sai. Các bài viết đã được sửa một cách khá nặng nề.

(Laughter)

The articles were edited quite heavily.

And it is true that we did have to lock the articles

Và thực sự là chúng tôi đã phải khoá các bài viết đó trong một vài tình huống.

on a couple of occasions.

Time magazine recently reported that

Tạp chí Time gần đây đã tường trình rằng

"Extreme action sometimes has to be taken,

"Đôi khi phải có hành động cực đoan,

and Wales locked the entries on Kerry and Bush for most of 2004."

và Wales đã khoá các bài về Kerry và Bush trong gần như toàn bộ năm 2004."

This came after I told the reporter that we had to lock it for --

Điều đó xảy ra sau khi tôi đã nói với các phóng viên rằng chúng tôi phải khoá nó --

occasionally a little bit here and there.

một ít chỗ này và chỗ kia trong một vài tình huống.

So the truth in general is that the kinds of controversies

Nói chung, sự thật là những loại tranh luận

that you would probably think we have within the Wikipedia community

mà bạn nghĩ là có thế có trong cộng đồng Wikipedia

are not really controversies at all.

là hoàn toàn không phải tranh luận.

Articles on controversial topics are edited a lot,

Các bài viết về các chủ đề gây tranh luận đã được biên tập rất nhiều,

but they don't cause much controversy within the community.

nhưng chúng không gây tranh luận trong công đồng.

And the reason for this is that most people understand the need for neutrality.

Và lý do cho điều đó là phần lớn mọi người hiểu sự cần thiết của tính trung lập.

The real struggle is not between the right and the left --

Cuộc đấu tranh thực sự không phải giữa phe bảo thủ và phe cấp tiến --

that's where most people assume --

but it's between the party of the thoughtful

như mọi người thường nghĩ --

mà là giữa những người vì cộng đồng và những nhóm ích kỷ.

and the party of the jerks.

And no side of the political spectrum

Và không phe chính trị nào áp đảo trên 1 trong 2 tính chất đó.

has a monopoly on either of those qualities.

The actual truth about the specific Bush-Kerry incident

Sự thật về vấn đề Bush-Kerry

is that the Bush-Kerry articles

là các bài viết đó

were locked less than one percent of the time in 2004,

đã bị khoá ít hơn 1% trong năm 2004,

and it wasn't because they were contentious;

không phải vì chúng dễ gây tranh cãi;

it was just because there was routine vandalism --

mà chỉ vì có một mưu đồ thường trực --

which happens sometimes even on stage ...

mà thỉnh thoảng xuất hiện thậm chí chỉ trên sân khấu --

(Laughter)

Sometimes even reporters have reported to me that they vandalized Wikipedia

đôi lúc các phóng viên đã nói với tôi rằng họ có chủ ý phá hoại Wikipedia

and were amazed that it was fixed so quickly.

và ngạc nhiên khi thấy nó được sửa chữa rất nhanh chóng.

And I said -- you know, I always say, please don't do that.

Như tôi đã nói -- Tôi luôn nói rằng, làm ơn đừng làm như vậy, điều đó không tốt.

That's not a good thing.

So how do we do this?

Làm sao chúng tôi có thể làm điều đó?

How do we manage the quality control?

Làm sao chúng tôi quản lý được việc kiểm soát chất lượng?

How does it work?

Nó làm việc như thế nào?

So there's a few elements,

Có một vài điều,

mostly social policies and some elements of the software.

phần lớn chính sách xã hội và một số thành phần của phần mềm.

So the biggest and the most important thing

Vì vậy điều quan trọng nhất là quan điểm trung lập chính trị của chúng ta.

is our neutral point of view policy.

This is something that I set down, from the very beginning,

Đó là điều tôi đã xác định từ ban đầu,

as a core principle of the community that's completely not debatable.

như là một nguyên tắc căn bản của cộng đồng và hoàn toàn không phải bàn cãi.

It's a social concept of cooperation,

Đó là khái niệm xã hội của sự cộng tác,

so we don't talk a lot about truth and objectivity.

vì thế chúng ta đừng nói nhiều về lẽ phải và tính khách quan.

The reason for this is if we say

Vì nếu chúng ta cứ khăng khăng nói rằng chúng ta đang viết về sự thật,

we're only going to write the "truth" about some topic,

that doesn't do us a damn bit of good of figuring out what to write,

thì điều đó có nghĩa là chúng ta sẽ không viết được gì cả,

because I don't agree with you about what's the truth.

bởi vì tôi và bạn có quan điểm khác nhau về sự thật.

But we have this jargon term of neutrality,

Nhưng chúng ta có tiếng nói chung về tính trung lập,

which has its own long history within the community,

vốn có một lịch sử lâu dài trong cộng đồng Wikipedia,

which basically says, any time there's a controversial issue,

và về cơ bản, bất kỳ lúc nào có một vấn đề gây tranh luận,

Wikipedia itself should not take a stand on the issue.

Bản thân Wikipedia sẽ không có lập trường về vấn đề đó.

We should merely report on what reputable parties have said about it.

Chúng tôi hầu như không đề cập rằng có các bên danh tiếng đã nói về nó.

So this neutrality policy is really important for us

Vì vậy, chính sách trung lập là rất quan trọng đối với chúng tôi,

because it empowers a community that is very diverse

vì nó cổ vũ sự đa dạng trong cộng đồng

to come together and actually get some work done.

để cùng nhau hoàn thành mục tiêu.

So we have very diverse contributors

Vì thế nền tảng của những cộng tác viên là rất đa dạng, từ chính trị, tôn giáo,

in terms of political, religious, cultural backgrounds.

và văn hoá.

By having this firm neutrality policy,

Bởi nhất quán trong chính sách trung lập,

which is non-negotiable from the beginning,

vốn không phải bàn cãi ngay từ đầu,

we ensure that people can work together

chúng tôi đảm bảo mọi người có thể làm việc cùng nhau

and that the entries don't become simply a war

và các bài viết sẽ không thể trở thành một cuộc chiến

back and forth between the left and the right.

qua lại giữa các bên.

If you engage in that type of behavior, you'll be asked to leave the community.

Nếu bạn dính líu tới điều hành vi đó,

các bạn sẽ phải ra khỏi cộng đồng.

So, real-time peer review.

Every single change on the site goes to the "Recent changes" page.

Nói về sự đánh giá ngang hàng và có tính tức thì.

Mỗi một sự thay đổi trên website sẽ được lưu trữ vào một trang có trạng thái 'vừa được thay đổi'

So as soon as he made his change, it went to the "Recent changes" page.

Vì thế nếu anh ta chỉnh sửa, nó sẽ lập tức dẫn tới trang 'vừa được thay đổi'.

That recent changes page was also fed into an IRC channel,

Trang 'vừa được thay đổi' cũng sẽ được đưa vào kênh IRC,

which is an Internet chat channel

đó là một kênh trao đổi trên Internet

that people are monitoring with various software tools.

mà mọi người có thể giám sát với các công cụ phần mềm khác nhau.

And people can get RSS feeds --

Và mọi người có thể sử dụng RSS --

they can get email notifications of changes.

họ có thể nhận được email thông báo về sự thay đổi.

And then users can set up their own personal watch list.

Người sử dụng cũng có thể thiết lập danh sách mà họ cần giám sát.

So my page is on quite a few volunteers' watch lists,

Ví dụ trang của tôi nằm trong danh sách giám sát của một số tình nguyện viên,

because it is sometimes vandalized.

vì nó thỉnh thoảng bị phá hoại.

And therefore, what happens is someone will notice the change very quickly,

Nên mọi người sẽ nhanh chóng nhận được thông báo về sự thay đổi,

and then they'll just simply revert the change.

rồi sau đó họ chỉ đơn giản là huỷ bỏ sự thay đổi đó.

There's a "new pages feed," for example,

so you can go to a certain page of Wikipedia

Ví dụ bạn muốn giám sát một số trang mới tạo ra

and see every new page as it's created.

bạn có thể vào một số trang nhất định trên Wikipedia

This is really important

và nhìn thấy các trang mới được tạo ra.

because a lot of new pages are just garbage that has to be deleted,

Điều này rất quan trọng, bởi vì có rất nhiều trang vừa mới được tạo ra

chỉ là những thứ rác cần được xoá bỏ, ví dụ ASDFASDF.

you know, "ASDFASDF."

But also, that's some of the most interesting and fun things,

Tuy vậy cũng có một điều thú vị trên Wikipedia,

some of the new articles.

People will start an article on some interesting topic,

về một số bài viết mới.

Có người bắt đầu một bài viết về một số chủ đề thú vị nào đó,

other people will find that intriguing

một số người khác tìm thấy và tò mò

and jump in and help and make it much better.

rồi họ nhảy vào giúp cho bài viết tốt hơn.

So we do have edits by anonymous users,

Một số bài viết được biên tập bởi các người sử dụng nặc danh,

which is one of the most controversial and intriguing things about Wikipedia.

đây là một trong những điều dễ gây tranh luận và tò mò nhất trên Wikipedia.

So, Chris was able to do his change -- he didn't have to log in or anything;

Ví dụ Chris có thể chỉnh sửa -- anh ta không cần phải đăng nhập,

he just went on the website and made a change.

anh ta chỉ vào website và thay đổi một bài nào đó.

But it turns out that only about 18 percent

of all the edits to the website

Nhưng hoá ra chỉ có khoảng 18% các chỉnh sửa

are done by anonymous users.

And that's a really important thing to understand:

là được thực hiện bởi các người sử dụng nặc danh.

Và chúng ta cần hiểu điều cực kỳ quan trọng này,

the vast majority of the edits that go on on the website

phần lớn các chỉnh sửa liên tiếp trên website

are from a very close-knit community of maybe 600 to 1,000 people

là được thực hiện bởi một cộng đồng rất chặt chẽ vào khoảng 600-1000 thành viên

who are in constant communication.

And we have over 40 IRC channels, 40 mailing lists.

những người trong một cộng đồng ít biến động.

Họ có trên 40 kênh IRC và 40 danh sách email.

All these people know each other.

They communicate. We have off-line meetings.

Tất cả mọi người quen biết nhau. Họ liên lạc và gặp gỡ nhau.

These are the people who are doing the bulk of the site,

Những người này thực hiện phần lớn khối lượng công việc,

and they are, in a sense, semi-professionals at what they're doing.

và những công việc họ đang làm là bán chuyên nghiệp,

The standards we set for ourselves

những tiêu chuẩn chất lượng họ đặt ra là bằng hoặc lớn hơn

are equal to or higher than professional standards of quality.

các tiêu chuẩn chuyên nghiệp.

We don't always meet those standards, but that's what we're striving for.

Chúng tôi không phải khi nào cũng đạt được các tiêu chuẩn đó,

And so that tight community is who really cares for the site,

nhưng đó là điều chúng tôi hướng tới.

Vậy trong cộng đồng chặt chẽ đó, ai là người thực sự chăm nom,

and these are some of the smartest people I've ever met.

đó là những người thông minh nhất mà tôi từng gặp.

It's my job to say that, but it's actually true.

Dĩ nhiên, nghề nghiệp bắt buộc tôi phải nói như vậy, nhưng đó là sự thật.

The type of people who were drawn to writing an encyclopedia for fun

Những người được lôi kéo vào tham gia viết cho một bách khoa toàn thư

tend to be pretty smart people.

thường là những người khá thông minh.

The tools and the software: there's lots of tools that allow us --

Nói về công cụ và phần mềm, có rất nhiều công cụ cho phép chúng tôi --

allow us, meaning the community --

cho phép cộng đồng -- tự giám sát và giám sát tất cả công việc.

to self-monitor and to monitor all the work.

This is an example of a page history on "flat Earth,"

Đây là một ví dụ của sự thay đổi trong một trang nói về quả địa cầu dẹt,

and you can see some changes that were made.

và bạn có thể thấy một số thay đổi đã được tạo ra.

What's nice about this page is you can immediately take a look at this

Trang này cũng thú vị và bạn có thể ngay lập tức nhìn

and see, "OK, I understand now."

và nói, ồ rất tốt, bây giờ thì tôi đã hiểu.

When somebody goes and looks at --

Khi một người vào xem -- họ sẽ thấy một ai đó,

they see that someone, an anonymous IP number,

made an edit to my page.

một địa chỉ IP nặc danh, đang chỉnh sửa trang của mình --

That sounds suspicious. Who is this person?

điều này có vẻ khả nghi -- anh ta là ai? Một số người khác cũng nhìn vào trang đó,

Somebody looks at it --

they can immediately see highlighted in red

họ lập tức thấy các thay đổi được làm nổi bật bằng màu đỏ,

all of the changes that took place --

to see, OK, well, these words have changed, things like this.

chờ xem, rồi, những chữ đó đã được sửa, giống như vậy đấy.

So that's one tool that we can use

Đó là một công cụ mà chúng ta có thể sử dụng để nhanh chóng giám sát sự thay đổi của trang.

to very quickly monitor the history of a page.

Another thing that we do within the community

Chúng ta có thể làm những điều khác trong phạm vi của cộng đồng

is we leave everything very open-ended.

đó là chúng ta để một kết thúc mở ở mọi bài viết.

Most of the social rules and the methods of work

Phần lớn các nguyên tắc xã hội và phương pháp làm việc

are left completely open-ended in the software.

là để lại một kết thúc hoàn toàn mở trên Wikipedia.

All of that stuff is just on Wiki pages.

Tất cả những thứ này là chỉ có trên Wikipedia.

And so there's nothing in the software that enforces the rules.

Và các quy định hoàn toàn không liên quan đến phần mềm.

The example I've got up here is the Votes for Deletion page.

Tôi lấy một ví dụ về trang 'Bỏ phiếu để xoá bỏ.'

So, I mentioned earlier, people type "ASDFASDF" --

Như tôi đã nói trước đó, có người đánh vào ASDFASDF --

it needs to be deleted.

Cases like that, the administrators just delete it.

nó cần được xoá bỏ. Trong trường hợp này, người quản trị chỉ cần xoá bỏ nó.

There's no reason to have a big argument about it.

Không có lý do gì để bàn cãi về điều này.

But you can imagine there's a lot of other areas where the question is,

Tuy nhiên bạn có thể hình dung rằng có rất nhiều khu vực khác gây ra sự hoài nghi,

is this notable enough to go in an encyclopedia?

là liệu nó xứng đáng được đưa vào bách khoa toàn thư?

Is the information verifiable? Is it a hoax? Is it true? Is it what?

Thông tin này có thể kiểm chứng? Nó có là trò lừa? Nó có chính xác? Nó là cái gì?

So we needed a social method for figuring out the answer to this.

Vì vậy chúng tôi cần một phương pháp xã hội để trả lời câu hỏi này.

And so the method that arose organically within the community

Phương pháp đã phát sinh một cách tự nhiên trong cộng đồng

is the Votes For Deletion page.

And in the particular example we have here,

là trang 'Bỏ phiếu để xoá bỏ'.

it's a film, "Twisted Issues,"

Trong một ví dụ cụ thể mà chúng tôi có ở đây, liên quan một bộ phim,

and the first person says,

"Twisted Issues," và người thứ nhất nói,

"Now this is supposedly a film. It fails the Google test miserably."

"Cứ cho đó là một bộ phim có thật đi. Kiểm tra Google sẽ sai."

The Google test is you look in Google and see if it's there,

Kiểm tra Google là bạn sử dụng Google để tìm kiếm,

because if something's not even in Google, it probably doesn't exist at all.

bởi vì nếu Google không tìm thấy, rất có thể nó không tồn tại.

It's not a perfect rule,

but it's a nice starting point for quick research.

Đó không phải là một quy luật hoàn toàn đúng, nhưng cũng phù hợp khi muốn nghiên cứu nhanh.

So somebody says, "Delete it, please. Delete it -- it's not notable."

Rồi một ai đó nói, "Làm ơn xoá nó. Nó không đáng chú ý."

And then somebody says, "Wait, I found it. I found it in a book,

Lại có người khác nói, "Đợi, đợi đã. Tôi đã tìm thấy.

'Film Threat Video Guide: the 20 Underground Films You Must See.'"

Tôi đã tìm thấy nó trong một cuốn sách, 'Film Threat Video Guide:

the 20 Undergound Films You Must See."

So the next persons says, "Clean it up."

Ồ, được rồi. Người tiếp theo lại nói, "Xoá nó đi."

Somebody says, "I've found it on IMDB. Keep, keep, keep."

Người khác lại nói, "Tôi đã tìm thấy nó trên IMDB. Giữ lại, giữ lại."

And what's interesting about this is that the software is --

Và điều thú vị về nó là --

these votes are just text typed into a page.

sự bỏ phiếu thực ra là -- họ chỉ nhập ý kiến của họ vào website.

This is not really a vote so much as it is a dialogue.

Đây không phải là một cuộc bỏ phiếu đúng nghĩa mà là một cuộc đàm thoại.

Now it is true that at the end of the day,

Sự thật là đến cuối ngày

an administrator can go through here and take a look at this and say,

một người quản trị kiểm tra và nói,

"OK, 18 deletes, two keeps: we'll delete it."

Được rồi, 18 đề nghị xoá, 2 yêu cầu giữ, nên chúng tôi sẽ xoá nó.

But in other cases, this could be 18 deletes and two keeps,

Nhưng trong một số trường hợp khác, mặc dù có 18 đề nghị xoá và 2 giữ, chúng tôi vẫn giữ lại nó,

and we would keep it, because if those last two keeps say,

"Wait a minute. Nobody else saw this but I found it in a book,

bởi vì nếu 2 người sau cùng cứ nói, "Đợi một chút, đợi một chút.

Không ai nhìn thấy nhưng tôi đã tìm thấy nó trong một cuốn sách,

and I found a link to a page that describes it,

và tôi đã tìm thấy một liên kết đến một trang có mô tả nó, và tôi sẽ xoá nó ngày mai,

and I'm going to clean it up tomorrow, so please don't delete it,"

vì vậy làm ơn đừng xoá nó," sau đó nó vẫn được giữ lại.

then it would survive.

And it also matters who the people are who are voting.

và vì thế người bầu chọn cũng quan trọng.

Like I say, it's a tight-knit community.

Như tôi nói, đó là một cộng đồng chặt chẽ.

Down here at the bottom, "Keep, real movie," RickK.

Ở phía dưới cùng, "Giữ, phim này có thật," Rick Kay.

RickK is a very famous Wikipedian who does an enormous amount of work

Rick Kay là một thành viên của Wikipedia rất nổi tiếng

with vandalism, hoaxes and votes for deletion.

người có nhiều đóng góp trong việc bảo vệ sự phá hoại, trò lừa đảo

His voice carries a lot of weight within the community

và bỏ phiếu để xoá.

Tiếng nói của anh ấy rất có trọng lượng đối với cộng đồng

because he knows what he's doing.

vì anh ấy biết những gì anh ấy đang làm.

So how is all this governed?

Về câu hỏi làm sao quản lý mọi thứ?

People really want to know about administrators, things like that.

Mọi người rất muốn biết về cách quản trị hoặc những điều tương tự như vậy.

So the Wikipedia governance model, the governance of the community,

Mô hình quản trị Wikipeida, sự quản lý cộng đồng,

is a very confusing, but workable mix of consensus --

là rất rối rắm, nhưng là một hỗn hợp về đồng thuận có thể giải quyết được --

meaning we try not to vote on the content of articles,

nghĩa là chúng ta cố gắng không biểu quyết về nội dung của bài viết,

because the majority view is not necessarily neutral --

bởi vì quan điểm số đông không lúc nào cũng trung lập.

some amount of democracy --

all of the administrators --

Một chút về tính dân chủ, tất cả các quản trị viên --

these are the people who have the ability to delete pages.

đó là những thành viên có thể xoá các trang,

That doesn't mean that they have the right to delete pages.

điều này không có nghĩa là họ có quyền xoá,

They still have to follow all the rules -- but they're elected by the community.

họ vẫn phải tuân thủ tất cả các quy định - nhưng họ được bầu chọn,

họ được bầu chọn bởi cộng đồng. Đôi khi có người --

Sometimes people -- random trolls on the Internet --

tìm kiếm ngẫu nhiên trên Internet -- buộc tội tôi là chọn các quản trị viên

like to accuse me of handpicking the administrators

to bias the content of the encyclopedia.

để thiên vị các nội dung trên bách khoa toàn thư.

I always laugh at this, because I have no idea how they're elected, actually.

Tôi luôn cười vào điều này, bởi vì tôi thực sự không hề biết làm sao họ được chọn.

There's a certain amount of aristocracy.

Có một số người có những đặc quyền.

You got a hint of that when I mentioned, like,

Và chắc các bạn cũng có manh mối khi tôi đã đề cập ở trước, như là,

RickK's voice would carry a lot more weight

Tiếng nói của Rick Kay có trọng lượng hơn một số người khác.

than someone we don't know.

I give this talk sometimes with Angela,

Tôi thỉnh thoảng nói điều này với Angela, người vừa tái trúng cử

who was just re-elected to the board from the community --

vào Ban sáng lập do cộng đồng bầu chọn,

to the Board of the Foundation,

with more than twice the votes of the person who didn't make it.

với số phiếu gấp 2 lần so với người không được chọn.

And I always embarrass her because I say,

Tôi luôn trêu chọc cô ấy bởi vì, lấy ví dụ Angela,

"Well, Angela, for example,

could get away with doing absolutely anything within Wikipedia,

cô ấy hoàn toàn có thể làm những điều sai mà vẫn thoát được trong phạm vi Wikipedia,

because she's so admired and so powerful."

bởi vì cô ấy rất quyền lực và được ngưỡng mộ.

But the irony is, of course, that Angela can do this because she's the one person

Sẽ là nghịch lý nếu Angela làm điều đó vì cô ấy là người

who you know would never, ever break any rules of Wikipedia.

các bạn biết đấy, không bao giờ vi phạm bất kỳ quy định nào của Wikipedia.

And I also like to say she's the only person

Và tôi cũng muốn nói rằng cô ấy là người duy nhất

who actually knows all the rules of Wikipedia, so ...

thực sự biết tất cả các quy định của Wikipedia,

And then there's monarchy,

and that's my role on the community, so ...

có một sự chuyên chế và đó là vai trò của tôi đối với cộng đồng.

(Laughter)

I was describing this in Berlin once,

Tôi đã nói điều này một lần tại Berlin và ngày hôm sau, trong một tờ báo

and the next day in the newspaper the headline said,

"I am the Queen of England."

có dòng tít chạy "Tôi là nữ hoàng của vương quốc Anh."

(Laughter)

And that's not exactly what I said, but --

Đó không phải là điều tôi đã nói, nhưng --

(Laughter)

the point is my role in the community --

vấn đề là vai trò của tôi trong cộng đồng --

Within the free software world, there's been a long-standing tradition

trong thế giới phần mềm miễn phí --

Có một truyền thống có từ lâu đời về mô hình độc tài nhân từ.

of the "benevolent dictator" model.

So if you look at most of the major free software projects,

Vì vậy, nếu các bạn biết phần lớn các dự án phần mềm miễn phí,

they have one single person in charge

who everyone agrees is the benevolent dictator.

chỉ có một người duy nhất phụ trách

mọi người đều đồng ý đó là kẻ độc tài nhân từ.

Well, I don't like the term "benevolent dictator,"

Tôi không thích thuật ngữ kẻ độc tài nhân từ,

and I don't think that it's my job or my role in the world of ideas

và tôi không nghĩ rằng đó là nghề hay là vai trò của tôi trong thế giới của những ý tưởng

to be the dictator of the future of all human knowledge

để trở thành kẻ độc tài đối với tri thức nhân loại.

compiled by the world.

It just isn't appropriate.

Điều đó không phù hợp.

But there is a need still for a certain amount of monarchy,

Tuy vậy, vẫn có những nhu cầu nhất định về một mô hình quân chủ,

a certain amount of --

sometimes we have to make a decision

một lượng nhất định của -- thỉnh thoảng chúng ta phải quyết định một điều gì,

and we don't want to get bogged down too heavily

và chúng ta không muốn quá sa đà

in formal decision-making processes.

vào quá trình ra quyết định một cách hình thức.

So as an example of how this can be important:

Tôi lấy một ví dụ để lý giải tại sao --

we recently had a situation where a neo-Nazi website discovered Wikipedia,

hay làm sao điều này là quan trọng,

gần đây một website theo chủ nghĩa phát xít khám phá Wikipedia,

and they said, "Oh, well, this is horrible,

và họ nói, "Thật kinh tởm, một âm mưu của người Do Thái

this Jewish conspiracy of a website,

and we're going to get certain articles deleted that we don't like.

và chúng ta sẽ xoá một số bài viết mà chúng ta không thích.

And we see they have a voting process, so we're going to send --

Và chúng ta biết Wikipedia có một quy trình bỏ phiếu, vì thế chúng ta sẽ gửi --

we have 40,000 members and we're going to send them over

chúng ta có 40.000 thành viên và chúng ta sẽ đề nghị họ

and they're all going to vote and get these pages deleted."

và họ sẽ bỏ phiếu để yêu cầu xoá các trang đó."

Well, they managed to get 18 people to show up.

Rồi, họ sắp xếp 18 người sẽ thực hiện.

That's neo-Nazi math for you.

Đó là một phép toán của phát xít.

They always think they've got 40,000 members when they've got 18.

Bọn họ nghĩ rằng họ có đến 40.000 thành viên nhưng thực ra chỉ là 18.

But they managed to get 18 people to come and vote in a fairly absurd way

Nhưng bọn họ đã sắp xếp 18 người đến và bỏ phiếu theo cách khá lố bịch

to delete a perfectly valid article.

Of course, the vote ended up being about 85 to 18,

để xoá bỏ một bài viết hoàn toàn hợp lệ.

Dĩ nhiên, kết quả bỏ phiếu là 85-18,

so there was no real danger to our democratic processes.

do vậy không có nguy hiểm thực sự nào đối với quy trình dân chủ của chúng ta.

On the other hand, people said, "But what are we going to do?

Mặt khác, có người nói, "Chúng ta sẽ làm gì?

I mean, this could happen.

What if some group gets really seriously organized

Ý tôi là điều gì xảy ra nếu một nhóm nào đó được tổ chức rất nghiêm túc

and comes in and wants to vote?"

và đến để yêu cầu bỏ phiếu?"

Then I said, "Well, fuck it, we'll just change the rules."

Thì tôi sẽ nói, "Mẹ kiếp, chúng tôi sẽ thay đổi quy định."

That's my job in the community:

Đó là công việc của tôi trong cộng đồng: để nói rằng chúng ta sẽ không cho phép lợi dụng sự cởi mở

to say we won't allow our openness and freedom

to undermine the quality of the content.

và tự do để phá hoại chất lượng của các nội dung.

And so, as long as people trust me in my role,

Và chừng nào mọi người còn tin tôi,

then that's a valid place for me.

thì tôi vẫn hợp lệ.

Of course, because of the free licensing,

Dĩ nhiên, vì mô hình không cần giấy phép, nên nếu tôi làm điều gì xấu,

if I do a bad job, the volunteers are more than happy to take and leave --

các tình nguyện viên sẽ sẵn sàng rời bỏ --

I can't tell anyone what to do.

Tôi không thể làm gì hơn.

So the final point here is that to understand how Wikipedia works,

Điểm cuối cùng ở đây là để hiểu cách Wikipedia hoạt động,

it's important to understand that our wiki model is the way we work,

thì cần phải hiểu rằng mô hình Wiki là cách chúng ta làm việc,

but we are not fanatical web anarchists.

nhưng chúng ta không phải là những kẻ vô chính phủ cuồng tín. Thực ra, --

In fact, we're very flexible about the social methodology,

chúng ta rất linh hoạt về phương pháp luận xã hội,

because ultimately, the passion of the community

bởi vì suy cho cùng chất lượng công việc sẽ được cộng đồng thừa nhận,

is for the quality of the work,

not necessarily for the process that we use to generate it.

chứ không phải là quy trình mà chúng ta sử dụng để tạo ra nó.

Thank you.

(Applause)

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay tán dương)

Ben Saunders: Yeah, hi, Ben Saunders.

Jimmy, you mentioned impartiality being a key to Wikipedia's success.

Ben Saunders: Xin chào, tôi là Ben Saunders.

Jimmy, ông đã đề cập chưa hết chìa khoá để Wikipedia thành công.

It strikes me that much of the textbooks that are used to educate our children

Tôi nhận ra rằng rất nhiều sách giáo khoa

are inherently biased.

được sử dụng để dạy cho con trẻ chúng ta vốn là đã thiên vị.

Have you found Wikipedia being used by teachers

Ông có biết là các giáo viên sử dụng Wikipedia

and how do you see Wikipedia changing education?

và theo ông thì Wikipedia đóng vai trò gì trong sự thay đổi giáo dục?

Jimmy Wales: Yeah, so, a lot of teachers are beginning to use Wikipedia.

Jimmy Wales: Vâng, rất nhiều giáo viên đang bắt đầu sử dụng Wikipedia. Mặt khác --

There's a media storyline about Wikipedia, which I think is false.

có những tình tiết của giới truyền thông về Wikipedia mà tôi nghĩ là sai.

It builds on the storyline of bloggers versus newspapers.

Nó dựa trên những tình tiết của các bloggers đối lập với báo chí.

And the storyline is, there's this crazy thing, Wikipedia,

Nào, Wikipedia là một thứ "điên rồ",

but academics hate it and teachers hate it.

giới học thuật và các giáo viên căm ghét nó. Nhưng thực ra thì điều đó không đúng.

And that turns out to not be true.

The last time I got an email from a journalist saying,

Gần đây tôi có nhận được một email của một nhà báo, nói rằng,

"Why do academics hate Wikipedia?"

"Tại sao giới hàn lâm ghét Wikipedia?"

I sent it from my Harvard email address

Tôi sử dụng một địa chỉ email của trường Harvard để trả lời,

because I was recently appointed a fellow there.

bởi vì tôi vừa được bổ nhiệm là một uỷ viên ở đó.

And I said, "Well, they don't all hate it."

Và tôi nói, "Thực ra không phải tất cả họ đều ghét."

(Laughter)

But I think there's going to be huge impacts.

Nhưng tôi nghĩ có một tác động rất lớn.

And we actually have a project that I'm personally really excited about,

Và thực ra chúng tôi đang có một dự án

which is the Wikibooks project,

và cá nhân tôi rất thích thú,

which is an effort to create textbooks in all the languages.

đó là dự án sách Wiki,

như là một nỗ lực để tạo ra các sách giáo khoa trong tất cả các ngôn ngữ.

And that's a much bigger project.

Và đó là một dự án rất lớn;

It's going to take 20 years or so to come to fruition.

nó sẽ phải mất khoảng 20 năm để có thể sử dụng được.

But part of that is to fulfill our mission

Nhưng đó là một phần sứ mệnh của chúng tôi

of giving an encyclopedia to every single person on the planet.

mang đến tất cả mọi người trên hành tinh này một bách khoa toàn thư.

We don't mean we're going to Spam them with AOL-style CDs.

Chúng tôi sẽ không cung cấp tràn lan với những đĩa CD kiểu AOL.

We mean we're going to give them a tool that they can use.

Chúng tôi dự định là mang đến họ một công cụ mà họ có thể sử dụng.

And for a lot of people in the world,

Và dành cho rất nhiều người trên thế giới,

if I give you an encyclopedia that's written at a university level,

nếu tôi đưa cho chọn một bách khoa toàn thư được viết ở mức độ đại học,

it doesn't do you any good without a whole host of literacy materials

nó sẽ không có một hiệu quả nào cả

nếu thiếu những tài liệu ở mức cơ bản

to build you up to the point where you can actually use it.

để nâng bạn lên một mức độ nào đó mà bạn có thể sử dụng được nó.

The Wikibooks project is an effort to do that.

Và chính vì thế dự án sách Wiki là một nỗ lực để làm điều đó.

And I think that we're going to see -- it may not even come from us;

Và tôi nghĩ rằng chúng ta sẽ thực sự thấy một công trình đồ sộ --

nó không chỉ đến từ phía chúng tôi,

there's all kinds of innovation going on.

tất cả các loại sáng kiến đang tiếp tục.

But freely licensed textbooks are the next big thing in education.

Nhưng những cuốn sách giáo khoa miễn giấy phép sẽ là một sự kiện lớn tiếp theo trong lĩn vực giáo dục.