Clues to prehistoric times, found in blind cavefish | Prosanta Chakrabarty

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Ichthyology,

Ichthyology ဆိုတာ

the study of fishes.

ငါးအမျိုးအစား လေ့လာမှုပညာပါ။

It looks like a big, boring word,

ငြီးငွေ့စရာ စာလုံးကြီး တစ်လုံးပုံပေါက်ပေမဲ့

but it's actually quite exciting,

တကယ်က အတော် စိတ်လှုပ်ရှားစရာပါ။

because ichthyology is the only "ology"

အကြောင်းက Ichthyology ဟာ "YOLO" ပါတဲ့

with "YOLO" in it.

တစ်ခုတည်းသော "ology" ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Now, to the cool kids in the audience,

ကဲ ပရိတ်သတ်ထဲက တော်တဲ့ ကလေးတွေအတွက်

you already know, YOLO stands for "you only live once,"

YOLO ဟာ "you only live once" ကို ကိုယ်စားပြုတာ သိပြီးသားဖြစ်ကာ

and because I only have one life,

ကျွန်တော့မှာ တစ်ဘဝတည်းရှိလို့ပါ။

I'm going to spend it doing what I always dreamt of doing:

ဒါကို ကိုယ်လုပ်ဖို အမြဲအိပ်မက်တာ လုပ်ရင်း ကုန်ဆုံးမယ်၊

seeing the hidden wonders of the world and discovering new species.

ကမ္ဘာ့ ပုန်းနေတဲ့ အံဖွယ်ရာတွေကြည့်ကာ မျိုးစိတ်သစ်တွေ ရှာရင်းပေါ့။

And that's what I get to do.

ဒါက ကျွန်တော် စလုပ်တာပါ။

Now, in recent years, I really focused on caves for finding new species.

မကြာသေးခင်က မျိုစိတ်သစ်တွေရှာဖို့ လိုဏ်တွေကို တကယ် အာရုံစိုက်ခဲ့တယ်။

And it turns out, there's lots of new cavefish species out there.

ဖြစ်သွားတာက အဲဒီမှာ ဂူငါး မျိုးစိတ်သစ်တွေ အများကြီး ရှိနေတယ်။

You just have to know where to look,

ဘယ်ကို ကြည့်ဖို့လိုတယ်ဆိုတာပဲ

and to maybe be a little thin.

သိဖို့လိုပြီး နည်းနည်းလေး ပိန်လောက်တယ်လေ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Now, cavefishes can tell me a lot about biology and geology.

ကဲ ဂူငါးတွေက ဇီဝဗေဒနဲ့ ဘူမိဗေဒ အကြောင်း အများကြီးပြောနိုင်တယ်။

They can tell me how the landmasses around them have changed and moved

သူတို့တစ်ဝိုက်က မြေထုတွေဟာ ဒီအပေါက် လေးတွေထဲ ညပ်နေခြင်းအားဖြင့်

by being stuck in these little holes,

ဘယ်လို ပြောင်းတယ်၊ ရွေ့တယ်ဆိုတာ ပြောနိုင်တယ်။

and they can tell me about the evolution of sight, by being blind.

မျက်စေ့ကွယ်ခြင်းကနေ အမြင်ရဲ့ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲခြင်းကို ပြောပြနိုင်တယ်။

Now, fish have eyes that are essentially the same as ours.

ကဲ ငါးတွေမှာ ကျွန်တော်တို့လိုပဲ အဓိကကျတဲ့ မျက်လုံးတွေပါပါတယ်။

All vertebrates do, and each time a fish species starts to adapt

ကျောရိုးရှိအားလုံး လုပ်ပြီး ငါးမျိုးစိတ်တစ်ခု ဒီမှောင်မဲ၊ အေးစက်တဲ့

to this dark, cold, cave environment,

ဂူဝန်းကျင်နဲ့ လိုက်ဖက်အောင်ပြင်တိုင်း

over many, many generations, they lose their eyes and their eyesight

မျိုးဆက်တွေ အများကြီးလွန်တဲ့အခါ ဒီတစ်ခုလို မျက်လုံးမဲ့ ဂူငါးတစ်ကောင်အဖြစ်

until the end up like an eyeless cavefish like this one here.

အဆုံးမသတ်ခင်ထိ မျက်လုံးတွေနဲ့ အမြင်အာရုံ ပျောက်ကြတယ်။

Now, each cavefish species has evolved in a slightly different way,

အခု ဂူငါးမျိုးစိတ်တိုင်းဟာ နည်းနည်း ကွဲပြားပြီး ပြောင်းလဲဖြစ်ပေါ်ကာ

and each one has a unique geological and biological story to tell us,

တစ်ကောင်စီမှာ ထူးခြားတဲ့ ဘူမိနဲ့ ဇီဝဆိုင်ရာ ပုံပြင်တစ်ပုဒ် ပြောဖို့ရှိပြီး

and that's why it's so exciting when we find a new species.

ဒါကြောင့် မျိုးစိတ်သစ်တစ်ခု တွေ့တဲ့အခါ စိတ်လှုပ်ရှားရတာပါ။

So this is a new species we described, from southern Indiana.

ဒါက ကျွန်တော်တို့ သရုပ်ဖော်ခဲ့တဲ့ Indiana တောင်ပိုင်းက မျိုးစိတ်သစ်ပါ။

We named it Amblyopsis hoosieri, the Hoosier cavefish.

ဒါကို Amblyyopsis hoosieri ၊ Indiana ဂူငါးလို့ အမည်ပေးလိုက်တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Its closest relatives are cavefishes in Kentucky,

၎င်းတို့နဲ့ အနီးစပ်ဆုံး ဆွေမျိုး ဂူငါးတွေက Kentucky က

in the Mammoth Cave system.

Mammoth Cave System မှာပါ။

And they start to diverge when the Ohio River split them

နှစ်ပေါင်း သန်းအနည်းငယ်က Ohio မြစ်က ၎င်းတို့ကို ခွဲလိုက်တော့

a few million years ago.

စပြီး ကွဲလွဲလာတယ်။

And in that time they developed these subtle differences

ဒီကာလမှာ ၎င်းတို့ရဲ့ အမြင်ကွယ်မှု နောက်ကွယ်က ဗီဇပိုင်း

in the genetic architecture behind their blindness.

ဗိသုကာပုံစံထဲမှာ သိမ်မွေ့တဲ့ ခြားနားမှုတွေ ဖြစ်ပေါ်လာတယ်။

There's this gene called rhodopsin that's super-critical for sight.

ဒီဗီဇကို rhodospin လို့ခေါ်ပြီး၊ ဒါက အမြင်အာရုံအတွက် သေရေးရှင်ရေးပါ။

We have it, and these species have it too,

ကျွန်တော်တို့မှာရှိတာ ဒီမျိုးစိတ်တွေမှာ ရှိတယ်။

except one species has lost all function in that gene,

ဒီဗီဇမှာ အသုံးဝင်မှုအကုန် ပျောက်သွားတဲ့ မျိုးစိတ်က လွဲရင်

and the other one maintains it.

အခြားတစ်ခုက ထိန်းထားတယ်။

So this sets up this beautiful natural experiment

ဒီတော့ ဒါက ကျွန်တော်တို့ အမြင်အာရုံ နောက်ကွယ်က ဗီဇတွေကို ကြည့်လို့ရတဲ့နေရာ

where we can look at the genes behind our vision,

ဘယ်လိုကျွန်တော်တို့ မြင်နိုင် တယ်ဆိုတဲ့ ဇစ်မြစ်တွေမှာ

and at the very roots of how we can see.

ဒီလှပတဲ့ သဘာဝ စမ်းသပ်မှုကို တည်ထောင်နိုင်တယ်။

But the genes in these cavefishes

ဒါပေမဲ့ ဒီဂူငါးတွေထဲက ဗီဇတွေဟာ

can also tell us about deep geological time,

နက်ရှိုင်းတဲ့ ဘူမိဆိုင်ရာ အချိန်ကိုပါ ပြောနိုင်ပါတယ်။

maybe no more so than in this species here.

ဒီနေရာက ဒီမျိုးစိတ်ထဲက ထက် သိပ်မပိုပါလောက်ပါဘူး။

This is a new species we described from Madagascar

ဒါက Typhleotris maraybe လို့ အမည်ပေးထားတဲ့ Madagascar က

that we named Typhleotris mararybe.

ကျွန်တော်တို့ ပုံဖော်ခဲ့တဲ့ မျိုးစိတ်သစ်ပါ။

That means "big sickness" in Malagasy,

အဓိပ္ပါယ်က Malagasy က "အန်ချင်စရာကြီး" ပါ။

for how sick we got trying to collect this species.

ဒီမျိုးစိတ်ကို စုဖို့ ကြိုးစားတော့ အန်ချင်ခဲ့လို့ပါ။

Now, believe it or not,

ကဲ ယုံချင်မှယုံပါ၊

swimming around sinkholes full of dead things

အသေတွေနဲ့ ပြည့်နေတဲ့ အခေါင်းတွေနဲ့ လင်းနို့ ချေးတွေ

and cave full of bat poop

ပြည့်နေတဲ့ ဂူတစ်ဝိုက်မှာ

isn't the smartest thing you could be doing with your life,

ရေကူးခြင်းက ဘဝမှာ လုပ်နေနိုင်တာမှာ ဟန်အကျဆုံးတော့ မဟုတ်ဘူး။

but YOLO.

ဒါပေမဲ့ တစ်ခါပဲ နေရတာလေ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Now, I love this species despite the fact that it tried to kill us,

ကျွန်တော်တို့ကို သတ်ဖို့ကြိုးစားခဲ့ပေမဲ့ ဒီမျိုးစိတ်ကို နှစ်သက်တယ်၊

and that's because this species in Madagascar,

အကြောင်းက Madagascar က ဒီမျိုးစိတ်ရဲ့

its closest relatives are 6,000 kilometers away,

အနီးဆုံး မျိုးရိုးက ကီလို ၆၀၀၀ အဝေးမှာ ရှိတဲ့

cavefishes in Australia.

Australia က ဂူငါးတွေပါ။

Now, there's no way a three-inch-long freshwater cavefish

ကဲ သုံးလက်မ အရှည်ရှိတဲ့ ရေချို ဂူငါးတွေဟာ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာကို

can swim across the Indian Ocean,

ကူးဖြတ်နိုင်စရာ မရှိပါဘူး။

so what we found when we compared the DNA of these species

ဒီတော့ ဒီမျိုးစိတ်တွေရဲ့ DNA ကို ယှဉ်ကြည့်တဲ့အခါ တွေ့ရတာက

is that they've been separated for more than 100 million years,

၎င်းတို့ဟာ နှစ်ပေါင်း သန်း ၁၀၀ ကျော် (သို့) တောင်ပိုင်း တိုက်ကြီးတွေ

or about the time that the southern continents were last together.

အတူတူရှိခဲ့စဉ် ကာလလောက်ကနေ ခွဲခွာခံနေရ​တယ်ဆိုတာပါ။

So in fact, these species didn't move at all.

တကယ်က ဒီမျိုးစိတ်တွေဟာ လုံးဝ မရွှေ့ခဲ့ပါဘူး။

It's the continents that moved them.

တိုက်ကြီးတွေက သူတို့ကို ရွှေ့ခဲ့တာပါ။

And so they give us, through their DNA,

ဒါနဲ့ သူတို့ရဲ့ DNA ကနေ ကျွန်တော်တို့ကို

this precise model and measure

ဒီရှေးဟောင်း ဘူမိဖြစ်စဉ်တွေကို ဘယ်လို

of how to date and time these ancient geological events.

သက်တမ်း သတ်မှတ်ဖို တိကျတဲ့ ပုံစံနဲ့ အတိုင်းအတာကို ပေးပါတယ်။

Now, this species here is so new

ကဲ ဒီမျိုးစိတ်က သိပ်သစ်လွန်းတော့

I'm not even allowed to tell you its name yet,

၎င်းရဲ့ အမည်ကို ပြောပြဖို့ အခွင့်တောင် မရှိပါဘူး။

but I can tell you it's a new species from Mexico,

ဒါပေမဲ့ ပြောနိုင်တာက ဒါက Mexico က မျိုးစိတ်သစ်တစ်ခုပါ၊

and it's probably already extinct.

မျိုးသုဉ်းပြီးလောက်ပါပြီ။

It's probably extinct because the only known cave system it's from

မျိုးသုဉ်းနိုင်လောက်တဲ့ အကြောင်းက ၎င်းလာတဲ့ သိထားတဲ့ တစ်ခုတည်းသော

was destroyed when a dam was built nearby.

ဂူစနစ်က အနီးတစ်ဝိုက်မှာ ဆည် ဆောက်စဉ်က ဖျက်ဆီးခံရလို့ပါ။

Unfortunately for cavefishes,

ဂူငါးတွေအတွက် ကံဆိုးချင်တော့

their groundwater habitat

သူတို့ နေထိုင်ရာ မြေအောက်ရေက

is also our main source of drinking water.

ကျွန်တော်တို့ သောက်ရေ ပင်မရင်းမြစ်ပါ ဖြစ်တာပါ။

Now, we actually don't know this species' closest relative, yet.

ကဲ ဒီမျိုးစိတ်ရဲ့ အနီးဆုံး မျိုးရိုးကို တကယ် မသိသေးပါဘူး။

It doesn't appear to be anything else in Mexico,

Mexico က အခြားအရာလည်း ဖြစ်ပုံမရဘူး။

so maybe it's something in Cuba,

ဒီတော့ Cuba က တစ်ခုခု ဖြစ်လောက်တယ်၊

or Florida, or India.

ဒါမှမဟုတ် Florida (သို့) India ပေါ့။

But whatever it is, it might tell us something new about the geology

ဒါပေမဲ့ ဘာဖြစ်ဖြစ် Caribbean ရဲ့ ဘူမိဗေဒ အကြောင်းတစ်ခုခု (သို့)

of the Caribbean, or the biology of how to better diagnose

အမြင်ကွယ်ခြင်း အမျိုးအစားတစ်ချို့ကို ပိုကောင်းကောင်း ရှာဖွေပုံရဲ့

certain types of blindness.

ဇီဝဗေဒကို ပြောပြနိုင်လောက်တယ်။

But I hope we discover this species before it goes extinct too.

ဒါပေမဲ့ ဒီမျိုးစိတ် မျိုးမသုဉ်းခင် ရှာဖွေဖို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။

And I'm going to spend my one life

ကျွန်တော့ရဲ့ တစ်ဘဝကို ငါးလေ့လာတဲ့

as an ichthyologist trying to discover and save

ပညာရှင်အဖြစ် ကမ္ဘာမြေရဲ့ ဘူမိဗေဒအကြောင်းနဲ့ ဇီဝဗေဒကို

these humble little blind cavefishes

ကျွန်တော်တို့ မြင်ပုံကိုပြောပြနိုင်တဲ့

that can tell us so much about the geology of the planet

ဒီအညတရ မျက်မမြင် ဂူငါးလေးတွေကို ရှာဖွေ၊ ကယ်ဆယ်ဖို့

and the biology of how we see.

ကြိုးစားရင်း ကုန်ဆုံးမှာပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)