This could be why you're depressed or anxious | Johann Hari | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

အချိန်အတော်ကြာ

ကျွန်တော့်အပေါ် ဖိစီးနေတဲ့ ပဟေဠိ နှစ်ခုရှိခဲ့တယ်။

ဒါတွေကို ကျွန်တော် နားမလည်ဘူး၊

ပြောရရင် ဒါတွေကို ကြည့်ဖို့ အတော်ကြောက်ခဲ့တယ်။

For a really long time,

I had two mysteries that were hanging over me.

ပထမဆုံး လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်မှုက ကျွန်တော် အသက် ၄၀၊

I didn't understand them

တစ်သက်လုံး၊ တစ်နှစ်ပြီးတစ်နှစ်

and, to be honest, I was quite afraid to look into them.

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ ဗြိတိန်နဲ့ အနောက်တိုင်း ကမ္ဘာအနှံ့မှာ

The first mystery was, I'm 40 years old,

ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့

and all throughout my lifetime, year after year,

စိုးရိမ်ပူပန်မှု မြင့်တက်လာခဲ့တယ်။

ဘာကြောင့်လဲဆိုတာ နားလည်ချင်ခဲ့တယ်။

serious depression and anxiety have risen,

in the United States, in Britain,

ကျွန်တော်တို့ ဘာကြောင့် ဒီလိုဖြစ်နေတာလဲ။

နှစ်စဉ်ကုန်လွန်လာတာနဲ့ တစ်နေ့တာကို ဖြတ်သန်းဖို့

and across the Western world.

And I wanted to understand why.

ဘာကြောင့် ပိုခက်ခဲလာတယ်လို့ ကျွန်တော်တို့ ထင်လာတာလဲ။

Why is this happening to us?

ဒါက ပိုပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆန်တဲ့ ပဟေဠိတစ်ခု ဖြစ်တော့ ကျွန်တော် နားလည်ချင်ခဲ့တယ်။

Why is it that with each year that passes,

ကျွန်တော် ဆယ်ကျော်သက်တုန်းက

more and more of us are finding it harder to get through the day?

နာကျင်မှုက ကျွန်တော့်ဆီက

စိမ့်ထွက်နေသလို ခံစားရတယ်လို့ဆရာဝန်ဆီ သွားပြီး ရှင်းပြခဲ့တာ မှတ်မိသေးတယ်။ 

And I wanted to understand this because of a more personal mystery.

ဒါကို မထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့ဘူး၊

When I was a teenager,

I remember going to my doctor

ဘာကြောင့် ဒီလိုဖြစ်နေတာကို နားမလည်ခဲ့ဘူး၊

and explaining that I had this feeling, like pain was leaking out of me.

ဒါကြောင့် အတော် ရှက်ခဲ့ရတယ်။

ဆရာဝန်က အခု  စိတ်ရင်းကောင်းပေမဲ့

ပေါ့ပြက်ပြက်လုပ်ထားတယ်လို့ အခုမှ သိရတဲ့

I couldn't control it,

I didn't understand why it was happening,

ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ်ကို ပြောပြခဲ့တယ်။

လုံးဝ မမှားနေပါဘူး။

I felt quite ashamed of it.

ဆရာဝန်က “လူတွေ ဘာကြောင့် ဒီလိုရတာလဲဆိုတာ ငါတို့ သိတယ်။

And my doctor told me a story

တချို့တွေဟာ သူတို့ခေါင်းထဲမှာ ဓာတု မညီမျှမှုကို သဘာဝအတိုင်း ရကြတယ်၊

that I now realize was well-intentioned,

but quite oversimplified.

Not totally wrong.

မင်းက သူတို့ထဲက တစ်ယောက်ပဲ။    

My doctor said, "We know why people get like this.

ငါတို့လုပ်ဖို့လိုတာက ဆေးတချို့ပေးတာပဲ၊

ဒါက ဓာတုဟန်ချက်ညီမှု ပုံမှန် ပြန်ရစေမယ်“တဲ့။

Some people just naturally get a chemical imbalance in their heads --

ဒါနဲ့ Paxil (သို့) Seroxat ဆေးကို စသောက်ခဲ့တယ်၊

you're clearly one of them.

ဒါက နိုင်ငံအသီးသီးမှာ နာမည်အမျိုးမျိုးနဲ့ရှိတဲ့ အလားတူအရာပါ။

All we need to do is give you some drugs,

အများကြီး သက်သာခဲ့တယ်၊ အားပေးမှုတစ်ခု ရခဲ့တာပါ။ 

it will get your chemical balance back to normal."

So I started taking a drug called Paxil or Seroxat,

ဒါပေမဲ့ သိပ်မကြာခင်မှာ၊

ဒီနာကျင်မှု ခံစားချက် ပြန်ပေါ်လာတယ်။

it's the same thing with different names in different countries.

ဒီတော့ ၁၃ နှစ်လုံးလုံး ဥပဒေအရ

ခွင့်ပြုတဲ့ အများဆုံးဖြစ်နိုင်တဲ့ ပမာဏကို သောက်တဲ့အထိ ပိုမြင့်တဲ့

And I felt much better, I got a real boost.

But not very long afterwards,

ဆေးတွေ ကျွန်တော့်ကို ပေးခဲ့တယ်။

this feeling of pain started to come back.

 ဒီအတော်များတဲ့ ၁၃ နှစ်ကြာပြီး အဆုံးပိုင်းမှာတော့

So I was given higher and higher doses

until, for 13 years, I was taking the maximum possible dose

အတော်လေး နာကျင်နေတုန်းပါပဲ။   

“ဒီမှာ ဘာတွေ ဖြစ်နေတာလဲ” လို့ ကိုယ့်ကိုယ်ကို စမေးမိတယ်။

that you're legally allowed to take.

ဘာလဲဆိုတော့ ယဉ်ကျေးမှုကို

And for a lot of those 13 years, and pretty much all the time by the end,

လွှမ်းမိုးနေတဲ့ဇာတ်လမ်းက ပြောသမျှကို လိုက်လုပ်နေရလို့ပါ။

I was still in a lot of pain.

ဘာလို့ ဒီလို ခံစားနေရသေးတာလဲ။” 

And I started asking myself, "What's going on here?

ဒါနဲ့ ဒီပဟေဠိ နှစ်ခုရဲ့ အောက်ခြေကို ရောက်ဖို့၊

Because you're doing everything

you're told to do by the story that's dominating the culture --

ကျွန်တော် ရေးခဲ့တဲ့ စာအုပ်အတွက်

ကမ္ဘာအနှံ့ ခရီးကြီးတစ်ခု သွားဖြစ်ခဲ့တယ်၊

why do you still feel like this?"

မိုင် ၄၀,၀၀၀ ကျော်သွားခဲ့တယ်။   

So to get to the bottom of these two mysteries,

ဘာက စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့ ပူပန်မှုတွေကို ဖြစ်စေတယ်၊ အဓိကက

ဘာက ဒါတွေကို ဖြေရှင်းပေးတယ်

for a book that I've written

I ended up going on a big journey all over the world,

စိတ်ကျဝေဒနာ၊ ပူပန်မှုကို ကြုံပြီး

တစ်ဖက်မှာ လွတ်မြောက်လာသူတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး

I traveled over 40,000 miles.

I wanted to sit with the leading experts in the world

ကျွမ်းကျင်သူတွေနဲ့ ဆွေးနွေးချင်ခဲ့တယ်။ 

about what causes depression and anxiety

လမ်းတစ်လျှောက်မှာ သိလာရတဲ့

အံ့ဖွယ် လူတွေဆီကနေ ပမာဏ အများကြီး သင်ယူခဲ့တယ်။

and crucially, what solves them,

and people who have come through depression and anxiety

ဒါပေမဲ့ သင်ယူခဲ့တာတွေရဲ့ ဗဟိုချက်မှာ

and out the other side in all sorts of ways.

စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့ ပူပန်မှုရဲ့ အကြောင်းရင်း ကိုးခုအတွက်

And I learned a huge amount

from the amazing people I got to know along the way.

သိပ္ပံဆိုင်ရာအထောက်အထားတွေ ရှိတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။

But I think at the heart of what I learned is,

ဒါတွေထဲက နှစ်ခုက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဇီဝဗေဒမှာ တကယ် ရှိတယ်။

so far, we have scientific evidence

ဗီဇတွေက ကံကြမ္မာကိူ မရေးပေမဲ့ ဒါတွေက ဒီပြဿနာတွေကို

for nine different causes of depression and anxiety.

ပိုအထိမခံနိင်အောင်ဖြစ်စေနိုင်တယ်။

စိတ်ကျဝေဒနာခံစားရတဲ့အခါ၊ ဒါကနေ ထွက်ဖို့ ပိုခက်ခဲစေနိုင်တဲ့

Two of them are indeed in our biology.

Your genes can make you more sensitive to these problems,

ဦးနှောက် အပြောင်းအလဲတွေလည်း ရှိတယ်။

ဒါပေမဲ့ စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့ ပူပန်မှု ဖြစ်စေဖို့

though they don't write your destiny.

သက်သေပြခဲ့တဲ့ အကြောင်းရင်းအများစုက

And there are real brain changes that can happen when you become depressed

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဇီဝဗေဒမှာ မဟုတ်ဘူး။

that can make it harder to get out.

ဒါတွေက ကျွန်တော်တို့ ရှင်သန်ပုံထဲက အကြောင်းခံတွေပါ။

But most of the factors that have been proven

ဒါတွေကို နားလည်တာနဲ့၊

to cause depression and anxiety

ဓာတု စိတ်ကျဝေဒနာဖြေဆေးတွေရဲ့ ရွေးချယ်မှုနဲ့အတူ

are not in our biology.

လူတွေကို ကမ်းလှမ်းသင့်တဲ့

They are factors in the way we live.

အလွန် ခြားနားတဲ့ ဖြေရှင်းနည်းတစ်စုကို လမ်းဖွင့်ပေးတယ်။

And once you understand them,

ဥပမာ၊

it opens up a very different set of solutions

အထီးကျန်နေရင်၊ စိတ်ဓာတ်ကျဖို့ ဖြစ်နိုင်ခြေပိုများလာနိုင်တယ်။

that should be offered to people

alongside the option of chemical antidepressants.

အလုပ်သွားတဲ့အခါ၊ အလုပ်အပေါ် မထိန်းချုပ်နိုင်ရင်၊

For example,

သူများ ပြောတာကို လုပ်ရမယ်ဆိုရင်၊

if you're lonely, you're more likely to become depressed.

စိတ်ဓာတ်ကျနိုင်ခြေ ပိုများလာနိုင်တယ်။

သဘာဝ လောကထဲကို သိပ်မဝင်တော့ဘူးဆိုရင်၊

If, when you go to work, you don't have any control over your job,

စိတ်ဓာတ်ကျနိုင်ခြေပိုများလာနိုင်တယ်။

you've just got to do what you're told,

သိခဲ့ရတဲ့ စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့ ပူပန်မှုတွေရဲ့ အကြောင်းရင်းတွေကို

you're more likely to become depressed.

စုပေးတာတစ်ခုက

If you very rarely get out into the natural world,

အားလုံးမဟုတ်ဘဲ အများစုပါ။

ဒီမှာရှိတဲ့ လူတိုင်းမှာ

you're more likely to become depressed.

And one thing unites a lot of the causes of depression and anxiety

သဘာဝ ရုပ်ပိုင်း လိုအပ်ချက်တွေ ရှိတာ သိကြတယ်၊

ဒါက အရှင်းကြီးပါ၊

that I learned about.

အစားအစာလိုတယ်၊ ရေလိုတယ်၊

Not all of them, but a lot of them.

Everyone here knows

ခိုလှုံရာလိုတယ်၊ သန့်ရှင်းတဲ့ လေလိုတယ်။

you've all got natural physical needs, right?

ဒါတွေကို ခင်ဗျားတို့ဆီက ဖယ်လိုက်ရင်

Obviously.

အားလုံး တကယ့်ဒုက္ခထဲ့ အမြန်ရောက်မှာပါ။

You need food, you need water,

ဒါပေမဲ့ တစ်ချိန်တည်းမှာ

you need shelter, you need clean air.

လူသားတိုင်းမှာ သဘာဝ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်တွေ ရှိကြတယ်။

If I took those things away from you,

ကိုယ်နဲ့ သက်ဆိုင်တယ်လို့ ခံစားဖို့လိုတယ်။

you'd all be in real trouble, real fast.

ဘဝမှာ အဓိပ္ပာယ်နဲ့ ရည်ရွယ်ချက် ရှိတယ်လို့ ခံစားဖို့လိုတယ်။

But at the same time,

every human being has natural psychological needs.

လူတွေ ကိုယ့်ကို မြင်ပြီး တန်ဖိုးထားတယ်လို့ ခံစားဖို့လိုတယ်။

ဓိပ္ပာယ်ရှိတဲ့ အနာဂတ် ရှိတယ်လို့ ခံစားဖို့လိုတယ်။

You need to feel you belong.

တည်ဆောက်ထားတဲ့ ဒီယဉ်ကျေးမှုက အရာအများကြီးမှာ ကောင်းပါတယ်။

You need to feel your life has meaning and purpose.

အရာများစွာက အတိတ်ကထက် ပိုကောင်းပါတယ်၊

You need to feel that people see you and value you.

You need to feel you've got a future that makes sense.

ဒီနေ့ အသက်ရှင်နေတာ ဝမ်းသာတယ်။

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့ဟာ ဒီနက်ရှိုင်းတဲ့

And this culture we built is good at lots of things.

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်တွေကို ဖြည့်ဆည်းရာမှာ ပိုညံ့လာနေတယ်။

And many things are better than in the past --

I'm glad to be alive today.

ဒါက ဖြစ်နေတဲ့ တစ်ခုတည်းသော အရာမဟုတ်ပေမဲ့

But we've been getting less and less good

ဒါက ဒီအကျပ်အတည်း ဆက်မြင့်တက်လာရတဲ့ အဓိကအကြောင်းရင်းလို့ ကျွန်တော် ထင်တယ်။

at meeting these deep, underlying psychological needs.

ဒါကို နားလည်ဖို့ တကယ့် ခက်တာကို တွေ့လိုက်ရတယ်။

And it's not the only thing that's going on,

စိတ်ကျဝေဒနာကို ဦးနှောက်ထဲက ပြဿနာတစ်ခုအနေနဲ့

but I think it's the key reason why this crisis keeps rising and rising.

တွေးတာကနေ ကျွန်တော်တို့ ရှင်သန်တဲ့ နည်းလမ်းတွေ အပါအဝင်၊ အကြောင်းရင်း

And I found this really hard to absorb.

အများကြီးပါတဲ့တစ်ခုအဖြစ်

I really wrestled with the idea

ပြောင်းဖို့ စိတ်ကူးနဲ့ နပန်းလုံးခဲ့ရတယ်။

of shifting from thinking of my depression as just a problem in my brain,

အဖြေပေါ်လာခဲ့တာက တစ်နေ့မှာ Dr. Derek Summerfield

လို့ခေါ်တဲ့ တောင်အာဖရိက စိတ်ရောဂါကုဆရာဝန်တစ်ယောက်ကို

to one with many causes,

တွေ့ဆုံမေးမြန်းခဲ့တဲ့အခါမှပါ။

including many in the way we're living.

သူက လူတော်တစ်ယောက်ပါ။

And it only really began to fall into place for me

Dr. Summerfield က ၂၀၀၁ ခုနှစ်မှာ ကမ္ဘောဒီးယားက လူတွေအတွက်

when one day, I went to interview a South African psychiatrist

ဓာတု စိတ်ကျ ရောဂါကုဆေးတွေကို ပထမဆုံး မိတ်ဆက်ခဲ့တုန်းက

named Dr. Derek Summerfield.

He's a great guy.

အဲဒီနိုင်ငံမှာ ရှိခဲ့တာပါ။

And Dr. Summerfield happened to be in Cambodia in 2001,

ဒေသခံဆရာဝန်တွေဖြစ်တဲ့ ကမ္ဘောဒီးယား လူမျိုးတွေဟာ ဒီဆေးဝါးတွေကို တစ်ခါမှ

when they first introduced chemical antidepressants

မကြားဖူးတော့ ဘယ်လိုမျိုးလဲပေါ့။

ပြီးတော့ သူက ရှင်းပြတယ်။

သူတို့ကလည်း ပြောတာက

for people in that country.

And the local doctors, the Cambodians, had never heard of these drugs,

“ဒါတွေ မလိုဘူး၊ စိတ်ကျရောဂါဆေးတွေ ရှိပြီးပြီ“တဲ့။

သူက “ခင်ဗျား ဘာကိုဆိုလိုတာလဲ” ပေါ့။

so they were like, what are they?

သူက St. John’s Wort, ginkgo biloba လို ပရဆေးတစ်ခုခုအကြောင်း

And he explained.

And they said to him,

သူတို့ ပြောတော့မယ်လို့ ထင်ခဲ့တာပေါ့။

"We don't need them, we've already got antidepressants."

And he was like, "What do you mean?"

ဒီအစား၊ ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ် သူ့ကို ပြောပြကြတယ်။

He thought they were going to talk about some kind of herbal remedy,

သူ တို့ ရပ်ရွာမှာ စပါးခင်းတွေမှာ အလုပ် လုပ်တဲ့ လယ်သမားတစ်ယောက် ရှိ တယ်။

like St. John's Wort, ginkgo biloba, something like that.

တစ်နေ့မှာ သူဟာ အမေရိကန်နဲ့ စစ်ပွဲကနေ

Instead, they told him a story.

ကျန်ရစ်ခဲ့တဲ့ မြေမြှုပ်မိုင်းကို နင်းမိပြီး

သူ့ခြေထောက် ပြတ်သွားတယ်။

There was a farmer in their community who worked in the rice fields.

ဒါကြောင့် ခြေထောက်အတုတပ်ပြီး

နောက်တော့ စပါးခင်းတွေမှာ သူ အလုပ်ပြန်လုပ်တယ်။

And one day, he stood on a land mine

ဒါပေမဲ့ ခြေထောက် အတု တပ်ထားတဲ့အခါ ရေအောက်မှာ

left over from the war with the United States,

and he got his leg blown off.

အလုပ်လုပ်ရတာ နာကျင်တာသိသာပါတယ်။

So they him an artificial leg,

သူ့ကို ဖောက်ခွဲ့ခဲ့တဲ့ လယ်ကွင်းထဲမှာ

and after a while, he went back to work in the rice fields.

အလုပ် ပြန်လုပ်ရတာ အတော် စိတ်ထိခိုက်စရာလို့ ထင်မိတယ်။

But apparently, it's super painful to work under water

ဒီလူက တစ်နေ့လုံး ငိုပြီး

when you've got an artificial limb,

အိပ်ရာကနေထဖို့ ငြင်းဆိုကာ

and I'm guessing it was pretty traumatic

ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဉ် စိတ်ကျဝေဒနာ လက္ခဏာအားလုံးကို ဖြစ်ပေါ်လာတယ်။

to go back and work in the field where he got blown up.

ကမ္ဘောဒီးယားဆရာဝန်က

The guy started to cry all day,

“ဒါက သူ့ကို စိတ်ကျရောဂါကုဆေး ပေးတဲ့အခါပေါ့” လို့ပြောတယ်။

he refused to get out of bed,

Dr. Summerfieldက “ဘာလဲ” လို့ မေးတယ်။

he developed all the symptoms of classic depression.

သူတို့ ရှင်းပြတာက သူတို့ သွားပြီး သူ နဲ့ အတူ ထိုင်ကြတယ်၊

The Cambodian doctor said,

"This is when we gave him an antidepressant."

သူပြောတာကို နားထောင်တယ်။

And Dr. Summerfield said, "What was it?"

သူ့နာကျင်မှုက ယုတ္တိရှိတာကို သူတို့ သဘောပေါက်ခဲ့တာက

They explained that they went and sat with him.

စိတ်ကျဝေဒနာရဲ့ ဝေဒနာထဲမှာ ဒါကို သိမြင်ဖို့ သူ့ အတွက် ခက်ပေမဲ့

They listened to him.

အမှန်က ဒီမှာ သူ့ဘဝကို အပြည့်အဝ နားလည်နိုင်တဲ့ အကြောင်းရင်းတွေရှိ ခဲ့တယ်။

They realized that his pain made sense --

ရပ်ရွာထဲ လူတွေနဲ့ စကားပြောနေတဲ့၊ ဆရာဝန်တစ်ယောက်က တွေးတာက

it was hard for him to see it in the throes of his depression,

“ဒီလူကို နွားမတစ်ကောင် ဝယ်ပေးလိုက်ရင်၊

but actually, it had perfectly understandable causes in his life.

သူဟာ နို့စားနွားမွေးသူ ဖြစ်လာနိုင်တယ်၊

သူဟာ ဒီလောက်ဒုက္ခရောက်တဲ့ အနေအထားမှာ ရှိမှာ မဟုတ်ဘူး။

One of the doctors, talking to the people in the community, figured,

စပါးခင်းထဲ သွားပြီး အလုပ် လုပ်စရာ မလိုဘူး“တဲ့။

"You know, if we bought this guy a cow,

သူ့ကို နွား ဝယ်ပေးတယ်။

he could become a dairy farmer,

ရက်သတ္တပတ်အနည်းငယ်အတွင်း သူ ငိုတာ ရပ်သွားပြီး

he wouldn't be in this position that was screwing him up so much,

တစ်လအတွင်း စိတ်ကျဝေဒနာ ပျောက်သွားတယ်။

သူတို့က Dr. Summerfield ကို

he wouldn't have to go and work in the rice fields."

“ဒီတော့ ဆရာဝန်ရေ၊ အဲဒီနွားက စိတ်ကျရောဂါကုဆေးပါ။

So they bought him a cow.

Within a couple of weeks, his crying stopped,

ခင်ဗျား ဆိုလိုတာ ဒါလား”တဲ့။

(ရယ်သံများ)

within a month, his depression was gone.

(လက်ခုပ်သံများ)

They said to doctor Summerfield,

"So you see, doctor, that cow, that was an antidepressant,

ကျွန်တော်လို စိတ်ကျဝေဒနာ အကြောင်း စဉ်းစားဖို့ ကြီးပြင်းလာရင်၊

that's what you mean, right?"

ဒီမှာရှိတဲ့ လူအများစုကတော့

(Laughter)

ရယ်စရာကောင်းပုံရတယ် မဟုတ်လား။

(Applause)

“စိတ်ကျရောဂါကုဆေးပေးဖို့ ဆရာဝန်ဆီသွားတော့

If you'd been raised to think about depression the way I was,

သူက နွားတစ်ကောင်ပေးတယ်။”

ဒါပေမဲ့ ဒီသီးခြား သိပ္ပံနည်းမကျတဲ့ ဖြစ်ရပ်တွေကို အခြေခံတဲ့၊

and most of the people here were,

that sounds like a bad joke, right?

ကမ္ဘောဒီးယား ဆရာဝန်တွေ အလိုလိုသိတာက၊

"I went to my doctor for an antidepressant,

ထိပ်တန်း ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းဖြစ်တဲ့ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့က

she gave me a cow."

But what those Cambodian doctors knew intuitively,

အကောင်းဆုံး သိပ္ပံနည်းကျ

based on this individual, unscientific anecdote,

အထောက်အထားအပေါ် အခြေခံတဲ့ နှစ်ပေါင်းများစွာ  

ကျွန်တော်တို့ကို ပြောပြဖို့ ကြိုးစားနေတဲ့အရာပါ။

is what the leading medical body in the world,

ခင်ဗျား စိတ်ဓာတ်ကျနေရင်၊

the World Health Organization,

စိုးရိမ်နေရင်၊

has been trying to tell us for years,

ခင်ဗျား အားနည်းတာမဟုတ်ဘူး၊ ရူးနေတာမဟုတ်ဘူး။

based on the best scientific evidence.

အဓိကက ခင်ဗျားဟာ ကျိုးနေတဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေပါတဲ့ စက်တစ်လုံးပါ။

If you're depressed,

if you're anxious,

ခင်ဗျားဟာ လုံလောက်တဲ့ ကုသမှုမရသေးတဲ့ လူသားတစ်ယောက်ပါ။

you're not weak, you're not crazy,

 ကမ္ဘောဒီးယား ဆရာဝန်တွေနဲ့ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့က မပြောတာကို

you're not, in the main, a machine with broken parts.

ဒီမှာ စဉ်းစားဖို့ကလည်း အရေးကြီးတယ်။

You're a human being with unmet needs.

သူတို့က ဒီလယ်သမားကို

“ဟေး၊ ကိုယ့်လူ၊ ကိုယ့်စိတ် ကိုယ် ထိန်းဖို့လိုတယ်၊

And it's just as important to think here about what those Cambodian doctors

ပြဿနာကို ကိုယ်တိုင် ဖြေရှင်းဖို့က ခင်ဗျားရဲ့ အလုပ်ပဲ” လို့ မပြောဘူး။

and the World Health Organization are not saying.

They did not say to this farmer,

ဆန့်ကျင်ဘက်အနေနဲ့၊ “ကျွန်တော်တို့

"Hey, buddy, you need to pull yourself together.

ဒီမှာ ခင်ဗျားနဲ့အတူ ပူးပေါင်းဖို့ အုပ်စုတစ်စုအနေနဲ့ ရှိနေတယ်။

It's your job to figure out and fix this problem on your own."

ဒီတော့  ဒီပြဿနာကို အတူ ဖြေရှင်းနိုင်တယ်“လို့ သူတို့ ပြောတာပါ။

On the contrary, what they said is,

"We're here as a group to pull together with you,

ဒါက စိတ်ကျဝေဒနာ ခံစားနေရသူတိုင်း လိုအပ်တဲ့ အရာပါ။

so together, we can figure out and fix this problem."

စိတ်ဓာတ်ကျနေသူတိုင်း ရထိုက်တာပါ။ 

ဒါကြောင့် ၂၀၁၇ ခုနှစ်တုန်းက ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးနေ့အတွက်

This is what every depressed person needs,

တရားဝင် ထုတ်ပြန်ချက်မှာ ကုလသမဂ္ဂက

and it's what every depressed person deserves.

 အထင်ကရ ဆရာဝန်တစ်ယောက်က

ဓာတု မညီမျှမှုတွေထက်၊ လူတွေ နေထိုင်ပုံနဲ့ပတ်သက်တဲ့

This is why one of the leading doctors at the United Nations,

မညီမျှမှုတွေအကြောင်း ပိုပြောဖို့လိုတယ်လို့ ပြောခဲ့တာပါ။

in their official statement for World Health Day,

ဆေးဝါးတွေက  လူတချို့ကို သက်သာမှု ပေးတယ်၊

couple of years back in 2017,

said we need to talk less about chemical imbalances

ဒါတွေက ကျွန်တော့်ကို ခေတ္တ သက်သာစေခဲ့ပေမဲ့၊

အတိအကျ ပြောရရင်၊ ဒီပြဿနာက ဒါတွေရဲ့ ဇီဝဗေဒထက် ပိုနက်ရှိုင်းတာကြောင့်၊

and more about the imbalances in the way we live.

Drugs give real relief to some people --

ဖြေရှင်းချက်တွေက ပိုနက်ရှိုင်းဖို့ လိုအပ်တယ်။

they gave relief to me for a while --

ဒါပေမဲ့ ဒါကို ပထမဆုံး သိလာတဲ့အခါမှာ၊

but precisely because this problem goes deeper than their biology,

တွေးမိတာ မှတ်မိသေးတယ်၊

“သိပ္ပံအထောက်အထား အားလုံး ငါ မြင်နိုင်တယ်၊

the solutions need to go much deeper, too.

လေ့လာမှု အများကြီး ငါ ဖတ်ခဲ့တယ်။

But when I first learned that,

ဒါကို ရှင်းပြနေတဲ့ ကျွမ်းကျင်သူ အမြောက်အမြားကို မေးမြန်းခဲ့တယ်”

I remember thinking,

ဒါပေမဲ့ ဆက်တွေးတာက “ဘယ်လို ဖြစ်အောင် လုပ်နိုင်လဲ”။

"OK, I could see all the scientific evidence,

စိတ်ကျဝေဒနာဖြစ်စေတာတွေက

I read a huge number of studies,

အခြေအနေအများစုမှာ ကမ္ဘောဒီးယားလယ်သမားတွေထက်

I interviewed a huge number of the experts who were explaining this,"

ပိုရှုပ်ထွေးပါတယ်။

but I kept thinking, "How can we possibly do that?"

ဒီ ထိုးထွင်းအမြင်နဲ့ ဘယ်မှာ စတင်လဲ။

The things that are making us depressed

ဒါပေမဲ့ နောက်တော့  ကျွန်တော့်စာအုပ်အတွက် ခရီးရှည်မှာ

are in most cases more complex than what was going on

ဆစ်ဒနီ၊ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုကနေ

with this Cambodian farmer.

ဆောပိုလိုအထိ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းမှာ

Where do we even begin with that insight?

ဒါကို အတိအကျ လုပ်နေတဲ့သူတွေနဲ့

But then, in the long journey for my book,

တွေ့ဆုံခဲ့တယ်။

စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့ ပူပန်မှုတွေရဲ့

all over the world,

I kept meeting people who were doing exactly that,

အကြောင်းရင်းတွေကို နားလည်တဲ့၊ အစုလိုက်

ကုသပေးနေတဲ့သူတွေနဲ့ ကျွန်တော် ဆက်တွေ့ဆုံခဲ့ရတယ်။ 

from Sydney, to San Francisco,

to São Paulo.

ကျွန်တော် သိပြီး ရေးခဲ့တဲ့ အံ့ဩစရာ လူတွေအားလုံး၊

I kept meeting people who were understanding

သိခဲ့တဲ့ စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့

the deeper causes of depression and anxiety

ပူပန်မှု အကြောင်းရင်း ၉ ခုစလုံးကို မပြောပြနိုင်တာ ရှင်းပါတယ်၊

and, as groups, fixing them.

Obviously, I can't tell you about all the amazing people

၁၀ နာရီ ကြာ TED ဟောပြောခွင့်မပေးနိုင်လို့ပါ။

ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး မကျေမနပ်ပြောနိုင်တယ်။

I got to know and wrote about,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော် အကြောင်းရင်း နှစ်ခုနဲ့

or all of the nine causes of depression and anxiety that I learned about,

ဒါတွေကနေ ထွက်ပေါ်လာတဲ့ ဖြေရှင်းချက် နှစ်ခုကို အာရုံစိုက်ချင်တယ်။

because they won't let me give a 10-hour TED Talk --

ဒီမှာ ပထမ တစ်ခုပါ။

you can complain about that to them.

ကျွန်တော်တို့ဟာ အထီးကျန်ဆုံး လူ့သမိုင်းပါ။

But I want to focus on two of the causes

and two of the solutions that emerge from them, if that's alright.

 “ဘယ်သူနဲ့မှ ရင်းနှီးမှု မရှိတော့ဘူးလို့ ခံစားရလား” လို့

အမေရိကန်တွေကို မေးခဲ့တဲ့ မကြာသေးတဲ့ လေ့လာမှု တစ်ခုရှိတယ်။

Here's the first.

We are the loneliest society in human history.

ဒါတွေကို ဖော်ပြတဲ့ လူ ၃၉% က ပြောတာက “ဘယ်သူနဲ့မှ

There was a recent study that asked Americans,

မရင်းနှီးတော့ဘူး“တဲ့။

နိုင်ငံတကာ အထီးကျန်မှု တိုင်းတာမှုတွေအရ၊

"Do you feel like you're no longer close to anyone?"

ဗြိတိန်နဲ့ ကျန်ဥရောပက အမေရိကန်ရဲ့ နောက်မှာရှိတယ်၊

And 39 percent of people said that described them.

ဒီနေရာက လူတိုင်း ဘဝင်ကျနိုင်တယ်။

( ရယ်သံများ)

"No longer close to anyone."

အထီးကျန်မှုနဲ့ပတ်သက်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်မှာ

In the international measurements of loneliness,

ကျွမ်းကျင်သူ၊ ရှီကာဂိုက ပါမောက္ခ  

Britain and the rest of Europe are just behind the US,

John Cacioppo နဲ့   ဒီအကြောင်းကို အချိန်

in case anyone here is feeling smug.

အတော်ကြာ ဆွေးနွေးခဲ့ပြီး

(Laughter)

သူ့ရဲ့အလုပ်က ထုတ်တဲ့ မေးခွန်းတစ်ခုကို စဉ်းစားမိတယ်။

I spent a lot of time discussing this

with the leading expert in the world on loneliness,

ပါမောက္ခ Cacioppo က မေးတာက

an incredible man named professor John Cacioppo,

 “ငါတို့ ဘာကြောင့် တည်ရှိနေတာလဲ။

who was at Chicago,

ဒီမှာ ဘာကြောင့် အသက်ရှင်နေတာလဲ“တဲ့။  

and I thought a lot about one question his work poses to us.

အဓိကအကြောင်းရင်းတစ်ခုကတော့

Professor Cacioppo asked,

အာဖရိက ဆာဗားနားက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ဘိုးဘေးတွေဟာ

"Why do we exist?

တစ်ခုမှာ တကယ့်ကို တော်တာပါ။

Why are we here, why are we alive?"

သူတို့ဟာ အချိန်များစွာ သူတို့ သတ်ခဲ့တဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေထက် ပိုမကြီးဘူး၊

One key reason

is that our ancestors on the savannas of Africa

အချိန်များစွာ သူတို့ သတ်ဖြတ်ခဲ့တဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေထက် ပိုမမြန်ခဲ့ပေမဲ့၊

were really good at one thing.

အုပ်စုတွေအဖြစ် စုဖွဲပြီး  ပူးပေါင်း လုပ်ဆောင်တာမှာ

They weren't bigger than the animals they took down a lot of the time,

အများကြီး ပိုတော်ခဲ့တယ်။

 ဒါက မျိုးစိတ်တစ်ခုအနေနဲ့ စူပါ စွမ်းအားပါ။  

they weren't faster than the animals they took down a lot of the time,

ကျွန်တော်တို့ စုဖွဲ့တယ်၊

but they were much better at banding together into groups

ပျားအုံမှာ နေဖို့ ပျားတွေ ပြောင်းလဲလာသလို

and cooperating.

လူတွေဟာ မျိုးနွယ်စုမှာ နေဖို့ ပြောင်းလဲလာတယ်။

This was our superpower as a species --

ကျွန်တော်တို့ဟာ မျိုးနွယ်စုတွေကို ဖြိုဖျက်ခဲ့ဖူးသမျှမှာ

we band together,

just like bees evolved to live in a hive,

ပထမဆုံး လူသားတွေပါ။

humans evolved to live in a tribe.

ဒါက ကျွန်တော်တို့ကို ဆိုးရွားစေတာပါ။

And we are the first humans ever

ဒါပေမဲ့ ဒါက ဒီလို ဖြစ်စရာမလိုဘူး။

ကျွန်တော့်စာအုပ်ထဲက သူရဲကောင်း၊ တကယ်က ကျွန်တော့်ဘဝထဲက

to disband our tribes.

Sam Everington လို့ခေါ်တဲ့ ဆရာဝန်ပါ။

And it is making us feel awful.

ကျွန်တော် နှစ်များစွာ နေခဲ့တဲ့ အရှေ့ လန်ဒန် ဆင်းရဲတဲ့

But it doesn't have to be this way.

အရပ်က အထွေထွေရောဂါကု ဆရာဝန်ပါ။

One of the heroes in my book, and in fact, in my life,

Sam  ဟာ ဆိုးဝါးတဲ့ စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့

is a doctor named Sam Everington.

ပူပန်မှုရှိတဲ့ လူနာတွေ

He's a general practitioner in a poor part of East London,

သူ့ဆီလာနေတဲ့အတွက် တကယ့်ကို စိတ်မသက်မသာဖြစ်ခဲ့တယ်။

သူက ဓာတု စိတ်ကျရောဂါ ကုဆေးတွေကို မဆန့်ကျင်ဘူး၊

where I lived for many years.

And Sam was really uncomfortable,

ဒါတွေက တချို့ကို သက်သာစေ တယ်လို့ သူ ယူဆတယ်။

because he had loads of patients

အရာနှစ်ခုကို  မြင်နိုင်တယ်။

coming to him with terrible depression and anxiety.

ပထမက သူ့လူနာတွေဟာ အထီးကျန်မှုလို လုံးလုံး နားလည်နိုင်တဲ့

And like me, he's not opposed to chemical antidepressants,

အကြောင်းပြချက်တွေကြောင့် အချိန်များစွာ  စိတ်ဓာတ်ကျ၊ ပူပန်ခဲ့ကြတယ်။

he thinks they give some relief to some people.

But he could see two things.

ဒုတိယက၊ ဒီဆေးတွေက လူတချို့ကို သက်သာစေပေမဲ့၊

Firstly, his patients were depressed and anxious a lot of the time

လူများစွာအတွက်  ပြဿနာကို မဖြေရှင်းပေးတာပါ။

for totally understandable reasons, like loneliness.

ငုပ်နေတဲ့ပြဿနာပါ။

And secondly, although the drugs were giving some relief to some people,

တစ်နေ့ Sam က တခြားနည်းကို စလုပ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။

Lisa Cunningham ဆိုတဲ့ အမျိုးသမီးတစ်ယောက်က

for many people, they didn't solve the problem.

သူ့ဆေးရုံကို ရောက်လာတယ်။

The underlying problem.

နောက်ပိုင်း ကျွန်တော် Lisa ကို သိလာတယ်။

One day, Sam decided to pioneer a different approach.

Lisa က စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့  ပူပန်မှုက ဖိစီးနေတာကြောင့် သူ့အိမ်မှာ

A woman came to his center, his medical center,

ခုနစ်နှစ်ကြာ  နေခဲ့ရတယ်။

called Lisa Cunningham.

I got to know Lisa later.

Sam ရဲ့ ဆေးရုံကို သူ ရောက်လာအခါ၊ သူ့ကို “မပူနဲ့၊

And Lisa had been shut away in her home with crippling depression and anxiety

ခင်ဗျားကို ဒီဆေးတွေကို ဆက်ပေးတာအပြင်၊

တခြားတစ်ခုခုကိုပါ ခင်ဗျားကို ညွှန်းပေးမယ်။

for seven years.

And when she came to Sam's center, she was told, "Don't worry,

စိတ်ဓာတ်ကျပြီး ပူပန်နေတဲ့ တခြားလူတစ်စုနဲ့ တွေ့ဆုံဖို့

we'll carry on giving you these drugs,

ဒီဗဟိုကို တစ်ပတ် နှစ်ကြိမ် လာဖို့ ခင်ဗျားကို ညွှန်းမယ်၊

but we're also going to prescribe something else.

ခင်ဗျားတို့ ဘယ်လောက် စိတ်ဆင်းရဲတာကို ပြောရုံမဟုတ်ဘဲ၊

We're going to prescribe for you to come here to this center twice a week

အထီးကျန်နေတယ်၊ ဘဝဟာ အဓိပ္ပာယ် မရှိဘူးလို့ မခံစားရဖို့ အဓိပ္ပာယ်ရှိတာ

to meet with a group of other depressed and anxious people,

တစ်ခုခုကို ဖော်ထုတ်ဖို့ အတူတူ လုပ်ဆောင်နိုင်တယ်“လို့ ပြောပြတယ်။

not to talk about how miserable you are,

ဒီအုပ်စု ပထမ အကြိမ် တွေ့ဆုံချိန်မှာ

but to figure out something meaningful you can all do together

Lisa က သူ့အတွက် ဖိစီးလွန်းနေတော့ ပူပန်မှုနဲ့အတူ

တကယ့်ကို  အန်ချလိုက်တယ်။

so you won't be lonely and you won't feel like life is pointless."

ဒါပေမဲ့ လူတွေက သူ့ကျောကို ပွတ်ပေးတယ်၊ “ငါတို့ ဘာလုပ်နိုင်လဲ”

The first time this group met,

ဆိုပြီး အုပ်စု စကားစပြောတယ်၊

Lisa literally started vomiting with anxiety,

ကျွန်တော့်လို အရှေ့ လန်ဒန် မြို့လည်ကောင်က လူတွေပါ၊

it was so overwhelming for her.

ဥယျာဉ်စိုက်တာနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘာမှမသိကြဘူး။

But people rubbed her back, the group started talking,

ဥယျာဉ်စိုက်တာ သင်ရအောင်” ဆိုပြီး ပြောကြတယ်။

မြေရိုင်းဖြစ်နေတဲ့ ဆရာဝန် ရုံးခန်းတွေ နောက်က

they were like, "What could we do?"

These are inner-city, East London people like me,

မြေတစ်ကွက်ပါ။

“ဒါကို ဥယျာဉ်တစ်ခု ဖန်တီးရအောင်“ပေါ့။

they didn't know anything about gardening.

သူတို့က စာကြည့်တိုက်က စာအုပ်တွေကို ထုတ်ယူပြီး

They were like, "Why don't we learn gardening?"

YouTube ဗီဒီယိုတွေ စကြည့်တယ်။

There was an area behind the doctors' offices

မြေထဲမှာ လက်ချောင်းတွေ စထိုးကြတယ်။

that was just scrubland.

"Why don't we make this into a garden?"

ရာသီဥတုတွေရဲ့ စည်းချက်တွေကို စတင်လေ့လာခဲ့ကြတယ်။

They started to take books out of the library,

သဘာဝလောကနဲ့ ထိတွေ့မှုဟာ

started to watch YouTube clips.

အစွမ်းထက်တဲ့ စိတ်ကျရောဂါကုဆေး

They started to get their fingers in the soil.

ဆိုတဲ့ အထောက်အထား အများကြီးရှိတယ်။

They started to learn the rhythms of the seasons.

ဒါပေမဲ့ ပိုတောင်အရေးကြီးတဲ့ အရာကို သူတို့ စလုပ်ကြတယ်။

There's a lot of evidence

လူမျိုးစုတစ်ခု စတင်ဖွဲ့စည်းတာပါ။

that exposure to the natural world

အုပ်စုတစ်စုကနေ စဖွဲ့စည်းခဲ့တာပါ။

is a really powerful antidepressant.

သူတို့အချင်းချင်း ဂရုစိုက်ကြတယ်။

But they started to do something even more important.

သူ တို့ ထဲက တစ်ယောက် ပေါ်မလာရင်၊

အခြားသူတွေက သူ့ဆီ သွားကြမယ်၊ “မင်း အဆင်ပြေလား”

They started to form a tribe.

They started to form a group.

အဲဒီနေ့မှာ ဒုက္ခဖြစ်နေတာကို  ကူညီအဖြေရှာတယ်။

They started to care about each other.

Lisa ပြောသလိုဆို၊

If one of them didn't show up,

“ဥယျာဉ် ပွင့်လန်းလာတာနဲ့၊

the others would go looking for them -- "Are you OK?"

လူတွေ ပွင့်လန်းလာတယ်”ပေါ့။

Help them figure out what was troubling them that day.

ဒီနည်းကို လူမှုရေး ဆေးညွှန်းလို့ ခေါ်တယ်။ 

The way Lisa put it to me,

ဥရောပမှာ ပျံ့နှံ့နေတာပါ။

"As the garden began to bloom,

ဒါက ငယ်ပေမဲ့၊ စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့ ပူပန်မှုမှာ

စစ်မှန်၊အဓိပ္ပာယ်ရှိတဲ့ အကျတွေကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်တယ်လို့

we began to bloom."

This approach is called social prescribing,

အကြံပြုတဲ့ အထောက်အထားတွေ တိုးနေတာပါ။  

it's spreading all over Europe.

တစ်နေ့မှာ Lisa နဲ့ သူ့ရဲ့ တစ်ခါက စိတ်ကျဝေဒနာ ခံစားခဲ့ရတဲ့ မိတ်ဆွေတွေ

And there's a small, but growing body of evidence

suggesting it can produce real and meaningful falls

တည်ဆောက်ခဲ့တဲ့ ဥယျာဉ်ထဲမှာ ရပ်နေတာကို မှတ်မိသေးတယ်၊

in depression and anxiety.

တကယ့်ကို လှပတဲ့ ဥယျာဉ်တစ်ခုပါ။

ဒီစိတ်ကူးကို သြစတြေးလျက

And one day, I remember standing in the garden

ပါမောက္ခ Hugh Mackay လို့ခေါ်တဲ့ လူတစ်ယောက်က စေ့ဆော်ပေးခဲ့တာပါ။

that Lisa and her once-depressed friends had built --

။ကျွန်တော် တွေးနေတာက ဒီယဉ်ကျေးမှုမှာ လူတွေ စိတ်ဓာတ်ကျကြတဲ့အခါ၊ မကြာခဏ

it's a really beautiful garden --

and having this thought,

it's very much inspired by a guy called professor Hugh Mackay in Australia.

သူတို့ကို  ပြောတာက၊ ဒီမှာရှိတဲ့ လူတိုင်း ပြောဖူးတာ သေချာပါတယ်၊

 “ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ်ပဲ ဖြစ်ဖို့လိုတယ်” လို့ပါ။

I was thinking, so often when people feel down in this culture,

နားလည်ခဲ့တာက၊ တကယ်တော့ လူတွေကို ပြောသင့်တာက

what we say to them -- I'm sure everyone here said it, I have --

“ကိုယ်ပဲ ဖြစ်မနေနဲ့။

we say, "You just need to be you, be yourself."

ကိုယ်ချည်းပဲ မဖြစ်နဲ့။

ငါတို့၊ ငါတို့တွေ၊ အုပ်စုတစ်စုရဲ့

And I've realized, actually, what we should say to people is,

အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ပါ” ပါ။

(လက်ခုပ်သံများ)  

"Don't be you.

Don't be yourself.

ဒီပြဿနာတွေအတွက် အဖြေက သီးခြား

Be us, be we.

တစ်ဦးချင်း အနေနဲ့ အရင်းအမြစ်တွေ

Be part of a group."

(Applause)

ပိုထုတ်ယူတာအပေါ် တည်မနေဘူး၊

ဒါက ဒီအကျပ်အတည်းထဲ ရောက်စေတာ တစ်ပိုင်းပါ။

The solution to these problems

ဒါက ကိုယ့်ထက် ပိုကြီးတာနဲ့ ပြန်ဆက်သွယ်တာအပေါ် တည်နေတယ်။

does not lie in drawing more and more on your resources

ဒါက ခင်ဗျားတို့ကို ပြောပြချင်တဲ့၊ စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့

as an isolated individual --

ပူပန်မှုတွေရဲ့ တခြားအကြောင်းရင်းတွေထဲက တစ်ခုနဲ့ ဆက်စပ်နေတယ်။

that's partly what got us in this crisis.

ဒီတော့ အာဟာရမဖြစ်တဲ့ အစာတွေက

It lies on reconnecting with something bigger than you.

ကျွန်တော်တို့ စားတာတွေကို လွှမ်းမိုးပြီး ရုပ်ပိုင်းအရ ဖျားနာစေတာ လူတိုင်း သိတယ်။

And that really connects to one of the other causes

of depression and anxiety that I wanted to talk to you about.

McDonald’s ဆီကနေ ဒီဟောပြောချက်ကို ဟောပြောဖို့

ရောက်လာခဲ့တာလို့ အသာစီးနဲ့ ကျွန်တော် မပြောဘူး။

So everyone knows

ကျန်းမာတဲ့ TED မနက်စာကို အားလုံး စားနေတာ တွေ့တယ်၊ ဒီလို မဟုတ်ဘူး။

junk food has taken over our diets and made us physically sick.

I don't say that with any sense of superiority,

ဒါပေမဲ့ အဟာရမဖြစ်တဲ့အစာက လူတွေ စားတာတွေကို လွှမ်းမိုးပြီး ရုပ်ပိုင်းအရ ဖျားနာစေသလို၊

I literally came to give this talk from McDonald's.

I saw all of you eating that healthy TED breakfast, I was like no way.

အသုံးမဝင်တဲ့ တန်ဖိုးတွေက လူတွေရဲ့ စိတ်ကို လွှမ်းမိုးပြီး

But just like junk food has taken over our diets and made us physically sick,

စိတ်ပိုင်းအရ ဖျားနာစေနေပါပြီ။  

နှစ်ထောင်ချီ  အတွေးအခေါ်ပညာရှင်တွေ ပြောခဲ့တာက၊ 

a kind of junk values have taken over our minds

ဘဝဟာ ငွေ၊ ဂုဏ်ဒြပ်နဲ့ ကြွားဖို့သက်သက်သာဆိုရင်၊

and made us mentally sick.

ပေါက်တတ်ကရလို ခံစားရမှာပါ။ 

For thousands of years, philosophers have said,

ဒါက Schopenhauer ရဲ့ အဆို အတိအကျ မဟုတ်ပေမဲ့၊

if you think life is about money, and status and showing off,

သူပြောခဲ့တာရဲ့ အနှစ်ချုပ်ပါ။

ဒါပေမဲ့ အံ့ဩစရာက အီလီနွိုက်၊ Knox College က  ပါမောက္ခ

you're going to feel like crap.

Tim Kasser ဆိုတဲ့  ထူးခြားတဲ့လူကို မသိခင်မှာတော့၊

That's not an exact quote from Schopenhauer,

but that is the gist of what he said.

ဒါကို  သိပ္ပံနည်းကျ စူးစမ်းလေ့လာသူမရှိသလောက်ပါ။

But weirdly, hardy anyone had scientifically investigated this,

ဒါကို သူ သုသေသနပြုနေခဲ့တာ နှစ် ၃၀ လောက်ရှိပြီ။ 

until a truly extraordinary person I got to know, named professor Tim Kasser,

သူ့ရဲ့ သုတေသနက တကယ့် အရေးကြီးတာတွေ အများကြီးကို  ညွှန်းနေတယ်။  

ပထမ၊  ဝမ်းနည်းမှုကနေ လွတ်ပြီး

who's at Knox College in Illinois,

and he's been researching this for about 30 years now.

ပျော်ရွှင်တဲ့ ဘဝကို ရောက်ဖို့ ဝယ်ပြီး၊

And his research suggests several really important things.

Firstly, the more you believe

ကြွားနိုင်တာကို ယုံကြည်လေ၊  

စိတ်ဓာတ်ကျပြီး ပူပန်လာနိုင်ခြေ ပိုများလေပါ။

you can buy and display your way out of sadness,

ဒုတိယက၊

လူ့အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုအနေနဲ့ ကျွန်တော်တို့ကို ဒီယုံကြည်မှုတွေက  ပိုလှုံ့ဆော်တယ်။  

and into a good life,

the more likely you are to become depressed and anxious.

ကျွန်တော့်တစ်သက်လုံး၊

ကြော်ငြာ၊ Instagram နဲ့ ဒါမျိုး အရာတိုင်းရဲ့ ဝန်အောက်မှာ ရောက်ခဲ့တာပါ။

And secondly,

as a society, we have become much more driven by these beliefs.

ဒီအကြောင်းကို တွေးမိတော့၊

မွေးကတည်းက အားလုံးဟာ စိတ်အတွက် KFC လို တစ်ခုခု အကျွေးခံရသလိုမျိုး သဘောပေါက်လာတယ်။

All throughout my lifetime,

under the weight of advertising and Instagram and everything like them.

ကျွန်တော်တို့ကို နေရာမှားတွေမှာ ပျော်ရွှင်မှုရှာဖို့ လေ့ကျင့်ပေးခဲ့တယ်။

And as I thought about this,

I realized it's like we've all been fed since birth, a kind of KFC for the soul.

အဟာရမဖြစ်တဲ့ အစာတွေက အာဟာရ လိုအပ်ချက်တွေကို

မဖြည့်ဆည်းပေးဘဲ၊ ဆိုးရွားစေသလိုပဲ၊

We've been trained to look for happiness in all the wrong places,

အသုံးမကျတဲ့ တန်ဖိုးတွေက စိတ်ပိုင်း လိုအပ်ချက်တွေကို မဖြည့်ဆည်းဘဲ၊

and just like junk food doesn't meet your nutritional needs

ဒါတွေက ကိုယ့်ကို ပျော်ရွှင်တဲ့ ဘဝကနေ ဖယ်ထုတ်ပစ်တယ်။

and actually makes you feel terrible,

ဒါပေမဲ့ ပါမောက္ခ Kasse နဲ့ ပထမဆုံး အချိန်ကုန်ဆုံးပြီး

junk values don't meet your psychological needs,

ဒါတွေအားလုံးကို သင်ယူနေတုန်းက

ထူးဆန်းတဲ့ ဇဝေဇဝါ အတွေးတွေ  ခံစားခဲ့ရတာက

and they take you away from a good life.

တစ်ဖက်မှာ၊ ဒါက စိန်ခေါ်မှုရှိတယ်လို့ ထင်လို့ပါ။

But when I first spent time with professor Kasser

စိတ်ဓာတ်ကျနေတဲ့အခါ၊ ကြွားဝါတဲ့   ပြင်ပဖြေရှင်းနည်းတစ်မျိုးမျိုးနဲ့

and I was learning all this,

I felt a really weird mixture of emotions.

ကုစားဖို့ ကြိုးစားခဲ့တာကို ကိုယ်ပိုင်ဘဝမှာ မကြာခဏ သိလာခဲ့တယ်။

Because on the one hand, I found this really challenging.

I could see how often in my own life, when I felt down,

ဒါက ကျွန်တော့်အတွက် ဘာကြောင့် သိပ်အလုပ်မဖြစ်တာ သိခဲ့တယ်။

I tried to remedy it with some kind of show-offy, grand external solution.

ဒီလောက် သိသာမနေပါလားလို့လည်း တွေးမိတယ်။

ဒါက ဘာာမဆန်းဘူးမဟုတ်လား။

And I could see why that did not work well for me.

ဒီကလူတိုင်းကို ပြောရရင်၊

အသက်ငင်နေချိန်မှာ ဝယ်ထားတဲ့ ဖိနပ်တွေနဲ့

I also thought, isn't this kind of obvious?

အပြန်အလှန် တွိတ်တွေအားလုံးကို တစ်ယောက်မှ စဉ်းစားမှာ မဟုတ်ဘဲ၊

Isn't this almost like banal, right?

ဘဝထဲက ချစ်တဲ့ အခိုက်အတန့်၊

If I said to everyone here,

အဓိပ္ပာယ်နဲ့ ဆက်သွယ်မှုတွေကို စဉ်းစားကြမှာပါ။

none of you are going to lie on your deathbed

ဒါက ဖန်တရာတေနေပုံရတယ်လို့ ထင်တယ်။

and think about all the shoes you bought and all the retweets you got,

ဒါပေမဲ့ ပါမောက္ခ Kasser နဲ့ ဆက်ပြောပြီး မေးတာက

you're going to think about moments

“ဒီထူးဆန်းတဲ့ ဒွိဟ ခံစားရတာက ဘာလို့လဲ”ပေါ့။

of love, meaning and connection in your life.

သူက “တချို့အဆင့်မှာ၊ အားလုံးက ဒါတွေကို သိတယ်။

I think that seems almost like a cliché.

But I kept talking to professor Kasser and saying,

ဒါပေမဲ့ ဒီယဉ်ကျေးမှုမှာ ဒါတွေကို မလိုက်နာဘူး။“တဲ့။

"Why am I feeling this strange doubleness?"

ဒါတွေက ရိုးအီလာတာ ကောင်းကောင်း သိပေမဲ့၊  

မလိုက်နာကြဘူး။

And he said, "At some level, we all know these things.

ဒီလောက် လေးနက်တာတစ်ခုကို သိပေမဲ့၊ ဘာလို့ မလိုက်နာကြတာလဲလို့

But in this culture, we don't live by them."

ကျွန်တော် ဆက်မေးတယ်။

ခဏအကြာမှာ ပါမောက္ခ Kasser က “ဘဝနဲ့ပတ်သက်ပြီး

We know them so well they've become clichés,

but we don't live by them.

I kept asking why, why would we know something so profound,

အရေးကြီးတာတွေကို လျစ်လျူရှုဖို့

ပုံစံထုတ်ထားတဲ့ စက်ထဲမှာ ကျွန်တော်တို့ နေထိုင်ကြလို့ပါ” လို့ ဖြေတယ်။

but not live by it?

And after a while, professor Kasser said to me,

ကျွန်တော် တကယ် တွေးခဲ့ရတယ်။

"Because we live in a machine

“ဘဝနဲ့ပတ်သက်ပြီး

အရေးကြီးတာကို လျစ်လျူရှုဖို့ ပုံစံထုတ် ထားတဲ့ စက်ထဲမှာနေထိုင်ကြလို့ပါ“တဲ့။

that is designed to get us to neglect what is important about life."

ပါမောက္ခ Kasser က ဒီစက်ကို  အလျဉ်ပြတ်စေနိုင်လားဆိုတာ အဖြေရှာချင်တယ်။

I had to really think about that.

"Because we live in a machine

ဒါကို သုတေသန အများကြီး လုပ်ခဲ့တယ်။

that is designed to get us to neglect what is important about life."

ဥပမာတစ်ခုအကြောင်း ပြောပြမယ်၊

ဒီက လူတိုင်း မိတ်ဆွေတွေ၊ မိသားစုတွေနဲ့ စမ်းကြည့်ဖို့ တိုက်တွန်းတယ်။

And professor Kasser wanted to figure out if we can disrupt that machine.

Nathan Dungan လို့ခေါ်တဲ့ လူတစ်ယောက်နဲ့အတူ ဆယ်ကျော်သက်တွေနဲ့

He's done loads of research into this;

I'll tell you about one example,

လူကြီးအုပ်စုတစ်စုကို အချိန်အတန်ကြာ စည်းဝေးဖို့ အတူ စုဝေးခိုင်းတယ်။

and I really urge everyone here to try this with their friends and family.

အုပ်စုရဲ့ ရည်ရွယ်ချက် တစ်ပိုင်းက

With a guy called Nathan Dungan, he got a group of teenagers and adults

အဓိပ္ပာယ်နဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို တကယ်တွေ့ရှိခဲ့တဲ့ သူတို့ဘဝထဲက

to come together for a series of sessions over a period of time, to meet up.

လူတွေအကြောင်း ခဏ တွေးကြည့်ခိုင်းတာပါ။  

And part of the point of the group

လူအမျိုးမျိုးအတွက် ဒါက ကွဲပြားတဲ့ အရာတွေပါ။

was to get people to think about a moment in their life

တချို့အတွက်တော့ ဂီတ တီးမှုတ်တာ၊ စာရေးတာ၊ တစ်ယောက်ယောက်ကို ကူညီတာပါ။

they had actually found meaning and purpose.

ဒီက လူတိုင်း တစ်ခုခုကို ပုံဖော်နိုင်တယ်ဆိုတာ သေချာပါတယ်။  

For different people, it was different things.

အုပ်စုရဲ့  တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကို မေးခိုင်းတာက၊

For some people, it was playing music, writing, helping someone --

“ရည်ရွယ်ချက်ရဲ့ ဒီအခိုက်အတန့်လေးတွေကို

I'm sure everyone here can picture something, right?

လိုက်စားဖို့ ဘဝကို ဘယ်လို ပို ရည်စူးနိုင်လဲ၊

And part of the point of the group was to get people to ask,

မလိုအပ်တဲ့ ပေါက်တရတွေ ဝယ်တာ၊ လူမှုမီဒီယာပေါ် တင်ပြီး

"OK, how could you dedicate more of your life

လူတွေ အံ့ဩ မနာလိုသွားစေဖို့ ကြိုးစားနေတာလားပေါ့”

to pursuing these moments of meaning and purpose,

ကျွန်တော် မသိဘူး။

သူတို့ တွေ့ရှိခဲ့တာက

and less to, I don't know, buying crap you don't need,

ဒီအစည်းအဝေးတွေ လုပ်တာကကို

များများထုတ်၊ များများသုံးဝါဒအတွက် Alcoholics Anonymous လိုဖြစ်နေတယ်။

putting it on social media and trying to get people to go,

'OMG, so jealous!'"

လူတွေကို စည်းဝေး စေတာ၊ ဒီတန်ဖိုးတွေကို ရှင်းပြစေတာက

And what they found was,

just having these meetings,

သူတို့အပေါ် သက်ရောက်တာကို ဆုံးဖြတ်ပြီး အချင်းချင်းစစ်ဆေးကာ၊

it was like a kind of Alcoholics Anonymous for consumerism, right?

တန်ဖိုးတွေမှာ သိသာတဲ့ အပြောင်းအလဲကို ဦးတည်စေခဲ့တယ်။

Getting people to have these meetings, articulate these values,

နေရာမှားတွေမှာ ပျော်ရွှင်မှုရှာဖို့ လေ့ကျင့်ပေးတဲ့ စိတ်ကျဝေဒနာ ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့

determine to act on them and check in with each other,

ဒီမုန်တိုင်းကနေ သူတို့ကို ဖယ်ရှားပေးပြီး

led to a marked shift in people's values.

စိတ်ကျဝေဒနာကနေ လွတ်မြောက်စေတဲ့ ပိုအဓိပ္ပာယ်ရှိပြီး

It took them away from this hurricane of depression-generating messages

အသုံးဝင်တဲ့ တန်ဖိုးတွေဆီ ရောက်စေတယ်။

training us to seek happiness in the wrong places,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော် တွေ့မြင်ပြီး ရေးခဲ့တဲ့ အဖြေတွေအားလုံးနဲ့

and towards more meaningful and nourishing values

ဒီအကြောင်း ဒီမှာ အများကြီး ပြောလို့မရတာ  သိကြပါတယ်၊

that lift us out of depression.

ဆက်တွေးမိတာက

ဒီထိုးထွင်းအမြင်တွေကို မြင်ဖို့ ဘာကြောင့် ဒီလောက်ကြာခဲ့ရတာလဲ။

But with all the solutions that I saw and have written about,

and many I can't talk about here,

ဘာလို့လဲဆိုတော့ လူတွေကို ရှင်းပြတဲ့အခါ၊

တချို့က ပိုရှုပ်ထွေးပေမဲ့၊ အားလုံးတော့မဟုတ်ဘူး၊

I kept thinking,

you know: Why did it take me so long to see these insights?

ဒါကို လူတွေကို ရှင်းပြတဲ့အခါ ဒါက ဒုံးပျံသိပ္ပံလို မဟုတ်ဘူးလေ။

 အဆင့်တချို့မှာ ဒါတွေကို သိပြီးသားပါ။

Because when you explain them to people --

နားလည်ဖို့ ဘာကြောင့် ဒီလောက်ခက်တာလဲ။

some of them are more complicated, but not all --

အကြောင်းရင်း အများကြီးရှိတယ်လို့ ထင်တယ်။

when you explain this to people, it's not like rocket science, right?

ဒါပေမဲ့ အကြောင်းရင်းတစ်ခုကတော့ စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့ ပူပန်မှုတွေက

At some level, we already know these things.

Why do we find it so hard to understand?

တကယ်က ဘာဆိုတာကို နားလည်မှု ပြောင်းလဲရတာလို့ ထင်ပါတယ်။

I think there's many reasons.

But I think one reason is that we have to change our understanding

စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့ ပူပန်မှုတွေအတွက ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ

အထောက်အကူတွေရှိတယ်။

of what depression and anxiety actually are.

ဒါပေမဲ့၊ ယဉ်ကျေးမှုက ကျွန်တော့်ဘဝ အတော်များများ လုပ်ခဲ့တယ်လို့ အတော်ကြာကြာ

There are very real biological contributions

စောဒကတက်ခဲ့သလို၊

ဇီဝဗေဒကို ကျယ်ပြန်တဲ့အမြင် ဖြစ်လာအောင် ခွင့်ပြုရင်၊

to depression and anxiety.

But if we allow the biology to become the whole picture,

လူတွေကို သွယ်ဝိုက်ပြောနေတာက၊ လူတစ်ယောက်ရဲ့ အာရုံစိုက်မှု မဟုတ်ဘူး၊

as I did for so long,

ဒါပေမဲ့ “နာကျင်မှုက ဘာမှ အရေးမပါဘူ’။ ချို့ယွင်းမှုပဲ၊

as I would argue our culture has done pretty much most of my life,

ဒါက ကွန်ပျူတာပရိုဂရမ်ထဲက

what we're implicitly saying to people is, and this isn't anyone's intention,

ချို့ယွင်းချက်တစ်ခု၊

ခေါင်းထဲမှာ သွယ်တန်းတဲ့ ပြဿနာတစ်ခုပဲ”

but what we're implicitly saying to people is,

လို့ သွယ်ဝိုက်ပြောနေတာပါ။

"Your pain doesn't mean anything.

ဒါပေမဲ့၊ စိတ်ကျဝေဒနာက ချို့ယွင်းမှုမဟုတ်တာကို သိလိုက်ရတဲ့အခါ

It's just a malfunction.

It's like a glitch in a computer program,

ကျွန်တော့်ဘဝကို စတင်ပြောင်းလဲနိုင်ခဲ့တယ်။

it's just a wiring problem in your head."

But I was only able to start changing my life

ဒါက အချက်ပြတစ်ခုပါ။

ကိုယ့်ရဲ့ စိတ်ကျဝေဒနာက အချက်ပြတစ်ခုပါ။

when I realized your depression is not a malfunction.

ဒါက ကိုယ့်ကို တစ်ခုခု ပြောနေတာပါ။

(လက်ခုပ်သံများ)

It's a signal.

Your depression is a signal.

အကြောင်းပြချက်တွေကြောင့် ဒီလိုခံစားရပြီး

It's telling you something.

ဒါတွေက စိတ်ကျဝေဒနာရဲ့ ဝေဒနာတွေထဲမှာ မြင်ဖို့ ခက်နိုင်တယ်၊

(Applause)

ဒါကို ကိုယ်တိုင် အတွေ့အကြုံကနေ ကောင်းကောင်းနားလည်တယ်။

ဒါပေမဲ့ မှန်ကန်တဲ့အကူအညီနဲ့ဆို ဒီပြဿနာတွေကို နားလည်နိုင်ပြီး

We feel this way for reasons,

and they can be hard to see in the throes of depression --

ဒီပြဿနာတွေကို အတူတကွ ဖြေရှင်းနိုင်တယ်။

I understand that really well from personal experience.

ဒါပေမဲ့ ဒီလို လုပ်ဖို့

ပထမဆုံး ခြေလှမ်းက

But with the right help, we can understand these problems

ဒါတွေက အားနည်းချက်ရဲ့ လက္ခဏာ၊ ရူးသွပ်မှု ဒါမှမဟုတ်

and we can fix these problems together.

ဇီဝဗေဒ လက္ခဏာသက်သက်တယ်လို့ ပြောရင်း ဒီအချက်ပြတွေကို

But to do that,

the very first step

စော်ကားတာကို ရပ်ဖို့လိုပါတယ်။

is we have to stop insulting these signals

ဒီအချက်ပြတွေကို ကျွန်တော်တို့ စနားထောင်ဖို့လိုတယ်၊

by saying they're a sign of weakness, or madness or purely biological,

ဒါတွေက ကျွန်တော်တို့ တကယ် ကြားဖို့လိုတာတစ်ခုခုကို ပြောနေလို့ပါ။

except for a tiny number of people.

ဒီအချက်ပြတွေကို ကျွန်တော်တို့ တကယ် နားထောင်ပြီး

We need to start listening to these signals,

because they're telling us something we really need to hear.

ဒီအချက်ပြတွေကို ဂုဏ်ပြုပြီး ဒီအချက်ပြချက်တွေကို လေးစားတဲ့အခါမှပဲ

It's only when we truly listen to these signals,

ကျွန်တော်တို့ဟာ လွတ်မြောက်၊ အားပေးတဲ့၊

နက်ရှိုင်းတဲ့ ဖြေရှင်းနည်းတွေကို စတင်မြင်ရမှာပါ။

and we honor these signals and respect these signals,

ကျွန်တော်တို့ ဝန်းကျင်မှာ စောင့်နေတဲ့ နွားတွေပေါ့။

that we're going to begin to see

the liberating, nourishing, deeper solutions.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(လက်ခုပ်သံများ)

The cows that are waiting all around us.

Thank you.

(Applause)