What I learned from 2,000 obituaries | Lux Narayan

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Joseph Keller used to jog around the Stanford campus,

Joseph Keller ဟာ Stanford ကျောင်းဝင်း တစ်ဝိုက်မှာ အပြေးလေ့ကျင့်ခဲ့ဖူးပြီး

and he was struck by all the women jogging there as well.

အဲဒီမှာအပြေးလေ့ကျင့်တဲ့ အမျိုးသမီးတွေ အားလုံးကို နားလည် မရခဲ့ပါ။

Why did their ponytails swing from side to side like that?

သူတို့ရဲ့ စုချည်ထားတဲ့ဆံပင်က ဘာလို့ ဒီလို ဘယ်ညာ လွှဲနေတာလဲ။

Being a mathematician, he set out to understand why.

သင်္ချာပညာရှင်ဆိုတော့ ဘာကြောင့်ဆိုတာ နားလည်ဖို့ ရည်မှန်းချက်ချတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Professor Keller was curious about many things:

ပါမောက္ခ Keller က အတော်များများကို သိလိုတယ်။

why teapots dribble

လက်ဖက်ရည်အိုးက ဘာလို့ စီးကျတာလဲ၊

or how earthworms wriggle.

တီကောင်တွေ ဘယ်လို တွန့်လိမ်သွားတာလဲ

Until a few months ago, I hadn't heard of Joseph Keller.

လွန်ခဲ့တဲ့ လအနည်းငယ်မတိုင်ခင်အထိ Joseph Keller ကို မကြားမိသေးဘူး။

I read about him in the New York Times,

သူ့အကြောင်းကို New York Times နာရေးသတင်းတွေမှာ

in the obituaries.

ဖတ်လိုက်ရတာပါ။

The Times had half a page of editorial dedicated to him,

The Times မှာ စာမျက်နှာဝက်ရှိတဲ့ သူ့ကိုရည်စူးတဲ့ အယ်ဒီတာအာဘော်ပါခဲ့တယ်။

which you can imagine is premium space for a newspaper of their stature.

သူတို့ရဲ့ ဂုဏ်ကြီးတဲ့ သတင်းစာအတွက် စျေးကြီးတဲ့ နေရာဆိုတာ တွေးကြည့်နိုင်တယ်။

I read the obituaries almost every day.

ကျွန်တော်က နာရေးသတင်းတွေကို နေ့စဉ်နီးပါးဖတ်တယ်။

My wife understandably thinks I'm rather morbid

နေ့တာကို ကြက်ဥမွှေကြော်နဲ့ "ဒီနေ့ ဘယ်သူဆုံးတာကြည့်ကြစို့"လို့

to begin my day with scrambled eggs and a "Let's see who died today."

အတော့ကို အနိဌာရုံကို စွဲလန်းနေတယ်ဆိုတာ ဇနီးက နားလည်မယ်ဆို နားလည်လောက်ပါတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

But if you think about it,

ဒါပေမဲ့ အဲဒီအကြောင်းတွေးရင်

the front page of the newspaper is usually bad news,

သတင်းစာရဲ့ ရှေ့ဆုံးစာမျက်နှာဟာ အမြဲ အမင်္ဂလာ သတင်းတွေဖြစ်ပြီး

and cues man's failures.

လူသားရဲ့ ကျဆုံးမှုတွေကို အရိပ်ပြတယ်။

An instance where bad news cues accomplishment

အမင်္ဂလာသတင်းက အောင်မြင်မှုကို အရိပ်ပြတဲ့ အခိုက်က

is at the end of the paper, in the obituaries.

သတင်းစာရဲ့ အဆုံးက နာရေးသတင်းတွေမှာပါ။

In my day job,

ကျွန်တော့ နေ့အလုပ်မှာ

I run a company that focuses on future insights

စျေးကွက်ဖော်သူတွေ ယခင် ဒေတာတွေကို ရယူတဲ့ အနာဂတ်

that marketers can derive from past data --

ထိုးထွင်းအမြင်တွေကို အာရုံစိုက်တဲ့ ကုမ္ပဏီလုပ်တယ်။

a kind of rearview-mirror analysis.

နောက်ကြည့်မှန် စိစစ်မှုမျိုးပေါ့။

And we began to think:

ဒါနဲ့ စတွေးမိကြတာက

What if we held a rearview mirror to obituaries from the New York Times?

New York Times က နာရေးသတင်းတွေဆီ နောက်ကြည့်မှန် ထိုးကြည့်ရင် ဘယ်လိုဖြစ်မလဲ။

Were there lessons on how you could get your obituary featured --

သင့်နာရေးသတင်းကို ဘယ်လိုထည့်သွင်းခိုင်းမလဲ ဆိုတဲ့ သင်ခန်းစာတွေရှိလားပေါ့။

even if you aren't around to enjoy it?

ဒါကို ခံစားဖို့ အနီးမှာ မရှိတာတောင်ပေါ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Would this go better with scrambled eggs?

ဒါက ကြက်ဥမွေကြော်နဲ့ ပိုလိုက်မလားပေါ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

And so, we looked at the data.

ဒါနဲ့ ဒေတာတွေကို ကြည့်ကြတယ်။

2,000 editorial, non-paid obituaries

အယ်ဒီတာအာဘော် ၂၀၀၀၊ ၂၀၁၅ နဲ့ ၂၀၁၆ ကြား

over a 20-month period between 2015 and 2016.

လ ၂၀ ကျော်ကာလ က အခမပေးရတဲ့ နာရေးသတင်းတွေပါ။

What did these 2,000 deaths -- rather, lives -- teach us?

ရှင်သန်နေတာတွေထက် ဒီသေဆုံးမှု ၂၀၀၀ က ဘာကို ကျွန်တော်တို့ကို သင်ပေးလဲ။

Well, first we looked at words.

ကဲ၊ ပထမဆုံး စကားလုံးတွေကို ကြည့်ခဲ့တယ်။

This here is an obituary headline.

ဟေဒီဟာက နာရေးသတင် ခေါင်းကြီးတစ်ခုပါ။

This one is of the amazing Lee Kuan Yew.

ဒါက အံ့သြဖွယ် Lee Kuan Yew ရဲ့ဟာပါ။

If you remove the beginning and the end,

အစနဲ့ အဆုံးကို ဖယ်လိုက်ရင်

you're left with a beautifully worded descriptor

စာလုံးအနည်းငယ်နဲ့ အောင်မြင်မှု (သို့) တစ်သက်တာကို

that tries to, in just a few words, capture an achievement or a lifetime.

ဖမ်းစားဖို့ ကြိုးစားတဲ့ လှလှပပ စာပန်းချီခြယ်ထားတာ ကျန်ခဲ့မယ်။

Just looking at these is fascinating.

ကြည့်ရုံနဲ့ကို စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းပါတယ်။

Here are a few famous ones, people who died in the last two years.

ဒီမှာ နည်းနည်း ကျော်ကြားသူတွေ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်နှစ်က ဆုံးသွာတဲ့ လူတွေပါ။

Try and guess who they are.

ဘယ်သူဆိုတာ မှန်းဆကြည့်ပါ။

[An Artist who Defied Genre]

သရုပ်ဖော်ကို အာခံသူပန်းချီဆရာ

That's Prince.

ဒါက Prince ပါ။

[Titan of Boxing and the 20th Century]

[လက်ဝှေ့နဲ့ ၂၀ ရာစုရဲ့ အထင်ကရ]

Oh, yes.

အင်း၊ ဟုတ်တာပေါ့။

[Muhammad Ali]

[မိုဟာမက် အလီ]

[Groundbreaking Architect]

တီထွင်ဆန်းသစ်သော ဗိသုကာပညာရှင်]

Zaha Hadid.

Zaha Hadid ပါ။

So we took these descriptors

ဒီတော့ ဒီစာပန်းချီတွေကို ယူပြီး

and did what's called natural language processing,

သဘာဝ ဘာသာစကားဖြစ်စဉ်ဆိုတာ လုပ်ခဲ့တယ်။

where you feed these into a program,

ဒါတွေကို ပရိုဂရမ်တစ်ခုမှာ ထည့်၊

it throws out the superfluous words --

အပိုစကားလုံးတွေ ဖယ်လိုက်တော့

"the," "and," -- the kind of words you can mime easily in "Charades," --

အမူအရာပြတွေထဲက လွယ်လွယ် ဟန်ဆောင်လို့ရတဲ့ စကားလုံးမျိုးတွေ၊

and leaves you with the most significant words.

အရေးပါဆုံး စကားလုံးတွေပဲ ကျန်ခဲ့တယ်။

And we did it not just for these four,

ကျွန်တော်တို့လုပ်တာ ဒီလေးခုပဲ မဟုတ်ဘူး

but for all 2,000 descriptors.

စာပန်းချီ ၂၀၀၀ လုံးအတွက်ပါ။

And this is what it looks like.

ဒါက မြင်ရတဲ့ ပုံပါ။

Film, theatre, music, dance and of course, art, are huge.

ရုပ်ရှင်၊ သဘင်၊ ဂီတ၊ အကနဲ့ တကယ်တော့ အနုပညာတို့ဟာ ကြီးမားပါတယ်။

Over 40 percent.

၄၀% ကျော်ပါ။

You have to wonder why in so many societies

သင်တို့ တွေးမိဖို့လိုတာက များလှတဲ့ လူအဖွဲ့အစည်းတွေမှာ

we insist that our kids pursue engineering or medicine or business or law

ဘာလို့ ကလေးတွေကို အောင်မြင်မှုတည်ဆောက်ဖို့ အင်ဂျင်နီယာ၊ ဆေး၊ စီးပွာရေး၊ ဥပဒေပညာတွေ

to be construed as successful.

လိုက်စားဖို့ အတင်းလုပ်ကြလဲလို့ပါ။

And while we're talking profession,

အသက်မွေးအလုပ်အကြောင်းပြောနေရင်း

let's look at age --

အသက်ကို ကြည့်ရအောင်၊

the average age at which they achieved things.

အရာဌာနတွေကို သူတို့အောင်မြင်တဲ့ ပျမ်းမျှအသက်ပါ။

That number is 37.

ဒီဂဏန်းက ၃၇ ပါ။

What that means is, you've got to wait 37 years ...

ဆိုလိုတာက ကိုယ့်ကို အမှတ်ရစေတဲ့

before your first significant achievement that you're remembered for --

ပထမဆုံးထူးခြားတဲ့ အောင်မြင်မှုမရခင် ၃၇ နှစ်စောင့်ဖို့လိုတာပါ။

on average --

ပျမ်းမျှအနေနဲ့ပါ၊

44 years later, when you die at the age of 81 --

၄၄ နှစ်နောက်ပိုင်း အသက် ၈၁ မှာ သေမယ့်အရွယ်...

on average.

ပျမ်းမျှပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Talk about having to be patient.

သည်းခံတတ်ဖို့လိုတဲ့အကြောင်း ပြောပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Of course, it varies by profession.

တကယ်က ဒါက အလုပ်အလိုက် ပြောင်းလဲပါတယ်။

If you're a sports star,

နာမည်ကျော် အားကစားသမားဆို

you'll probably hit your stride in your 20s.

၂၀ ကျော်တွင်းမှာ တိုးတက်မှု ရလောက်ပါလိမ့်မယ်။

And if you're in your 40s like me,

ကျွန်တော့လို ၄၀ ကျော်တွင်းဆိုရင်

you can join the fun world of politics.

နိုင်ငံရေးရဲ့ ပျော်စရာလောကမှာ ပါနိုင်တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Politicians do their first and sometimes only commendable act in their mid-40s.

နိုင်ငံရေးသမားတွေက ပထမ၊ တခါတရံ ချီးကျုးရုံ လုပ်ဆောင်ချက်ကို ၄၀ လွန်မှာ လုပ်တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

If you're wondering what "others" are,

"အြခားသူတွေ"က ဘာလဲလို့ တွေးနေတယ်ဆိုရင်

here are some examples.

ဒီမှာ နမူနာတစ်ချို့ပါ။

Isn't it fascinating, the things people do

လူတွေလုပ်တာတွေနဲ့ သူတို့ကို အမှတ်ရစေတာတွေ

and the things they're remembered for?

စိတ်ဝင်စားစရာ မကောင်းဘူးလား။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Our curiosity was in overdrive,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ သိလိုမှုက အရမ်းများကာ

and we desired to analyze more than just a descriptor.

စာပန်းချီသက်သက်တစ်ခုထက်ပိုပြီး စိစစ်ဖို့ ဆန္ဒရှိခဲ့တယ်။

So, we ingested the entire first paragraph of all 2,000 obituaries,

ဒါနဲ့ နာရေးသတင်း ၂၀၀၀ လုံးရဲ့ ပထမစာပိုဒ်တစ်ခုလုံးကို မှတ်သားခဲ့တယ်။

but we did this separately for two groups of people:

ဒါပေမဲ့ ဒါကို လူအုပ်စုနှစ်ခုအတွက် ခွဲလုပ်ခဲ့တာပါ။

people that are famous and people that are not famous.

ကျော်ကြားတဲ့ လူတွေနဲ့ မကျော်ကြားတဲ့ လူတွေပါ။

Famous people -- Prince, Ali, Zaha Hadid --

ကျော်ကြားတဲ့ သူတွေက Prince, Ali Zaha Hadid ..

people who are not famous are people like Jocelyn Cooper,

မကျော်ကြားတဲ့ လူတွေကတော့ Jocelyn Cooper

Reverend Curry

Reverend Curry

or Lorna Kelly.

Lorna Kelly တို့လိုပါ။

I'm willing to bet you haven't heard of most of their names.

သူတို့ရဲ့ အမည်တွေကို သင်တို့မကြားဖူးဘူး ဆိုတာ လောင်းချင်ပါတယ်။

Amazing people, fantastic achievements, but they're not famous.

အံ့သြစရာ လူတွေ၊ စိတ်ဝင်စားစရာ အောင်မြင်မှုတွေ၊ ဒါပေမဲ့ မကျော်ကြာကြဘူးလေ။

So what if we analyze these two groups separately --

ဒီတော့ ဒီအုပ်စုနှစ်ခုကို သီးသန့် စိစစ်လိုက်ရင်ရော၊။

the famous and the non-famous?

ကျော်ကြားသူနဲ့ မကျော်ကြားသူတွေ၊

What might that tell us?

ဒါက ဘာပြောလိမ့်မလဲ။

Take a look.

တစ်ချက်ကြည့်ပါ။

Two things leap out at me.

ကျွန်တော့ဆီ နှစ်ခု ခုန်လာတယ်။

First:

ပထမက

"John."

"John" ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Anyone here named John should thank your parents --

ဒီက John လို့ နာမည်မှည့်ထားသူတိုင်း မိဘတွေကို ကျေးဇူတင်သင့်ပြီး

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

and remind your kids to cut out your obituary when you're gone.

ကိုယ်သေရင် ကလေးတွေကို နာရေး သတင်းဖြတ်ယူထားဖို့ သတိပေးသင့်တယ်။

And second:

ဒုတိယက

"help."

"Help"

We uncovered, many lessons from lives well-led,

ကောင်းမွန်စွာ ဦးဆောင် ရှင်သန်ခဲ့တဲ့ သူတို့ ဘဝတွေက သင်ခန်းစာ အများကြီးနဲ့

and what those people immortalized in print could teach us.

ရေးမှတ်ထားတဲ့ အစဉ်မမေ့အပ်တာတွေက သင်ပေးတာတွေ ဖော်ထုတ်ခဲ့တယ်

The exercise was a fascinating testament to the kaleidoscope that is life,

လေ့ကျင့်ခန်းက ဘဝဆိုတဲ့ ရုပ်စုံမှန်ပြောင်း အတွက် စိတ်ဝင်စားစရာ သက်သေတစ်ခုပါ၊

and even more fascinating

ပိုတောင် စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းတာက

was the fact that the overwhelming majority of obituaries

ထူးခြားပုံရတဲ့ အရာတွေကို လုပ်ခဲ့ကြသူတွေပါတဲ့

featured people famous and non-famous,

လွန်ကဲတဲ့ နာရေးသတင်းအများစု

who did seemingly extraordinary things.

ဆိုတဲ့အချက်ပါ။

They made a positive dent in the fabric of life.

ဘဝရဲ့အစိတ်အပိုင်းမှာ အပြုသဘော ချိုင့်ရာတစ်ခုလုပ်ခဲ့တာပါ။

They helped.

အကူအညီပေးခဲ့ကြတယ်။

So ask yourselves as you go back to your daily lives:

ဒီတော့ နေ့စဉ်ဘဝကို ပြန်သွားတဲ့အခါ မိမိကိုယ်ကို မေးကြည့်

How am I using my talents to help society?

ငါ့အစွမ်းတွေကို လူ့အဖွဲအစည်းကို ကူညီဖို့ ဘယ်လို သုံးနေလဲ

Because the most powerful lesson here is,

အကြောင်းက ဒီက အစွမ်းထက်ဆုံး သင်ခန်းစာက

if more people lived their lives trying to be famous in death,

ပိုများတဲ့ လူတွေဟာ သေချိန်မှာ ကျော်ကြားဖို့ ကြိုးစားရင်း နေထိုင်ကြရင်

the world would be a much better place.

ကမ္ဘာဟာ အများကြီးပိုကောင်းမွန်တဲ့ နေရာ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။

Thank you.

ကျေးဇူတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)