Jacqueline Novogratz on an escape from poverty

Translator: Daban Q Jaff

I've been working on issues of poverty for more than 20 years,

ماوەی ٢٠ ساڵ دەبێت کار لەسەر دۆزی برسیەتی دەکەم،

and so it's ironic that the problem that and question that I most grapple with

ئەوەی نامۆیە ئەم کێشە و پرسیارانەی ئاڕاستەم دەکرێن

ئەوەیە کە تۆ چۆن پێناسەی هەژاری دەکەیت. چ مانایەکی هەیە؟

is how you actually define poverty. What does it mean?

So often, we look at dollar terms --

زۆر جار، سەیری نرخی دۆلار دەکەین

خەڵکەکانی لە ڕۆژێکدا دۆلارێک، دوو دۆلار یان کەمتریان دەست دەکەوێت.

people making less than a dollar or two or three a day.

And yet the complexity of poverty really has to look at

لەگەڵ ئەوەشدا کێشەی هەژاری پێویستە سەیری

income as only one variable.

گۆڕانی نرخی دراو بکات وەک یەک گۆڕاو.

Because really, it's a condition about choice,

چونکە بەڕاستی، ئەوە مەرجێکە دەربارەی ماف

and the lack of freedom.

و کەمی ئازادی.

And I had an experience that really deepened and elucidated for me

شارەزاییەکی ڕوونی پشت پێ بەستراوم هەیە بۆ

the understanding that I have.

ئەو تێگەیشتنەی من هەمە.

It was in Kenya, and I want to share it with you.

دەمەوێ ئەوەی لە کینیا ڕویدا، بۆ ئێوە باس بکەم.

I was with my friend Susan Meiselas, the photographer,

لەگەڵ هاوڕێ وێنەگرەکەم، سوسان مێیسڵاس،

in the Mathare Valley slums.

لە کەپرەکانی دۆڵی ماسار بووین.

Now, Mathare Valley is one of the oldest slums in Africa.

ئێستا، ماسار ڤالی یەکێکە لە کەپرە کۆنەکانی ئەفریقا.

It's about three miles out of Nairobi,

نزیکی سێ میل دوورترە لە شاری نەیرۆبی،

and it's a mile long and about two-tenths of a mile wide,

درێژیەکەی میلێکە و نزیکی دوو لەسەر دە میل پانە،

where over half a million people

شوێنێکە زیاتر لە نیو ملیۆن کەس

live crammed in these little tin shacks,

بە قەرەباڵغی لەو کەپرە بچوک و تەنکە دەژین،

generation after generation, renting them,

وەچە دوای وەچە، کەپرەکان بە کرێ دەدەن،

often eight or 10 people to a room.

بۆ هەشت یان دە کەس لە ژورێکدا.

And it's known for prostitution, violence, drugs:

:لەش فرۆشی، توندوتیژی، مادەی هۆشبەری لێییە

a hard place to grow up.

شوێنێکی ناخۆشە بۆ ئەوەی تێیدا گەورەبی.

And when we were walking through the narrow alleys,

کاتێک بە نێوان کۆڵانە تەسکەکان دەڕۆیشتین،

it was literally impossible not to step in the

مەحاڵ بوو کە قاچمان نەکەوێتە ناو

raw sewage and the garbage alongside the little homes.

ئاوەڕۆ و پاشماوەی لای ماڵە بچوکەکان.

But at the same time it was also

لەهەمان کاتدا

impossible not to see the human vitality,

مەحاڵ بوو چالاکی مرۆڤانەیان تێدا نەبینیت،

the aspiration and the ambition of the people who live there:

:لەگەڵ پلەبەرزی و بەرزخوازی دانیشتوانەکە

women washing their babies, washing their clothes, hanging them out to dry.

ژنەکان، مناڵ و جلیان دەشوشت، پاشان هەڵیاندەخستن بۆ وشکبوونەوە.

I met this woman, Mama Rose,

ژنێکم ناسی، بەناوی ماما ڕۆس،

who has rented that little tin shack for 32 years,

کەپرێکی بچوک و تەنکی بۆ ماوەی سی و دوو ساڵ بەکرێ گرتووە،

where she lives with her seven children.

لەوێ لەگەڵ حەوت منداڵەکەی دەژی.

Four sleep in one twin bed,

چواریان لەسەر قەرەوێڵەی دوونەفەری دەخەون،

and three sleep on the mud and linoleum floor.

و سێیان لەسەر زەوی قوڕ و ڕاخەر دەخەوتن.

And she keeps them all in school by selling water from that kiosk,

بە هۆی فرۆشتنی ئاو لە دوکانە بچوکەکەی ئەوانی ناردە قوتابخانە.

and from selling soap and bread from the little store inside.

لەگەڵ فرۆشتنی سابون و نان لە دوکانۆچکەکەی ناوەوە.

It was also the day after the inauguration,

ڕۆژێک دوای کرانەوەی دامەزراوەکە،

and I was reminded how Mathare is still connected to the globe.

بیرم هاتەوە چۆن تا ئێستا ماسار پەیوەندی لەگەڵ گۆی زەوی هەیە.

And I would see kids on the street corners,

منداڵم لە کوچەی شەقامەکان دەبینی،

and they'd say "Obama, he's our brother!"

دەیانگوت "ئۆباما، برای ئێمەیە!"

And I'd say "Well, Obama's my brother, so that makes you my brother too."

منیش دەمگوت "باشە، ئۆباما برای منە کەواتە ئێوەش برای منن."

And they would look quizzically, and then be like, "High five!"

ئەوانیش بە نامۆیی سەیریان دەکردم، و دواتر دەیانگوت، "لێدەوە!"

And it was here that I met Jane.

لێرەدا جەینم ناسی.

I was struck immediately by the kindness and the gentleness in her face,

ڕاستەوخۆ دڵسۆزی و بەڕێزیم لە دەمووچاویدا بەدی کرد،

and I asked her to tell me her story.

داوام لێکرد باسی چیرۆکەکەیم بۆ بکات.

She started off by telling me her dream. She said, "I had two.

دەستیکرد بە باسکردنی خەونەکەی بۆم. گوتی، "دوو خەونم هەبوو.

My first dream was to be a doctor,

یەکەم خەونم ئەوەبوو ببم بە دکتۆر،

and the second was to marry a good man

دووەمیش ئەوە بوو شوو بە پیاوێکی باش بکەم

who would stay with me and my family,

لەگەڵ خۆم و خێزانەکەم بمێنێتەوە،

because my mother was a single mom,

چونکە دایکم ئافرەتێکی تەنیا بوو،

and couldn't afford to pay for school fees.

و نەیدەتوانی کرێی ساڵانەی قوتابخانە بدا.

So I had to give up the first dream, and I focused on the second."

بەو هۆیەوە وازم لە خەونی یەکەم هێنا، و گرنگیم بە خەونی دووەم دا."

She got married when she was 18, had a baby right away.

دایکم کاتێک هاوسەرگیری کرد هەژدە ساڵ بوو، و هەر ئەوکات منداڵی بوو.

And when she turned 20, found herself pregnant with a second child,

لە بیست ساڵی، بە منداڵی دووەم دوو گیان بوو،

her mom died and her husband left her -- married another woman.

دایکی مرد بوو و هاوسەرەکەی جێی هێشت -و هاوسەرگیری کرد

So she was again in Mathare, with no income, no skill set, no money.

دووبارە لە ماسار مایەوە، هیچ داهات، کارامەیی، و پارەیەکی نەبوو.

And so she ultimately turned to prostitution.

و لەکۆتاییدا گەڕایەوە سەر کاری لەشفرۆشی.

It wasn't organized in the way we often think of it.

ئەوکات بەو شێوەی ئێستا ڕێکخراو نەبوو.

She would go into the city at night with about 20 girls,

بە شەو لەگەڵ نزیکی بیست کچ بۆ شار دەچوون،

look for work, and sometimes come back with a few shillings,

بە دوای کار دەگەڕا، و هەندێ جار بە چەند شیللینگێک دەگەڕایەوە،

or sometimes with nothing.

هەنێک جار ئەو چەند دراوەشی دەست نەدەکەوت.

And she said, "You know, the poverty wasn't so bad. It was the humiliation

دەیگوت، "هەژاری ئەوەندە خراپ نەبوو. بەڵکو چەوساندنەوە

and the embarrassment of it all."

و هۆکاری شەرمەزاری هەموو شتێکیتر بوو."

In 2001, her life changed.

لە ساڵی دوو هەزار و یەک، ژیانی گۆڕا.

She had a girlfriend who had heard about this organization, Jamii Bora,

هاوڕێیەکی کچی، دەربارەی ڕێکخراوێک شتی بیستبووبە ناوی، جامی بۆرا،

that would lend money to people no matter how poor you were,

پارەیان بە قەرز دەدا بە خەڵک بێ گرنگیدان بەوەی چەند هەژاری،

as long as you provided a commensurate amount in savings.

بۆ دابینکردنی بڕێک پاشەکەوتی گونجاو

And so she spent a year to save 50 dollars,

ساڵێکی خایەند تا پەنجا دۆلاری کۆکردەوە،

and started borrowing, and over time she was able to buy a sewing machine.

هەندێ پارەی قەرز کرد، و توانی مەکینەی دورمان بکڕێ.

She started tailoring.

دەستی بە کاری دورمان کرد.

And that turned into what she does now,

بووە ئەو کەسەی کە ئێستا دەیبینن،

which is to go into the secondhand clothing markets,

دەچێتە ماڕکێتەکانی دەستی دوو

and for about three dollars and 25 cents she buys an old ball gown.

و بە سێ دۆلار و بیست و پێنج سەنت کراسێکی تۆپی کۆن دەکڕێ.

Some of them might be ones you gave.

یەکێک لەوان ڕەنگە ئەوەی بەر تۆ بێ.

And she repurposes them with frills and ribbons,

ئەو جلانە بە شریت و قەراغی جوان دووبارە بەکار دەهێناوە

and makes these frothy confections that she sells to women

ئەو شیرینیانەی دروست دەکرد و بە ئافرەتێکی دەفرۆشت

for their daughter's Sweet 16 or first Holy Communion --

بۆ کچە ۱٦ساڵە خۆشەویستەکەیان یان بۆ یەکەم بەشداری کردن--

those milestones in a life that people want to celebrate

لە سەرکەوتنەکانی ژیان کە خەڵک ئاهەنگی بۆ دەگێڕن

all along the economic spectrum.

بە درێژایی پۆلێنی ئابووری.

And she does really good business. In fact, I watched her

کارە بازرگانیەکەی زۆر باش بوو. لە ڕاستیدا من بینیومە،

walk through the streets hawking. And before you knew it,

لە شەقامەکانی هاوکینگ، پێش ئەوەی پێی بزانی

there was a crowd of women around her, buying these dresses.

ئافرەتەکان بە پڕی دەوریان دابوو، ئەو جلانەیان لێدەکڕی.

And I reflected, as I was watching her sell the dresses,

کاتێ جلەکانی دەفرۆشت، بیرم دەکردەوە،

and also the jewelry that she makes,

لەگەڵ ئەو خشڵانەی دروستی دەکرد،

that now Jane makes more than four dollars a day.

ئێستا جەین ڕۆژانە زیاتر لە چوار دۆلار پەیدا دەکات.

And by many definitions she is no longer poor.

لە زۆر ڕووەوە ئەو وەک پێشتر هەژار نییە.

But she still lives in Mathare Valley.

بەڵام ئەو تا ئێستاش لە دۆڵی ماسار دەژی.

And so she can't move out.

بۆیە ناتوانی بچێتە شوێنێکیتر.

She lives with all of that insecurity,

لەگەڵ ئەو هەموو نائارامیەدا ژیان بەڕێ دەکات،

and in fact, in January, during the ethnic riots,

لەڕاستیدا، لە مانگی یەک، لە ماوەی ئاژاوەی ڕەگەز پەرستەکان،

she was chased from her home and had to find a new shack

لە ماڵەکەی ڕاویاننا بۆیە پێویست بوو کەپرێکیتر بدۆزێتەوە

in which she would live.

بتوانێ تێیدا بژی.

Jamii Bora understands that and understands

جامی بۆرا تێدەگەیشت و لەوەش تێگەیشت

that when we're talking about poverty,

کاتێک ئێمە باسی هەژاری دەکەین،

we've got to look at people all along the economic spectrum.

پێویستە سەیری کەسەکان بکەین بە درێژایی گۆڕانی ئابووری.

And so with patient capital from Acumen and other organizations,

زیرەکی و ئارامی بۆ بەدەست هێنانی سەرمایە لە ئاست ڕێکخراوەکانیتر،

loans and investments that will go the long term with them,

قەرزو وەبەرهێنانەکان کە بۆماوەیەکی زۆر لەگەڵیان دەمێننەوە،

they built a low-cost housing development,

پەرەیانسەند بە دروستکردنی شوێنی نیشتەجێبوونی تێچووی - کەم،

about an hour outside Nairobi central.

نزیکەی کاتژمێرێک دوور بوو لە ناوەڕاستی شاری نایرۆبی.

And they designed it from the perspective of

نەخشێنرابوو بە خواستی

customers like Jane herself,

کڕیارەکان و خودی جەین یش،

insisting on responsibility and accountability.

سوربوو لەسەر بەرپرسیاریەتی و لێپرسینەوە.

So she has to give 10 percent of the mortgage --

پێویستە لە سەدا دەی قازانجەکە بداتە بارمتەی خانووبەرە--

of the total value, or about 400 dollars in savings.

لە نرخە گشتیەکە، نزیکەی چوار سەد دۆلاری قازانج.

And then they match her mortgage to what she paid in rent for her little shanty.

بارمتەی خانووەکەیان گونجاندن لەگەڵ ئەو نرخەی دەیدا لە کرێی کەپرە بچووکەکەی.

And in the next couple of weeks, she's going to be

لە دوو هەفتەی داهاتوودا، دەبێتە کەسێک

among the first 200 families to move into this development.

یەکێک لە یەکەمین دووسەد خانەوادەی گەیشتوو بەو پێشکەوتنە.

When I asked her if she feared anything,

کاتێک لێم پرسی لە هیچ شتێک ترسابوو،

or whether she would miss anything from Mathare,

یان بیری شتێکی ماسار دەکات،

she said, "What would I fear

گوتی، "لە چی بترسم

that I haven't confronted already?

لە کاتێکدا تا ئێستاش ئاسودە نەبووم؟

I'm HIV positive. I've dealt with it all."

من کەسێکی توشبووی ئایدزم. بەتەواوی مامەڵەم لەگەڵی کردووە."

And she said, "What would I miss?

گوتیشی، "بیری چی بکەم؟

You think I will miss the violence or the drugs? The lack of privacy?

توندوتیژیەکان مادە هۆشبەرەکان؟ یان کەمی تایبەتمەندی؟

Do you think I'll miss not knowing if my children are going to come home

بیری ئەوە بکەم نەزانم منداڵەکانم دەگەڕێنەوە ماڵ

at the end of the day?" She said "If you gave me 10 minutes

"لە کۆتایی ڕۆژەکەدا؟ گوتی "گەر دە خولەکم

my bags would be packed."

بدەیتێ جانتاکەم دەپێچرێتەوە."

I said, "Well what about your dreams?"

گوتم، " ئەی چی دەربارەی خەونەکانت؟"

And she said, "Well, you know,

گوتی، "باشە، تۆ دەزانی،

my dreams don't look exactly like I thought they would when I was a little girl.

خەونەکانم وەک ئەوە نەهاتەدی کاتێک کچێکی بچووک بووم بیرم دەکردەوە.

But if I think about it, I thought I wanted a husband,

بەڵام کە بیردەکەمەوە، ئەوکات پێویستم بە هاوسەرێک بوو،

but what I really wanted was a family

بەڵام ئەوەی بە ڕاستی پێویستم بوو هەبوونی خێزانێک بوو

that was loving. And I fiercely love my children, and they love me back."

ئەوە جوان بوو. منداڵەکانی خۆم خۆشدەوێت، ئەوانیش بە هەمان شێوەن بۆم."

She said, "I thought that I wanted to be a doctor,

گوتیشی، "وامدەزانی دەمەوێ ببم بە دکتۆر،

but what I really wanted to be was somebody

بەڵام لە ڕاستیدا دەمویست وەک مرۆڤێک بم

who served and healed and cured.

خزمەت بکەم و برین و نەخۆش چاک بکەمەوە.

And so I feel so blessed with everything that I have,

بۆیە خۆم زۆر بە بەختەوەر دەزانم بۆ هەموو ئەو شتانەی هەمە،

that two days a week I go and I counsel HIV patients.

لە هەفتەیەکدا دوو ڕۆژ دەچمە لای نەخۆشانی ئایدز و ڕێنماییان دەکەم.

And I say, 'Look at me. You are not dead.

دەڵێم، 'سەیری من بکە. تۆ نەمردووی.

You are still alive. And if you are still alive you have to serve.'"

تۆ هێشتا زیندوی. گەر ئێستاش زیندووی پێویستە خزمەت بکەی."'

And she said, "I'm not a doctor who gives out pills.

گوتیشی، "من لەو دکتۆرانە نیم کە دەنکە دەرمان دەدەنە نەخۆش.

But maybe me, I give out something better

بەڵام لەوانەیە من، شتێکی باشتر ببەخشم

because I give them hope."

چونکە من هیوایان پێدەدەم."

And in the middle of this economic crisis,

لە ناوەڕاستی ئەو تەنگ ۆ چەڵەمە ئابوریە،

where so many of us are inclined to pull in

کە زۆرێک لە ئێمە هەوڵ دەدا دەربازیبێ لێی

with fear, I think we're well suited to

بە ترسەوە، وابزانم ئێمە گونجاوین بۆ ئەوەی

take a cue from Jane and reach out,

داری بلیاردەکە لە جەین وەربگرین و ئامانجی پێ نیشان بکەین،

recognizing that being poor doesn't mean being ordinary.

بزانین هەژاربوون مانای ئەوە نییە کەسێکی ئاسایی بیت.

Because when systems are broken,

چونکە کاتێک ڕژێمەکان شکستیان پێهێنرا،

like the ones that we're seeing around the world,

وەک ئەوەی لە دەوری جیهان دەیبینین،

it's an opportunity for invention and for innovation.

هەلێکە بۆ داهێنان و نوێخوازی.

It's an opportunity to truly build a world

دەرفەتێکە بۆ دروستکردنی جیهانێک

where we can extend services and products

کە بتوانین مەودای خزمەتگوزاری و بەرهەمەکان فراوان بکەین

to all human beings, so that they can

بۆ هەموو مرۆڤایەتی، تا ئەوانیش بتوانن

make decisions and choices for themselves.

بڕیار و هەڵبژاردنی تایبەت بە خۆیان هەبێ.

I truly believe it's where dignity starts.

بە بیروڕای من شکۆداری لەوێ دەست پێدەکات.

We owe it to the Janes of the world.

ئێمه‌ قه‌رزاری جه‌ینه‌كانی جیهانین.

And just as important, we owe it to ourselves.

خاڵێکیتری گرنگ، ئێمەخۆمان بە قەرزاری دادەنێین.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵە)