Bonnie Bassler: The secret, social lives of bacteria

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

بەکتریاکان یەکەم شێوە ژیانی دروستبوی سەر ئەم هەسارەیەن

Bacteria are the oldest living organisms on the earth.

They've been here for billions of years,

ئەوان بلیۆنەها ساڵ دەبێت کە لەسەر ئەم هەسارەیەن

and what they are are single-celled microscopic organisms.

زیندەوەرۆچکەی یەک خانەی ووردن

So they're one cell

کەواتە، ئەوان تاک خانەن وە خاوەنی ئەو خاسیەتەن

and they have this special property that they only have one piece of DNA.

کە تاکە خانەیەکی (ترشی ناوەکییان) هەیە

So they have very few genes and genetic information

ژمارەیەکی زۆر کەم جیناتیان هەیە

زانیاری بۆ ماوەیی بۆ بە کۆد کردنی هەموو ئەو سیفەتانەی کە هەڵی دەگرن

to encode all of the traits that they carry out.

And the way bacteria make a living is that they consume nutrients

وە ئەو شێوەیەش کە پێی دەژین

بە بەکارهێنانی مادەی خۆراکیە لە ژینگەوە

from the environment,

they grow to twice their size,

تا دوو هێندەی قەبارەی خۆیان زیاد دەکەن، پاشان خۆیان لە ناوەڕاستدا دوو کەرت دەکەن

they cut themselves down in the middle,

وە تاک خانەکە دەبێت بە دوو خانە، بەم شێوەیە بەردەوام دەبێت

and one cell becomes two, and so on and so on.

They just grow and divide and grow and divide -- so a kind of boring life,

ئەوان تەنها گەشە دەکەن و دابەش دەبن، گەشە دەکەن و دابەش دەبن ... بەو شێوەیە جۆرێک لە ژیانێکی بێزارکەریان هەیە

except that what I would argue is that you have an amazing interaction

بێجگە لەوەی کە من گفتوگۆی لەسەر دەکەم ئەوەیە کە ئێوە

بەشێوەیەکی سەرسوڕهێنەر کارلێک دەکەن لەگەڵ ئەم بونەوەرانەدا

with these critters.

I know you guys think of yourself as humans,

ئەم دەزانم هاوڕێیان کە ئێوە بیر لە خۆتان دەکەنەوە وەک مرۆڤەکان، ئەوە هەمان ئەو شێوەیەیە کە منیش بیری لێدەکەمەوە بەرامبەر بە ئێوە

and this is sort of how I think of you.

ئەم پیاوە پێویستە نوێنەری

This man is supposed to represent a generic human being,

مرۆڤێکی ڕەگەزی بێت

and all of the circles in that man are all the cells that make up your body.

هەموو بازنەکانی ناو لەش ئەم پیاوە لەو خانانە دروست بوون کە لەش پێکدەهێنن

There's about a trillion human cells that make each one of us who we are

ئەمەش نزیکەی تریلیۆنێک خانەی مرۆڤییە کە هەریەک لە ئێمە پێکدەهێنیت

کە ئێمە کێین و ە توانای ئەنجامدانی هەموو ئەوانەمان هەبێت کە ئەنجامی دەدەین

and able to do all the things that we do.

بەڵام تۆ خاوەنی ١٠ تریلیۆن خانەی بەکتریاییت

But you have 10 trillion bacterial cells in you or on you

لە ناو یاخود لەسەر لەشت لەهەر چرکە ساتێکی ژیانتدا

at any moment in your life.

So, 10 times more bacterial cells than human cells on a human being.

کەواتە، خانەی بەکتریایی دە هێندە

زیاترن لە خانە مرۆڤیەکان

And, of course, it's the DNA that counts,

بێگومان ئەوەش ترشی ناوەکییە کە کۆی کردونەتەوە

so here's all the A, T, Gs and Cs that make up your genetic code

دا( A, T, Gs لەگەڵ Cs)ئەمەش زنجیرەپێکهاتەی بۆ ماوەییتانە

کە هەڵدەستێت بە پێکهێنانی کۆدی بۆماوەی، وە هەموو خاسیەتە سەرنجڕاکێشەکانت پێدەدات

and give you all your charming characteristics.

نزیکەی (٣٠،٠٠٠) بۆماوەتان هەیە

You have about 30,000 genes.

Well, it turns out you have 100 times more bacterial genes

ئەوەش وادەکات کە تۆ ١٠٠ هێندە بۆماوەت زیاتر بێت لە بۆماوەی ئەو بەکتریایانەی

کە ڕۆڵ دەگێڕن لەسەر تۆ یان لە ناو تۆدا بەدرێژایی ژیانت

playing a role in you or on you all of your life.

So at the best, you're 10 percent human; more likely, about one percent human,

لە باشترین دۆخدا، تۆ لە %١٠ مرۆڤیت

بەڵام بەزۆری لە %١ ی مرۆڤ

depending on which of these metrics you like.

دەکەوێتە سەر ئەوەی کە ئارەزووی کام لەم یەکەی پێوانانە دەکەیت

I know you think of yourself as human beings,

دەزانم ئێوە بیر لە خۆتان دەکەنەوە وەک مرۆڤ

بەڵام وابیردەکەمەوە لە ئێوە وەک ئەوەی لە %٩٠ یان لە %٩٩ بەکتریا بن

but I think of you as 90 or 99 percent bacterial.

(Laughter)

پێکەنین

And these bacteria are not passive riders.

ئەم بەکتریایانە مشەخۆری زیان بەخش نین

These are incredibly important; they keep us alive.

کە ئەمانە زۆر گرنگن، ئێمە بەزیندوویی دەهێڵنەوە

They cover us in an invisible body armor

ئەوان ئێمەیان داپۆشیوە وەک گوللە بەندێکی نادیار

that keeps environmental insults out so that we stay healthy.

کە لەمەترسییە ژینگەییەکان بەدوورمان دەگرێت

بۆ ئەوەی بە تەندروستی بمێنینەوە

They digest our food, they make our vitamins,

ئەوان خۆراکەکانمان بۆ هەرس دەکەن، ڤیتامینەکانمان بۆ دەروست دەکەن

they actually educate your immune system to keep bad microbes out.

لە ڕاستیدا ئەوان سیستەمی بەرگریمان بەخێو دەکەن

بۆ پاراستنمان لە میکرۆبە خراپەکان

کەواتە ئەوان هەموو ئەم شتە سەرسوڕهێنەرانەمان بۆ ئەنجام دەدەن

So they do all these amazing things

کە یارمەتیمان دەدەن و ژیانمان پێدەبەخشن تا بەزیندوویی بمێنێتەوە

that help us and are vital for keeping us alive,

and they never get any press for that.

وە هەرگیز هیچ فشارێکمان ناکەنە سەر بۆ ئەم کارە

But they get a lot of press because they do a lot of terrible things as well.

بەڵام فشارێکی زۆریان لەسەر دەبێت چونکە ئەوان کاری زۆر

ترسناکیش ئەنجام دەدەن

کەواتە، هەموو جۆرەکانی بەکتریا لەسەرزەوی بونیان هەیە

So there's all kinds of bacteria on the earth

that have no business being in you or on you at any time,

کە هیچ کارێکیان بەوە نیە کە لەناو یاخود لەسەر لەشی تۆ بن لە هیچ کاتێکدا

وە ئەگەر هەبن ئەوا زۆر تووشی نەخۆشیت دەکەن

and if they are, they make you incredibly sick.

And so the question for my lab

وە بەم شێوەیە، پرسیارەکە بۆ تاقیگەکەی من ئەوەیە کە ئایا دەتەوێت بیر بکەیتەوە لە هەموو

is whether you want to think about all the good things that bacteria do

ئەو شتە باشانەی کە بەکتریا دەیانکات، یاخود لە هەموو ئەو شتە باشانەی کە بەکتریا دەیانکات

or all the bad things that bacteria do.

The question we had is: How could they do anything at all?

پرسیارێکمان هەبوو کە چۆن ئەوان دەتوانن هەموو شتێک بکەن؟

مەبەستم ئەوەیە کە ئەوان زۆر بچوکن

I mean, they're incredibly small.

You have to have a microscope to see one.

پێویستە مایکرۆسکۆبێکت پێ بێت بۆ بینینی بەکتریایەک

They live this sort of boring life where they grow and divide,

ئەوان بەم شێوازە ژیانە بێزارکەرە دەژین کە گەشە دەکەن و دابەش دەبن

and they've always been considered to be these asocial, reclusive organisms.

ئەوان هەمیشە واتەماشاکراون کە بونەوەری دابڕاوی خۆپەرستن

And so it seemed to us that they're just too small

وە ئەوان لەبەر چاوی ئێمە وان کە زۆر بچوک بن تا کاریگەرییەکیان هەبێت

to have an impact on the environment

لەسەر ژینگە

if they simply act as individuals.

کە ئەگەر بە سادەیی وەک تاکی سەربەخۆ هەڵسوکەوت بکەن

So we wanted to think if there couldn't be a different way that bacteria live.

وویستیشمان وەک ئەوە بیربکەنەوە کە شێوازێکی

جیاوازتر نەبێت بۆ ژیانی بەکتریا

بیرۆکەی ئەمەش لە جۆرێکی بەکتریای دەریاییەوە سەرچاوەی گرتبوو

And the clue to this came from another marine bacterium,

and it's a bacterium called "Vibrio fischeri."

وە ئەوە جۆرە بەکتریایەک بوو ناونرا بوو ڤایرۆسی فیسیچێری

What you're looking at on this slide is just a person from my lab

ئەوەی کە تەماشای دەکەن لەم سلایدەدا کەسێکەلە تاقیگەی من کە

holding a flask of a liquid culture of a bacterium,

کە کەمۆڵەیەکی ببەدەستەوەیە شلەیەکی تێدایە کە بەکتریای تێدایە

بەکتریایەکی بێ زیانی جوانە، لە زەریادا هەیە

a harmless, beautiful bacterium that comes from the ocean,

ناونراوە ڤایبرۆ فیسیچێری

named Vibrio fischeri.

And this bacterium has the special property that it makes light,

ئەم بەکتریایە خاسیەتێکی تایبەتی هەیە ئەویش ئەوەیە کە ڕووناکی دروست دەکات

کە نەوەی بایۆلۆژی دروست دەکات

so it makes bioluminescence,

like fireflies make light.

وەک ئەو مێروانەی کە کلکیان بەشەو ڕووناکیەکی لێوە دەردەچێت

We're not doing anything to the cells here,

ئێمە لێرەدا هیچ لە خانەکان ناکەین

we just took the picture by turning the lights off in the room,

تەنها وێنەیەک دەگرین بە کوژانەوەی ڕووناکیەکانی ناو ژوورەکە

پاشان ئەمە دەبینین

and this is what we see.

And what's actually interesting to us was not that the bacteria made light

ئەوەی کە لەڕاستیدا سەرسوڕهێنەرە بۆ ئێمە

ئەوە نیە کە بەکتریاکە ڕووناکی دەبەخشێت

but when the bacteria made light.

بەڵکو ئەوەیە کاتێک بەکتریاکە ڕووناکی دەبەخشێت

What we noticed is when the bacteria were alone,

ئەوەی تێبینیمان کرد ئەوە بوو کاتێک بەکتریاکە بەتەنهایە

so when they were in dilute suspension,

بۆیە کاتێک کە بەش بەش جیاکرابونەوە، هیچ ڕووناکیەکیان نەدەبەخشی

they made no light.

بەڵام کاتێک کە ژمارەیان زیادی کرد بۆ ژمارەیەکی دیاری کراو

But when they grew to a certain cell number,

هەموو بەکتریاکان بەیەکەوە ڕووناکیەکانیان داگیرساند

all the bacteria turned on light simultaneously.

So the question that we had is:

ئەو پرسیارەی کە هەمان بوو ئەوەیە کە چۆن ئەم بونەوەرە سەرەتاییانە

How can bacteria, these primitive organisms,

هەست بە جیاوازی دەکەن لەو کاتانەدا کە بەتەنهان

tell the difference from times when they're alone

وە ئەو کاتانەش کە لە کۆمەڵێکدان

and times when they're in a community,

وە پاسان هەموویان بەیەکەوە کارێک بکەن

and then all do something together?

ئەوەشمان بۆ دەرکەوت کە چۆن ئەو کارە دەکەن، ئەویش ئەوەیە کە ئەوان لەگەڵ یەکتری دەدوێن

And what we figured out is that the way they do that is they talk to each other,

وە بەزمانێکی کیماییانە دەدوێن

and they talk with a chemical language.

دەبێت ئەمە خانە بەکتریاییەکەم بێت

So this is now supposed to be my bacterial cell.

کاتێک کە بەتەنهایە هیچ ڕووناکیەک نادات

When it's alone, it doesn't make any light.

But what it does do is to make and secrete small molecules

ئەوەش کە ئەنجامی دەدات دروستکردنی هەندێک گەردیلەی نهێنیە

that you can think of like hormones,

کە دەتوانیت وەک هۆڕمۆنەکان بیری لێبکەیتەوە

and these are the red triangles.

ئەوەش سێگۆشە سورەکانن، وە کاتێک کە بەکتریاکە بەتەنهایە

And when the bacteria are alone, the molecules just float away,

گەردیلەکان بڵاودەبنەوە، کەواتە هیچ ڕووناکیەک نیە

and so, no light.

But when the bacteria grow and double

بەڵام کاتێک بەکتریاکە گەشە دەکات و زیاد دەکات

and they're all participating in making these molecules,

وە هەموو بەشداری دەکەن لە دروستکردنی ئەم گەردیلانەدا

گەردیلە ... وە ڕێژەی گەردیلەکانی دەرەوەی خانەکە

the molecule, the extracellular amount of that molecule,

increases in proportion to cell number.

زیاد دەکات لەگەڵ ڕێژەی ژمارەی خانەکان

And when the molecule hits a certain amount

کاتێک کە گەردیلەکان دەگەنە ڕێژەیەکی دیاری کراو

that tells the bacteria how many neighbors there are,

ئەوەش بە بەکتریاکە دەڵێت کە لەوێدا چەند دراوسێی هەیە

they recognize that molecule

ئەو گەردیلانە دەناسنەوە

and all of the bacteria turn on light in synchrony.

وە هەموو بەکتریاکان ڕووناکیەکانیان دادەگیرسێنن لە یەک کاتدا

And so that's how bioluminescence works --

ئەمەش شێوەی ڕوودانی درەوشانەوەی بایۆلۆژییە

they're talking with these chemical words.

ئەوان بەم ووشە کیمیاییانە دەدوێن

هۆکاری ئەوەش کە بەکتریای ڤایبرۆ فیسێچیری ئەم کارە دەکات لە بایۆلۆژییەوە سەرچاوەی گرتوە

The reason Vibrio fischeri is doing that comes from the biology --

again, another plug for the animals in the ocean.

دووبارە، تەماشاکردنێکی تری ئاژەڵە زەریاییەکان

بەکتریای (ڤایبرۆ فیسێچیری) لەم هەشت پێیەدا دەژی

Vibrio fischeri lives in this squid.

What you're looking at is the Hawaiian bobtail squid.

ئەوەی ئێوە تەماشای دەکەن هەشت پێی هاوایی کلک کورتە

وە سوڕاوە بۆ ڕووی پشتەوەی

It's been turned on its back,

and what I hope you can see are these two glowing lobes.

هەروەها ئەوەی هیوادارم بیبینیت ئەم دوو هەڵئاوساوییەیە

These house the Vibrio fischeri cells.

ئەمەش ماڵی خانەکانی ڤایبرۆ فێسێچیریە

They live in there, at high cell number.

لەوێ دەژین، ژمارەیەکی زۆر لە خانەکان

That molecule is there, and they're making light.

وە گەردیلەکان لەوێن، ڕووناکی دەروست دەکەن

وە هۆکاری ئەوە کە هەشت پێکە دەیەوێت ئەم فێڵە بکات

And the reason the squid is willing to put up with these shenanigans

ئەوەیە کە دەیەوێت ئەو ڕوناکییە دروست بکات

is because it wants that light.

وە چۆنیەتی کارکردنی ئەم هاوژیانییە

The way that this symbiosis works

ئەوەیە کە ەئم هەشت پێ بچکۆلانە تەنها لە کەناراوەکانی هاوایدا دەژی

is that this little squid lives just off the coast of Hawaii,

just in sort of shallow knee-deep water.

لە تەنکاوێکدا کە تەنها ئەژنۆیەک قوڵە

And the squid is nocturnal,

هەشت پێکە بونەوەرێکی شەوارەیە، کەواتە لا کاتی ڕۆژدا

so during the day, it buries itself in the sand and sleeps.

خۆی لە لمەکەدا نقوم دەکات و دەخەوێت

پاسان لە شەواندا پێویستە بێتە دەرەوە تا ڕاو بکات

But then at night, it has to come out to hunt.

So on bright nights

لەشەوە ڕوناکەکاندا کە ڕوناکی ئەستێرەکان و مانگ زۆرە

when there's lots of starlight or moonlight,

تا ئەو ڕوناکیە دەتوانێت قووڵاییەکانی ئاوەکە ببڕێت

that light can penetrate the depth of the water the squid lives in,

کە هەشت پێکەی تێدا دەژی، لەو کاتەوە تەنها لە و چەند پێیە ئاوەدا دەبێت

since it's just in those couple feet of water.

ئەوەی کە هەشت پێکە گەشەی پێداوە دەلاقەیەکە

What the squid has developed is a shutter that can open and close

کە ەدتوانێت زیاتر بکرێتەوە و دابخرێتەوە لەو جێگایانەدا کە تایبەتن بۆ ڕوناکی و جێگەی بەکتریاکانە

over the specialized light organ housing the bacteria.

پاشان هەستەوەری هەیە لەسەر پستی

And then it has detectors on its back

واتە دەتوانێت هەست بەوە بکات کە چەندێک ڕوناکی ئەستێرە یان مانگ دەدات لەسەر پشتی

so it can sense how much starlight or moonlight is hitting its back.

And it opens and closes the shutter

وە دەلاقەکان دەکاتەوە و دایان دەخاتەوە

so the amount of light coming out of the bottom,

تاوەکو ڕێژەی ئەو ڕوناکییەی کە لەبەشی خوارەوەیدایە

which is made by the bacterium,

کە بەهۆی بەکتریاکەوە دروست دەبێت

exactly matches how much light hits the squid's back,

بەتەواوەتی هاوتا دەبێت لەگەڵ بڕی ئەو ڕوناکییەی کە دەدات لەسەر پشتی هەشت پێ کە

so the squid doesn't make a shadow.

بۆیە هەشت پێ کە سێبەری نابێت

So it actually uses the light from the bacteria

لەڕاستیدا ئەو ڕوناکییەی کە لەبەکتریاکەوە بەکاری دەهێنێت

to counter-illuminate itself in an antipredation device,

بۆ پێچەوانەکردنەوەی تیشکدانەوەی خۆی لە ئامێرێکی دژە ڕاوکردندا

تاوەکو ئاژەڵە ڕاوکەرەکان نەتوانن سێبەرەکەی ببینن

so predators can't see its shadow,

وە ئاڕاستەکەی دیاری بکەن، پاشان بیخۆن

calculate its trajectory and eat it.

ئەمەش وەک هێرشبەری تارمایی زەریایە

So this is like the stealth bomber of the ocean.

(Laughter)

پێکەنین

But then if you think about it, this squid has this terrible problem,

بەڵام ئەگەر بیری لێبکەیتەوە، هەشت پێ کە ئەمە کێشە خراپەی هەیە

لەبەرئەوەی ئەمە بەرەوە لەناوچوون دەڕوات، توێژاڵێکی ئەستور لە بەکتریای هەیە

because it's got this dying, thick culture of bacteria,

and it can't sustain that.

وە ناشتوانێت بەرگەی ئەمەش بگرێت

And so what happens is, every morning when the sun comes up,

ئەوەش کە ڕوودەدات ئەوەیە کە هەموو بەیانییەک کە خۆر هەڵدێت

هەشت پێ کە دەخەوێتەوە، خۆی لە لمدا نقوم دەکات

the squid goes back to sleep, it buries itself in the sand,

وە ترومپایەکی هەییە کە کارکردنی هاوتایە لەگەڵ کاتژمێری بایۆلۆژیدا

and it's got a pump that's attached to its circadian rhythm.

کاتێکیش خۆر هەڵدێت پاڵ بە لە %٩٥ ی بەکتریاکەوە دەنێت

And when the sun comes up, it pumps out, like, 95 percent of the bacteria.

So now the bacteria are dilute,

ئێستا بەکتریاکە شڵەقاوە، وە ئەو کەمە گەردیلەی هۆڕمۆنەش نەما

that little hormone molecule is gone, so they're not making light.

کەواتە ئەوان ڕوناکی دروست ناکەن

But, of course, the squid doesn't care, it's asleep in the sand.

بەڵام بە دڵنیاییەوە هەشت پێ کە گرنگی بەوە نادات. ئەو لە لمەکەدا خەوتوە

وە کاتێکیش ڕۆژ بەسەر دەچێت بەکتریاکە دوو هێندەیە

And as the day goes by, the bacteria double,

گەردیلەکان دەردەدەن، وە پاشان ڕوناکیەکە هەڵ دەبێت

they release the molecule, and then light comes on at night,

لەشەودا، بەتەواوەتی لەو کاتەدا کە هەشت پێ کە دەیەوێت

exactly when the squid wants it.

So first, we figured out how this bacterium does this,

لە سەرەتادا بۆمان دەرکەوت کە ئەم بەکتریایە چۆن ئەم کارە دەکات

but then we brought the tools of molecular biology to this

پاشان ئامڕازەکانی بایۆلۆژی گەردیلەمان هێنا بۆ ئەمە

to figure out, really, what's the mechanism.

تاکو بزانین کە میکانیزمەکان چین

And what we found -- so this is now supposed to be my bacterial cell --

وە ئەمەمان بۆ دەرکەوت... ئەمە دووبارە خانەی بەکتریاکەمە

is that Vibrio fischeri has a protein.

ئەمە بەکتریای ڤایبرۆ ڤیسێچیریە کە پڕۆتینێکی هەیە

That's the red box --

ئەو چوارچێوە سورەیە ... ئەوە ئەو ڕژێنەیە کە

it's an enzyme that makes that little hormone molecule,

ئەو گەردە بصکۆلە هۆڕمۆنانە دروست دەکات، سێگۆشە سورەکە

the red triangle.

And then as the cells grow,

هەتا خانەکان گەشە بکەن، ئەو گەردیلانە دەردەدەن

they're all releasing that molecule into the environment,

بۆ دەوروبەریان، کەواتە ڕێژەیەکی زۆر گەردیلە هەیە لەوێدا

so there's lots of molecule there.

وە هەروەها بەکتریاکە هەستەوەرێکی هەیە لەسەر ڕووی خانەکانی

And the bacteria also have a receptor on their cell surface

that fits like a lock and key with that molecule.

کە دادەخرێت وەک و کێلونێک وە کلیلەکەش لەگەڵ ئەو گەردیلانە

These are just like the receptors on the surfaces of your cells.

ئەمانە وەک هەمان هەستەوەرەکانی سەر خانەکانی تۆن

کاتێک کە گەردیلەکان زیاد دەکەن بۆ ڕێژەیەکی دیاریکراو

So when the molecule increases to a certain amount,

which says something about the number of cells,

کە شتێک دەگەیەنێت لە بارەی ژمارەی خانەکانەوە

it locks down into that receptor

دادەبەزێت بەرەو ئەو هەستەوەرە

and information comes into the cells

وە پاشان زانیاریەکان دێنە ناو خانەکانەوە

کە بەخانەکان دەڵێت کە دەست بکەن

that tells the cells to turn on this collective behavior of making light.

بەم کردارە بە کۆمەڵەی دروستکردنی ڕوناکییە

Why this is interesting is because in the past decade,

بۆچی ئەمە سەرنجڕاکێشە، چونکە لە دەیەی ڕابردودا

we have found that this is not just some anomaly

ئێمە بۆمان دەرکەوت کە ئەمە تەنها سەمەرەی

of this ridiculous, glow-in-the-dark bacterium that lives in the ocean --

کارە بێمانا نیە، درەوشانەوەی ناو تاریکی ئەو بەکتریایانەی کە لەزەریادا دەژین

هەموو بەکتریاکان سیستەمێکی لەم شێوەیان هەیە

all bacteria have systems like this.

So now what we understand is that all bacteria can talk to each other.

کەواتە ئەوەی ئێستا ئێمە لێی تێدەگەین ئەوەیە کە هەموو بەکتریاکان بەیەکەوە دەدوێن

They make chemical words, they recognize those words,

ئەوان ووشەی کیمیاییانە دروست دەکەن، ئەوان ئەو ووشانە دەناسنەوە

and they turn on group behaviors

پاشان دەست دەکەن بە هەڵسوکەوتێکی بەکۆمەڵ

that are only successful when all of the cells participate in unison.

کە تەنها ئەو کاتە سە رکەوتوە کە هەموو خانەکان بە گونجاویی بەشداری تێدادەکەن

So now we have a fancy name for this: we call it "quorum sensing."

ئێمە ناوێکی گران بەهامن هەیە بۆ ئەمە: پێی دەڵێین هاندەری هەستکردن

They vote with these chemical votes,

ئەوان بەدەنگدانێکی کیمیاییانە هەڵبژاردن ئەنجام دەدەن

the vote gets counted, and then everybody responds to the vote.

دەنگەکە دەژمێردرێت، پاشان هەمووان کاردانەوە بۆ دەنگدانەکە دەکەن

What's important for today's talk is we know there are hundreds of behaviors

ئەوەی کە گرنگە بۆ گفتوگۆی ئەمڕۆ

ئەوەیە کە ئێمە دەزانین سەدان هەڵسوکەوت هەیە

that bacteria carry out in these collective fashions.

کە بەکتریا بەم شێوە بە کۆمەڵە ئەنجامی دەدات

But the one that's probably the most important to you is virulence.

بەڵام ئەو دانەیان کە گرنگترینیانە وە بەلایەنی کەمەوە دەبێت بیزانین خراپ بوونە

ئەوە وەک تووشبونت نیە بە چەند بەکتریایەک

It's not like a couple bacteria get in you and start secreting some toxins --

وە چەند ژەهرێکت تێبکەن

you're enormous; that would have no effect on you, you're huge.

تۆ زەبەلاحیت، ئەوە هیچ کاریگەری نابێت لەسەر تۆ، تۆ گەورەیت

ئەوان چی دەکەن ئێستا، ئێمە تێدەگەین

But what they do, we now understand,

is they get in you, they wait, they start growing,

کاتێک ئەوان دێنە لەشتەوە، چاوەڕێدەکەن، دەست دەکەن بەگەشە کردن

they count themselves with these little molecules,

خۆیان دەژمێرن بەو گەردە کەمانە

and they recognize when they have the right cell number

پاشان دەزانن کە کەی ژمارەی تەواوی خانەکانیان لەبەردەستدایە

ئەگەر هەموو بەکتریاکان بەیەکەوە هێرشێکی خراپ بوون دەست پێبکەن

that if all of the bacteria launch their virulence attack together,

they're going to be successful at overcoming an enormous host.

ئەوا ئەوان سەرکەوتوو دەبن لە بەزخانە خوێیەکی زەبەلاحدا

So bacteria always control pathogenicity with quorum sensing.

بەکتریاکان هەمیشە توانای نەخۆش خستنیان کۆنتڕۆڵ دەکەن بە هاندەری هەست پێکردنیان

ئەوەش بەو شێوەیە ڕوودەدات

So that's how it works.

وە هەروەها هەستاین بە لێکۆڵینەوە لەسەر ئەوەی کە ئەو گەردیلانە چین

We also then went to look at what are these molecules.

These were the red triangles on my slides before.

ئەوانەی کە پێشتر لەسەر سلایدەکەی من سێگۆشەی سوور بوون

This is the Vibrio fischeri molecule.

ئەمە گەردی ڤایبرۆ فێسیچێرییە

This is the word that it talks with.

ئەمە ئەو ووشەیەیە کە لەگەڵ بەکتریاکەدا دەدەوێت

And then we started to look at other bacteria,

پاشان دەستمان کرد بە تەماشاکردنی بەکتریاکەی تر

and these are just a smattering of the molecules that we've discovered.

ئەمەش زانیارییەکی سەرەتایی بوو کە بۆمان دەرکەوت لە بارەی گەردیلەکان

ئەوەی کە دەمەوێت ئێوە بیبینن

What I hope you can see is that the molecules are related.

ئەوەیە کە گەردیلەکان پەیوەندییان هەیە بەیەکەوە

The left-hand part of the molecule is identical

لەلای دەستی چەپەوە بەشی گەردیلەکان هاوشێوەن

in every single species of bacteria.

لە هەموو جۆرەکانی بەکتریادا

But the right-hand part of the molecule is a little bit different

بەڵام لە لای دەستی ڕاستمەوە بەشێک لە گەردیلەکان کەمێک جیاوازن لە هەریەک لە جۆرەکاندا

in every single species.

ئەوەی کە ئەنجامی دەدات زیادکردنی

What that does is to confer exquisite species specificities to these languages.

هەندێک تایبەتمەندی جوانە بۆ جۆرەکانی ئەم زمانانە

So each molecule fits into its partner receptor

هەرەیەک لەم گەردیلانە لەبارە بۆ هەستەوەرەکانی تایبەت بە خۆی نەک بۆ هیچ دانەیەکی تر

and no other.

کەواتە ئەمانە گفتوگۆی نهێنیە تایبەتیەکانن

So these are private, secret conversations.

These conversations are for intraspecies communication.

ئەم گفتوگۆیانە بۆ بەستنی پەیوەندی نێوان دانەکانی هەمان گروپن

Each bacteria uses a particular molecule that's its language

هەر بەکتریایەک گەردیلەیەکی دیاری کراو بەکاردەهێنێت کە زمانەکەی

that allows it to count its own siblings.

ڕێگەی پێدەدات بۆ ژماردنی هاوشێوەکانی

کە گەشتین بەم قۆناغە بیرمان کردەوە

Once we got that far,

we thought we were starting to understand that bacteria have these social behaviors.

ئێمە دەست دەکەین بە تێگەشتن لەوەی کە بەکتریا ئەم هەڵسوکەوتە کۆمەڵایەتیانەی هەیە

بەڵام لە ڕاستیدا ئەوەی ئێمە بیری لێدەکەینەوە ئەوەیە کە زۆربەی کاتەکان

But what we were really thinking about is that most of the time,

بەکتریا بە تەنها ناژی، ئەوان بە شێوازێکی جوانی تێکەڵ دەژین

bacteria don't live by themselves, they live in incredible mixtures,

لەگەڵ سەدان یان هەزاران جۆری بەکتریای تردان

with hundreds or thousands of other species of bacteria.

And that's depicted on this slide.

ئەوەش کە وێنەی گیراوە لەسەر ئەم سلایدە. ئەمە پێستی ئێوەیە

This is your skin.

So this is just a picture -- a micrograph of your skin.

ئەمە تەنها وێنەیەکە... وێنەیەکی وردبینە هی پێستی ئێوەیە

Anywhere on your body, it looks pretty much like this.

هەر شوێنێکی سەر لەشت وەربگریت، شتێکی لەم شێوەیەیە

ئەوەش کە دەموێت بیبینن ئەوەیە کە هەموو جۆرەکانی بەکتریا لێرەدا هەن

What I hope you can see

is that there's all kinds of bacteria there.

And so we started to think, if this really is about communication in bacteria,

بۆیە ئێمە دەستمان بە لێکۆڵینەوە کرد کە ئەگەر ئەمە پەیوەندی بەستنە لە ناو بەکتریاکاندا

and it's about counting your neighbors,

ئەمەش لەبارەی ژماردنی دراوسێکانتە

it's not enough to be able to only talk within your species.

ئەوە بەس نیە کە بەتەنها بتوانیت گفتوگۆ بکەیت لەگەڵ هاوشیوەکانتا

دەبیت ڕێگەیەک هەبێت بۆ سەرژمێری

There has to be a way to take a census

هەموو بەکتریاکانی تریش لە ناوچەیەکدان

of the rest of the bacteria in the population.

بۆیە گەڕاینەوە بۆ بایۆلۆژی گەردیلەکان

So we went back to molecular biology

بۆیە گەڕاینەوە بۆ بایۆلۆژی گەردیلەکان

and started studying different bacteria.

ئەوەی بۆمان دەرکەوت ئەوە بوو

And what we've found now is that, in fact, bacteria are multilingual.

کە لەڕاستیدا، بەکتریاکان فرە زمانن

هەموویان خاوەنی سیستەمی جۆری دیاری کراون

They all have a species-specific system,

ئەوان گەردێکیان هەیە کە دەڵێت، من

they have a molecule that says "me."

But then running in parallel to that is a second system

بەڵام پاشان کارکردن بەشێوەیەکی تەریب بۆ ئەوە سیستەمێکی دووەمە

that we've discovered, that's generic.

بۆماوەیی ئەوەمان بۆ دەرکەوت

So they have a second enzyme that makes a second signal,

کەواتە، ئەوان ڕژێنی دەووەمینیشیان هەیە کە زانیاری نێردراوی دووەم دروست دەکات

and it has its own receptor,

وە هەستەوەری تایبەت بە خۆی هەیە

and this molecule is the trade language of bacteria.

ئەم گەردیلانەش زمانی بازرگانی بەکتریاکانن

لەلایەن هەموو جۆرە جیاوازەکانی بەکتریاوە بەکاردێت

It's used by all different bacteria,

ئەوە زمانی پەیوەندی نێوان جۆرە جیاوازەکانە

and it's the language of interspecies communication.

What happens is that bacteria are able to count

ئەوەی کە ڕوودەدات ئەوەیە کە بەکتریا دەتوانێت بژمێریت

کە چەند دانە لە من و چەند دانە لە تۆدان

how many of "me" and how many of "you."

And they take that information inside,

ئەوان ئەو زانیارییە دەبەنە ناوەوە

and they decide what tasks to carry out

وە پاشان بڕیار دەدەن چی ڕۆڵێک ببینن

بە پشت بەستن بەوەی کە کام لایەن کەمینەیە و کام لایەن زۆرینەیە

depending on who's in the minority and who's in the majority

of any given population.

لە هەرژمارەیەکی دیاری کراوی ناوچەکەدا

Then, again, we turned to chemistry,

پاشان دووبارە دەگەڕێینەوە بۆ کیمیا

and we figured out what this generic molecule is --

بۆمان دەرکەوت کە ئەم گەردیلە بۆماوەییانە

that was the pink ovals on my last slide, this is it.

کە چێوە هێلکەییە پەمەییەکان بوون لە سلایدەکەی پێشومدا، ئەوەیە

It's a very small, five-carbon molecule.

ئەوە گەردیلەیەکی پێنج کاربۆنی زۆر بچوکە

ئەوەی کە گرنگە فێری بببین

And what the important thing is that we learned

is that every bacterium has exactly the same enzyme

ئەوەیە کە هەموو بەکتریاکان بەتەواوەتی هەمان ئەنزیمیان هەیە

and makes exactly the same molecule.

وە هەمان جۆری گەردیلە دروست دەکات

So they're all using this molecule for interspecies communication.

کەواتە ئەوان ئەو گەردیلانە بەکاردەهێنن

بۆ پەیوەندی نێوان جۆرە جیاوازەکان

This is the bacterial Esperanto.

پەیوەندییەکی جیهانگیریانەی بەکتریایە

(Laughter)

پێکەنین

So once we got that far,

هەر کە لەوە تێگەشتیت، ئیتر دەست دەکەین بە فێربون

we started to learn that bacteria can talk to each other

کە بەکتریا دەتوانێت لەگەڵ یەکتری بدوێن بە زمانە کیمیاییەکان

with this chemical language.

بەڵام ئەوەی کە بیرمان لێدەکردەوە ئەوە بوو کە هەروەها دەشێت لێرەدا شتێک هەبێت

But we started to think

that maybe there is something practical that we can do here as well.

کە کرداریانە ئەنجامی بدەین

من پێم وتن کە دەشێت بەکتریاکان هەموو ئەم ڕەفتارە کۆمەڵایەتیانەیان هەبێت

I've told you that bacteria have all these social behaviors,

ئەوان پەیوەندی دەبەستن لەگەڵ ئەو گەردیلانەدا

that they communicate with these molecules.

Of course, I've also told you that one of the important things they do

بەدڵنیاییەوە ئەوەم پێ ڕاگەیاندن کە ئەوە یەکێک لە گرنگترین ئەو شتانەیە کە ئەوان ئەنجامی دەدەن

دروستکردنی نەخۆشیەکانە بە بەکارهێنانی هاندەرەکانی بەکۆمەڵ هەستکردن

is to initiate pathogenicity using quorum sensing.

وامان دزانی چی ڕوودەدات وایان لێبکەین کە بەکتریاکان

So we thought:

What if we made these bacteria so they can't talk or they can't hear?

دەتوانن قسە بکەن یان ببیستن؟

ئەمە نابێتە جۆرێکی تری دەژە میکرۆب؟

Couldn't these be new kinds of antibiotics?

And of course, you've just heard and you already know

بەدڵنیاییەوە، ئێوە بیستووتانە و دەشزانن

کە ئێمە خەریکە دژە میکرۆبەکانمان نامێنیت

that we're running out of antibiotics.

بەکتریا خاوەنی بەرگری دەژە دەرمانن

Bacteria are incredibly multi-drug-resistant right now,

and that's because all of the antibiotics that we use kill bacteria.

ئەوەش بەهۆی هەموو ئەو دژە میکرۆبانەن کە ئێمە بەکاریان دەهێنین بۆ لەناوبردنیان

They either pop the bacterial membrane,

یان ئەوەتا پەردەی بەکتریایی دروست دەکەن

they make the bacterium so it can't replicate its DNA.

کە بەکتریای هەستیار پێک دەهێنن هەتا نەتوانن کۆپی ترشی ناوەکیەکەیان بکرێت

We kill bacteria with traditional antibiotics,

ئێمە بەکتریاکان بە دژە میکرۆبە باوەکان لەناودەبەین

and that selects for resistant mutants.

کە هەڵدەبژێردرێت بۆ دژی بەرگریە پێشکەوتوەکان

And so now, of course, we have this global problem

کەواتە ئەم کێشە جیهانگیریەمان هەیە

in infectious diseases.

لەو نەخۆشیانەدا کە هەوکردنیان لەگەڵدایە

So we thought, what if we could sort of do behavior modifications,

بیرمان کردەوە ئەگەر توانیمان پۆلێنی هەڵسوکەوتی جێگرەوە بکەین

just make these bacteria so they can't talk, they can't count,

کە تەنها وا لەم بەکتریانە بکەین کە نەتوانن بدوێن، نەتوانن بژمێرن

وە ئاگایان لە دروستکردنی هێرشی خراپ بوون نەبێت

and they don't know to launch virulence?

So that's exactly what we've done,

ئەوەش بەتەواوەتی ئەوەیە کە ئێمە ئەنجامماندا، ئێمە جۆرێک لە دوو ستراتیجیەتیەکمان بەکارهێنا

and we've sort of taken two strategies.

ئەوەی یەکەم شت کردمانە ئامانج

The first one is, we've targeted the intraspecies communication system.

سیستەمی پەیوەندییەکانی نێوان جۆرە جیاوازەکانیان بوو

So we made molecules that look kind of like the real molecules, which you saw,

ئێمە هەندێک جۆری گەردیلە دروست دەکەین کە بەجۆرێک لە گەردیلە ڕاستەقینەکانی ئەوان دەچن

ئەوەی کە بینیتان..... بەڵام ئەوان کەمێک جیاوازترن

but they're a little bit different.

بەم شێوەیە دادەبەزنە ناو هەستەوەرەکانەوە

And so they lock into those receptors,

وە هەستی ناسینەوە بۆ شتە ڕاستەقینەکان دەوەستێنێت

and they jam recognition of the real thing.

So by targeting the red system,

بە نیشانەو گرتنەوە لە نیشانە سوورەکە

what we are able to do is make species-specific, or disease-specific,

ئەوەی کە پێمان بکرێت دروستکردنی

جۆری دیاری کراوە، یان دژە هەستکردنە بەکۆمەڵەکان

anti-quorum-sensing molecules.

We've also done the same thing with the pink system.

وە بەهەمان شێوە هەمان کارمان لەسەر سیستەمە پەمەییەکە ئەنجامدا

We've taken that universal molecule and turned it around a little bit

ئێمە گەردیلە جیهانیەکانمان وەرگرت و کەمێک سوڕانەوە

so that we've made antagonists of the interspecies communication system.

تا بەرەو پێشچونی دژە سیستەم بۆ پەیوەندی نێوان

جۆرە جیاوازەکانمان پێکهێنا

بەڵام ئەو هیوایەی هەیە بە بەکار‌هێنانی ئەمانە ئەوەیە وەک دژە میکرۆبی بەکارهێنانی بەربڵاوە

The hope is that these will be used as broad-spectrum antibiotics

that work against all bacteria.

کە دژی هەموو بەکتریاکان کاردەکات

And so to finish, I'll show you the strategy.

تا تەواو ببین من ستراتیژیەکەتان نیشان دەدەم

In this one, I'm just using the interspecies molecule,

لەم دانەیەدا من تەنها گەردیلەی جۆرە جیاوازەکانتان نیشان دەدەم

but the logic is exactly the same.

بەڵام ڕاستیەکەی هەمان شتە

So what you know is that when that bacterium gets into the animal --

ئەوەی کە دەیزانن کاتێک کە بەکتریاکان دەچنە ناو ئاژەڵێکەوە

لەم دۆخەدا، مشکێک

in this case, a mouse --

it doesn't initiate virulence right away.

ڕاستەوخۆ هێرشێکی خراپ بوون دانامەزرێنێت

It gets in, it starts growing,

دەچێتە ناوەوە، پاشان دەست دەکات بە گەشە کردن، پاشان دەست دەکات بە دەردانی

it starts secreting its quorum-sensing molecules.

گەردەکانی بەکۆمەڵ هەستکردن

It recognizes when it has enough bacteria

ئەوە پشت ڕاست دەکاتەوە کە چەندێک بەکتریا هەیە

that now they're going to launch their attack,

لە ئێستادا هەتاوەکو دەست بکەن بە هێرشەکەیان

وە پاشان ئاژەڵەکە دەمرێت

and the animal dies.

And so what we've been able to do is to give these virulent infections,

ئەوەی کە لەدستی ئێمەدا بوو بیکەین پێدانی ژەهری ئەم هەوکردنانە بوو

but we give them in conjunction with our anti-quorum-sensing molecules.

بەڵام ئێمە بە سرنجێک گەردیلەکانی دژە هەست پێکردنمان پێدان

So these are molecules that look kind of like the real thing,

کەواتە ئەمان ە ئەو گەردیلانەن کە بەجۆرێک لە شتی ڕاستی دەچن

بەڵام ئەوانەی کە من وێنەم گرتون لەسلایدەکەدا تاڕادەیەک جیاوازن

but they're a little different, which I've depicted on this slide.

ئەوەی کە دەیزانین ئەوەیە کە ئەگەر ئاژەڵەکە چارەسەر بکەین

What we now know is that if we treat the animal with a pathogenic bacterium --

بە بەکتریای نەخۆشکەر... بەکتریای نەخۆشکەری بەرهەڵستکار بۆ دەرمان

a multi-drug-resistant pathogenic bacterium --

in the same time we give our anti-quorum-sensing molecule,

وە لەهەمان کاتیشدا ئێمە گەردیلەکانی دژە هەستکردنی بە کۆمەڵی بەکتریاکانی پێدەدەین

in fact, the animal lives.

لەڕاستدا، ئاژەڵەکە دەژی و نامرێت

And so we think that this is the next generation of antibiotics,

ئێمە پێمان وایە کە ئەمە نەوەیەکی نوێی دژە میکرۆبەکانن

and it's going to get us around, at least initially,

ئەوەش وا لە ئێمە دەکات کە بژین، بەلایەنی کەمەوە بەشێوەیەکی سەرەتایی

this big problem of resistance.

بۆ ئەم کێشە گەورەیەی بەرگری دەژە دەرمانەکان

What I hope you think is that bacteria can talk to each other,

ئەوەی کە هیوادارم تێ بگەن، ئەوەیە کە ئەو بەکتریایانە دەتوانن بەیەکەوە بدوێن

وە ماددە کیمیاییەکان وەک دەستە بەکاردەهێنن

they use chemicals as their words,

they have an incredibly complicated chemical lexicon

ئەوان خاوەنی زاراوەیەکی زۆر ئاڵۆز و جوانی کیمایین

that we're just now starting to learn about.

ئەوەتا خەریکین لەبارەیەوە فێر ببین

بێگومان ئەوەش ئەوەیە کە ڕێگە دەدات بە بەکتریاکە

Of course, what that allows bacteria to do is to be multicellular.

کە ببنە جووت خانە

So in the spirit of TED,

بۆیە لە بنەماکانی (تێد) ئەنجامی شتەکان بەیەکەوە

they're doing things together because it makes a difference.

چونکە ئەوە جیاوازی دروست دەکات

ئەوەی کە ڕوودەدات ئەوەیە کە بەکتریاکان ئەم هەڵسوکەوتە کۆمەڵایەتیانەیان هەیە

What happens is that bacteria have these collective behaviors,

and they can carry out tasks

وە ئەوان دەتوانن فرمانی وەها بگرنە ئەستۆ

that they could never accomplish if they simply acted as individuals.

کە هەرگیز نەیان دەتوانی بەدەستی بهێنن

کە ئەگەر بەسادەیی وەکو تاک هەڵسوکەوتیان بکردایە

What I would hope that I could further argue to you

ئەوەی کە دەمەوێت زیاتر گفتوگۆتان لەگەڵ بکەم لەبارەیەوە

ئەوەیە کە ئەمە داهێنانی فرە خانەبوونە

is that this is the invention of multicellularity.

Bacteria have been on the earth for billions of years;

بەکتریاکان لەسەر زەوی ژیان بۆ بلیۆنان ساڵ

humans, couple hundred thousand.

مرۆڤەکان، چەند سەد هەزار ساڵێک

So we think bacteria made the rules for how multicellular organization works.

ئێمە پێمان وایە کە بەکتریاکان یاساکانیان داناوە

کە ڕێوشوێنەکانی فرەخانەبوون چۆن کاربکەن

پێمان وایە بە لێکۆڵینەوە لە بەکتریا

And we think by studying bacteria,

we're going to be able to have insight about multicellularity in the human body.

بەرچاوڕونیەکمان دەبێت لە فرەخانەبوون لە لەشی مرۆڤەکاندا

So we know that the principles and the rules,

ئێمە بنەماو یاساکان دەزانین

if we can figure them out in these sort of primitive organisms,

ئەگەر توانیمان لە بارەیانەوە بزانین لەم جۆرە بونەوەرە سەرەتاییانەدا

هیوا و ئەگەرەکان ئەوەیە کە دەشێت جێ بەجێ بکرێت

the hope is that they will be applied

بەسەر نەخۆشیەکانی تری مرۆڤەکاندا و بەهەمان شێوە هەڵسوکەوتەکانیشیان

to other human diseases and human behaviors as well.

هیوادارم ئەوەی کە فێری بوون

I hope that what you've learned

is that bacteria can distinguish self from other.

ئەوەیە کە بەکتریاکان دەتوانن خۆیان لە ئەوانی تر جیابکەنەوە

So by using these two molecules,

بە بەکارهێنانی ئەم دوو گەردە دەتوانن بڵێن (من) و دەشتوانن بڵێن، تۆ

they can say "me" and they can say "you."

دووبارە ئەوە هەمان شتە کە ئێمە ئەنجامی دەدەین

And again, of course, that's what we do,

بۆ هەردوو لایەنی گەردیلەیی

both in a molecular way, and also in an outward way,

هەروەها ڕووخساری دەرەوە

but I think about the molecular stuff.

بەڵام وای بۆ دەچم لە بارەی کاروباری گەردیلەکانەوە

This is exactly what happens in your body.

ئەمە بەتەواوەتی ئەوەیە کە لە لەشی تۆدا ڕوودەدات

It's not like your heart cells and kidney cells get all mixed up every day,

ئەوە وەک ئەوە نیە کە خانەکانی دڵ و گورچیلەن هەموو ڕۆژێک تێکەڵ ببن

ئەویش بەهۆی ئەو هەموو کردارە کیمیا گەریانەی کە ڕوودەدەن

and that's because there's all of this chemistry going on,

these molecules that say who each of these groups of cells is

ئەم گەردیلانەن کە دەڵێن کە ئایا ئەمە کام کۆمەڵەیە لە خانەکان

وە فرمانەکانیان دەبێت چی بێت

and what their tasks should be.

So again, we think bacteria invented that,

دووبارە، وا هەست دەکەین کە بەکتریاکان ئەمەیان داهێناوە

بەڵام ئێمە کەمێک گۆڕیومانن و دەستکاریمان کردوە

and you've just evolved a few more bells and whistles,

but all of the ideas are in these simple systems that we can study.

بەڵام هەموو بیرۆکەکان لەم سیستەمەدان کە دەتوانن لێکۆڵینەوەی لێبکەین

And the final thing is, just to reiterate that there's this practical part,

دوا شت ئەوەیە، کە دووبارە باوەڕبوونمان بەوەی کە بەشێکی کرداری هەیە

and so we've made these anti-quorum-sensing molecules

وە بۆیە ئێمە گەردیلەی ئەم سیستەمی دژە هەستکردنی بەکۆمەڵی بەکتریایانەمان دروستکردوە

that are being developed as new kinds of therapeutics.

کە بەرەو پێش براون وەکو جۆری نوێی زانستی دەرمان سازی

But then, to finish with a plug for all the good and miraculous bacteria

بەڵام دواتر، بۆ تەواکردنی پلاکێک بۆ بۆ هەموو جۆرە بەکتریا باشە ناوازەکان

that live on the earth,

کە لەسەر زەوی دەژین

we've also made pro-quorum-sensing molecules.

بەهەمان شێوە هەستاین بە دروستکردنی گەردیلەی بزوێنەری بەکۆمەڵی هەستکردنی بەکتریاکان

So we've targeted those systems to make the molecules work better.

کەواتە، ئێمە ئەو سیستەمی گەردیلانەی ئەوانمان کردۆتە ئامانج هەتاکو باشتر کاربکەن

بیرتان بێت ئەم (١٠) هێندە خانەیە یان زیاترت هەیە لە خانەکانی بەکتریا

So remember, you have these 10 times or more bacterial cells

in you or on you, keeping you healthy.

لەسەر لەشت یان لەناو لەشت، کە تەندروستی و لەش ساغیت دەهێڵنەوە

What we're also trying to do is to beef up the conversation

ئەوەی کە دەمەوێت ئەنجامی بدەم ئەوەیە کە گفتوگۆکە گەورەتر بکەم

لەبارەی ئەو بەکتریایانەی کە بەشێوەیەکی ئارەزومەندانە لەگەڵتا دەژین

of the bacteria that live as mutualists with you,

in the hopes of making you more healthy,

بۆ ئەوەی وا لە تۆ بکەن کە تەندروست تر بیت

دەبێت گفتوگۆکان چا؛لاک تر بکەین

making those conversations better,

so bacteria can do things that we want them to do

هەتاوەکو بەکتریاکان بتوانن ئەو کارانە ئەنجام بدەن کە ئێمە لەوانمان دەوێت تاکو ئەنجامی بدەن

better than they would be on their own.

بەشێوەیەکی باشتر لەوەی کە خۆیان لە خۆیانەوە ئەنجامی دەدەن

Finally, I wanted to show you --

لە کۆتایدا وویستم ئەمەتان نیشان بدەم

this is my gang at Princeton, New Jersey.

ئەمە گروپەکەی منە لە پرینستۆن، نیوجێرسی

هەرشتێک کە من بۆم باس کردون دۆزراوەتەوە لەلایەن یەکێک لەو کەسانەی ناو ئەو وێنەیە

Everything I told you about was discovered by someone in that picture.

هیوادارم کاتێک کە فێری شتەکان دەبن

And I hope when you learn things, like about how the natural world works --

وەک ئەوەی کە ژیانی سروشتی چۆن کاردەکات

I just want to say that whenever you read something in the newspaper

دەمەوێت بڵێم هەر کاتێک کە شتێک دەخوێننەوە لەسەر ڕۆژنامە

or you hear some talk about something ridiculous in the natural world,

یاخود کە گوێتان لە شتێکی بێمانا دەبێت لەبارەی ژیانی سروشتەوە

کە لەلایەن منداڵیکەوە ئەنجام دراوە

it was done by a child.

So science is done by that demographic.

زانستێک بەشێوەیەکی نەخشەسازیانە ئەنجام درابێت

بۆ هەموو ئەو خەڵکانەی کە لەتەمەنەکانی نێوان (٢٠) بۆ (٣٠) ساڵدان

All of those people are between 20 and 30 years old,

and they are the engine that drives scientific discovery in this country.

کە ئەوان ئەو بزوێنەرەن کە لێکۆڵینەوە زانستیەکانی ئەم ووڵاتە بەرەو پێش دەبەن

کارکردن لەگەڵیاندا نەخشەسازییەکی زۆر بە بەختە

And it's a really lucky demographic to work with.

(Applause)

من بەردەوام پیر و پیرتر دەبم بەڵام ئەوان هەر لە هەمان تەمەندان

I keep getting older and older, and they're always the same age.

ئەوەش کارێکی شێتانەی دڵخۆشکەرە

And it's just a crazy, delightful job.

And I want to thank you for inviting me here,

دەمەوێت سوپاستان بکەم بۆ بانگهێشکردنم بۆ ئێرە

it's a big treat for me to get to come to this conference.

ئەوە شکۆمەندییەکی گەورەبوو بۆ من کە بێم و ئەم کۆنفرانسە پێش کەش بکەم

(Applause)

چەپڵە لێدان

Thanks.

سوپاس

(Applause)

چەپڵە لێدان