Everything you think you know about addiction is wrong | Johann Hari | TED

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

One of my earliest memories

یەکێک لە کۆنترین یادەوەرییەکانم

is of trying to wake up one of my relatives and not being able to.

ئەوەبوو هەوڵبەم یەکێک لە خزمەکانم هەستێنم و نەمتوانی.

And I was just a little kid, so I didn't really understand why,

ئەوکاتەش منداڵێکی بچووک بووم، بۆیە بەڕاستی تێنەگەشتم بۆ،

but as I got older,

بەڵام کە گەورەتر بووم،

I realized we had drug addiction in my family,

درکم بەوە کرد کە ئالوودەبوونی دەرمانمان هەیە لە خێزانەکەیا،

including later cocaine addiction.

دواتر ئالوودەبوونی کۆکاینیش.

I'd been thinking about it a lot lately, partly because it's now exactly 100 years

بەم دواییە زۆرم بیرلێکردەوە، بەشێکی چونکە ١٠٠ ساڵ ئەبێت

since drugs were first banned in the United States and Britain,

ماددەی ئالودەکەر قەدەغەکراوە لە ئەمریکا و بەریتانیا، و

and we then imposed that on the rest of the world.

ئینجا ئەوەمان بەسەر بەشەکانی تری جیهانیشدا سەپاند.

It's a century since we made this really fateful decision

سەدەیەک ئەبێت ئەم بڕیارە چارەنووس سازەمان یاوە

to take addicts and punish them and make them suffer,

ئالوودەبووەکان بگرین و سزایان بەین و وایان لێبکەین بناڵێنن،

because we believed that would deter them; it would give them an incentive to stop.

چونکە باوەڕمان وابووە ئەوە ئەیانگۆڕێت؛ ناچاریان ئەکات وازبێنن. و

And a few years ago, I was looking at some of the addicts in my life who I love,

چەند ساڵێک لەمەوبەر، سەیرێکی ئەو ئالوودەبووانەی ژیانمم ئەکردەوە کە خۆشم ئەوێن،

and trying to figure out if there was some way to help them.

ئەمویست بزانم هیچ ڕێگایەک هەیە بۆ ئەوەی بتوانم یارمەتیان بەم. و

And I realized there were loads of incredibly basic questions

درکم بەوە کرد چەندین پرسیاری بنچینەیی هەیە

I just didn't know the answer to,

بەس نەم ئەزانی وەڵامەکانی چین

like, what really causes addiction?

وەک، بەڕاستی هۆکاری ئالوودەبوونەکە چییە؟

Why do we carry on with this approach that doesn't seem to be working,

بۆچی بەم شێوەیە چارەسەری ئەکەین کە لەوە ناچێت سوودی هەبێت، و

and is there a better way out there that we could try instead?

ڕێگایەکی باشتر هەیە کە بتوانین تاقی بکەینەوە؟

So I read loads of stuff about it,

بۆیە زۆر شتم خوێندەوە لەبارەیەوە، و

and I couldn't really find the answers I was looking for,

بەڕاستی وەڵامەکەم نەدۆزییەوە کە بۆی ئەگەڕام،

so I thought, okay, I'll go and sit with different people around the world

بۆیە بیرم کردەوە، و وتم باشە ئەڕۆم و قسە لەگەڵ خەڵکی جیاجیا ئەکەم لە جیهاندا

who lived this and studied this

کە لەمەیا ژیاون و گەڕاون لەسەری و

and talk to them and see if I could learn from them.

قسەیان لەگەڵکەم و سەیر ئەکەم بزانم هیچ فێر ئەبم لێیانەوە.

And I didn't realize I would end up going over 30,000 miles at the start,

یەکەم جار وامزانی لەوانە نییە ٣٠ هەزار میل زیاتر بڕۆم،

but I ended up going and meeting loads of different people,

بەڵام دەرئەنجام چاوم بە چەندین کەسی هەمەجۆر کەوت،

from a transgender crack dealer in Brownsville, Brooklyn,

لە بازرگانێکی ماددەی هۆشبەرەوە کە ڕەگەزی گۆڕیبوو لە براوسڤیل، برۆکلین،

to a scientist who spends a lot of time feeding hallucinogens to mongooses

بۆ زانایەک کە زۆربەی کاتەکانی بەسەر ئەبرد لە پێدانی هەلوەسەدروستکەر بە مۆنگوس

to see if they like them --

بۆ ئەوەی بزانیت حەزیان لێئەبێت --

it turns out they do, but only in very specific circumstances --

دەرچوو حەزیان لێیە، بەڵام لە هەندێک کاتی دیاریکراودا --

to the only country that's ever decriminalized all drugs,

بۆ تەنیا وڵات کە سزای لابردووە لەسەر هەموو ماددەیەکی ئالوودەکەر.

from cannabis to crack, Portugal.

لە حەشیشەوە بۆ کۆکاین، پرتوگال.

And the thing I realized that really blew my mind is,

ئەوەشی درکم پێکرد و زۆر سەیر بوو بەلامەوە،

almost everything we think we know about addiction is wrong,

زۆربەی ئەوەی پێمان وایە ئەیزانین لەسەر ئالوودەبوون هەڵەیە،

and if we start to absorb the new evidence about addiction,

ئەگەر دەستکەین بە فێربوونی بەڵگە نوێکان لەسەر ئالوودەبوون،

I think we're going to have to change a lot more than our drug policies.

پێموابێت زۆر شتی تری یاساکانمان لەسەر ماددە هۆشبەرەکان ئەگۆڕین.

But let's start with what we think we know, what I thought I knew.

بەڵام با بەوە دەستپێکەین کە پێمان وایە ئەیزانین، ئەوەی وامانزانیوە ئەیزانین.

Let's think about this middle row here.

با بیر لەم هێڵەی ناوەڕاست بکەینەوە.

Imagine all of you, for 20 days now, went off and used heroin three times a day.

بیهێننە بەرچاوتان هەمووتان، بۆ ٢٠ ڕۆژ، ڕۆژی سێ جار هیرۆین بەکاربێنن.

Some of you look a little more enthusiastic than others at this prospect.

هەندێکتان لەوانەیە لەمبارەیەوە زیاتر بەپەرۆش بن لەوانی تر.

(Laughter)

(پێکەنین)

Don't worry, it's just a thought experiment.

نیگەران مەبن، تەنیا تاقیکردنەوەی هێنانە بەرچاوە.

Imagine you did that, right?

هێناتانە بەرچاوتان واتان کردبێت؟

What would happen?

چی ڕووئەیات؟

Now, we have a story about what would happen that we've been told for a century.

ئێستا، چیرۆکێکمان هەیە دەربارەی ئەوەی چی ڕووئەیات و سەدەیەکە پێمان ئەوترێت.

We think, because there are chemical hooks in heroin,

وا بیر ئەکەینەوە، چونکە ماددەی ئالوودەکەر هەیە لە هیرۆینا،

as you took it for a while,

کە بۆ ماوەیەک وەریئەگریت،

your body would become dependent on those hooks,

لەشت ئیتر پشت بەو ماددانە ئەبەستێت،

you'd start to physically need them,

ئەبن بە پێویستی جەستەیی،

and at the end of those 20 days, you'd all be heroin addicts. Right?

لە کۆتایی ئەو ٢٠ ڕۆژەدا، ئەبیت بە ئالوودەبوی هیرۆین، وانیە؟

That's what I thought.

منیش وام بیرئەکردەوە.

First thing that alerted me to the fact that something's not right with this story

یەکەم شت کە ئاگاداریکردمەوە لە ڕاستی ئەوەی لەوانە نییە چیرۆکەکە ڕاستبێت

is when it was explained to me.

ئەوکاتە بوو کە ڕوونکرایەوە بۆم.

If I step out of this TED Talk today and I get hit by a car and I break my hip,

ئەگەر لەم وتاری تێدە بڕۆمە دەرەوە و ئوتومبێلێک لێمبات و ڕانم بشکێت،

I'll be taken to hospital and I'll be given loads of diamorphine.

ئەبرێم بۆ نەخۆشخانە و لەوێ بڕێکی زۆر دایامۆرفینم ئەدرێتێ.

Diamorphine is heroin.

دایامۆرفین هیرۆیینە.

It's actually much better heroin than you're going to buy on the streets,

ڕاستییەکەی هیرۆینێکی زۆر باشترە لەوەی لەسەر شەقامەکان ئەیکڕن،

because the stuff you buy from a drug dealer is contaminated.

چونکە ئەوەی لە دەڵاڵەکان ئەیکڕن هەمووی دەرمانی پیسبووە.

Actually, very little of it is heroin,

ڕاستییەکەی، بڕێکی زۆر کەمی هیرۆیینە،

whereas the stuff you get from the doctor is medically pure.

لەکاتێکدا ئەوەی لە نەخۆشخانە بۆت بەکاریەت ماددەیەکی پوختە.

And you'll be given it for quite a long period of time.

بۆ ماوەیەکی درێژیش پێت ئەدرێت.

There are loads of people in this room,

چەندین کەس لەم شوێنەیان،

you may not realize it, you've taken quite a lot of heroin.

لەوانەیە درکی پێنەکەن، بڕێکی زۆر هیرۆینتان وەرگرتووە.

And anyone who is watching this anywhere in the world, this is happening.

هەر کەسێکیش کە سەیری ئەمە ئەکات لە هەر شوێنکەوە، ئەمە ڕووئەیات.

And if what we believe about addiction is right --

ئەگەر ئەوەشی باوەڕمان پێیەتی لەسەر ئالوودەبوون ڕاستبێت --

those people are exposed to all those chemical hooks --

ئەو کەسانە ئەکەونە بەر ئەو هەموو ماددە ئالوودەکەرانە --

What should happen? They should become addicts.

ئەبێ چی ڕووبات؟ ئەبێ ئالوودە بن پێی.

This has been studied really carefully.

ئەمە بە وردی لێکۆڵینەوەی لەسەرکراوە.

It doesn't happen; you will have noticed if your grandmother had a hip replacement,

ڕوونایات؛ تێبینیتان کردووە ئەگەر دایە گەورەتان گۆڕینی جومگەی سمتی بۆ کرابێت،

she didn't come out as a junkie. (Laughter)

وەک ئالوودەبووی مادەی هۆشبەر لێی دەرنەچووە.

And when I learned this, it seemed so weird to me,

کە بەمەشم زانی، سەیر بوو بەلامەوە،

so contrary to everything I'd been told, everything I thought I knew,

بۆیە جیاواز لە هەموو ئەوەی پێموتراوە، هەموو ئەوەی ئەمزانی،

I just thought it couldn't be right, until I met a man called Bruce Alexander.

بیرم کردەوە ناکرێت ڕاست بێت، هەتا چاوم بە پیاوێک کەوت بەناوی بروس ئەلیکساندەر.

He's a professor of psychology in Vancouver

پرۆفیسۆری دەروون ناسییە لە ڤانکوڤەر

who carried out an incredible experiment

کە تاقیکردنەوەیەکی سەرسوڕهێنەری ئەنجامدا

I think really helps us to understand this issue.

پێموابێت بەڕاستی یارمەتیمان ئەیات لەم پرسە تێبگەین.

Professor Alexander explained to me,

پرۆفیسۆر ئەلیکساندەر بۆی ڕوونکردمەوە،

the idea of addiction we've all got in our heads, that story,

بیرۆکەی ئالوودەبوونەکەی چۆتە ناو مێشکی هەموومانەوە، چیرۆکەکە،

comes partly from a series of experiments

بەشێکی لە زنجیرەیەک لە تاقیکردنەوەکانەوە یەت

that were done earlier in the 20th century.

کە زووتر لە سەدەی بیستەمدا کراوە.

They're really simple.

بەڕاستی سادەن.

You can do them tonight at home if you feel a little sadistic.

ئەتوانن لە ماڵەوە بیکەن ئەگەر کەمێک هەست بە حەزی ئەشکەنجە بینین بکەن.

You get a rat and you put it in a cage, and you give it two water bottles:

جرجێک بکڕن و بیخەنە قەفەسێکەوە، و دوو بتڵ ئاوی ئەیەیتێ:

One is just water, and the other is water laced with either heroin or cocaine.

یەکەمیان تەنیا ئاو، و دووەمیشیان ئاو کۆکاین یان هیرۆینی تیابێت.

If you do that, the rat will almost always prefer the drug water

ئەگەر ئەوە بکەیت، جرجەکە زۆربەی کات ئاوە دەرماناوییەکەی ئەوێت و

and almost always kill itself quite quickly.

زۆربەی جاریش یەکسەر زۆر بەخێرایی خۆی ئەکوژێت.

So there you go, right? That's how we think it works.

پێتوایە وابێت، وانییە؟ پێتوایە وا کار بکات.

In the '70s, Professor Alexander comes along and he looks at this experiment

لە ٧٠کاندا، پرۆفیسۆر ئەلێکساندەر یەت و سەیری ئەم تاقیکردنەوەیە ئەکات و

and he noticed something.

تێبینی شتێک ئەکات.

He said ah, we're putting the rat in an empty cage.

وتی ئاه، جرجەکە ئەخەینە ناو قەفەسێکی بەتاڵەوە.

It's got nothing to do except use these drugs.

هیچی نییە جگە لە لەکارهێنانی ئەم دەرمانانە.

Let's try something different.

با شتێکی جیاواز تاقیکەینەوە.

So Professor Alexander built a cage that he called "Rat Park,"

پرۆفیسۆر ئەلێکساندەر قەفەسێکی دروستکرد کە پێی ئەوت "پارکی جرج،"

which is basically heaven for rats.

کە وەک بەهەشت وایە بۆ جرجەکان.

They've got loads of cheese, they've got loads of colored balls,

بڕێکی زۆر پەنیری تێدابێت، بڕێکی زۆر تۆپی ڕەنگدار،

they've got loads of tunnels.

بڕێکی زۆر ڕاڕەو.

Crucially, they've got loads of friends. They can have loads of sex.

لەهەموی گرنگتر، چەندین هاوڕێ. بتوانن جووتبوونی زۆر بکەن.

And they've got both the water bottles, the normal water and the drugged water.

هەروەها بتڵە ئاوەکەشیان هەبێت، ئاوا ئاساییەکە و ئاوا دەرماناوییەکە.

But here's the fascinating thing:

بەڵام بەشە سەرسوڕهێنەرەکە لێرەیایە:

In Rat Park, they don't like the drug water.

لە پارکی جرجەکەیا، حەزیان لە ئاوە دەرماناوییەکە نییە.

They almost never use it.

هەرگیز بەکاریناهێنن.

None of them ever use it compulsively.

هیچ کامێکیان بە ویستی خۆیان بەکاری ناهێنن.

None of them ever overdose.

هیچ کامێکیان زیاد لەپێویست بەکاریناهێنن.

You go from almost 100 percent overdose when they're isolated

لە ڕێژەی لەسەدا ١٠٠ زۆری بەکارهێنان کاتێک جیا ئەکرێنەوە

to zero percent overdose when they have happy and connected lives.

ئەچیتە سەر لەسەدا سفر زۆر کاتێک دڵخۆشن و پێکەوە ئەژین.

Now, when he first saw this, Professor Alexander thought,

یەکەم جار کە ئەمەی بینی پرۆفیسۆر ئەلێکساندەر بیری کردەوە،

maybe this is just a thing about rats, they're quite different to us.

لەوانەیە ئەمە تەنیا لە جرجا بێت، زۆر جیاوازن لە ئێمە.

Maybe not as different as we'd like, but, you know --

لەوانەیە بەو شێوەیە جیاواز نا کە حەز ئەکەین، بەڵام، ئەزانن --

But fortunately, there was a human experiment

بەداخەوە، تاقیکردنەوەیەکی مرۆیی کراوە

into the exact same principle happening at the exact same time.

لەسەر هەمان بنەما کە ڕووی یاوە ڕێک لە هەمان کاتدا.

It was called the Vietnam War.

پێی ئەوترا جەنگی ڤێتنام.

In Vietnam, 20 percent of all American troops were using loads of heroin,

لە ڤێتنام، لەسەدا ٢٠ی هەموو سەربازە ئەمریکییەکان هیرۆینێکی زۆریان بەکارئەهێنا، و

and if you look at the news reports from the time,

ئەگەر سەیری هەواڵەکانی ئەو کاتە بکەیت،

they were really worried, because they thought, my God, we're going to have

زۆر نیگەران بوون، چونکە ئەیانوت، ئای خوایە، ئیتر

hundreds of thousands of junkies on the streets of the United States

سەدان هەزار ئالوودەبوومان ئەبێت لەسەر شەقامەکانی ئەمریکا

when the war ends; it made total sense.

دوای تەواوبوونی جەنگەکە؛ تەواو ڕێی تێئەچوو.

Now, those soldiers who were using loads of heroin were followed home.

ئەو سەربازانەی بڕێکی زۆر هیرۆینیان بەکارئەهێنا بەدواداچوونیان بۆ کرا.

The Archives of General Psychiatry did a really detailed study,

تۆمارەکانی نەخۆشییە دەروونییەکان توێژینەوەیەکی وردی کرد، و

and what happened to them?

چیان بەسەر هات؟

It turns out they didn't go to rehab. They didn't go into withdrawal.

دەرچوو نەچوونە سەر ڕاهێنانەوە. نیشانەی وازهێنانیان نەبوو.

Ninety-five percent of them just stopped.

لەسەدا ٩٥یان یەکسەر وازیانهێنا.

Now, if you believe the story about chemical hooks,

ئێستا، ئەگەر باوەڕ بە چیرۆکی ماددەی هۆشبەر بکەن،

that makes absolutely no sense, but Professor Alexander began to think

ئەوە هیچ ڕێی تێناچێت، بەڵام پرۆفیسۆر ئەلێکساندەر دەستیکرد بە بیرکردنەوە

there might be a different story about addiction.

کە لەوانەیە چیرۆکێکی تر هەبێت دەربارەی ئالوودەبوون.

He said, what if addiction isn't about your chemical hooks?

وتی، چی ئەبێت ئەگەر ئالوودەبوون دەربارەی ماددە کیمیاییەکە نەبێت؟

What if addiction is about your cage?

چی ئەبێت ئەگەر دەربارەی ئەو قەفەسە بێت؟

What if addiction is an adaptation to your environment?

چی ئەبێت ئەگەر خۆگونجاندن بێت بۆ ژینگەکەی خۆت؟

Looking at this,

بە سەیرکردنی ئەمە،

there was another professor called Peter Cohen in the Netherlands

پرۆفیسۆرێکی تر هەبوو بەناوی پیتەر کۆهێن لە هۆڵەندا

who said, maybe we shouldn't even call it addiction.

کە وتی، لەوانەیە باش نەبێت هەر پێشی بڵێین ئالوودەبوون.

Maybe we should call it bonding.

لەوانەیە باشتر بێت پێی بوترێت پەیوەندی بەستن.

Human beings have a natural and innate need to bond,

مرۆڤ پێویستییەکی سرووشتی و ناوەکی هەیە بۆ پەیوەندی بەستن، و

and when we're happy and healthy, we'll bond and connect with each other,

کاتێک دڵخۆش و لەشساغ ئەبین، پەیوەندی لەگەڵ یەکتر ئەبەستین،

but if you can't do that,

بەڵام ئەگەر نەتوانیت ئەوە بکەیت،

because you're traumatized or isolated or beaten down by life,

لەبەر گرفتی دەروونی یان دابڕان یان ماندوێتی بەدەست ژیانەوە،

you will bond with something that will give you some sense of relief.

پەیوەندی لەگەڵ شتێکدا ئەبەستیت کە هەستێکی بووژانەوەت ئەیاتێ.

Now, that might be gambling, that might be pornography,

لەوانەیە ئەوە قومارکردن بێت، لەوانەیە ڤیدیۆی سێکسی بێت،

that might be cocaine, that might be cannabis,

لەوانەیە کۆکاین بێت، لەوانەیە حەشیش بێت،

but you will bond and connect with something because that's our nature.

بەڵام پەیوەندی لەگەڵ شتێکدا ئەبەستیت چونکە ئەوە سرووشتی خۆمانە.

That's what we want as human beings.

وەک مرۆڤ ئێمە ئەوەمان ئەوێت.

And at first, I found this quite a difficult thing to get my head around,

یەکەمجاریش، ئەمە قورس بوو بۆم بیخەمە مێشکمەوە،

but one way that helped me to think about it is,

بەڵام ڕێگایەک یارمەتی یام بیری لێبکەمەوە ئەوەبوو،

I can see, I've got over by my seat a bottle of water, right?

ئەبینم، بتڵێک ئاو لەسەر جێگەکەمە، وانییە؟

I'm looking at lots of you, and lots of you have bottles of water with you.

سەیری زۆرێکتان ئەکەم، و زۆرێک لە ئێوەش بتڵە ئاوتان پێیە.

Forget the drugs. Forget the drug war.

دەرمانەکان لەبیرکەن. جەنگی دەرمانەکان لەبیرکەن.

Totally legally, all of those bottles of water could be bottles of vodka, right?

تەواو یاساییە، هەموو ئەو بتڵە ئاوانە ئەکرێ بتڵە ڤۆدگا بن، وانییە؟

We could all be getting drunk -- I might after this -- (Laughter) --

ئەکرێت هەموو مەست بین -- لەوانەیە من دوای ئەمە --(پێکەنین)

but we're not.

بەڵام مەست نابین.

Now, because you've been able to afford the approximately gazillion pounds

لەبەر ئەوەی توانیوتانە ئەو بڕە پارەیە دابین بکەن

that it costs to get into a TED Talk, I'm guessing you guys could afford

کە پێویستە بۆ بینینی وتارەکانی تێد، پێموابێت ئەشتوانن پارە دابینکەن

to be drinking vodka for the next six months.

بۆ ئەوەی بۆ شەش مانگی داهاتوو ڤۆدگا بخۆنەوە.

You wouldn't end up homeless.

بێ ماڵ نامێننەوە.

You're not going to do that, and the reason you're not going to do that

خۆتان ئەوە ناکەن، و هۆکاری ئەوەی کە ئەو کارە ناکەن

is not because anyone's stopping you.

لەبەر ئەوە نییە کە کەسێک ڕێگریتان لێئەکات.

It's because you've got bonds and connections

لەبەر ئەوەیە کە پەیوەندی و دۆستایەتیتان هەیە

that you want to be present for.

کە ئەتانەوێت بمێنێتەوە.

You've got work you love. You've got people you love.

کارێکتان هەیە حەزتان لێیەتی. کەسانێکتان هەیە خۆشتان ئەوێن.

You've got healthy relationships.

پەیوەندی تەندروستتان هەیە.

And a core part of addiction,

بەشێکی سەرەکی ئالوودەبوونیش،

I came to think, and I believe the evidence suggests,

گەشتمە ئەو بیرکردنەوەیە، و باوەڕم وایە بەڵگەکە پێشنیار ئەکات،

is about not being able to bear to be present in your life.

هۆکارەکەیە بەرگەنەگرتنی بوونتە لە ژیانا.

Now, this has really significant implications.

ئەمە زۆر شتی دیارمان بۆ دەرئەخات.

The most obvious implications are for the War on Drugs.

ڕوونترینیان دەرئەنجامەکەیەتی لەسەر جەنگی دژی ماددە ئالوودەکەرەکان.

In Arizona, I went out with a group of women

لە ئەریزۆنا، لەگەڵ کۆمەڵێک ژندا چوومە دەرەوە

who were made to wear t-shirts saying, "I was a drug addict,"

تی شێرتیان لەبەرا بوو لەسەری نوسرابوو "من ئالوودەبووی ماددەی هۆشبەر بووم،" و

and go out on chain gangs and dig graves while members of the public jeer at them,

بە زنجیرەوە ئەکرانە دەرەوە و گۆڕیان هەڵئەدایەوە لەکاتێکدا خەڵک گاڵتەیان پێئەکردن، و

and when those women get out of prison, they're going to have criminal records

کاتێک ئەو ژنانە لە زیندان ئەهاتنە دەر، تۆماری تاوانیان ئەبوو

that mean they'll never work in the legal economy again.

واتە هەرگیز جارێکی تر ناتوانن لە ئابوری یاساییدا کار بکەن.

Now, that's a very extreme example, obviously, in the case of the chain gang,

ئەوە نموونەیەکی زۆر قورسە، بێگومان، لە دۆسیەی بە کۆمەڵ زنجیرکراوا،

but actually almost everywhere in the world

بەڵام بەنزیکەیی لەهەموو شوێنێکی جیهاندا

we treat addicts to some degree like that.

ئاوا مامەڵە لەگەڵ ئالوودەبووەکان ئەکەین.

We punish them. We shame them. We give them criminal records.

سزایان ئەیەین، ئابڕوویان ئەبەین. تۆماری تاوانیان ئەیەینێ.

We put barriers between them reconnecting.

بەربەست ئەخەینە بەردەم پێکەوە بوونیان.

There was a doctor in Canada, Dr. Gabor Maté, an amazing man,

پزیشکێک هەبوو لە کەنەدا، دکتۆر گابۆر ماتێ، پیاوێکی باش،

who said to me, if you wanted to design a system that would make addiction worse,

پێی وتم، ئەگەر ئەتەوێت سیستمێک دروستکەیت کە ئالوودەبوون خراپتر بکەیت،

you would design that system.

ئەو سیستمە درووست ئەکەیت.

Now, there's a place that decided to do the exact opposite,

ئێستا، شوێنێک هەیە بڕیاریدا ڕێک پێچەوانەکەی بکات، و

and I went there to see how it worked.

چووم بۆ ئەوێ هەتا بزانم چۆن کار ئەکات.

In the year 2000, Portugal had one of the worst drug problems in Europe.

ساڵی ٢٠٠٠، پرتوگال یەکێک لە خراپترین گرفتەکانی ماددە هۆشبەرەکانی هەبوو لە ئەوروپا.

One percent of the population was addicted to heroin, which is kind of mind-blowing,

لەسەدا یەکی خەڵکەکەی ئالوودەی هیرۆین بوون، کە کەمێک تاسێنەرە، و

and every year, they tried the American way more and more.

هەموو ساڵێک، زیاتر و زیاتر شێوازی ئەمریکایان بەکارئەهێنا.

They punished people and stigmatized them and shamed them more,

سزای خەڵکیان ئەدا و لەکەداریان ئەکردن و زیاتر شەرمەزاریان ئەکردن، و

and every year, the problem got worse.

هەموو ساڵێک، کێشەکە گەورەتر ئەبوو.

And one day, the Prime Minister and the leader of the opposition got together,

ڕۆژێک، سەرۆک وەزیران و سەرۆکی ئۆپۆزسیۆن کۆبوونەوە، و

and basically said, look, we can't go on

وتیان، تەواو ناتوانین بەردەوام بین

with a country where we're having ever more people becoming heroin addicts.

لەگەڵ وڵاتێک کە هەتا یەت خەڵکی زیاتر ئەبن بە ئالوودەبووی هیرۆین.

Let's set up a panel of scientists and doctors

با سەکۆیەک دانێین بۆ زانایان و پزیشکەکان

to figure out what would genuinely solve the problem.

هەتا ڕێگایەکی ڕاستی بدۆزنەوە بۆ چارەسەری کێشەکە. و

And they set up a panel led by an amazing man called Dr. João Goulão,

سەکۆیەکیان ڕێکخست بە سەرپەرشتی پیاوێکی سەرسوڕهێنەر بەناوی دکتۆر جواو گواولاو

to look at all this new evidence,

بۆ سەیرکردنی هەموو ئەم بەڵگە نوێیانە، و

and they came back and they said,

گەڕانەوە و وتیان،

"Decriminalize all drugs from cannabis to crack, but" --

"سزا لابەرن لەسەر هەمووی لە حەشیشەوە بۆ کۆکاین، بەڵام"

and this is the crucial next step --

ئەمەش هەنگاوێکی هەستیارە --

"take all the money we used to spend on cutting addicts off,

"ئەو پارەیەی بەکارمان ئەهێنا بۆ نەهێشتنی ئالوودەبوون،

on disconnecting them,

بۆ دابڕاندنیان لەیەکتر، و

and spend it instead on reconnecting them with society."

لەجیاتی ئەوە بەکاریبێنن لە بەستنەوەیان بە کۆمەڵگا."

And that's not really what we think of as drug treatment

ئەوەش بەڕاستی شێوازێک نییە بیری لێبکەینەوە

in the United States and Britain.

لە ئەمریکا و بەریتانیا.

So they do do residential rehab,

ژیانەوەیان بۆ دانیشتوانەکان کرد،

they do psychological therapy, that does have some value.

چارەسەری دەروونی، کە هەندێک بەهای هەبێت.

But the biggest thing they did was the complete opposite of what we do:

بەڵام گەورەترین شت کە کردیان ڕێک پێچەوانەی ئەوەی ئێمە:

a massive program of job creation for addicts,

پرۆگرامێکی فراوانی دۆزینەوەی کار بۆ ئالوودەبووەکان و

and microloans for addicts to set up small businesses.

قەرزی بچووک بۆ ئالوودەبووەکان بۆ دەستپێکردنی کاری بچووک.

So say you used to be a mechanic.

بۆ نموونە ئەگەر خۆت میکانیکی بووبێتی.

When you're ready, they'll go to a garage, and they'll say,

کاتێک ئامادە ئەبیت، ئەچنە گەراجێک، و ئەڵێن،

if you employ this guy for a year, we'll pay half his wages.

ئەگەر بۆ ماوەی ساڵێک ئەم پیاوە وەرگری، نیوەی مووچەکەی ئەیەین.

The goal was to make sure that every addict in Portugal

ئامانجەکە ئەوەبوو دڵنیابن هەموو ئالوودەبووێکی پورتوگال

had something to get out of bed for in the morning.

بەیانیان شتێک هەبێت بۆی هەستن. و

And when I went and met the addicts in Portugal,

کاتێک چووم و چاوم بە ئالوودەبووەکان کەوت،

what they said is, as they rediscovered purpose,

ئەوەی وتیان، دوای ئەوەی دووبارە ئامانجی ژیانیان دۆزییەوە،

they rediscovered bonds and relationships with the wider society.

پەیوەندییەکان و پێکەوە بەستنەکانیان دۆزییەوە لە کۆمەڵگا فراوانەکە.

It'll be 15 years this year since that experiment began,

ماوەی ١٥ ساڵ ئەبێت ئەو کارە بەڕێوە ئەچێت، و

and the results are in:

بەپێی ئەنجامەکان:

injecting drug use is down in Portugal,

بەکارهێنانی ماددەی هۆشبەر کەمبۆتەوە،

according to the British Journal of Criminology,

بەپێی جۆرناڵی تاوانزانی بەریتانی،

by 50 percent, five-zero percent.

بەڕێژەی لەسەدا پەنجا، لەسەدا پێنج سفر.

Overdose is massively down, HIV is massively down among addicts.

زۆر بەکارهێنان زۆر کەمیکرد، ئایدز لەناو ئالوودەبووان زۆر کەمیکرد.

Addiction in every study is significantly down.

ڕێژەی ئالوودەبوون لە هەموو توێژینەوەکاندا کەمیکرد.

One of the ways you know it's worked so well is that almost nobody in Portugal

یەکێک لە ڕێگاکانی ئەوەی ئەزانیت هێندە سوودی هەبووە ئەوەیە هیچ کەس لە پرتوگال

wants to go back to the old system.

نایەوێت بگەڕێتەوە سەر سیستمە کۆنەکە.

Now, that's the political implications.

ئەوە کاریگەری سیاسی هەیە

I actually think there's a layer of implications

ڕاستییەکەی پێموایە چینێکی کاریگەری بۆسەر

to all this research below that.

هەموو لایەنەکان هەیە.

We live in a culture where people feel really increasingly vulnerable

لە کلتورێکا ئەژین خەڵک بەردەوام زیاتر هەست بە مەترسی ئەکەن

to all sorts of addictions, whether it's to their smartphones

بۆ هەموو جۆرەکانی ئالوودەبوون، ئەگەر بۆ مۆبایلەکانیان بێت

or to shopping or to eating.

یان بازاڕکردن یان خواردن.

Before these talks began -- you guys know this --

پێش دەستپێکردنی ئەم وتارانە -- ئێوە ئەمە ئەزانن --

we were told we weren't allowed to have our smartphones on,

پێمان وترا کە بۆمان نییە مۆبایلەکانمان هەڵکەین، و

and I have to say, a lot of you looked an awful lot like

ئەبێت بڵێم، زۆرێک لە ئێوە وەک ئەوە وابوون

addicts who were told their dealer was going to be unavailable

ئالوودە بووی ماددەی هۆشبەربن و پێتان وترابێت دەڵاڵەکەتان بەردەست نابێت

for the next couple of hours. (Laughter)

بۆ دوو کاتژمێری دواتر.

A lot of us feel like that, and it might sound weird to say,

زۆرێکمان وا هەست ئەکەین، و لەوانەیە وتنی لە سەیر بچێت،

I've been talking about how disconnection is a major driver of addiction

باسی ئەوەم کرد چۆن لێک دابڕان پاڵنەرێکی سەرەکی ئالوودەبوونە و

and weird to say it's growing,

وتنی ئەوەی گەشە ئەکات سەیرە،

because you think we're the most connected society that's ever been, surely.

چونکە وا بیر ئەکەیتەوە پێکەوەگرێدراوترین کۆمەڵگامان هەبێت کە هەبووبێت.

But I increasingly began to think that the connections we have

بەڵام هەتا یەت زیاتر بیر ئەکەمەوە پێکەوە بەستنەکانی هەمانە

or think we have, are like a kind of parody of human connection.

یان پێمان وایە هەمانە، هەمووی جۆرە پەیوەندییەکی مرۆیی ساختەیە.

If you have a crisis in your life, you'll notice something.

ئەگەر کێشەیەکت هەبێت لە ژیانتا، تێبینی شتێک ئەکەیت.

It won't be your Twitter followers who come to sit with you.

شوێنکەوتووەکانی تویتەرت نایەن بەدەمتەوە.

It won't be your Facebook friends who help you turn it round.

هاوڕێکانی فەیسبووکت نین کە یەن یارمەتیت بەن.

It'll be your flesh and blood friends who you have deep and nuanced

هاوڕێ خوێنی و گۆشتییەکانت ئەبن کە پەیوەندییەکی قوڵ و

and textured, face-to-face relationships with,

درێژخایەن و ڕووبەڕووت هەبووە لەگەڵیان، یەن بەدەمتەوە،

and there's a study I learned about from Bill McKibben, the environmental writer,

توێژینەوەیەک هەیە لەڕێگەی بیڵ ماکبینی نوسەری بواری ژینگەیی،

that I think tells us a lot about this.

کە پێموابێت زۆرمان پێئەڵێ لەسەر ئەمە.

It looked at the number of close friends the average American believes

سەیری ژمارەی هاوڕێ نزیکەکانی کرد کە تێکڕای ئەمریکییەکان باوەڕیان وایە

they can call on in a crisis.

ئەتوانن لەکاتی کێشەیا قسەیان لەگەڵکەن.

That number has been declining steadily since the 1950s.

ئەو ژمارەیە بەشێوەیەکی بەرچاو کەمیکردووە لە پەنجاکانەوە.

The amount of floor space an individual has in their home

زەوی ژیانەکەش کە کەسەکە هەیەتی لە ماڵەکەیا

has been steadily increasing,

بەردەوام لە زیادبوونایە، و

and I think that's like a metaphor

پێموابێت ئەوە وەک مێتافۆرێک وایە

for the choice we've made as a culture.

بۆ هەڵبژاردنەکانمان وەک کلتورێک.

We've traded floorspace for friends, we've traded stuff for connections,

هاوڕێکانمان گۆڕیوەتەوە بە زەوی خانوو، پەیوەندییەکانمان گۆڕیوەتەوە بە شتومەک، و

and the result is we are one of the loneliest societies there has ever been.

ئەنجامەکەشی بووین بە یەکێک لە تەنیاترین کۆمەڵگاکان. و

And Bruce Alexander, the guy who did the Rat Park experiment, says,

بروس ئەلیکساندەر، ئەوەی تاقیکردنەوەی پارکی جرجەکەی کردبوو، وتی،

we talk all the time in addiction about individual recovery,

لە ئالوودەبوونا هەمووکات باسی چاکبوونەوەی کەسی ئەکەین و

and it's right to talk about that,

ئاساییە باسی ئەوە بکرێت،

but we need to talk much more about social recovery.

بەڵام پێویستە زیاتر باسی چاکبونەوەی کۆمەڵایەتی بکرێت.

Something's gone wrong with us, not just with individuals but as a group,

شتێکی هەڵە ڕووی یاوە لە ئێمەیا، تەنیا وەک کەس نا بەڵکو وەک کۆمەڵیش، و

and we've created a society where, for a lot of us,

کۆمەڵگایەکمان درووستکردووە کە، زۆرێک لە ئێمە،

life looks a whole lot more like that isolated cage

ژیان زۆر زیاتر لەو قەفەسە دابڕاوە ئەچێت و

and a whole lot less like Rat Park.

کەمتر لەو پارکی جرجە ئەچێت.

If I'm honest, this isn't why I went into it.

ڕاستگۆ بم، لەبەر ئەمە نەبوو لێکۆڵینەوەم لەسەرکرد.

I didn't go in to the discover the political stuff, the social stuff.

بۆ ئەوە نەچووم لایەنە سیاسییەکە، لایەنە کۆمەڵایەتییەکەی بدۆزمەوە.

I wanted to know how to help the people I love.

ویستم بزانم چۆن یارمەتی ئەو کەسانە بەم کە خۆشم ئەوێن. و

And when I came back from this long journey and I'd learned all this,

کە لەم گەشتە درێژە گەڕامەوە و فێری ئەم هەموو شتە بووم،

I looked at the addicts in my life,

سەیری ئالوودەبووەکانی ناو ژیانی خۆمم کرد، و

and if you're really candid, it's hard loving an addict,

ئەگەر قسە لەڕوو بین، قورسە ئالوودەبوێکت خۆش بوێت،

and there's going to be lots of people who know in this room.

چەندین کەسیش لەم شوێنەیا ئەوە ئەزانن.

You are angry a lot of the time,

زۆربەی کاتەکان تووڕە ئەبیت، و

and I think one of the reasons why this debate is so charged

پێموابێت هۆکاری ئەوەی بۆچی ئەم مشتومڕە هێندە گۆڕاوە

is because it runs through the heart of each of us, right?

ئەوەیە کە بەناو دڵی زۆرێک لە ئێمەیا ئەڕوات، وانییە؟

Everyone has a bit of them that looks at an addict and thinks,

هەموومان لایەنێکمان هەیە کە لەوە ئەچێت ئالوودەبوون بێت و وا بیر ئەکاتەوە،

I wish someone would just stop you.

هیوادارم کەسێک بتانوەستێنێت.

And the kind of scripts we're told for how to deal with the addicts in our lives

دەقەکەشی پێمان ئەدرێت لەسەر ئەوەی چۆن مامەڵە لەگەڵ ئالوودەبووەکانی ژیانمان بکەین

is typified by, I think,

پێموابێت جوان نیشان ئەدرێت

the reality show "Intervention," if you guys have ever seen it.

لە بەرنامەی ژیانی ڕاستی "دەستتێوەردان،" ئەگەر بینیبێتتان.

I think everything in our lives is defined by reality TV,

پێموابێت هەموو شتێک لە ژیانمانا ئەو بەرنامانا نیشانی ئەیات،

but that's another TED Talk.

بەڵام ئەوە بۆ وتارێکی تری تێد.

If you've ever seen the show "Intervention,"

ئەگەر ئەو بەرنامەیەتان دیبێت،

it's a pretty simple premise.

دەربڕینێکی سادەیە.

Get an addict, all the people in their life, gather them together,

ئالوودەبوێک بێنە، هەموو کەسەکانی ناو ژیانی، کۆیانکەرەوە،

confront them with what they're doing, and they say, if you don't shape up,

باسی ئەوەیان بۆ بکە چی ئەکەن، و ئینجا پێی ئەڵێن، ئەگەر باش نەبیت،

we're going to cut you off.

پەیوەندیت لەگەل ئەپچڕێنین.

So what they do is they take the connection to the addict,

کەواتە پەیوەندییەکەیان ئەخەنە بەردەستی ئالوودەبووەکە، و

and they threaten it, they make it contingent

هەڕەشەی پچڕاندنی ئەکەن، کتوپڕ ئەیخەنە بەردەستی

on the addict behaving the way they want.

بەو شێوەیە بجوڵێتەوە کە ئەیانەوێت.

And I began to think, I began to see why that approach doesn't work,

خەریکە بیر ئەکەمەوە، خەریکە ئەبینم بۆچی ئەو شێوازە کارناکات،

and I began to think that's almost like the importing of the logic of the Drug War

خەریکە بیر ئەکەمەوە ئەوە زیاتر هێنانی جەنگی ماددەی ئالوودەکەر بێت

into our private lives.

بۆ ناو ژیانی کەسیمان.

So I was thinking, how could I be Portuguese?

بۆیە بیرم کردەوە من چۆن بتوانم وەک پرتوگال بکەم؟

And what I've tried to do now, and I can't tell you I do it consistently

ئەوەی هەوڵم یاوە بیکەم، ناتوانم پێتان بڵێم بەردەوام بیکەن،

and I can't tell you it's easy,

ناشتوانم بڵێم ئاسانە،

is to say to the addicts in my life

بە کەسە ئالوودەبووەکانم ئەڵێم

that I want to deepen the connection with them,

ئەمەوێ پەیوەندییەکەم قوڵکەمەوە لەگەڵیان،

to say to them, I love you whether you're using or you're not.

پێیان بڵێم، خۆشم ئەوێن ئەگەر بەکاری بێنن یان نا.

I love you, whatever state you're in,

خۆشم ئەوێیت، لە هەر دۆخێکدا بیت، و

and if you need me, I'll come and sit with you

ئەگەر پێویستت پێمبوو، یەم و دائەنیشم لەگەڵت

because I love you and I don't want you to be alone

چونکە خۆشم ئەوێیت و نامەوێت بەتەنیا بیت

or to feel alone.

یان هەست بە تەنیایی بکەیت.

And I think the core of that message --

پێموابێت کرۆکی ئەو پەیامەش --

you're not alone, we love you --

تۆ تەنیا نیت، خۆشمان ئەوێیت --

has to be at every level of how we respond to addicts,

پێویستە لە هەموو ئاستەکانی بەدەمەوەچوونمان بێت بۆ ئالوودەبووەکان،

socially, politically and individually.

لەڕووی کۆمەڵایەتی، سیاسی، و کەسییەوە.

For 100 years now, we've been singing war songs about addicts.

ئەوە ١٠٠ ساڵ ئەبێت، گۆرانی جەنگ ئەڵێینەوە لەسەر ئالوودەبووەکان.

I think all along we should have been singing love songs to them,

پێموابێت ئەبوو لە سەرەتاوە گۆرانی خۆشەویستییان بۆ بڵێینەوە،

because the opposite of addiction is not sobriety.

چونکە پێچەوانەی ئالوودەبوون وازهێنان نییە.

The opposite of addiction is connection.

پێچەوانەکەی پەیوەندییە کەسییەکانە.

Thank you.

زۆر سوپاس

(Applause)

(چەپڵەلێدان)