Capitalism will eat democracy -- unless we speak up | Yanis Varoufakis

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

Democracy.

دیموکراسیەت.

In the West,

لە خۆرئاوادا،

we make a colossal mistake taking it for granted.

زۆر بەهەڵەدا چووین ئەگەر پێزانینمان نەبێت بۆی.

We see democracy

دیموکراسیەت دەبینین

not as the most fragile of flowers that it really is,

نەک وەک ناسکترین گوڵەکان کە خۆشی وایە،

but we see it as part of our society's furniture.

بەڵکو وەک بەشێک لە پێداویستی ناو ماڵی کۆمەڵگاکەمان دەیبینین.

We tend to think of it as an intransigent given.

زۆرتر وا بیری لێدەکەینەوە پێمان درابێت و جێی سازش کردن نەبێت.

We mistakenly believe that capitalism begets inevitably democracy.

بەهەڵە باوەڕمان وایە کە سەرمایەداری بەهەرجۆرێک بێت دیموکراسیەتی لێدەکەوێتەوە.

It doesn't.

بەو شێوەیە نییە.

Singapore's Lee Kuan Yew and his great imitators in Beijing

لی کوان یوی سینگاپورە و لاساییکەرەوە گەورەکانی لە پەکین

have demonstrated beyond reasonable doubt

بێ هیچ گومانێک نیشانیانداوە

that it is perfectly possible to have a flourishing capitalism,

کە دەکرێت سەرمایەدارییەکت هەبێت بەردەوام لە گەشانەوەیا بێت،

spectacular growth,

گەشانەوەیەکی بێوێنە،

while politics remains democracy-free.

لەکاتێکدا سیاسەت بێ دیموکراسیەت بمێنێتەوە.

Indeed, democracy is receding in our neck of the woods,

بێگومان، دیموکراسیەت بەرەو دواوە دەچێت لای خۆمان،

here in Europe.

لێرە لە ئەوروپا.

Earlier this year, while I was representing Greece --

لە سەرەتای ئەمساڵدا، ئەوکاتەی نوێنەرایەتی یۆنانم دەکرد--

the newly elected Greek government --

حکومەتە تازە هەڵبژێردراوەکەی یۆنان --

in the Eurogroup as its Finance Minister,

لە یەکێتی ئەوروپا وەک وەزیری داراییەکەی،

I was told in no uncertain terms that our nation's democratic process --

بە چەند دەستەواژەیەکی زۆر ئاشکرا پێموترا کە پرۆسەی دیموکراسی وڵاتەکەمان

our elections --

هەڵبژاردنەکانمان --

could not be allowed to interfere

ناکرێت ڕێگەیان پێبدرێت ڕێگر بن

with economic policies that were being implemented in Greece.

لەبەردەم ئەو پەیڕەوە ئابووریانەی بەکارهێنراوە بەرامبەر بە یۆنان.

At that moment,

لەو ساتەدا،

I felt that there could be no greater vindication of Lee Kuan Yew,

هەستم کرد هیچ شتێک هێندەی ئەوە ڕەوایی نایات بە قسەکانی لی کوان یو،

or the Chinese Communist Party,

یان پارتی کۆمەنیستی چین،

indeed of some recalcitrant friends of mine who kept telling me

بێگومان چەند هاوڕێیەکی یاخی خۆشم بەردەوام پێیان دەوتم

that democracy would be banned if it ever threatened to change anything.

کۆتایی بە دیموکراسیەت ئەهێندرێت ئەگەر هەڕەشە بێت بۆ دروستکردنی گۆڕانکاری.

Tonight, here, I want to present to you

ئەمشەو، لێرە، ئەمەوێ

an economic case for an authentic democracy.

حاڵەتێکی ئابووریتان پێشکەش بکەم بۆ دیموکراسیەتێکی ڕاستەقینە.

I want to ask you to join me in believing again

ئەمەوێ داواتان لێبکەم وەک من دووبارە باوەڕتان وابێت

that Lee Kuan Yew,

کە لی کوان یو،

the Chinese Communist Party

پارتی کۆمەنیستی چین و

and indeed the Eurogroup

بێگومان یەکێتی ئەوروپاش

are wrong in believing that we can dispense with democracy --

هەڵەن ئەگەر پێیان وابێت بتوانین دەستبەرداری دیموکراسییەت بین --

that we need an authentic, boisterous democracy.

هەروەها پێویستمان بە دیموکراسییەتێکی قایم و ڕاستەقینە هەیە.

And without democracy,

بێ دیموکراسیەتیش،

our societies will be nastier,

کۆمەڵگاکانمان ناشرینتر دەبن،

our future bleak

داهاتوومان پڕتر دەبێت لە بێهیوایی و

and our great, new technologies wasted.

تەکنەلۆجیا مەزنە نوێکانمان بە هەدەر دەڕۆن.

Speaking of waste,

بە باسکردنی بەهەدەردان،

allow me to point out an interesting paradox

ڕێگەم پێبدەن باسی پارادۆکسێکی سەرنج ڕاکێش بکەم

that is threatening our economies as we speak.

کە لەم ساتەدا هەڕەشەیە بۆ سەر ئابوورییەکانمان.

I call it the twin peaks paradox.

پێی دەڵێم پارادۆکسی دوانە لوتکەکە.

One peak you understand --

لووتکەیەکیان لێی تێدەگەن --

you know it, you recognize it --

دەیزانن، دەیناسنەوە --

is the mountain of debts that has been casting a long shadow

ئەو چیا قەرزانەیە کە سێبەرێکی درێژی درووست کردووە

over the United States, Europe, the whole world.

بەسەر ویلایەتە یەکگرتووەکان، و ئەوروپا، و هەموو جیهانەوە.

We all recognize the mountain of debts.

هەموو درک بەو شاخە قەرزانە دەکەین.

But few people discern its twin.

بەڵام چەند کەسێکی کەم دووانەکەی دەبینن.

A mountain of idle cash

یەک شاخ لە پارەی دانراوە

belonging to rich savers and to corporations,

کە هی دەوڵەمەنە پارە هەڵگرەکان و کۆمپانیاکانە،

too terrified to invest it

زۆر دەترسن لەوەی وەبەرهێنانی پێوە بکەن

into the productive activities that can generate the incomes

بۆ چالاکییە بە بەرهەمەکانی کە دەکرێت سەرچاوەیەکی داهاتی بەرچاوی هەبێت

from which you can extinguish the mountain of debts

بتوانێت ئەو چیا قەرزە بڕووخێنێت و

and which can produce all those things that humanity desperately needs,

هەموو ئەو شتانەش بەرهەم بهێنێت کە مرۆڤایەتی پێویستی پێیەتی،

like green energy.

وەک وزەی پاک.

Now let me give you two numbers.

ئێستا با دوو ژمارەتان بەمێ.

Over the last three months,

بەدرێژایی سێ مانگی پێشوو،

in the United States, in Britain and in the Eurozone,

لە ویلایەتە یەکگرتووەکان، لە بەریتانیا و لە ناوچەی ئیورۆ،

we have invested, collectively, 3.4 trillion dollars

بە هەمووییەوە، وەبەرهێنانمان بە ٣.٤ تریلیۆن دۆلار کردووە

on all the wealth-producing goods --

لە هەموو ئەو شتانەدا کە دەوڵەمەندی زیاتر دەهێنێت --

things like industrial plants, machinery,

هەندێک شتی وەک کارگەکان، ئامێر،،

office blocks, schools,

تەلار بۆ نوسینگەکان، قووتابخانەکان،

roads, railways, machinery, and so on and so forth.

ڕێگاکان، هێڵەکانی شەمەندەفەر، و ئەم جۆرە شتانە.

$3.4 trillion sounds like a lot of money

٣.٤ تریلیۆن دۆلار لەوە دەچێت پارەیەکی زۆر بێت

until you compare it to the $5.1 trillion

هەتا بەراوردی دەکەیت بە ٥.١ تریلیۆن دۆلار

that has been slushing around in the same countries,

کە هەر لە هەمان ئەو وڵاتانەدا دانراون،

in our financial institutions,

لە دامەزراوە داراییەکاندا،

doing absolutely nothing during the same period

لەو ماوەیەدا هیچ شتێکیان پێوە نەکراوە

except inflating stock exchanges and bidding up house prices.

جگە لە هەڵکشاندنی ئاڵوگۆڕی بۆرسە و زیادکردنی نرخی خانووبەرە.

So a mountain of debt and a mountain of idle cash

کەواتە چیایەک لە قەرز و چیایەکیش لە پارەی دانراوە

form twin peaks, failing to cancel each other out

دوو لووتکەی دوانە پێکدەهێنن، کە ناتوانن یەکتر پووچەڵ بکەنەوە

through the normal operation of the markets.

لەڕێگەی کارە ئاساییەکانی بازاڕەوە.

The result is stagnant wages,

ئەنجامەکەشی پەنگخواردنی مووچەکانە و هەروەها

more than a quarter of 25- to 54-year-olds in America, in Japan and in Europe

زیاتر لە چارەکی تەمەن ٢٤ بۆ ٥٤ەکانی ئەمریکا ژاپۆن، و ئەوروپاش

out of work.

بێکارن.

And consequently, low aggregate demand,

لە کۆتاییشدا، کورتهێنانی دابینکردنی کۆی گشتی پێویستییەکان،

which in a never-ending cycle,

کە لە سووڕێکی بێکۆتادایە،

reinforces the pessimism of the investors,

ڕەشبینی وەبەرهێنەرەکان زیاتر دەکات،

who, fearing low demand, reproduce it by not investing --

کە لە ترسی کەمی داخوازی، بە وەبەرهێنان نەکردن درووستی دەکەنەوە --

exactly like Oedipus' father,

هەر وەک باوکی ئۆیدیپەس،

who, terrified by the prophecy of the oracle

کە دوای پێشبینی پەیامبەری خواوەندەکان

that his son would grow up to kill him,

دەترسا لەوەی کوڕەکەی گەورەبێت و بیکوژێت،

unwittingly engineered the conditions

بەشێوەیەکی نادروست بارودۆخەکەی بەشێوەیەک لێکرد

that ensured that Oedipus, his son, would kill him.

زیاتر ڕێگەی خۆشکرد کە کوڕەکەی ئۆیدیپەس، ئۆدیپەس بکوژێت.

This is my quarrel with capitalism.

ئەمە کێشەی منە لەگەڵ سەرمایەداری.

Its gross wastefulness,

بەهەدەردانە زۆرەکەی،

all this idle cash,

ئەو پارە دانراوە زۆرەی،

should be energized to improve lives,

پێویستە بەکاربهێنرێت بۆ باشکردنی ژیانی مرۆڤەکان،

to develop human talents,

بۆ پەرەدان بە بەهرەی مرۆڤەکان، و

and indeed to finance all these technologies,

هەروەها بێگوومان بوون بە سەرچاوەی دارایی بۆ هەموو ئەم تەکنەلۆجیایانە،

green technologies,

تەکنەلۆجیای سەوز،

which are absolutely essential for saving planet Earth.

کە بەدڵنیاییەوە زۆر پێویستن بۆ ڕزگارکردنی هەسارەی زەوی.

Am I right in believing that democracy might be the answer?

من ڕاستم لەوەیا کە باوەڕم بەوەیە دیموکراسییەت وەڵامەکە بێت؟

I believe so,

لەو باوەڕەدام،

but before we move on,

بەڵام پێش ئەوەی بەردەوامبین،

what do we mean by democracy?

مەبەستمان چییە بە دیموکراسییەت؟

Aristotle defined democracy

ئەریستۆ پێناسەی دیموکراسییەتی کردووە

as the constitution in which the free and the poor,

وەک دەستوورێک کە تیایدا ئازادەکان و هەژارەکان،

being in the majority, control government.

وەک زۆرینە، کۆنترۆڵی حکومەت بکەن.

Now, of course Athenian democracy excluded too many.

بێگومان دیموکراسیەتی ئەسینا زۆرێکی خستبووە دەرەوەی حکومەت.

Women, migrants and, of course, the slaves.

ژنان، کۆچبەرەکان، و بێگومان کۆیلەکانیش.

But it would be a mistake

بەڵام ئەوە هەڵەیە

to dismiss the significance of ancient Athenian democracy

لە گرنگی دیموکراسیەتی کۆنی ئەسینا کەم بکرێتەوە

on the basis of whom it excluded.

لەسەر بنەمای ئەوەی کێ بەدەر بووە لێی.

What was more pertinent,

ئەوەی کە زیاتر پەیوەندیدار بووە، و

and continues to be so about ancient Athenian democracy,

هێشتا بەو شێوەیەشە لە دیموکراسیەتی کۆنی ئەسینایا،

was the inclusion of the working poor,

بەشداربوونی چینی هەژاری کرێکار بووە

who not only acquired the right to free speech,

کە نەک تەنیا مافی ئەوەیان هەبووە بە ئازادی قسە بکەن،

but more importantly, crucially,

بەڵکو لەوەش گرنگتر، وهەستیارتر،

they acquired the rights to political judgments

مافی ئەوەیان هەبووە بڕیاری سیاسی بدەن

that were afforded equal weight

کە مافێکی یەکسانیان دراوەتێ

in the decision-making concerning matters of state.

لە بڕیارداندا سەبارەت بە کاروباری وڵات.

Now, of course, Athenian democracy didn't last long.

بێگومان، دیموکراسییەتی ئەسینا زۆر درێژەی نەکێشا.

Like a candle that burns brightly, it burned out quickly.

وەک مۆمێک کە ڕووناکییەکی زۆر دەدات، زۆر زوو سووتا. و

And indeed,

بێگومان،

our liberal democracies today do not have their roots in ancient Athens.

دیموکراسییەتە ئازادەکانی ئەم سەردەمەمان ڕەگەکانیان لە ئەسینای کۆن نییە.

They have their roots in the Magna Carta,

ڕەگەکانیان لە ماگنا کارتایە،

in the 1688 Glorious Revolution,

لە شۆڕشە پڕ شکۆمەندییەکەی ساڵی ١٦٨٨،

indeed in the American constitution.

لە دەستوورە ئەمریکییەکەدا.

Whereas Athenian democracy was focusing on the masterless citizen

لەکاتێکدا دیموکراسییەتی ئەسینا گرنگی دەدا بە دانیشتووانە ئازادەکان و

and empowering the working poor,

هێزی دەدا بە چینی کرێکاری هەژار،

our liberal democracies are founded on the Magna Carta tradition,

دیموکراسییەتە ئازادەکانمان لەسەر بنەمای دابونەریتی ماگنا کارتا دامەزراوە،

which was, after all, a charter for masters.

کە هەرچۆنێک بێت لە کۆتاییدا دەستوورێک بووە بۆ بەدەسەڵاتەکان.

And indeed, liberal democracy only surfaced when it was possible

وە بێگومان، دیموکراسییەتی ئازاد تەنیا کاتێک چەسپێنرا کە بتوانرێت

to separate fully the political sphere from the economic sphere,

بە تەواوەتی بتوانرێت گۆی سیاسەت جیابکرێتەوە لە گۆی دارایی،

so as to confine the democratic process fully in the political sphere,

بۆ ئەوەی پرۆسەی دیموکراسیەت بە تەواوەتی لە گۆی سیاسیدا بهێڵدرێتەوە،

leaving the economic sphere --

واز لە گۆی دارایی بهێنێت --

the corporate world, if you want --

لە جیهانی کۆمپانیاکان، --

as a democracy-free zone.

وەک زۆنێکی بێ دیموکراسیەت.

Now, in our democracies today,

ئێستا، لە دیموکراسییەتەکانی ئەمڕۆماندا،

this separation of the economic from the political sphere,

ئەم جیاکردنەوەیەی گۆی دارایی لە گۆی سیاسی،

the moment it started happening,

ئەو ساتەی کە ئەمە دەستیکرد بە ڕوودان،

it gave rise to an inexorable, epic struggle between the two,

ململانێیەکی سەختی لێکەوتەوە لە نێوان ئەو دووانەدا، و

with the economic sphere colonizing the political sphere,

گۆی ئابووریش توانی دەستبگرێت بەسەر گۆی سیاسیدا،

eating into its power.

لە هێزی کەمکردەوە.

Have you wondered why politicians are not what they used to be?

قەت بیرتان کردۆتەوە بۆچی سیاسەتمەدارەکان وەک پێشتر نین؟

It's not because their DNA has degenerated.

نەک لەبەر ئەوەی دی ئێن ئەیەکانیان پووکاوەتەوە.

(Laughter)

(پێکەنین)

It is rather because one can be in government today and not in power,

بەڵکو لەبەر ئەوەیە لەم ڕۆژەدا دەکرێت یەکێ لە حکومەتدا بێت و لە دەسەڵاتا نەبێت،

because power has migrated from the political to the economic sphere,

چونکە هێز گوازراوەتەوە لە گۆی سیاسییەوە بۆ گۆی ئابووری،

which is separate.

کە شتێکی جیایە.

Indeed,

بێگومان،

I spoke about my quarrel with capitalism.

باسی ناکۆکی خۆمم کرد لەگەڵ سەرمایەداری.

If you think about it,

ئەگەری بیری لێبکەیتەوە،

it is a little bit like a population of predators,

کەمێک وەک ئەوە وایە کە ژمارەیەک ڕاوچی،

that are so successful in decimating the prey that they must feed on,

ئەوەنە سەرکەوتوو بن لە ڕاوکردنی ژمارەیەکی زۆر ئاژەڵ کە لەسەری دەژین،

that in the end they starve.

لە کۆتاییدا خۆشیان برسی ببن.

Similarly,

بەهەمان شێوە،

the economic sphere has been colonizing and cannibalizing the political sphere

گۆی ئابووری خەریکی داگیرکردن و خواردنی گۆی سیاسی بووە

to such an extent that it is undermining itself,

بە ڕادەیەک کە زیانی بەخۆشی گەیاندووە،

causing economic crisis.

بووەتە هۆی قەیرانی دارایی.

Corporate power is increasing,

هێزی کۆمپانیاکان لە زیادبووندایە،

political goods are devaluing,

بەها سیاسییەکان دابەزیون،

inequality is rising,

نایەکسانی زیادی کردووە،

aggregate demand is falling

بەدەمەوەچوونی داواکاری کەمبووەتەوە و

and CEOs of corporations are too scared to invest the cash of their corporations.

خاوەنی کۆمپانیاکانیش زۆر ئەترسن لەوەی وەبەرهێنان بە پارە دانراوەکانییانەوە بکەن.

So the more capitalism succeeds in taking the demos out of democracy,

کەواتە هەتا سەرمایەداری زیاتر سەرکەوتوو بێت لە دەرکردنی خەڵکی گشتی لە دیموکراسیەتدا،

the taller the twin peaks

دوو لووتکە دووانەکە درێژتر دەبن و

and the greater the waste of human resources

بەهەدەردانی سەرچاوە مرۆییەکان و

and humanity's wealth.

سامانی مرۆڤایەتی زیاتر دەبێت.

Clearly, if this is right,

ئەوە ڕوونە، ئەگەر ئەمە ڕاستبێت،

we must reunite the political and economic spheres

پێویستە گۆی سیاسی و گۆی ئابووری یەک بخەینەوە و

and better do it with a demos being in control,

باشترە بەشێوەیەک بیکەین لە کۆنترۆڵی خەڵکدا بێت،

like in ancient Athens except without the slaves

وەک ئەسینای کۆن بەڵام بێگومان بێ بوونی کۆیلەکان

or the exclusion of women and migrants.

یان خستنە دەرەوەی ژنان و پەنابەران.

Now, this is not an original idea.

ئێستا ئەمە بیرۆکەیەک نییە هاوشێوەی نەبێت.

The Marxist left had that idea 100 years ago

مارکسییە چەپەکان ١٠٠ ساڵ لەمەوبەر بیرۆکەکەیان هەبوو و

and it didn't go very well, did it?

باش کۆتایی نەهات، وانەبوو؟

The lesson that we learned from the Soviet debacle

ئەو وانەیەی فێری بووین لە ڕووخانی یەکێتی سۆڤێتەوە

is that only by a miracle will the working poor be reempowered,

ئەوەیە کە تەنیا بە موعجیزە چینی هەژاری کرێکار هێزیان پێدەدرێت،

as they were in ancient Athens,

هاوشێوەی ئەسینای کۆن،

without creating new forms of brutality and waste.

بێ درووستکردنی شێوەی نوێی بێبەزەێتی و بەهەدەردان.

But there is a solution:

بەڵام چارەسەرێک هەیە:

eliminate the working poor.

لەناوبردنی چینی هەژاری کرێکار.

Capitalism's doing it

سەرمایەداری ئەوە دەکات

by replacing low-wage workers with automata, androids, robots.

شوێنی کرێکارە مووچە کەمەکان پڕدەکاتەوە بە ئامێری ئۆتۆماتیک، ئاندرۆید و ڕۆبۆت.

The problem is

کێشەکە ئەوەیە

that as long as the economic and the political spheres are separate,

هەتا ئەوکاتەی گۆی ئابوری و گۆی سیاسی جیا بن

automation makes the twin peaks taller,

بە ئامێرکردن دوو لووتکەکە درێژتر دەکات، و

the waste loftier

بەهەدەردانەکە زیاتر دەکات و

and the social conflicts deeper,

پێکدادانە کۆمەڵایەتییەکانیش قووڵتر دەکات،

including --

تەنانەت --

soon, I believe --

لەو باوەڕەیام بەم نزیکانە --

in places like China.

لە هەندێک شوێنی وەک چینیش بگرێتەوە.

So we need to reconfigure,

کەواتە پێویستە چاکی بکەینەوە،

we need to reunite the economic and the political spheres,

پێویستە گۆی ئابوری و گۆی سیاسی یەک بخەینەوە،

but we'd better do it by democratizing the reunified sphere,

بەڵام باشترە بەشێوەیەک بیکەین گۆ یەکخراوەکە بەدیموکراسی کرابێت،

lest we end up with a surveillance-mad hyperautocracy

ئەگەرنا حکومەتێکی زۆردارمان دەبێت و لەلایەک یەک کەسێکەوە بەڕێوە دەبرێت

that makes The Matrix, the movie, look like a documentary.

بەشێوەیەک وا بکات فلیمی ماتریکس، ببێت بە فلیمێکی دیکۆمێنتاری.

(Laughter)

(پێکەنین)

So the question is not whether capitalism will survive

کەواتە پرسیارەکە ئەوە نییە ئەگەر سەرمایەداری ڕزگاری ببێت

the technological innovations it is spawning.

لەگەڵ داهێنانە تەکنەلۆجییەکانی لێیکەوتۆتەوە.

The more interesting question

پرسیارەکەی زیاتر سەرنج ڕاکێشە

is whether capitalism will be succeeded by something resembling a Matrix dystopia

ئایا ئەوەی شوێنی سەرمایەداری دەگرێتەوە ئەو حوکمە وێرانکەرەی هاوشێوەی ماتریکسە

or something much closer to a Star Trek-like society,

یان شتێکی نزیکتر لە کۆمەڵگای ناو فلیمی ستار ترێک،

where machines serve the humans

کە ئامێرەکان خزمەتی مرۆڤەکان دەکەن و

and the humans expend their energies exploring the universe

مرۆڤەکان زیاتر وزەی خۆیان بە گەڕان بە گەردوون و

and indulging in long debates about the meaning of life

مشتومڕکردنی دورودرێژ لەسەر واتای ژیان بەسەر دەبەن لە

in some ancient, Athenian-like, high tech agora.

کۆمەڵگەیەکی هاوشێوەی ئەسینا، بەڵام بە تەکنەلۆجیای بەرزەوە.

I think we can afford to be optimistic.

پێموابێت دەتوانین گەشبین بین.

But what would it take,

بەڵام پێویست بەچی دەکات،

what would it look like

لە چی دەچێت

to have this Star Trek-like utopia, instead of the Matrix-like dystopia?

ئەم جیهانە بێ کەم و کوڕیەی ستار ترێک هەبێت وەک لە جیهانە شێواوەکەی ماتریکس؟

In practical terms,

لە ڕووی پراکتیزەییەوە،

allow me to share just briefly,

ڕێگەم پێبەن بە پووختی،

a couple of examples.

دوو نموونە باس بکەم.

At the level of the enterprise,

لەسەر ئاستی پرۆژەی نوێ،

imagine a capital market,

بازاڕێکی سەرمایەداری بێنەرە بەرچاوت،

where you earn capital as you work,

کە تیایدا لەگەڵ ئیشکرندا پارەت دەستکەوێت، و

and where your capital follows you from one job to another,

ئەو سەرمایەدارییەش لە ئیشێکەوە بۆ ئیشێکی تر بەشوێنتەوە بێت،

from one company to another,

لە کۆمپانیایەکەوە بۆ کۆمپانیایەکی تر،

and the company --

کۆمپانیاکەش --

whichever one you happen to work at at that time --

هەرکامێکیان بێت کە لەو کاتەدا کاری تێدا بکەیت --

is solely owned by those who happen to work in it at that moment.

بەتەنیا لەلایەن ئەوانەوە خاوەنداری دەکرێت کە لەوساتەدا کاری تێدا دەکەن.

Then all income stems from capital, from profits,

ئەوکاتە هەموو داهاتەکە لە سەرمایەدارییەکە، لە قازانجەکە دەدرێت، و

and the very concept of wage labor becomes obsolete.

کۆنسێپتی کارکردن بە پارە خۆی لەخۆیدا وایلێدێت کۆنەباو بێت.

No more separation between those who own but do not work in the company

چیتر جیاکردنەوە ناکرێت لەنێوان ئەوانەی خاوەنن بەڵام لە کۆمپانیاکەدا ئیش ناکەن و

and those who work but do not own the company;

ئەوانەی کار دەکەن بەڵام خاوەنی کۆمپانیاکە نین؛

no more tug-of-war between capital and labor;

چیتر جەنگ نامێنێت لەنێوان سەرمایەداری و کرێکاری؛

no great gap between investment and saving;

بۆشایی لەنێوان وەبەرهێنان و هەڵگرتن؛

indeed, no towering twin peaks.

وە بێگومان، دوو لووتکەکە بەرزنابنەوە.

At the level of the global political economy,

لەسەر ئاستی سیاسەتی ئابوری جیهانی،

imagine for a moment

بۆ ساتێک بیهێنەرە بەرچاوت

that our national currencies have a free-floating exchange rate,

دراوە نەتەوەییەکانمان بەهایەکی گۆڕینەوەی ئازادیان هەبێت،

with a universal, global, digital currency,

یەک دراوی جیهانی، ژمارەیی هەبێت،

one that is issued by the International Monetary Fund,

یەکێک لەلایەن سندوقی نێودەوڵەتی و

the G-20,

کۆمەڵەی جی-٢٠ەوە دەرکرابێت،

on behalf of all humanity.

لەجیاتی هەموو مرۆڤایەتی.

And imagine further

زیاتریش بیهێننە بەرچاوتان

that all international trade is denominated in this currency --

هەموو بازرگانییە نێودەوڵەتییەکان بەم دراوە بشکێنرێتەوە

let's call it "the cosmos,"

با بە دراوەکە بڵێین "کۆسمۆس (گەردوون)،"

in units of cosmos --

بە یەکەی کۆسمۆس --

with every government agreeing to be paying into a common fund

هەموو حکومەتێکیش ڕازیبێت بڕێک پارە بداتە خەزێنەیەکی گشتی

a sum of cosmos units proportional to the country's trade deficit,

کۆی یەکەی کۆسمۆکان هاوتەریبە لەگەڵ کورتهێنانی بازرگانی وڵاتەکە،

or indeed to a country's trade surplus.

یان بێگومان زیادەی بازرگانی وڵاتەکە.

And imagine that that fund is utilized to invest in green technologies,

بیشیهێننە بەرچاوتان ئەگەر ئەو پارەیە بەکاربهێنرێت بۆ وەبەرهێنان لە تەکنەلۆجیای سەوزدا،

especially in parts of the world where investment funding is scarce.

بەتایبەتی لەو بەشانەی جیهاندا کە پارەی وەبەرهێنان زۆر کەمە.

This is not a new idea.

ئەمە بیرۆکەیەکی نوێ نییە.

It's what, effectively, John Maynard Keynes proposed

ئەوەیە کە جۆن ماینارد کینس بەشێوەیەکی کاریگەر پێشنیاری کرد

in 1944 at the Bretton Woods Conference.

لە کۆنگرەی بریتۆن ودسی ١٩٤٤.

The problem is

کێشەکە ئەوەیە

that back then, they didn't have the technology to implement it.

ئەوکاتە، تەکنەلۆجیای پێویستیان نەبوو بۆ ئەوەی بیخەنە جێبەجێکردنەوە.

Now we do,

ئێستا هەمانە،

especially in the context of a reunified political-economic sphere.

بەتایبەتی لە چوارچێوەی گۆیەکی ئابوری-سیاسی یەکخراودا.

The world that I am describing to you

ئەو جیهانەی من باسی ئەکەم بۆتان

is simultaneously libertarian,

لە هەمان کاتدا ئازادیخوازانەیە،

in that it prioritizes empowered individuals,

لەوەدا کە کەسە هێزپێدراوەکان دەخاتە پێشەوە،

Marxist,

مارکسیشە،

since it will have confined to the dustbin of history

لەوەدا کە بەهەمان شێوە خراوەتە زبڵدانی مێژووەوە

the division between capital and labor,

ناکۆکی نێوان سەرمایەداری و کرێکاری، و

and Keynesian,

بیرۆکەی کەینسیانی ئابوری،

global Keynesian.

کەینسیانی جیهانی.

But above all else,

بەڵام لەسەروو هەمووشییەوە،

it is a world in which we will be able to imagine an authentic democracy.

جیهانێکە ئەتوانین تێیدا دیموکراسیەتی ڕاستەقینە بهێنینە بەرچاومان.

Will such a world dawn?

جیهانێکی وا لەدایک دەبێت؟

Or shall we descend into a Matrix-like dystopia?

یان ئەبێت ئێمەش بەرەو جیهانێکی شێواوی فلیمی ماتریکس بڕۆین؟

The answer lies in the political choice that we shall be making collectively.

وەڵامەکە لەو هەڵبژاردنە سیاسیەدایە کە هەموومان پێکەوە دەیکەین.

It is our choice,

هەڵبژاردنەکە هی خۆمانە، و

and we'd better make it democratically.

باشترە بەشێوەیەکی دیموکراسی بیکەین.

Thank you.

زۆر سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

Bruno Giussani: Yanis ...

برونۆ: یانیس...

It was you who described yourself in your bios as a libertarian Marxist.

لە کورتەی ژیانامەی خۆتدا وەک مارکسییەکی ئازادیخواز باسی خۆت کردووە.

What is the relevance of Marx's analysis today?

گرنگی و پەیوەندیداری شیکردنەوەکانی مارکس چیبوو بە باسەکەی ئەمڕۆ؟

Yanis Varoufakis: Well, if there was any relevance in what I just said,

یانی: ئەگەر هیچ شتێکی پەیوەندیدار و گرنگ هەبووبێت لەوانەیا کە وتم،

then Marx is relevant.

کەواتە ئەوەی مارکسیش وایە.

Because the whole point of reunifying the political and economic is --

چونکە مەبەستی یەکخستنی ئابوری و سیاسەت ئەوەیە --

if we don't do it,

ئەگەر نەیکەین،

then technological innovation is going to create

ئەوکاتە داهێنانە تەکنەلۆجیییەکان

such a massive fall in aggregate demand,

ڕووخانێکی گەورە درووست دەکات لە بەدەمەوەچوونی داواکاری خەڵک

what Larry Summers refers to as secular stagnation.

ئەوەی لاری سەمەر پێی دەڵێت پەنگ خواردنی عیلمانی.

With this crisis migrating from one part of the world,

ئەم قەیرانەش لە بەشێکی جیهانەوە پەلدەکێشێت بۆ بەشێکی تر،

as it is now,

وەک ئێستا.

it will destabilize not only our democracies,

نەک بەتەنیا هاوسەنگی دیموکراسییەکانی خۆشمان تێکدەدات،

but even the emerging world that is not that keen on liberal democracy.

بەڵکو جیهانە پیاهەڵکەوتووەکانیش کە بەپەرۆش نین بۆ دیموکراسییەتی ئازادیخواز.

So if this analysis holds water, then Marx is absolutely relevant.

کەواتە ئەگەر ئەم شیکردنەوەیە ئاو بگرێت، کەواتە قسەکانی مارکس پەیوەندیدارە.

But so is Hayek,

بەڵام بەهەمان شێوە هی هایکیش،

that's why I'm a libertarian Marxist,

بۆیە من مارکسیستێکی ئازادیخوازم،

and so is Keynes,

بەهەمان شێوە بیروباوەڕی کەینیسیش،

so that's why I'm totally confused.

بۆیە تەواو سەرملێشێواوە.

(Laughter)

(پێکەنین)

BG: Indeed, and possibly we are too, now.

برونۆ: بێگومان، لەوانەیە ئێمەش وابین ئێستا.

(Laughter)

(پێکەنین)

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

YV: If you are not confused, you are not thinking, OK?

یانی: ئەگەر سەرتان لێنەشێوێت واتا بیرناکەنەوە. وانیە؟

BG: That's a very, very Greek philosopher kind of thing to say --

برونۆ: ئەو قسەیە زۆر زۆر لە قسەی فەلسەفی یۆنانی ئەچێت --

YV: That was Einstein, actually --

یانی: ڕاستییەکەی هی ئەنشتاین بوو --

BG: During your talk you mentioned Singapore and China,

برونۆ: لەکاتی قسەکانتدا باسی سینگافۆرە و چینت کرد، و

and last night at the speaker dinner,

دوێنێ شەویش لەکاتی نانی ئێوارەدا،

you expressed a pretty strong opinion about how the West looks at China.

بۆچوونێکی زۆر بەهێزت خستەڕوو دەربارەی ئەوەی خۆرئاوا چۆن سەیری چین دەکەن.

Would you like to share that?

دەتوانیت لێرەش باسی بکەیت؟

YV: Well, there's a great degree of hypocrisy.

یانی: دووڕووییەکی ئێجگار زۆر هەیە.

In our liberal democracies, we have a semblance of democracy.

لە دیموکراسییەتە ئازادیخوازەکانماندا، دیموکراسییەتێکی ڕووکەشیمان هەیە.

It's because we have confined, as I was saying in my talk,

چونکە وەک لە قسەکانیشمدا باسم کرد دیموکراسییەتەکەمان

democracy to the political sphere,

لە گۆ سیاسییەکەدا هێشتۆتەوە،

while leaving the one sphere where all the action is --

لەکاتێکدا ئەو گۆیەی کە هەموو شتێکی تێدا ڕوودەدات --

the economic sphere --

گۆی ئابووری --

a completely democracy-free zone.

بە تەواوەتی بێ دیموکراسی بەجێمان هێشتووە.

In a sense,

لەو ڕووانگەیەوە،

if I am allowed to be provocative,

ئەگەر ئاسایی بێت ئەم قسەیە بکەم،

China today is closer to Britain in the 19th century.

چین ئەمڕۆ زیاتر لە بەریتانیای سەدەی نۆزدە دەچێت.

Because remember,

چونکە بیرتان بێت،

we tend to associate liberalism with democracy --

ئێمە دیموکراسی بە ئازادییەوە دەبەستیینەوە --

that's a mistake, historically.

ئەوە هەڵەیە، لەسەر ئاستی مێژووش.

Liberalism, liberal, it's like John Stuart Mill.

ئازادی، ئازاد، وەک جۆن ستوارت میڵ.

John Stuart Mill was particularly skeptical about the democratic process.

جۆن ستوارت میڵ بەتایبەتی زۆر ڕەشبین بوو بەرامبەر پرۆسەی دیموکراسی.

So what you are seeing now in China is a very similar process

کەواتە ئەوەی ئێستا دەیبینیت لە چین زۆر هاوشێوەیە

to the one that we had in Britain during the Industrial Revolution,

لەگەڵ ئەوەی لە بەریتانیا هەمانبوو لە ماوەی شۆڕشی پیشەسازیدا،

especially the transition from the first to the second.

بەتایبەتی لە گۆڕین لە یەکەمەوە بۆ دووەم. و

And to be castigating China

نەفرەت کردن لە چین

for doing that which the West did in the 19th century,

لەسەر ئەوەی ئەو شتەی کردووە کە ڕۆژئاوا سەدەی نۆزدە کردویانە،

smacks of hypocrisy.

بێگومان دووڕووییە.

BG: I am sure that many people here are wondering about your experience

برونۆ: دڵنیام زۆر کەس لێرە حەز دەکەن زیاتر بزانن لەسەر ئەزمونی تۆ

as the Finance Minister of Greece earlier this year.

وەک وەزیری دارایی یۆنان لە سەرەتاکانی ئەمساڵدا.

YV: I knew this was coming.

یانی: ئەمزانی ئەم پرسیارە ئەکرێت.

BG: Yes.

برونۆ: بەڵێ

BG: Six months after,

برونۆ: شەش مانگ دوای ئەوە،

how do you look back at the first half of the year?

چۆن سەیری نیوەی یەکەمی ساڵەکە دەکەیت؟

YV: Extremely exciting, from a personal point of view,

یانی: لەڕوانگەیەکی کەسییەوە زۆر ساڵێکی خۆشبوو، و هەروەها

and very disappointing,

زۆریش نائومێدکەر،

because we had an opportunity to reboot the Eurozone.

چونکە دەرفەتێکمان هەبوو بۆ نوێکردنەوەی ناوچەی ئیورۆ.

Not just Greece, the Eurozone.

نەک تەنیا یۆنان، ناوچەی ئیورۆ.

To move away from the complacency

دوورکەوتنەوە لە بێباکی بوون و

and the constant denial that there was a massive --

نکوڵی کردنی بەردەوام لەوەی کە --

and there is a massive architectural fault line

لەوەی کە هێڵێکی هەڵەی گەورە هەیە

going through the Eurozone,

بەناو ناوچەی ئیورۆدا دەڕوات،

which is threatening, massively, the whole of the European Union process.

کە هەڕەشەیەکی زۆر گەورەیە بۆ سەر تەواوی پرۆسەی یەکێتی ئەوروپا.

We had an opportunity on the basis of the Greek program --

دەرفەتێکمان هەبوو لەسەر بنەمای پرۆگرامێکی یۆنانی --

which by the way,

کە ئەوە،

was the first program to manifest that denial --

یەکەم پرۆگرام بوو بۆ بەرپەچدانەوەی نکوڵی کردنەکە --

to put it right.

بۆ ڕاستکردنەوەی.

And, unfortunately,

وە بەداخیشەوە،

the powers in the Eurozone,

هێزەکانی ناوچەی ئیورۆ،

in the Eurogroup,

لە کۆمەڵەی ئیورۆ،

chose to maintain denial.

نکوڵیکردنیان هەڵبژارد.

But you know what happens.

بەڵام دەزانن چی ڕوودەدات.

This is the experience of the Soviet Union.

ئەمە ئەزموونی یەکێتی سۆڤێتە.

When you try to keep alive

کاتێک دەتەوێت سیستمێکی ژینگەیی

an economic system that architecturally cannot survive,

بهێڵێتەوە کە لەڕووی تەلارسازییەوە ناتوانێت ڕزگاری ببێت،

through political will and through authoritarianism,

لەڕێی ویستی سیاسی و لەڕێگەی بیروباوەڕی زۆردارییەوە،

you may succeed in prolonging it,

لەوانەیە سەرکەوتوو بیت لە درێژکردنەوەی،

but when change happens

بەڵام کاتێک گۆڕانکارییەکان ڕوودەدات

it happens very abruptly and catastrophically.

زۆر بەخێرایی ڕوودەدات و کارەساتبار دەبن.

BG: What kind of change are you foreseeing?

برونۆ: تۆ پێشبینی چ جۆرە گۆڕانکارییەک دەکەیت؟

YV: Well, there's no doubt

یانی: گومان لەوەیا نییە

that if we don't change the architecture of the Eurozone,

ئەگەر تەلارسازی ناوچەی ئیورۆ نەگۆڕین،

the Eurozone has no future.

ناوچەی ئیورۆ داهاتوی نابێت.

BG: Did you make any mistakes when you were Finance Minister?

برونۆ: هیچ هەڵەیەکت کرد ئەوکاتەی بوویت بە وەزیری دارایی؟

YV: Every day.

یانی: هەموو رۆژێک.

BG: For example? YV: Anybody who looks back --

برونۆ: بۆ نموونە؟ یانی: هەر کەسێک بە کارەکانیا بچێتەوە --

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

No, but seriously.

نا، بەڵام هەر بەڕاست.

If there's any Minister of Finance, or of anything else for that matter,

ئەگەر هەر وەزیرێکی دارایی هەبێت، یان هەر جۆرە کەسێکی تری لەو بابەتە،

who tells you after six months in a job,

کە دوای شەش مانگ مانەوە لە کارەکەی،

especially in such a stressful situation,

وە بەتایبەتی لە دۆخێکی پڕ سترێسی ئاواهیدا

that they have made no mistake, they're dangerous people.

بڵێت کە هیچ هەڵەیەکی نەکردووە، ئەوانە کەسانێکی مەترسیدارن.

Of course I made mistakes.

بێگومان هەڵەم کردووە.

The greatest mistake was to sign the application

گەورەترین هەڵە ئیمزاکردنی داواکاری بوو

for the extension of a loan agreement

بۆ درێژکردنەوەی ڕێکەوتنی قەرزەکە

in the end of February.

لە کۆتایی شووباتدا.

I was imagining

ئەمهێنایە بەرچاوم

that there was a genuine interest on the side of the creditors

بەرژەوەندییەکی پاکیان هەبێت لەلایەنی قەرزدەرەکانەوە

to find common ground.

کەوا یارمەتیمان دەدەن.

And there wasn't.

هیچی واش نەبوو.

They were simply interested in crushing our government,

زۆر بە سادەیی حەزیان دەکرد حکومەتەکەمان تێک بشکێنن،

just because they did not want

تەنیا لەبەر ئەوەی نەیاندەویست

to have to deal with the architectural fault lines

چارەسەری ئەو کەم و کوڕیانە بکەن

that were running through the Eurozone.

کە لە تەلارسازی ناوچەی ئیورۆدا هەبوو.

And because they didn't want to admit

هەروەها نەشیان دەویست دان بەوەدا بنێن

that for five years they were implementing a catastrophic program in Greece.

کە بۆ ماوەی پێنج ساڵ پرۆگرامێکی پڕ کارەساتیان بەکارهێناوە بۆ یۆنان.

We lost one-third of our nominal GDP.

یەک لەسەر سێی کۆی داهاتی ناوخۆمان لەدەستدا.

This is worse than the Great Depression.

ئەوە لە داڕمان مەزنەکە خراپترە. و

And no one has come clean

کەس بێ زیان لێی نایەتە دەرەوە

from the troika of lenders that have been imposing this policy

لە گالیسکەی قەرزدەرەکانی ئەم پەیڕەوەیان سەپاندووە

to say, "This was a colossal mistake."

هەروەها بڵێن، "ئەمە هەڵەیەکی گەورە بوو."

BG: Despite all this,

برونۆ: سەرەڕای هەموو ئەمە، و

and despite the aggressiveness of the discussion,

سەرەڕای هەستیاری باسەکە،

you seem to be remaining quite pro-European.

هێشتا لەوە ئەچێت لایەنگری یەکێتی ئەوروپا بیت.

YV: Absolutely.

یانی: بەدڵنیاییەوە.

Look, my criticism of the European Union and the Eurozone

سەیرکە، ڕەخنەگرتنم لە یەکێتی ئەوروپا و ناوچەی ئیورۆ

comes from a person who lives and breathes Europe.

لە کەسێکەوەیە کە لە ئەوروپا دەژی و هەوای ئەوێ هەڵدەمژێ.

My greatest fear is that the Eurozone will not survive.

گەورەترین ترسی من ئەوەیە کە ناوچەی ئیورۆ بەرگە نەگرێت.

Because if it doesn't,

چونکە ئەگەر ڕزگاری نەبێت،

the centrifugal forces that will be unleashed

هێزە لە ناوک دوورخەرەوەکانی کە دەردەچن

will be demonic,

شەڕانگێزانە دەبن، و

and they will destroy the European Union.

یەکێتی ئەوروپا لەناو دەبەن.

And that will be catastrophic not just for Europe

ئەوەش بەتەنیا بۆ ئەوروپا کارەسات نییە

but for the whole global economy.

بەڵکو بۆ ئابوری هەموو جیهان.

We are probably the largest economy in the world.

لەوانەیە ئێمە گەورەترین ئابوری جیهان بین. و

And if we allow ourselves

ئەگەر ڕێگە بەخۆمان بەین

to fall into a route of the postmodern 1930's,

بکەوینە سەر ڕێگەی دوای ١٩٣٠ییەکان،

which seems to me to be what we are doing,

کە لەوە ئەچێ ئێستا ئەوە بکەین،

then that will be detrimental

ئەوا ئەو شتە یەکلاکەرەوە دەبێت

to the future of Europeans and non-Europeans alike.

بۆ داهاتووی ئەوروپییەکان و نائەوروپییەکانیش وەک یەک.

BG: We definitely hope you are wrong on that point.

برونۆ: بەدڵنیاییەوە هیوادارین لەوەیا هەڵە بیت.

Yanis, thank you for coming to TED.

یانیس، زۆر سوپاس بۆ هاتنت بۆ تێد.

YV: Thank you.

یانی: زۆر سوپاس

(Applause)

(چەپڵەلێدان)