Carolyn Porco: This is Saturn

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

لە هەژدە خولەکی دواتردا، بە گەشتێک دەتانبەم. و

ئەوەش گەشتێکە کە منیش و ئێوەش ئەوە چەند ساڵێکە دەستمان پێکردووە و

پەنجا ساڵ لەمەوبەر دەستیپێکرد، کاتێک مرۆڤ بۆ یەکەمجار پێی نایە دەرەوەی زەوی.

لەو پەنجا ساڵەشدا، نەک هەر لەڕووی جەستەیی و کردەییشەوە پێمان نایە سەر مانگ،

بەڵکو کەشتی ئاسمانی ڕۆبۆتیشمان ناردووە بۆ هەموو هەسارەکان -- هەر هەشتیان -- و

In the next 18 minutes, I'm going to take you on a journey.

And it's a journey that you and I have been on for many years now,

لەسەر هەسارۆچکەکان نیشتوینەتەوە، لەگەڵ ئەستێرە کلکدارەکان بەیەک گەشتوین، و

and it began some 50 years ago, when humans first stepped off our planet.

لەم ساتەدا، کەشتییەکی ئاسمانیمان هەیە بەڕێوەیە بۆ پلوتۆ،

And in those 50 years, not only did we literally, physically set foot on the moon,

ئەوەی پێشتر بە هەسارە دانرابوو.

هەموو ئەم نێردراوە ڕۆبۆتیانە بەشێکن لە گەشتێکی مرۆیی گەورەتر:

but we have dispatched robotic spacecraft to all the planets -- all eight of them --

گەشتێک بۆ تێگەشتن لە شتێک، تێگەشتن لە گەردوون،

and we have landed on asteroids, we have rendezvoused with comets,

کەمێک تێگەشتن لە ڕەچەڵەکی خۆمان، و چۆن هەسارەکەمان، زەوی، و

and, at this point in time, we have a spacecraft on its way to Pluto,

ژیانی سەری درووست بووە.

the body formerly known as a planet.

یەکێک لە شوێنەکانی کۆمەڵەی خۆریش کە پێویستە بچین بۆی و

And all of these robotic missions are part of a bigger human journey:

بۆ وەڵامی ئەم جۆرە پرسیارانە بگەڕێین،

هەسارەی زوحەلە. و پێشتر چووین بۆ زوحەل --

a voyage to understand something, to get a sense of our cosmic place,

لە سەرەتاکانی ١٩٨٠کاندا سەردانی زوحەلمان کردووە --

بەڵام لێکۆڵینەوەکانمان لە زوحەل گەشتۆتە ئاستێکی تەواو جیاوازی وردەکاری

to understand something of our origins, and how Earth, our planet,

لەوکاتەوەی کەشتی کاسینی، گەشتی کردووە بە بۆشایی ئاسماندا

and we, living on it, came to be.

And of all the places in the solar system that we might go to

بۆ ماوەی حەوت ساڵ، و هاوینی ساڵی ٢٠٠٤ کەوتە خولگەکەی چواردەوری زوحەلەوە، و

and search for answers to questions like this,

لەو کاتەدا بوو بە دوورترین ڕۆشتنی ڕۆبۆتی

there's Saturn. And we have been to Saturn before --

کە مرۆڤ پێی گەشتبێت لە چواردەوری خۆردا.

we visited Saturn in the early 1980s --

کۆمەڵەی زوحەل، کۆمەڵەیەکی هەسارەیی دەوڵەمەندە،

but our investigations of Saturn have become far more in-depth in detail

شتی نەزانراو، تێگەشتنی زانستی و مەزنییەکی لەڕادەبەدەر پێشکەش دەکات و

since the Cassini spacecraft, traveling across interplanetary space

for seven years, glided into orbit around Saturn in the summer of 2004,

لێکۆڵینەوە لەم هەسارەیە تێگەشتنێکی گەردوونی بێسنورمان دەداتێ.

and became at that point the farthest robotic outpost

ڕاستییەکەی، تەنیا بە لێکۆڵینەوە لە ئەڵقەکان، زۆر شت فێردەبین

that humanity had ever established around the Sun.

دەربارەی ئەڵقەکانی هەسارەکان و گازەکانی پێیان دەڵێین کۆمەڵە ئەستێرە پێچاوپێچەکان.

Now, the Saturn system is a rich planetary system.

ئەمەش وێنەیەکی کۆمەڵە ئەستێرەی نێبولایە،

It offers mystery, scientific insight and obviously splendor beyond compare,

کە نزیکترینە لێمانەوە، گەورەترین کۆمەڵە ئەستێرەی پێچاوپێچ لە خەتی کاکێشانی شیرییەوە.

ئەمەش وێنەیەکی جوانی کۆمەڵە ئەستێرەی گێژاوە،

and the investigation of this system has enormous cosmic reach.

کە لەلایەن تەلەسکۆپی هەبڵ سپەیسەوە گیراوە.

کەواتە گەشتی گەڕانەوە بۆ زوحەل لە ڕاستیدا گەشتێکی دوولایەنە بوو

In fact, just studying the rings alone, we stand to learn a lot

about the discs of stars and gas that we call the spiral galaxies.

بۆ گەشتنی مرۆڤ بە دەرەوە و

تێگەشتن لە پێکەوەگرێدراوی هەموو ئەو شتانەی چواردەورمان، و

And here's a beautiful picture of the Andromeda Nebula,

هەروەها مرۆڤەکان کوێی ئەو وێنەیە دەگرن.

which is our closest, largest spiral galaxy to the Milky Way.

بەداخەوەم ناتوانم هەموو ئەوەتان پێبڵێم کە لەگەڵ کاسینی فێری بوین.

And then, here's a beautiful composite of the Whirlpool Galaxy,

taken by the Hubble Space Telescope.

So the journey back to Saturn is really part of and is also a metaphor

ناتوانم هەموو وێنە جوانەکانتان پیشانبەم کە گرتوومانە لە

دوو ساڵ و نیوی پێشوودا، چونکە کاتی پێویستم نییە.

for a much larger human voyage

بۆیە تیشک دەخەمە سەر دوو چیرۆکی سەرنجڕاکێش

to understand the interconnectedness of everything around us,

کە لەم گەشتی دۆزینەوە گەورەیە بۆمان دەرکەوت کە

and also how humans fit into that picture.

لە چواردەوری زوحەل ئەنجامماندا، و

And it pains me that I can't tell you all that we have learned with Cassini.

دوو ساڵ و نیوی پێشوو پێوەی خەریک بووین.

زوحەل بە ژمارەیەکی زۆر مانگی گەورە و هەمەچەشن چواردەور دراوە.

I can't show you all the beautiful pictures that we've taken

چەندین قەبارەیان هەیە لە چەند کیلۆمەترێکەوە بۆ قەبارەی ئەمریکا.

in the last two and a half years, because I simply don't have the time.

So I'm going to concentrate on two of the most exciting stories

زۆربەی وێنەکانی زوحەل کە گرتوومانە، لە ڕاستیدا،

زوحەل لەگەڵ هەندێک لە مانگەکانیدا نیشاندەدات. ئەمە زوحەل و دایۆنی، و

that have emerged out of this major exploratory expedition

that we are conducting around Saturn,

ئەمەش زوحەلە لەگەڵ ئەڵقەکانی چواردەوری،

and have been for the past two and a half years.

نیشانتان ئەیات کە لەڕووی ستونییەوە چەندێک باریکرن، لەگەڵ مانگی ئینکیلادەس.

Saturn is accompanied by a very large and diverse collection of moons.

دووان لە ٤٧ مانگەکەی زوحەل لە هەموویان دیارترن.

They range in size from a few kilometers across to as big across as the U.S.

ئەوانیش تایتن و ئینسیلادەسن. تایتن گەورەترین مانگی زوحەلە، و

Most of the beautiful pictures we've taken of Saturn, in fact,

show Saturn in accompaniment with some of its moons. Here's Saturn with Dione,

تا ئەوکاتەی کاسینی گەشتە ئەوێ،

گەورەترین شوێنی نەدۆزراوە بوو

and then, here's Saturn showing the rings edge-on,

کە لە کۆمەڵەی خۆردا پێینەگەشتبێتین.

showing you just how vertically thin they are, with the moon Enceladus.

تەنێکە کە بۆ ماوەیەکی زۆر سەرنجی ئەوانەی ڕاکێشاوە کە سەیری هەسارەکانیان کردووە.

Now, two of the 47 moons that Saturn has are standouts.

بارگەیەکی هەوایی زۆر گەورە و ئەستووری هەیە، و

And those are Titan and Enceladus. Titan is Saturn's largest moon,

ڕاستییەکەی، وا بیردەکرێتەوە ژینگەی سەر ڕووەکەی

and, until Cassini had arrived there,

زیاتر لەو ژینگەیە بچێت کە لەسەر زەوی هەمانە،

was the largest single expanse of unexplored terrain

یان هەر شوێنێکی تری کۆمەڵەی خۆر کە لە ڕابردوودا وا سەیرکرابێت.

that we had remaining in our solar system.

بارگەی هەواکەی بەزۆری گەردی نایترۆجینە، وەک هەوای ئەم ژوورە،

And it is a body that has long intrigued people who've watched the planets.

جگە لەوەی کە بارگەی هەواکەشی

It has a very large, thick atmosphere,

چەند گازێکی تری ئەندامی وەک میسان و ئیسان و پرۆپانی تێدایە.

and in fact, its surface environment was believed to be

ئەم گەردانەش پێکەوە کۆدەبنەوە لە بارگەی هەوای مانگی تایتان

more like the environment we have here on the Earth,

تێک دەشکێن، و بەرهەمەکانیان تێکەڵدەبن بۆ درووستکردنی ئەو تەمومژە تەنۆلکانە.

or at least had in the past, than any other body in the solar system.

ئەم تەمومژە لەوە دەچێت لە هەموو شوێنێک بێت. بە تەواوەتی هەسارەییە و تایتنی داپۆشیوە.

Its atmosphere is largely molecular nitrogen, like you are breathing here in this room,

لەبەر ئەوە ناتوانین سەر ڕووی مانگی تایتن ببینین

except that its atmosphere is suffused with

بە چاوی خۆمان لە بەشە دیارەکەی شەبەنگدا.

simple organic materials like methane and propane and ethane.

بەڵام ئەم تەمومژی تەنۆلاکانە، پێشوەخت بڕیاری لەسەر درابوو،

پێش ئەوەی بە کاسینی بگەینە ئەوێ، بە درێژایی بلیۆنان ساڵ،

And these molecules high up in the atmosphere of Titan

get broken down, and their products join together to make haze particles.

بە هێواشی چۆڕیوەتە خوارەوە و سەر ڕووی مانگەکەی داپۆشیوە

بە خڵتەیەکی ئەندامی ئەستور.

This haze is ubiquitous. It's completely global and enveloping Titan.

کەواتە نەمانزانی ئەمە هاوتای مانگی تایتنە بۆ، قیر، یان نەوت یان هەر شتێک.

And that's why you cannot see down to the surface

بەڵام گومانمان لەمە دەکرد. و ئەم گەردانەش،

with our eyes in the visible region of the spectrum.

بەتایبەتی میسان و ئیسان، دەکرێت لە دۆخی شلیدا هەبن لە پلەی گەرمی سەر ڕووی تایتندا.

But these haze particles, it was surmised,

before we got there with Cassini, over billions and billions of years,

gently drifted down to the surface and coated the surface

دەریشکەوت کە میسان بۆ تایتن وەک ئاو وایە بۆ زەوی.

in a thick organic sludge.

So like the equivalent, the Titan equivalent, of tar, or oil, or what -- we didn't know what.

لەناو بارگەی هەوادا خەست دەبێتەوە، و

درک کردن بەم شتانە ژمارەیەکی زۆر

But this is what we suspected. And these molecules,

ئەگەری سەیری هێنایە پێشەوە. دەکرێت هەوری میسان هەبێت، بەڵێ، و

especially methane and ethane, can be liquids at the surface temperatures of Titan.

لە سەروو هەورەکەشەوە، سەدان کیلۆمەتر لە تەم و مژی تەنۆلکەکان هەبێت،

کە ڕێگری بکات لە گەشتنی تیشکی خۆر بە سەر ڕووەکەی.

And so it turns out that methane is to Titan what water is to the Earth.

پلەی گەرمای سەر ڕووەکەی نزیکەی ٣٥٠ پلە لەژێر سفری فەهرینهایتەوەیە.

It's a condensable in the atmosphere,

بەڵام سەرەڕای ئەو سەرمایەش، دەکرێت باران ببارێت لە سەر ڕووی تایتان. و

and so recognizing this circumstance brought to the fore

a whole world of bizarre possibilities. You can have methane clouds, OK,

لەسەر تایتنیش باران هەمان ئەوەی سەر زەوی دەکات: ڕووبار و تاڤگە

درووست دەکات؛ دەکرێت دۆڵی قوڵ دروستکات؛ دەکرێت لە چاڵایی گەورەدا کۆبێتەوە.

and above those clouds, you have this hundreds of kilometers of haze,

which prevent any sunlight from getting to the surface.

The temperature at the surface is some 350 degrees below zero Fahrenheit.

دەکرێت لیتاوەکان لە لوتکەی چیا و گردەکان داشۆرێت،

بەرەو نزمە زەوییەکان. بۆیە کەمێک بووەستە و بیربکەرەوە.

But despite that cold, you could have rain falling down on the surface of Titan.

هەوڵبە بیهێنیتە بەر چاوی خۆت ئەبێ سەر ڕووی تایتان چۆنبێت.

تاریکە. نیوەڕوانی تایتن هێندەی تاریکترین شەوەکانی زەوی تاریکە.

And doing on Titan what rain does on the Earth: it carves gullies; it forms rivers

and cataracts; it can create canyons; it can pool in large basins and craters.

ساردە، سامناکە، تەم و مژاوییە،

لەوانەیە باران ببارێت، و تۆش لەسەر

کەنارئاوی دەریاچەی میچیگان وەستابێتی و هەموو گیان ڕەنگلێکەرەوە بێت.

It can wash the sludge off high mountain peaks and hills,

ئەوە ئەو تێڕوانینە بوو کە پێشتر هەمانبوو لە سەر ڕوی تایتن پێش گەشتنی کاسینی، و

down into the lowlands. So stop and think for a minute.

Try to imagine what the surface of Titan might look like.

دەتوانم پێتان بڵێم ئەوەی دۆزیمانەوە لەسەر تایتن، هەرچەندە بە هەمان وردەکاری نییە،

It's dark. High noon on Titan is as dark as deep earth twilight on the Earth.

هێندەی ئەو چیرۆکە سەرنجڕاکێشە.

It's cold, it's eerie, it's misty,

it might be raining, and you might be standing

بۆ ئێمەش، کەسانی پەیوەندیدار بە گەشتی کاسینی --

وەک ئەوە وایە گەشتەکەی جولس فێرنی هاتبێتە دی.

on the shores of Lake Michigan brimming with paint thinner. (Laughter)

وەک وتم، بارگەیەکی هەوایی ئەستور و بڵاوی هەیە.

That is the view that we had of the surface of Titan before we got there with Cassini,

ئەمە وێنەی تایتنە، پشتی بە خۆر ڕووناک کراوەتەوە، ئەڵقەکان پشتێکی جوانە بۆ دیمەنەکە.

and I can tell you that what we have found on Titan, though it is not the same in detail,

هێشتا مانگێکی تریش لەوێ --

تەنانەت ناشزانم کامیانە. بارگەیەکی هەوایی زۆر بڵاوە.

ئامرازمان هەبوو لە سەر کاسینی کە بتوانێت تا سەر ڕووەکە ببینێت

is every bit as fascinating as that story is.

بەناو بارگە هەواکەیا، و سیستمی کامێراکەشم یەکێکە لەوانە.

And for us, it has been like -- the Cassini people --

it has been like a Jules Verne adventure come true.

وێنەی ئاواهیشمان گرتووە. و

ئەوەشی دەیبینن شوێنی ڕووناک و تاریکە، و هێندەی ئەوە دوور ڕۆشتین.

As I said, it has a thick, extensive atmosphere.

This is a picture of Titan, backlit by the Sun, with the rings as a beautiful backdrop.

زۆر سەرلێشێوێنەر بوو: لەوە تێنەدەگەشتین کە ئەوە چییە لەسەر تایتن دەیبینین.

And yet another moon there --

کاتێک لە نزیکترەوە سەیری ئەم ناوچەیە دەکەیت، زۆر شت دەبینیت

I don't even know which one it is. It's a very extensive atmosphere.

We have instruments on Cassini which can see down to the surface

وەک ڕاڕەوی پێچاوپێچ -- نەماندەزانی. هەندێک شتی بازنەییت دەبینی.

through this atmosphere, and my camera system is one of them.

ئەمە دواتر بۆمان دەرکەوت، کە لە ڕاستیدا چاڵایی گڕکانە،

And we have taken pictures like this.

بەڵام چەند چاڵاییەکی کەمی گڕکان هەیە لە سەر ڕووی تایتن،

And what you see is bright and dark regions, and that's about as far as it got for us.

واتە تازە درووست بووە سەر ڕووی مانگەکە.

ئەم خەسڵەتانەش لە جوڵەی تەکتۆنی زەوییەکە دەچن.

It was so mystifying: we couldn't make out what we were seeing on Titan.

لەوە دەچن کە ڕاکێشرابێتن لەیەکتری.

هەرکاتێک شتێکی ڕێک بینی لە سەر هەسارەیەک،

When you look closer at this region, you start to see things

واتە شکانێک ڕوویداوە، وەک قڵیشێکی زەمینی.

کەواتە بە جموجۆڵی تەکتۆنی زەوییەکە گۆڕدراوە.

like sinuous channels -- we didn't know. You see a few round things.

بەڵام نەمانتوانی وێنەکانمان لێکبەینەوە،

هەتا دوای شەش مانگ کە گەشتینە خولگەکە،

This, we later found out, is, in fact, a crater,

but there are very few craters on the surface of Titan,

ڕووداوێک بوو کە زۆر کەس وەک

meaning it's a very young surface.

گرنگترینی لێکۆڵینەوەکەی کاسینی لە سەر مانگی تایتن سەیریان دەکرد.

And there are features that look tectonic.

ئەویش دانانی ئامێری پشکنینی هایگنس بوو،

They look like they've been pulled apart.

Whenever you see anything linear on a planet,

ئامێری پشکنینەکەی لە ئەوروپا درووستکرابوو کاسینی بۆ ماوەی

it means there's been a fracture, like a fault.

حەوت ساڵ بە کۆمەڵەی خۆردا هەڵیگرت. لەناو بارگەی هەوای تایتندا داماندا،

And so it's been tectonically altered.

دوو کاتژمێر و نیوی ویست و لەسەر ڕووی مانگەکە نیشتەوە. و

But we couldn't make sense of our images,

until, six months after we got into orbit,

ئەمەوێ تیشک بخەمە سەر ئەوەی ئەم بۆنەیە چەند گرنگ بوو.

an event occurred that many have regarded

ئەمە ئامێرێکە مرۆڤ دروستیکردووە و

as the highlight of Cassini's investigation of Titan.

بۆ یەکەم جار لە مێژووی مرۆڤدا لە دوورترین بەشی کۆمەڵەی خۆر نیشتەوە.

And that was the deployment of the Huygens probe,

the European-built Huygens probe that Cassini had carried

لە مێشکی مندا ئەوەندە شتێکی دیاربوو

for seven years across the solar system. We deployed it to the atmosphere of Titan,

بۆنەیەک بوو کە پێویست بوو ئاهەنگی بۆ بگێڕدرێت

لە تەواوی شارەکانی ئەمریکا و ئەوروپادا، و

it took two and a half hours to descend, and it landed on the surface.

And I just want to emphasize how significant an event this is.

بەداخەوە ئەوە نەکرا.

(پێکەنین)

This is a device of human making,

لەبەر هۆکارێکی تر گرنگ و دیار بوو. ئەمە نێردراوێکی نێودەوڵەتی بوو، و

and it landed in the outer solar system for the first time in human history.

ئەم بۆنەیە ئاهەنگی بۆ گێڕدرا لە ئەوروپا، لە ئەڵمانیا، و

وتارەکەی پێشکەشکرا بە زاراوەی ئینگلیزی بەریتانی و

It is so significant that, in my mind,

ئەمریکی، و ئەڵمانی، و فەڕەنسی و ئیتاڵی و هۆڵەندی پێشکەشکرا.

this was an event that should have been celebrated

with ticker tape parades in every city across the U.S. and Europe,

نیشاندانێکی هەستجوڵێنەری ئەوە بوو کە ووشەکانی

and sadly, that wasn't the case.

(Laughter).

"نەتەوە یەکگرتووەکان" چی دەگەیەنێت:

It was significant for another reason. This is an international mission,

یەکگرتنێکی ڕاستەقینەی نەتەوەکان لە هەوڵێکدا پێکەوە بۆ مەبەستێکی باش.

and this event was celebrated in Europe, in Germany,

and the celebratory presentations were given in English accents,

لەمەشدا، کارێکی گەڕانی گەورەبوو بە هەسارەیەکدا، و هەروەها

and American accents, and German accents, and French and Italian and Dutch accents.

بۆ تێگەشتن لە سیستمی هەسارەکەی

کە بەدرێژایی مێژووی مرۆڤایەتی نەمانتوانیوە پێی بگەین، و

It was a moving demonstration of what the words

ئێستا مرۆڤەکان پێیگەشتوون.

بۆیە ئەوە -- مەبەستم ئەوەیە، تەنیا بە باسکردنی موچڕک بە لەشما یەت.

"united nations" are supposed to mean:

a true union of nations joined together in a colossal effort for good.

بۆنەیەک بوو زۆر هەستی جوڵاندم، و

شتێک بوو کە خۆم قەت بیرم ناچێتەوە، و ئێوەش نابێ بیرتان بچێتەوە.

And, in this case, it was a massive undertaking to explore a planet,

(چەپڵەلێدان)

and to come to understand a planetary system

that, for all of human history, had been unreachable,

بەڵام بەهەرحاڵ، ئامێرەکە پێوانەی بارگەی هەوای کردووە لەگەڵ چونەخوار و

and now humans had actually touched it.

هەروەها وێنەی لەدوای یەکی گرتووە.

So it was -- I mean, I'm getting goose bumps just talking about it.

ناشتوانم بۆتان باسکەم هەستێکی چۆنبوو کە یەکەمین وێنەکانمان بینی

It was a tremendously emotional event,

کە ئامێرەکە لەسەر تایتن گرتبوی. و ئەمانە ئەو شتانە بوو کە بینیمان.

and it's something that I will personally never forget, and you shouldn't either.

زۆر تاسێنەر بوو، چونکە هەموو ئەوەبوو کە دەمانویست

(Applause).

ئەو وێنانەی تر لە خولگەکەوە بوون.

شێوەیەک بوو زۆر نامۆ نەبوو، شێوەیەکی جیۆلۆجی.

But anyway, the probe took measurements of the atmosphere on the way down,

شێوەیەکی هەڵچۆڕانی لقوپۆپییە کە دەکرێت بە ڕۆچوونی شلەمەنی درووستبووبێتن.

and it also took panoramic pictures.

And I can't tell you what it was like to see the first pictures

دەشتوانی شوێن ئەم ڕاڕەوانە بکەویت و

دەبینن چۆن هەموویان یەکدەگرنەوە.

لەم ڕاڕەوەدا یەک دەگرنەوە لێرەدا، کە دەچۆڕێتە ناو ئەم ناوچەیەوە.

of Titan's surface from the probe. And this is what we saw.

سەیری سنوری ڕووبارێک ئەکەن.

And it was a shocker, because it was everything we wanted

ئەمە سنوری ڕووبارێکی شلەمەنی بووە؟ نەمانتوانی بزانین.

those other pictures taken from orbit to be.

بەڵام ئەمە بەجۆرێک لە سنوری ڕووبارێکی شلەمەنی دەچێت.

It was an unambiguous pattern, a geological pattern.

ئەم وانەیە لە دووری ١٦ کیلۆمەترەوە گیراوە.

ئەم وێنەیە لە دووری هەشت کیلۆمەترەوە، باشە؟ دووبارە، سنوری ڕووبارێک.

It's a dendritic drainage pattern that can be formed only by the flow of liquids.

باشە، ئێستا ١٦ کیلۆمەتر، هەشت کیلۆمەتر -- بە نزیکەیی بەرزی هێڵی ئاسمانییەکان.

And you can follow these channels

and you can see how they all converge.

And they converge into this channel here, which drains into this region.

ئەگەر گەشتێکی ئاسمانی بکەیت بە ئەمریکادا،

بەم بەرزییە دەفڕیت.

You are looking at a shoreline.

کەواتە ئەمە وێنەیەکە لە جامەکەوە دەیگری کاتێک بە هێڵی ئاسمانی تایتان گەشت دەکەیت

Was this a shoreline of fluids? We didn't know.

But this is somewhat of a shoreline.

کاتێک بەسەر ئاسمانی مانگی تایتاندا دەفڕیت.

This picture is taken at 16 kilometers.

ئینجا دواجار، ئامێرەکە گەشتە سەر ڕووی مانگەکە، و

This is the picture taken at eight kilometers, OK? Again, the shoreline.

ئێستا نیشانتان ئەیەم، بەڕێزان و خانمان،

Okay, now, 16 kilometers, eight kilometers -- this is roughly an airline altitude.

یەکەم وێنەی سەر ڕووی مانگێکی بەشی دەرەوەی کۆمەڵەی خۆر.

If you were going to take an airplane trip across the U.S.,

ئەمەش ئاسۆیە، باشە؟

you would be flying at these altitudes.

ئەمانە کڵۆی سەهۆڵی ئاون، باشە؟

So, this is the picture you would have at the window of Titanian Airlines

(چەپڵەلێدان)

as you fly across the surface of Titan. (Laughter)

And then finally, the probe came to rest on the surface,

ئاشکراشە لە یەکێک لە ناوچە تەخت و تاریکەکان نیشتۆتەوە و

and I'm going to show you, ladies and gentlemen,

نوقم نەبۆتە شوێنێکەوە نەبینرێت. کەواتە ئەوەی لەسەری نیشتینەوە شلە نەبوو.

the first picture ever taken from the surface of a moon in the outer solar system.

And here is the horizon, OK?

ئەوەی ئامێرەکە لێی نیشتۆتەوە بەشێوەیەکی بنچینەیی

وەک تەختاییەکی لیتەیی زەوی بووە.

These are probably water ice pebbles, yes?

ئەمە زەوییەکی ڕەق نەکراوە کە شلەی میسان نەرمیکردۆتەوە. و

(Applause).

لەوانەشە ئەم ماددەیە

And obviously, it landed in one of these flat, dark regions

ناوچە بەرزاییەکانی تایتنی داشتبێت

and it didn't sink out of sight. So it wasn't fluid that we landed in.

لەڕێگەی ئەم ڕاڕەوانەوە کە بینیمان، و

بەدرێژایی ملیۆنان ساڵ چۆڕاوە بۆ پڕکردنی حەوزەکانی نزماییەکان.

What the probe came down in was basically

ئامێری پشکنینی هایگنیش لەوەیا نیشتۆتەوە.

the Titan equivalent of a mud flat.

بەڵام هێشتا، هیچ نیشانەیەک نییە لە وێنەکانماندا،

This is an unconsolidated ground that is suffused with liquid methane.

یان تەنانەت وێنەکانی هویجیندا، هی شوێنی پڕ لە شلەمەنی گەورە.

And it's probably the case that this material

ئەبێ لەکوێ بوبێتن؟ زیاتر ناڕوون بوو کاتێک گردۆڵکە لمینەکانمان دۆزییەوە.

has washed off the highlands of Titan

through these channels that we saw,

باشە، ئەمە گرتەی ڤیدیۆیی ناوچەی کەمەریی تایتن بوو،

and has drained over billions of years to fill in low-lying basins.

ئەم گردۆڵکە لمانە دەرەخات. ئەم گردۆڵکە لمانە سەد مەتر بەرزن،

And that is what the Huygens probe landed in.

چەند کیلۆمەترێک مەودا لە نێوانیاندایە، و

But still, there was no sign in our images,

بۆ چەندین میل درێژە دەکێشن.

or even in the Huygens' images, of any large, open bodies of fluids.

سەدانی وا هەیە، هەتا ١٠٠٠ یان ٢٠٠٠ گردۆڵکەی لمین.

ئەمە بیابانی سەحارای مانگی تایتنە.

Where were they? It got even more puzzling when we found dunes.

ئەبێ شوێنێک بێت زۆر وشک بێت، ئەگەرنا گردۆڵکەی لمین نەئەبوو.

OK, so this is our movie of the equatorial region of Titan,

کەواتە دووبارە، زیاتر ئەوە بوو بە مەتەڵ کە هیچ کۆبوونەوەیەکی شلەمان نەدۆزییەوە،

showing these dunes. These are dunes that are 100 meters tall,

separated by a few kilometers,

هەتا لە کۆتاییدا، دەریاچەمان بینی لە ناوچە جەمسەرییەکان.

and they go on for miles and miles and miles.

ئەمەش دیمەنی دەریاچەیەکە لە ناوچەی جەمسەری باشوری تایتان.

There's hundreds, up to a 1,000 or 1,200 miles of dunes.

هێندەی قەبارەی دەریاچەی ئۆنتاریۆ دەبێت.

This is the Saharan desert of Titan.

ئینجا، هەفتە و نیوێک لەمەوبەر،

بەرەو جەمسەری باکوری تایتن چووین و

It's obviously a place which is very dry, or you wouldn't get dunes.

دووبارە شێوە دەریاچەیەکمان دۆزییەوە هێندەی قەبارەی دەریای قەزوین.

So again, it got puzzling that there were no bodies of fluid,

کەواتە لەوە ئەچێت شلەکان، لەبەر هەندێک هۆکار کە تێیناگەین،

until finally, we saw lakes in the polar regions.

یان لانی کەم لەم وەرزەدا، لە جەمسەرەکانی مانگی تایتندان. و

And there is a lake scene in the south polar region of Titan.

دەزانم ئێوەش هاوڕان کە دۆزینەوەی ئێمە بۆ تایتن

It's about the size of Lake Ontario.

And then, only a week and a half ago,

کارێکی بێوێنەیە، شوێنێکی ئەفسانەییە. تایبەتە و جیاوازە بەڵام لە زەوی دەچێت، و

we flew over the north pole of Titan and found, again,

we found a feature here the size of the Caspian Sea.

پێکهاتەی جیۆلۆجی وەک زەوی هەیە و

So it seems that the liquids, for some reason we don't understand,

فرەچەشنییەکی جیۆلۆجی زۆری هەیە، و

or during at least this season, are apparently at the poles of Titan.

جیهانێکی سەرنجڕاکێشە کە تەنیا ڕکابەری لە کۆمەڵەی خۆردا

لەڕوی ئاڵۆزی و دەوڵەمەندییەوە زەوی خۆیەتی. و

And I think you would agree that we have found Titan

ئێستاش دەچینە سەر ئێنسیلادەس. ئێنسیلادەس مانگێکی بچووکە،

is a remarkable, mystical place. It's exotic, it's alien, but yet strangely Earth-like,

یەک لەسەر دەی قەبارەی تایتن. و لێرەیا دەیبینیت لای ئینگلتەراوە،

and having Earth-like geological formations

بۆ نیشاندانی قەبارەکەی. بە مەبەستی نیشاندانی مەترسی نییە.

and a tremendous geographical diversity,

(پێکەنین)

ئینسیلادەسیش زۆر سپییە، زۆر گەشە، و

and is a fascinating world whose only rival in the solar system

سەر ڕووەکەشی دیارە کە پڕە لە قڵیش.

for complexity and richness is the Earth itself.

And so now we go onto Enceladus. Enceladus is a small moon,

لەڕووی جیۆلۆجییەوە تەنێکی زۆر چالاکە.

بەڵام گرنگترین دۆزینەوەی سەر ئینکیلادەس

دۆزینەوەی جەمسەری باشور بوو -- و لێرەدا سەیری جەمسەری باشور دەکەین --

it's about a tenth the size of Titan. And you can see it here next to England,

کە لەوێ ئەم سیستمە قڵیشانەمان دۆزییەوە.

just to show you the size. This is not meant to be a threat.

ڕەنگی جیایان هەیە چونکە لە پێکهاتەی جیادان.

(Laughter).

داپۆشراون. ئەم قڵیشانە بە ماددەی ئەندامی داپۆشراون.

And Enceladus is very white, it's very bright,

لەوەش زیاتر، هەموو ئەم ناوچەیە، ناوچەی جەمسەری باشورە،

and its surface is obviously wrecked with fractures.

پلەی گەرمی بەرزترە. گەرمترین شوێنە لەسەر مانگەکە.

It is a very geologically active body.

But the mother lode of discoveries on Enceladus

ئەوە هێندەی ئەوە سەیرە بڵێی بەستەڵەکی باشوری زەوی لە ناوچە کەمەرەییەکان گەرمترە.

was found at the south pole -- and we're looking at the south pole here --

where we found this system of fractures.

ئینجا کە وێنەی زیاترمان گرت، ئەوەمان دۆزییەوە کە

And they're a different color because they're a different composition.

کە ئەم قڵیشانە چەندین تەنۆلکەی سەهۆڵی دەردەدەن

They are coated. These fractures are coated with organic materials.

Moreover, this whole, entire region, the south polar region,

کە سەدان میل بۆناو بۆشایی دەڕۆن.

ئینجا کە وێنەکان ڕەنگ دەکەین، بۆ دەرخستنی ئاستەکانی ڕووناکییە کەمەکان،

has elevated temperatures. It's the hottest place on the planet, on the body.

دەبینین کە ئەم دەردانە زۆر دەڕوات

That's as bizarre as finding that the Antarctic on the Earth is hotter than the tropics.

کە ڕاستییەکەی لە وێنەکانی تردا دەبینین هەزارەها میل دەڕۆن

And then, when we took additional pictures, we discovered

بۆ بۆشایی سەروو ئێنسیلادەس.

خۆم و تیمەکەم ئەم جۆرە وێنانەمان پشکنی، و

that from these fractures are issuing jets of fine, icy particles

لەم جۆرانەش، و هەروەها بیرمان لە ئەنجامەکانی تری کاسینیش کردەوە. و

extending hundreds of miles into space.

گەشتینە ئەو دەرئەنجامەی کە

And when we color-code this image, to bring out the faint light levels,

ئەم دەردانانە لەوانەیە لە کۆبوونەوەی

we see that these jets feed a plume

شلەی ئاو بێت لە سەر ڕووی ئێنسیلادەس.

that, in fact, we see, in other images, goes thousands of miles

کەواتە لەوانەیە ئاوی شلەمان هەبێت، ماددەی ئەندامی و گەرمی زۆریش.

into the space above Enceladus.

My team and I have examined images like this,

بە واتایەکی تر، لەوانەیە گەشتبێتینە

and like this one, and have thought about the other results from Cassini.

خاکی پیرۆزی گەڕانی گەردوونی سەردەمی نوێ،

And we have arrived at the conclusion

بە واتایەکی تر، ژینگەیەک کە دەکرێت بەکەڵکی ژیانی بوونەوەری زیندوو بێت. و

that these jets may be erupting from pockets

پێموانییە پێویست بکات پێتان بڵێم کە دۆزینەوەی ژیان

of liquid water under the surface of Enceladus.

لە شوێنێکی تری کۆمەڵەی خۆر،

ئەگەر لە ئێنسیلادەس بێت یان شوێنێکی تر،

So we have, possibly, liquid water, organic materials and excess heat.

کاریگەرییەکی کلتوری و زانستی دەبێت.

چونکە ئەگەر نیشانی بەین کە درووست بوونی بوونەوەر نەک

In other words, we have possibly stumbled upon

the holy grail of modern day planetary exploration,

جارێک، بەڵکو دووجاریش بووە، لە کۆمەڵەی خۆردا،

or in other words, an environment that is potentially suitable for living organisms.

کەواتە واتای ئەوەیە، چەندین جاری تر لە شوێنی تریش بووە

And I don't think I need to tell you that the discovery of life

بەدرێژایی مێژووی ١٣.٧ ملیار ساڵەی مێژووی گەردوون.

elsewhere in our solar system,

whether it be on Enceladus or elsewhere,

لە ئێستادا، زەوی تەنیا هەسارەیە کە دەزانین ژیانی لەسەرە.

would have enormous cultural and scientific implications.

بەنرخە، تایبەتە،

Because if we could demonstrate that genesis had occurred

هەتا ئێستا، تەنیا خاکە زانیبێتمان.

not once, but twice, independently, in our solar system,

ئەگەر هۆشیار بن و ئاگادار بن کە لە ١٩٦٠ەکاندا -- و

then that means, by inference, it has occurred a staggering number of times

throughout the universe and its 13.7 billion year history.

لێتان ئەبورین ئەگەر نەزانن، باشە --

ئەم وێنە زۆر بەناوبانگەتان بیر دەبێت

کە ساڵی ١٩٦٨ لەلایەن ئاسمانەوانەکانی ئەپۆلۆ هەشتەوە گیرا.

Right now, Earth is the only planet still that we know is teeming with life.

یەکەم جار بوو زەوی لە بۆشایی ئاسمانەوە وێنەبگیرێت، و

It is precious, it is unique,

کاریگەرییەکی زۆری هەبوو لەسەر تێگەشتنمان لە شوێنەکەمان لە گەردووندا، و

it is still, so far, the only home we've ever known.

تێگەشتنمان لە بەرپرسیارێتی پاراسنتی هەسارەکەی خۆمان.

And if any of you were alert and coherent during the 1960s --

ئێمەش بە هەمان شێوە بە کاسینی،

and we'd forgive you, if you weren't, OK --

وێنەیەکمان گرتووە کە پێشتر مرۆڤ بە چاو نەیبینیوە.

you would remember this very famous picture

taken by the Apollo 8 astronauts in 1968.

خۆرگیرانی تەواوەتییە، لە لاکەی تری زووحەلەوە.

It was the first time that Earth was imaged from space,

وێنەیەکی ئێجگار جوانە،

and it had an enormous impact on our sense of place in the universe,

دەبینن ئەڵقە سەرەکییەکان لە پشتەوە بە خۆر ڕووناک دەکرێنەوە،

and our sense of responsibility for the protection of our own planet.

وێنەدراوەکانی خۆر دەبینن و

ئەم ئەڵقەیە دەبینن کە درووستکراوە،

Well, we on Cassini have taken an equivalent first,

بە هەوا دانەوەی ئینکیلادەس.

a picture that no human eye has ever seen before.

بەڵام وەک ئەوەی ئەوە زۆر جوان نەبووبێت، لەم وێنە جوانەدا،

It is a total eclipse of the Sun, seen from the other side of Saturn.

هەسارەکەی خۆمان دەبینین،

And in this impossibly beautiful picture,

لەناو ئەڵقەکانی زوحەلەوە.

you see the main rings backlit by the Sun,

ئێستا، شتێکی قوڵی جوڵێنەر هەیە

you see the refracted image of the Sun

لە بینینی خۆمان لە دوورەوە، و

بینینی دیمەنی هەسارە بچووک و شینەکەی خۆمان

and you see this ring created, in fact,

by the exhalations of Enceladus.

لە ئاسمانی جیهانەکانی ترەوە. و

ئەوە، و تێڕوانینێک بۆ مەزنی هەسارەکەی خۆمان،

But as if that weren't brilliant enough, we can spot, in this beautiful image,

لەوانەیە لە کۆتاییدا، گەورەترین دەستکەوتبێت بەدەستمان هێنابێت

sight of our own planet,

لەم گەشتی دۆزینەوەیەمان کە نیو سەدە لەمەوبەر دەستمان پێکرد.

cradled in the arms of Saturn's rings.

زۆر سوپاس بۆ ئێوە.

Now, there is something deeply moving

(چەپڵەلێدان)

about seeing ourselves from afar,

and capturing the sight of our little, blue-ocean planet

in the skies of other worlds.

And that, and the perspective of ourselves that we gain from that,

may be, in the end, the finest reward that we earn

from this journey of discovery that started half a century ago.

And thank you very much.

(Applause)