Carolyn Porco: This is Saturn

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hiwa Foundation

In the next 18 minutes, I'm going to take you on a journey.

لە هەژدە خولەکی دواتردا، بە گەشتێک دەتانبەم. و

And it's a journey that you and I have been on for many years now,

ئەوەش گەشتێکە کە منیش و ئێوەش ئەوە چەند ساڵێکە دەستمان پێکردووە و

and it began some 50 years ago, when humans first stepped off our planet.

پەنجا ساڵ لەمەوبەر دەستیپێکرد، کاتێک مرۆڤ بۆ یەکەمجار پێی نایە دەرەوەی زەوی.

And in those 50 years, not only did we literally, physically set foot on the moon,

لەو پەنجا ساڵەشدا، نەک هەر لەڕووی جەستەیی و کردەییشەوە پێمان نایە سەر مانگ،

but we have dispatched robotic spacecraft to all the planets -- all eight of them --

بەڵکو کەشتی ئاسمانی ڕۆبۆتیشمان ناردووە بۆ هەموو هەسارەکان -- هەر هەشتیان -- و

and we have landed on asteroids, we have rendezvoused with comets,

لەسەر هەسارۆچکەکان نیشتوینەتەوە، لەگەڵ ئەستێرە کلکدارەکان بەیەک گەشتوین، و

and, at this point in time, we have a spacecraft on its way to Pluto,

لەم ساتەدا، کەشتییەکی ئاسمانیمان هەیە بەڕێوەیە بۆ پلوتۆ،

the body formerly known as a planet.

ئەوەی پێشتر بە هەسارە دانرابوو.

And all of these robotic missions are part of a bigger human journey:

هەموو ئەم نێردراوە ڕۆبۆتیانە بەشێکن لە گەشتێکی مرۆیی گەورەتر:

a voyage to understand something, to get a sense of our cosmic place,

گەشتێک بۆ تێگەشتن لە شتێک، تێگەشتن لە گەردوون،

to understand something of our origins, and how Earth, our planet,

کەمێک تێگەشتن لە ڕەچەڵەکی خۆمان، و چۆن هەسارەکەمان، زەوی، و

and we, living on it, came to be.

ژیانی سەری درووست بووە.

And of all the places in the solar system that we might go to

یەکێک لە شوێنەکانی کۆمەڵەی خۆریش کە پێویستە بچین بۆی و

and search for answers to questions like this,

بۆ وەڵامی ئەم جۆرە پرسیارانە بگەڕێین،

there's Saturn. And we have been to Saturn before --

هەسارەی زوحەلە. و پێشتر چووین بۆ زوحەل --

we visited Saturn in the early 1980s --

لە سەرەتاکانی ١٩٨٠کاندا سەردانی زوحەلمان کردووە --

but our investigations of Saturn have become far more in-depth in detail

بەڵام لێکۆڵینەوەکانمان لە زوحەل گەشتۆتە ئاستێکی تەواو جیاوازی وردەکاری

since the Cassini spacecraft, traveling across interplanetary space

لەوکاتەوەی کەشتی کاسینی، گەشتی کردووە بە بۆشایی ئاسماندا

for seven years, glided into orbit around Saturn in the summer of 2004,

بۆ ماوەی حەوت ساڵ، و هاوینی ساڵی ٢٠٠٤ کەوتە خولگەکەی چواردەوری زوحەلەوە، و

and became at that point the farthest robotic outpost

لەو کاتەدا بوو بە دوورترین ڕۆشتنی ڕۆبۆتی

that humanity had ever established around the Sun.

کە مرۆڤ پێی گەشتبێت لە چواردەوری خۆردا.

Now, the Saturn system is a rich planetary system.

کۆمەڵەی زوحەل، کۆمەڵەیەکی هەسارەیی دەوڵەمەندە،

It offers mystery, scientific insight and obviously splendor beyond compare,

شتی نەزانراو، تێگەشتنی زانستی و مەزنییەکی لەڕادەبەدەر پێشکەش دەکات و

and the investigation of this system has enormous cosmic reach.

لێکۆڵینەوە لەم هەسارەیە تێگەشتنێکی گەردوونی بێسنورمان دەداتێ.

In fact, just studying the rings alone, we stand to learn a lot

ڕاستییەکەی، تەنیا بە لێکۆڵینەوە لە ئەڵقەکان، زۆر شت فێردەبین

about the discs of stars and gas that we call the spiral galaxies.

دەربارەی ئەڵقەکانی هەسارەکان و گازەکانی پێیان دەڵێین کۆمەڵە ئەستێرە پێچاوپێچەکان.

And here's a beautiful picture of the Andromeda Nebula,

ئەمەش وێنەیەکی کۆمەڵە ئەستێرەی نێبولایە،

which is our closest, largest spiral galaxy to the Milky Way.

کە نزیکترینە لێمانەوە، گەورەترین کۆمەڵە ئەستێرەی پێچاوپێچ لە خەتی کاکێشانی شیرییەوە.

And then, here's a beautiful composite of the Whirlpool Galaxy,

ئەمەش وێنەیەکی جوانی کۆمەڵە ئەستێرەی گێژاوە،

taken by the Hubble Space Telescope.

کە لەلایەن تەلەسکۆپی هەبڵ سپەیسەوە گیراوە.

So the journey back to Saturn is really part of and is also a metaphor

کەواتە گەشتی گەڕانەوە بۆ زوحەل لە ڕاستیدا گەشتێکی دوولایەنە بوو

for a much larger human voyage

بۆ گەشتنی مرۆڤ بە دەرەوە و

to understand the interconnectedness of everything around us,

تێگەشتن لە پێکەوەگرێدراوی هەموو ئەو شتانەی چواردەورمان، و

and also how humans fit into that picture.

هەروەها مرۆڤەکان کوێی ئەو وێنەیە دەگرن.

And it pains me that I can't tell you all that we have learned with Cassini.

بەداخەوەم ناتوانم هەموو ئەوەتان پێبڵێم کە لەگەڵ کاسینی فێری بوین.

I can't show you all the beautiful pictures that we've taken

ناتوانم هەموو وێنە جوانەکانتان پیشانبەم کە گرتوومانە لە

in the last two and a half years, because I simply don't have the time.

دوو ساڵ و نیوی پێشوودا، چونکە کاتی پێویستم نییە.

So I'm going to concentrate on two of the most exciting stories

بۆیە تیشک دەخەمە سەر دوو چیرۆکی سەرنجڕاکێش

that have emerged out of this major exploratory expedition

کە لەم گەشتی دۆزینەوە گەورەیە بۆمان دەرکەوت کە

that we are conducting around Saturn,

لە چواردەوری زوحەل ئەنجامماندا، و

and have been for the past two and a half years.

دوو ساڵ و نیوی پێشوو پێوەی خەریک بووین.

Saturn is accompanied by a very large and diverse collection of moons.

زوحەل بە ژمارەیەکی زۆر مانگی گەورە و هەمەچەشن چواردەور دراوە.

They range in size from a few kilometers across to as big across as the U.S.

چەندین قەبارەیان هەیە لە چەند کیلۆمەترێکەوە بۆ قەبارەی ئەمریکا.

Most of the beautiful pictures we've taken of Saturn, in fact,

زۆربەی وێنەکانی زوحەل کە گرتوومانە، لە ڕاستیدا،

show Saturn in accompaniment with some of its moons. Here's Saturn with Dione,

زوحەل لەگەڵ هەندێک لە مانگەکانیدا نیشاندەدات. ئەمە زوحەل و دایۆنی، و

and then, here's Saturn showing the rings edge-on,

ئەمەش زوحەلە لەگەڵ ئەڵقەکانی چواردەوری،

showing you just how vertically thin they are, with the moon Enceladus.

نیشانتان ئەیات کە لەڕووی ستونییەوە چەندێک باریکرن، لەگەڵ مانگی ئینکیلادەس.

Now, two of the 47 moons that Saturn has are standouts.

دووان لە ٤٧ مانگەکەی زوحەل لە هەموویان دیارترن.

And those are Titan and Enceladus. Titan is Saturn's largest moon,

ئەوانیش تایتن و ئینسیلادەسن. تایتن گەورەترین مانگی زوحەلە، و

and, until Cassini had arrived there,

تا ئەوکاتەی کاسینی گەشتە ئەوێ،

was the largest single expanse of unexplored terrain

گەورەترین شوێنی نەدۆزراوە بوو

that we had remaining in our solar system.

کە لە کۆمەڵەی خۆردا پێینەگەشتبێتین.

And it is a body that has long intrigued people who've watched the planets.

تەنێکە کە بۆ ماوەیەکی زۆر سەرنجی ئەوانەی ڕاکێشاوە کە سەیری هەسارەکانیان کردووە.

It has a very large, thick atmosphere,

بارگەیەکی هەوایی زۆر گەورە و ئەستووری هەیە، و

and in fact, its surface environment was believed to be

ڕاستییەکەی، وا بیردەکرێتەوە ژینگەی سەر ڕووەکەی

more like the environment we have here on the Earth,

زیاتر لەو ژینگەیە بچێت کە لەسەر زەوی هەمانە،

or at least had in the past, than any other body in the solar system.

یان هەر شوێنێکی تری کۆمەڵەی خۆر کە لە ڕابردوودا وا سەیرکرابێت.

Its atmosphere is largely molecular nitrogen, like you are breathing here in this room,

بارگەی هەواکەی بەزۆری گەردی نایترۆجینە، وەک هەوای ئەم ژوورە،

except that its atmosphere is suffused with

جگە لەوەی کە بارگەی هەواکەشی

simple organic materials like methane and propane and ethane.

چەند گازێکی تری ئەندامی وەک میسان و ئیسان و پرۆپانی تێدایە.

And these molecules high up in the atmosphere of Titan

ئەم گەردانەش پێکەوە کۆدەبنەوە لە بارگەی هەوای مانگی تایتان

get broken down, and their products join together to make haze particles.

تێک دەشکێن، و بەرهەمەکانیان تێکەڵدەبن بۆ درووستکردنی ئەو تەمومژە تەنۆلکانە.

This haze is ubiquitous. It's completely global and enveloping Titan.

ئەم تەمومژە لەوە دەچێت لە هەموو شوێنێک بێت. بە تەواوەتی هەسارەییە و تایتنی داپۆشیوە.

And that's why you cannot see down to the surface

لەبەر ئەوە ناتوانین سەر ڕووی مانگی تایتن ببینین

with our eyes in the visible region of the spectrum.

بە چاوی خۆمان لە بەشە دیارەکەی شەبەنگدا.

But these haze particles, it was surmised,

بەڵام ئەم تەمومژی تەنۆلاکانە، پێشوەخت بڕیاری لەسەر درابوو،

before we got there with Cassini, over billions and billions of years,

پێش ئەوەی بە کاسینی بگەینە ئەوێ، بە درێژایی بلیۆنان ساڵ،

gently drifted down to the surface and coated the surface

بە هێواشی چۆڕیوەتە خوارەوە و سەر ڕووی مانگەکەی داپۆشیوە

in a thick organic sludge.

بە خڵتەیەکی ئەندامی ئەستور.

So like the equivalent, the Titan equivalent, of tar, or oil, or what -- we didn't know what.

کەواتە نەمانزانی ئەمە هاوتای مانگی تایتنە بۆ، قیر، یان نەوت یان هەر شتێک.

But this is what we suspected. And these molecules,

بەڵام گومانمان لەمە دەکرد. و ئەم گەردانەش،

especially methane and ethane, can be liquids at the surface temperatures of Titan.

بەتایبەتی میسان و ئیسان، دەکرێت لە دۆخی شلیدا هەبن لە پلەی گەرمی سەر ڕووی تایتندا.

And so it turns out that methane is to Titan what water is to the Earth.

دەریشکەوت کە میسان بۆ تایتن وەک ئاو وایە بۆ زەوی.

It's a condensable in the atmosphere,

لەناو بارگەی هەوادا خەست دەبێتەوە، و

and so recognizing this circumstance brought to the fore

درک کردن بەم شتانە ژمارەیەکی زۆر

a whole world of bizarre possibilities. You can have methane clouds, OK,

ئەگەری سەیری هێنایە پێشەوە. دەکرێت هەوری میسان هەبێت، بەڵێ، و

and above those clouds, you have this hundreds of kilometers of haze,

لە سەروو هەورەکەشەوە، سەدان کیلۆمەتر لە تەم و مژی تەنۆلکەکان هەبێت،

which prevent any sunlight from getting to the surface.

کە ڕێگری بکات لە گەشتنی تیشکی خۆر بە سەر ڕووەکەی.

The temperature at the surface is some 350 degrees below zero Fahrenheit.

پلەی گەرمای سەر ڕووەکەی نزیکەی ٣٥٠ پلە لەژێر سفری فەهرینهایتەوەیە.

But despite that cold, you could have rain falling down on the surface of Titan.

بەڵام سەرەڕای ئەو سەرمایەش، دەکرێت باران ببارێت لە سەر ڕووی تایتان. و

And doing on Titan what rain does on the Earth: it carves gullies; it forms rivers

لەسەر تایتنیش باران هەمان ئەوەی سەر زەوی دەکات: ڕووبار و تاڤگە

and cataracts; it can create canyons; it can pool in large basins and craters.

درووست دەکات؛ دەکرێت دۆڵی قوڵ دروستکات؛ دەکرێت لە چاڵایی گەورەدا کۆبێتەوە.

It can wash the sludge off high mountain peaks and hills,

دەکرێت لیتاوەکان لە لوتکەی چیا و گردەکان داشۆرێت،

down into the lowlands. So stop and think for a minute.

بەرەو نزمە زەوییەکان. بۆیە کەمێک بووەستە و بیربکەرەوە.

Try to imagine what the surface of Titan might look like.

هەوڵبە بیهێنیتە بەر چاوی خۆت ئەبێ سەر ڕووی تایتان چۆنبێت.

It's dark. High noon on Titan is as dark as deep earth twilight on the Earth.

تاریکە. نیوەڕوانی تایتن هێندەی تاریکترین شەوەکانی زەوی تاریکە.

It's cold, it's eerie, it's misty,

ساردە، سامناکە، تەم و مژاوییە،

it might be raining, and you might be standing

لەوانەیە باران ببارێت، و تۆش لەسەر

on the shores of Lake Michigan brimming with paint thinner. (Laughter)

کەنارئاوی دەریاچەی میچیگان وەستابێتی و هەموو گیان ڕەنگلێکەرەوە بێت.

That is the view that we had of the surface of Titan before we got there with Cassini,

ئەوە ئەو تێڕوانینە بوو کە پێشتر هەمانبوو لە سەر ڕوی تایتن پێش گەشتنی کاسینی، و

and I can tell you that what we have found on Titan, though it is not the same in detail,

دەتوانم پێتان بڵێم ئەوەی دۆزیمانەوە لەسەر تایتن، هەرچەندە بە هەمان وردەکاری نییە،

is every bit as fascinating as that story is.

هێندەی ئەو چیرۆکە سەرنجڕاکێشە.

And for us, it has been like -- the Cassini people --

بۆ ئێمەش، کەسانی پەیوەندیدار بە گەشتی کاسینی --

it has been like a Jules Verne adventure come true.

وەک ئەوە وایە گەشتەکەی جولس فێرنی هاتبێتە دی.

As I said, it has a thick, extensive atmosphere.

وەک وتم، بارگەیەکی هەوایی ئەستور و بڵاوی هەیە.

This is a picture of Titan, backlit by the Sun, with the rings as a beautiful backdrop.

ئەمە وێنەی تایتنە، پشتی بە خۆر ڕووناک کراوەتەوە، ئەڵقەکان پشتێکی جوانە بۆ دیمەنەکە.

And yet another moon there --

هێشتا مانگێکی تریش لەوێ --

I don't even know which one it is. It's a very extensive atmosphere.

تەنانەت ناشزانم کامیانە. بارگەیەکی هەوایی زۆر بڵاوە.

We have instruments on Cassini which can see down to the surface

ئامرازمان هەبوو لە سەر کاسینی کە بتوانێت تا سەر ڕووەکە ببینێت

through this atmosphere, and my camera system is one of them.

بەناو بارگە هەواکەیا، و سیستمی کامێراکەشم یەکێکە لەوانە.

And we have taken pictures like this.

وێنەی ئاواهیشمان گرتووە. و

And what you see is bright and dark regions, and that's about as far as it got for us.

ئەوەشی دەیبینن شوێنی ڕووناک و تاریکە، و هێندەی ئەوە دوور ڕۆشتین.

It was so mystifying: we couldn't make out what we were seeing on Titan.

زۆر سەرلێشێوێنەر بوو: لەوە تێنەدەگەشتین کە ئەوە چییە لەسەر تایتن دەیبینین.

When you look closer at this region, you start to see things

کاتێک لە نزیکترەوە سەیری ئەم ناوچەیە دەکەیت، زۆر شت دەبینیت

like sinuous channels -- we didn't know. You see a few round things.

وەک ڕاڕەوی پێچاوپێچ -- نەماندەزانی. هەندێک شتی بازنەییت دەبینی.

This, we later found out, is, in fact, a crater,

ئەمە دواتر بۆمان دەرکەوت، کە لە ڕاستیدا چاڵایی گڕکانە،

but there are very few craters on the surface of Titan,

بەڵام چەند چاڵاییەکی کەمی گڕکان هەیە لە سەر ڕووی تایتن،

meaning it's a very young surface.

واتە تازە درووست بووە سەر ڕووی مانگەکە.

And there are features that look tectonic.

ئەم خەسڵەتانەش لە جوڵەی تەکتۆنی زەوییەکە دەچن.

They look like they've been pulled apart.

لەوە دەچن کە ڕاکێشرابێتن لەیەکتری.

Whenever you see anything linear on a planet,

هەرکاتێک شتێکی ڕێک بینی لە سەر هەسارەیەک،

it means there's been a fracture, like a fault.

واتە شکانێک ڕوویداوە، وەک قڵیشێکی زەمینی.

And so it's been tectonically altered.

کەواتە بە جموجۆڵی تەکتۆنی زەوییەکە گۆڕدراوە.

But we couldn't make sense of our images,

بەڵام نەمانتوانی وێنەکانمان لێکبەینەوە،

until, six months after we got into orbit,

هەتا دوای شەش مانگ کە گەشتینە خولگەکە،

an event occurred that many have regarded

ڕووداوێک بوو کە زۆر کەس وەک

as the highlight of Cassini's investigation of Titan.

گرنگترینی لێکۆڵینەوەکەی کاسینی لە سەر مانگی تایتن سەیریان دەکرد.

And that was the deployment of the Huygens probe,

ئەویش دانانی ئامێری پشکنینی هایگنس بوو،

the European-built Huygens probe that Cassini had carried

ئامێری پشکنینەکەی لە ئەوروپا درووستکرابوو کاسینی بۆ ماوەی

for seven years across the solar system. We deployed it to the atmosphere of Titan,

حەوت ساڵ بە کۆمەڵەی خۆردا هەڵیگرت. لەناو بارگەی هەوای تایتندا داماندا،

it took two and a half hours to descend, and it landed on the surface.

دوو کاتژمێر و نیوی ویست و لەسەر ڕووی مانگەکە نیشتەوە. و

And I just want to emphasize how significant an event this is.

ئەمەوێ تیشک بخەمە سەر ئەوەی ئەم بۆنەیە چەند گرنگ بوو.

This is a device of human making,

ئەمە ئامێرێکە مرۆڤ دروستیکردووە و

and it landed in the outer solar system for the first time in human history.

بۆ یەکەم جار لە مێژووی مرۆڤدا لە دوورترین بەشی کۆمەڵەی خۆر نیشتەوە.

It is so significant that, in my mind,

لە مێشکی مندا ئەوەندە شتێکی دیاربوو

this was an event that should have been celebrated

بۆنەیەک بوو کە پێویست بوو ئاهەنگی بۆ بگێڕدرێت

with ticker tape parades in every city across the U.S. and Europe,

لە تەواوی شارەکانی ئەمریکا و ئەوروپادا، و

and sadly, that wasn't the case.

بەداخەوە ئەوە نەکرا.

(Laughter).

(پێکەنین)

It was significant for another reason. This is an international mission,

لەبەر هۆکارێکی تر گرنگ و دیار بوو. ئەمە نێردراوێکی نێودەوڵەتی بوو، و

and this event was celebrated in Europe, in Germany,

ئەم بۆنەیە ئاهەنگی بۆ گێڕدرا لە ئەوروپا، لە ئەڵمانیا، و

and the celebratory presentations were given in English accents,

وتارەکەی پێشکەشکرا بە زاراوەی ئینگلیزی بەریتانی و

and American accents, and German accents, and French and Italian and Dutch accents.

ئەمریکی، و ئەڵمانی، و فەڕەنسی و ئیتاڵی و هۆڵەندی پێشکەشکرا.

It was a moving demonstration of what the words

نیشاندانێکی هەستجوڵێنەری ئەوە بوو کە ووشەکانی

"united nations" are supposed to mean:

"نەتەوە یەکگرتووەکان" چی دەگەیەنێت:

a true union of nations joined together in a colossal effort for good.

یەکگرتنێکی ڕاستەقینەی نەتەوەکان لە هەوڵێکدا پێکەوە بۆ مەبەستێکی باش.

And, in this case, it was a massive undertaking to explore a planet,

لەمەشدا، کارێکی گەڕانی گەورەبوو بە هەسارەیەکدا، و هەروەها

and to come to understand a planetary system

بۆ تێگەشتن لە سیستمی هەسارەکەی

that, for all of human history, had been unreachable,

کە بەدرێژایی مێژووی مرۆڤایەتی نەمانتوانیوە پێی بگەین، و

and now humans had actually touched it.

ئێستا مرۆڤەکان پێیگەشتوون.

So it was -- I mean, I'm getting goose bumps just talking about it.

بۆیە ئەوە -- مەبەستم ئەوەیە، تەنیا بە باسکردنی موچڕک بە لەشما یەت.

It was a tremendously emotional event,

بۆنەیەک بوو زۆر هەستی جوڵاندم، و

and it's something that I will personally never forget, and you shouldn't either.

شتێک بوو کە خۆم قەت بیرم ناچێتەوە، و ئێوەش نابێ بیرتان بچێتەوە.

(Applause).

(چەپڵەلێدان)

But anyway, the probe took measurements of the atmosphere on the way down,

بەڵام بەهەرحاڵ، ئامێرەکە پێوانەی بارگەی هەوای کردووە لەگەڵ چونەخوار و

and it also took panoramic pictures.

هەروەها وێنەی لەدوای یەکی گرتووە.

And I can't tell you what it was like to see the first pictures

ناشتوانم بۆتان باسکەم هەستێکی چۆنبوو کە یەکەمین وێنەکانمان بینی

of Titan's surface from the probe. And this is what we saw.

کە ئامێرەکە لەسەر تایتن گرتبوی. و ئەمانە ئەو شتانە بوو کە بینیمان.

And it was a shocker, because it was everything we wanted

زۆر تاسێنەر بوو، چونکە هەموو ئەوەبوو کە دەمانویست

those other pictures taken from orbit to be.

ئەو وێنانەی تر لە خولگەکەوە بوون.

It was an unambiguous pattern, a geological pattern.

شێوەیەک بوو زۆر نامۆ نەبوو، شێوەیەکی جیۆلۆجی.

It's a dendritic drainage pattern that can be formed only by the flow of liquids.

شێوەیەکی هەڵچۆڕانی لقوپۆپییە کە دەکرێت بە ڕۆچوونی شلەمەنی درووستبووبێتن.

And you can follow these channels

دەشتوانی شوێن ئەم ڕاڕەوانە بکەویت و

and you can see how they all converge.

دەبینن چۆن هەموویان یەکدەگرنەوە.

And they converge into this channel here, which drains into this region.

لەم ڕاڕەوەدا یەک دەگرنەوە لێرەدا، کە دەچۆڕێتە ناو ئەم ناوچەیەوە.

You are looking at a shoreline.

سەیری سنوری ڕووبارێک ئەکەن.

Was this a shoreline of fluids? We didn't know.

ئەمە سنوری ڕووبارێکی شلەمەنی بووە؟ نەمانتوانی بزانین.

But this is somewhat of a shoreline.

بەڵام ئەمە بەجۆرێک لە سنوری ڕووبارێکی شلەمەنی دەچێت.

This picture is taken at 16 kilometers.

ئەم وانەیە لە دووری ١٦ کیلۆمەترەوە گیراوە.

This is the picture taken at eight kilometers, OK? Again, the shoreline.

ئەم وێنەیە لە دووری هەشت کیلۆمەترەوە، باشە؟ دووبارە، سنوری ڕووبارێک.

Okay, now, 16 kilometers, eight kilometers -- this is roughly an airline altitude.

باشە، ئێستا ١٦ کیلۆمەتر، هەشت کیلۆمەتر -- بە نزیکەیی بەرزی هێڵی ئاسمانییەکان.

If you were going to take an airplane trip across the U.S.,

ئەگەر گەشتێکی ئاسمانی بکەیت بە ئەمریکادا،

you would be flying at these altitudes.

بەم بەرزییە دەفڕیت.

So, this is the picture you would have at the window of Titanian Airlines

کەواتە ئەمە وێنەیەکە لە جامەکەوە دەیگری کاتێک بە هێڵی ئاسمانی تایتان گەشت دەکەیت

as you fly across the surface of Titan. (Laughter)

کاتێک بەسەر ئاسمانی مانگی تایتاندا دەفڕیت.

And then finally, the probe came to rest on the surface,

ئینجا دواجار، ئامێرەکە گەشتە سەر ڕووی مانگەکە، و

and I'm going to show you, ladies and gentlemen,

ئێستا نیشانتان ئەیەم، بەڕێزان و خانمان،

the first picture ever taken from the surface of a moon in the outer solar system.

یەکەم وێنەی سەر ڕووی مانگێکی بەشی دەرەوەی کۆمەڵەی خۆر.

And here is the horizon, OK?

ئەمەش ئاسۆیە، باشە؟

These are probably water ice pebbles, yes?

ئەمانە کڵۆی سەهۆڵی ئاون، باشە؟

(Applause).

(چەپڵەلێدان)

And obviously, it landed in one of these flat, dark regions

ئاشکراشە لە یەکێک لە ناوچە تەخت و تاریکەکان نیشتۆتەوە و

and it didn't sink out of sight. So it wasn't fluid that we landed in.

نوقم نەبۆتە شوێنێکەوە نەبینرێت. کەواتە ئەوەی لەسەری نیشتینەوە شلە نەبوو.

What the probe came down in was basically

ئەوەی ئامێرەکە لێی نیشتۆتەوە بەشێوەیەکی بنچینەیی

the Titan equivalent of a mud flat.

وەک تەختاییەکی لیتەیی زەوی بووە.

This is an unconsolidated ground that is suffused with liquid methane.

ئەمە زەوییەکی ڕەق نەکراوە کە شلەی میسان نەرمیکردۆتەوە. و

And it's probably the case that this material

لەوانەشە ئەم ماددەیە

has washed off the highlands of Titan

ناوچە بەرزاییەکانی تایتنی داشتبێت

لەڕێگەی ئەم ڕاڕەوانەوە کە بینیمان، و

through these channels that we saw,

and has drained over billions of years to fill in low-lying basins.

بەدرێژایی ملیۆنان ساڵ چۆڕاوە بۆ پڕکردنی حەوزەکانی نزماییەکان.

And that is what the Huygens probe landed in.

ئامێری پشکنینی هایگنیش لەوەیا نیشتۆتەوە.

But still, there was no sign in our images,

بەڵام هێشتا، هیچ نیشانەیەک نییە لە وێنەکانماندا،

or even in the Huygens' images, of any large, open bodies of fluids.

یان تەنانەت وێنەکانی هویجیندا، هی شوێنی پڕ لە شلەمەنی گەورە.

Where were they? It got even more puzzling when we found dunes.

ئەبێ لەکوێ بوبێتن؟ زیاتر ناڕوون بوو کاتێک گردۆڵکە لمینەکانمان دۆزییەوە.

OK, so this is our movie of the equatorial region of Titan,

باشە، ئەمە گرتەی ڤیدیۆیی ناوچەی کەمەریی تایتن بوو،

showing these dunes. These are dunes that are 100 meters tall,

ئەم گردۆڵکە لمانە دەرەخات. ئەم گردۆڵکە لمانە سەد مەتر بەرزن،

separated by a few kilometers,

چەند کیلۆمەترێک مەودا لە نێوانیاندایە، و

and they go on for miles and miles and miles.

بۆ چەندین میل درێژە دەکێشن.

There's hundreds, up to a 1,000 or 1,200 miles of dunes.

سەدانی وا هەیە، هەتا ١٠٠٠ یان ٢٠٠٠ گردۆڵکەی لمین.

This is the Saharan desert of Titan.

ئەمە بیابانی سەحارای مانگی تایتنە.

It's obviously a place which is very dry, or you wouldn't get dunes.

ئەبێ شوێنێک بێت زۆر وشک بێت، ئەگەرنا گردۆڵکەی لمین نەئەبوو.

So again, it got puzzling that there were no bodies of fluid,

کەواتە دووبارە، زیاتر ئەوە بوو بە مەتەڵ کە هیچ کۆبوونەوەیەکی شلەمان نەدۆزییەوە،

until finally, we saw lakes in the polar regions.

هەتا لە کۆتاییدا، دەریاچەمان بینی لە ناوچە جەمسەرییەکان.

And there is a lake scene in the south polar region of Titan.

ئەمەش دیمەنی دەریاچەیەکە لە ناوچەی جەمسەری باشوری تایتان.

It's about the size of Lake Ontario.

هێندەی قەبارەی دەریاچەی ئۆنتاریۆ دەبێت.

And then, only a week and a half ago,

ئینجا، هەفتە و نیوێک لەمەوبەر،

we flew over the north pole of Titan and found, again,

بەرەو جەمسەری باکوری تایتن چووین و

we found a feature here the size of the Caspian Sea.

دووبارە شێوە دەریاچەیەکمان دۆزییەوە هێندەی قەبارەی دەریای قەزوین.

So it seems that the liquids, for some reason we don't understand,

کەواتە لەوە ئەچێت شلەکان، لەبەر هەندێک هۆکار کە تێیناگەین،

or during at least this season, are apparently at the poles of Titan.

یان لانی کەم لەم وەرزەدا، لە جەمسەرەکانی مانگی تایتندان. و

And I think you would agree that we have found Titan

دەزانم ئێوەش هاوڕان کە دۆزینەوەی ئێمە بۆ تایتن

is a remarkable, mystical place. It's exotic, it's alien, but yet strangely Earth-like,

کارێکی بێوێنەیە، شوێنێکی ئەفسانەییە. تایبەتە و جیاوازە بەڵام لە زەوی دەچێت، و

and having Earth-like geological formations

پێکهاتەی جیۆلۆجی وەک زەوی هەیە و

and a tremendous geographical diversity,

فرەچەشنییەکی جیۆلۆجی زۆری هەیە، و

and is a fascinating world whose only rival in the solar system

جیهانێکی سەرنجڕاکێشە کە تەنیا ڕکابەری لە کۆمەڵەی خۆردا

for complexity and richness is the Earth itself.

لەڕوی ئاڵۆزی و دەوڵەمەندییەوە زەوی خۆیەتی. و

And so now we go onto Enceladus. Enceladus is a small moon,

ئێستاش دەچینە سەر ئێنسیلادەس. ئێنسیلادەس مانگێکی بچووکە،

it's about a tenth the size of Titan. And you can see it here next to England,

یەک لەسەر دەی قەبارەی تایتن. و لێرەیا دەیبینیت لای ئینگلتەراوە،

just to show you the size. This is not meant to be a threat.

بۆ نیشاندانی قەبارەکەی. بە مەبەستی نیشاندانی مەترسی نییە.

(Laughter).

(پێکەنین)

And Enceladus is very white, it's very bright,

ئینسیلادەسیش زۆر سپییە، زۆر گەشە، و

and its surface is obviously wrecked with fractures.

سەر ڕووەکەشی دیارە کە پڕە لە قڵیش.

It is a very geologically active body.

لەڕووی جیۆلۆجییەوە تەنێکی زۆر چالاکە.

But the mother lode of discoveries on Enceladus

بەڵام گرنگترین دۆزینەوەی سەر ئینکیلادەس

was found at the south pole -- and we're looking at the south pole here --

دۆزینەوەی جەمسەری باشور بوو -- و لێرەدا سەیری جەمسەری باشور دەکەین --

where we found this system of fractures.

کە لەوێ ئەم سیستمە قڵیشانەمان دۆزییەوە.

And they're a different color because they're a different composition.

ڕەنگی جیایان هەیە چونکە لە پێکهاتەی جیادان.

They are coated. These fractures are coated with organic materials.

داپۆشراون. ئەم قڵیشانە بە ماددەی ئەندامی داپۆشراون.

Moreover, this whole, entire region, the south polar region,

لەوەش زیاتر، هەموو ئەم ناوچەیە، ناوچەی جەمسەری باشورە،

has elevated temperatures. It's the hottest place on the planet, on the body.

پلەی گەرمی بەرزترە. گەرمترین شوێنە لەسەر مانگەکە.

That's as bizarre as finding that the Antarctic on the Earth is hotter than the tropics.

ئەوە هێندەی ئەوە سەیرە بڵێی بەستەڵەکی باشوری زەوی لە ناوچە کەمەرەییەکان گەرمترە.

And then, when we took additional pictures, we discovered

ئینجا کە وێنەی زیاترمان گرت، ئەوەمان دۆزییەوە کە

that from these fractures are issuing jets of fine, icy particles

کە ئەم قڵیشانە چەندین تەنۆلکەی سەهۆڵی دەردەدەن

extending hundreds of miles into space.

کە سەدان میل بۆناو بۆشایی دەڕۆن.

And when we color-code this image, to bring out the faint light levels,

ئینجا کە وێنەکان ڕەنگ دەکەین، بۆ دەرخستنی ئاستەکانی ڕووناکییە کەمەکان،

we see that these jets feed a plume

دەبینین کە ئەم دەردانە زۆر دەڕوات

that, in fact, we see, in other images, goes thousands of miles

کە ڕاستییەکەی لە وێنەکانی تردا دەبینین هەزارەها میل دەڕۆن

into the space above Enceladus.

بۆ بۆشایی سەروو ئێنسیلادەس.

My team and I have examined images like this,

خۆم و تیمەکەم ئەم جۆرە وێنانەمان پشکنی، و

and like this one, and have thought about the other results from Cassini.

لەم جۆرانەش، و هەروەها بیرمان لە ئەنجامەکانی تری کاسینیش کردەوە. و

And we have arrived at the conclusion

گەشتینە ئەو دەرئەنجامەی کە

that these jets may be erupting from pockets

ئەم دەردانانە لەوانەیە لە کۆبوونەوەی

of liquid water under the surface of Enceladus.

شلەی ئاو بێت لە سەر ڕووی ئێنسیلادەس.

So we have, possibly, liquid water, organic materials and excess heat.

کەواتە لەوانەیە ئاوی شلەمان هەبێت، ماددەی ئەندامی و گەرمی زۆریش.

In other words, we have possibly stumbled upon

بە واتایەکی تر، لەوانەیە گەشتبێتینە

the holy grail of modern day planetary exploration,

خاکی پیرۆزی گەڕانی گەردوونی سەردەمی نوێ،

or in other words, an environment that is potentially suitable for living organisms.

بە واتایەکی تر، ژینگەیەک کە دەکرێت بەکەڵکی ژیانی بوونەوەری زیندوو بێت. و

And I don't think I need to tell you that the discovery of life

پێموانییە پێویست بکات پێتان بڵێم کە دۆزینەوەی ژیان

elsewhere in our solar system,

لە شوێنێکی تری کۆمەڵەی خۆر،

whether it be on Enceladus or elsewhere,

ئەگەر لە ئێنسیلادەس بێت یان شوێنێکی تر،

would have enormous cultural and scientific implications.

کاریگەرییەکی کلتوری و زانستی دەبێت.

Because if we could demonstrate that genesis had occurred

چونکە ئەگەر نیشانی بەین کە درووست بوونی بوونەوەر نەک

not once, but twice, independently, in our solar system,

جارێک، بەڵکو دووجاریش بووە، لە کۆمەڵەی خۆردا،

then that means, by inference, it has occurred a staggering number of times

کەواتە واتای ئەوەیە، چەندین جاری تر لە شوێنی تریش بووە

throughout the universe and its 13.7 billion year history.

بەدرێژایی مێژووی ١٣.٧ ملیار ساڵەی مێژووی گەردوون.

Right now, Earth is the only planet still that we know is teeming with life.

لە ئێستادا، زەوی تەنیا هەسارەیە کە دەزانین ژیانی لەسەرە.

It is precious, it is unique,

بەنرخە، تایبەتە،

it is still, so far, the only home we've ever known.

هەتا ئێستا، تەنیا خاکە زانیبێتمان.

And if any of you were alert and coherent during the 1960s --

ئەگەر هۆشیار بن و ئاگادار بن کە لە ١٩٦٠ەکاندا -- و

and we'd forgive you, if you weren't, OK --

لێتان ئەبورین ئەگەر نەزانن، باشە --

you would remember this very famous picture

ئەم وێنە زۆر بەناوبانگەتان بیر دەبێت

taken by the Apollo 8 astronauts in 1968.

کە ساڵی ١٩٦٨ لەلایەن ئاسمانەوانەکانی ئەپۆلۆ هەشتەوە گیرا.

It was the first time that Earth was imaged from space,

یەکەم جار بوو زەوی لە بۆشایی ئاسمانەوە وێنەبگیرێت، و

and it had an enormous impact on our sense of place in the universe,

کاریگەرییەکی زۆری هەبوو لەسەر تێگەشتنمان لە شوێنەکەمان لە گەردووندا، و

and our sense of responsibility for the protection of our own planet.

تێگەشتنمان لە بەرپرسیارێتی پاراسنتی هەسارەکەی خۆمان.

Well, we on Cassini have taken an equivalent first,

ئێمەش بە هەمان شێوە بە کاسینی،

a picture that no human eye has ever seen before.

وێنەیەکمان گرتووە کە پێشتر مرۆڤ بە چاو نەیبینیوە.

It is a total eclipse of the Sun, seen from the other side of Saturn.

خۆرگیرانی تەواوەتییە، لە لاکەی تری زووحەلەوە.

And in this impossibly beautiful picture,

وێنەیەکی ئێجگار جوانە،

you see the main rings backlit by the Sun,

دەبینن ئەڵقە سەرەکییەکان لە پشتەوە بە خۆر ڕووناک دەکرێنەوە،

you see the refracted image of the Sun

وێنەدراوەکانی خۆر دەبینن و

and you see this ring created, in fact,

ئەم ئەڵقەیە دەبینن کە درووستکراوە،

by the exhalations of Enceladus.

بە هەوا دانەوەی ئینکیلادەس.

But as if that weren't brilliant enough, we can spot, in this beautiful image,

بەڵام وەک ئەوەی ئەوە زۆر جوان نەبووبێت، لەم وێنە جوانەدا،

sight of our own planet,

هەسارەکەی خۆمان دەبینین،

cradled in the arms of Saturn's rings.

لەناو ئەڵقەکانی زوحەلەوە.

Now, there is something deeply moving

ئێستا، شتێکی قوڵی جوڵێنەر هەیە

about seeing ourselves from afar,

لە بینینی خۆمان لە دوورەوە، و

and capturing the sight of our little, blue-ocean planet

بینینی دیمەنی هەسارە بچووک و شینەکەی خۆمان

in the skies of other worlds.

لە ئاسمانی جیهانەکانی ترەوە. و

And that, and the perspective of ourselves that we gain from that,

ئەوە، و تێڕوانینێک بۆ مەزنی هەسارەکەی خۆمان،

may be, in the end, the finest reward that we earn

لەوانەیە لە کۆتاییدا، گەورەترین دەستکەوتبێت بەدەستمان هێنابێت

from this journey of discovery that started half a century ago.

لەم گەشتی دۆزینەوەیەمان کە نیو سەدە لەمەوبەر دەستمان پێکرد.

And thank you very much.

زۆر سوپاس بۆ ئێوە.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)