Asha de Vos: Why you should care about whale poo

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Zhila Mawlood

لە ١٦٠٠ەکان، ژمارەیەکی زۆر نەھەنگ لە کەنداوی کەیپ کۆد ھەبوون

لە خۆرھەڵاتی کەناری ئەمریکا.

کە بە شێوەیەکی ڕوون دەتتوانی لەسەر پشتیان پیاسە بکەیت

In the 1600s, there were so many right whales in Cape Cod Bay

لە کۆتایی کەنداوێکەوە بۆ کۆتاییەکەی تری.

off the east coast of the U.S.

ئەمڕۆ، ژمارەیان لە سەدان دایە، و کەوتوونەتە مەترسییەوە.

that apparently you could walk across their backs

وەک ئەوان، چەندین جۆریتری نەھەنگ ژمارەیان بە توندی کەمی کردووە

from one end of the bay to the other.

Today, they number in the hundreds, and they're endangered.

بەھۆی ٢٠٠ ساڵی ڕاوکردنی نەھەنگەوە،

کە ڕاو کران و کوژران بۆ گۆشتی نەھەنگ، ڕۆن و ئێسکی نەھەنگ.

Like them, many species of whales saw their numbers drastically reduced

by 200 years of whaling,

ئێمە لەمڕۆدا تەنھا لە ئاوەکانماندا نەھەنگمان ھەیە

where they were hunted and killed for their whale meat, oil and whale bone.

بەھۆی بزوتنەوەی نەھەنگ پارێزەکانی ساڵی ٧٠یەکان.

ئامرازێک دەبێت بۆ وەستاندنی بازرگانی ڕاوکردنی نەھەنگ،

We only have whales in our waters today

و بنیادنرا لەسەر بیرۆکەی ئەوەی کە ئەگەر نەتوانین نەھەنگ بپارێزین،

because of the Save the Whales movement of the '70s.

دەتوانی چی بپارێزین؟

It was instrumental in stopping commercial whaling,

بە شێوەیەکی بنچینەیی تاقیکردنەوەی توانای سیاسیمان بوو

and was built on the idea that if we couldn't save whales,

بۆ وەستاندنی وێرانکاری ژینگەیی.

what could we save?

بۆیە لە سەرەتای ٨٠یەکان، قەدەغەی ڕاوکردنی بازرگانی نەھەنگ ڕاگەیەندرا

It was ultimately a test of our political ability

بە زەبر دەستی پێکرد لە ئەنجامی ئەم کەمپینە.

to halt environmental destruction.

نەھەنگەکانی ناو ئاو ھێشتا ژمارەیان کەمە، ھەرچۆنێک بێت،

So in the early '80s, there was a ban on commercial whaling

چونکە ڕووبەڕووی ترساندن بوونەتەوە بەھۆی کاری مرۆڤەکانەوە.

that came into force as a result of this campaign.

Whales in our waters are still low in numbers, however,

بەداخەوە، ژمارەیەکی زۆر خەڵک ھێشتا پێیانوایە کە نەھەنگ پارێزەرانی وەکو من

because they do face a range of other human-induced threats.

کە ئێمە تەنھا لەبەر بەھرەی ھەست بزوێن و جوانی ئەو دروستکراوانە ئەمە دەکەین.

Unfortunately, many people still think that whale conservationists like myself

لە ڕاستیدا ئەمە زیانە،

do what we do only because these creatures are charismatic and beautiful.

چونکە نەھەنگەکان ئەندازیاری سیستەمی ژینگەیین.

یارمەتی پاراستنی تەندروستی و جێگیری ئۆقیانوسەکان دەدەن،

This is actually a disservice,

because whales are ecosystem engineers.

و تەنانەت خزمەتگوزاری پێشکەشی کۆمەڵگەی مرۆڤ دەکەن.

They help maintain the stability and health of the oceans,

کەواتە با قسە بکەین دەربارەی ئەوەی بۆچی پاراستنی نەھەنگەکان گرنگە

and even provide services to human society.

بۆ بەردەوامی ئۆقیانوسەکان.

دوو شتی سەرەکی کەم دەکاتەوە:

So let's talk about why saving whales is critical

پیسایی نەھەنگ و لاشەی خراپی گیانەوەرەکان.

to the resiliency of the oceans.

It boils down to two main things:

کە نەھەنگەکان دەچنە قوڵایی ئاو بۆ خواردن و دێنەوە سەر ڕووی ئاوەکە بۆ ھەناسەدان،

whale poop and rotting carcasses.

پیساییەکی زۆر بەرەڵا دەکەن.

As whales dive to the depths to feed and come up to the surface to breathe,

پاڵنانی ئەم نەھەنگە، وەک ناودەبرێت،

خۆراکی دیاریکراوی بنچینەیی لە قوڵایی دەھێنن

they actually release these enormous fecal plumes.

بەرەو ڕووی سەرەوەی ئاوەکە کە لەوێ ھانی گەشەی ڕووەکەکان،

This whale pump, as it's called,

کە بنچینەیی ھەموو زنجیرەی خۆراکی دەریاوانی پێک دەهێنێت دەدات.

actually brings essential limiting nutrients from the depths

کەواتە بەڕاستی، بوونی نەھەنگی زیاتر لە ئۆقیانوسەکاندا

to the surface waters where they stimulate the growth of phytoplankton,

زۆر سوود بەخشە بۆ تەواوی سیستەمی ژینگەیی.

which forms the base of all marine food chains.

ھەروەھا نەھەنگەکان بەوە ناسراون کە درێژترین کۆچ کردن دەگرنە بەر

So really, having more whales in the oceans pooping

is really beneficial to the entire ecosystem.

نەھەنگی خۆڵەمێشی ئەمریکا ١٦،٠٠٠ کیلۆمەتر کۆچ دەکەن

Whales are also known to undertake some of the longest migrations of all mammals.

لە نێوان ناوچە خۆراک پێدەرە بەپیتەکان و ناوچە کەمتر بەپیتەکان، یان لە دایک بووەکان

Gray whales off America migrate 16,000 kilometers

و ھەموو ساڵێک دەگەڕێنەوە.

between productive feeding areas and less productive calving, or birthing, areas

کاتێک ئەمە دەکەن، پەین دەگوازنەوە بە شێوەی پیسایی

and back every year.

لەو شوێنانەی کە ھەیانە بۆ ئەوانەی پێویستیانە.

As they do so, they transport fertilizer in the form of their feces

بە شێوەیەکی ڕوون، نەھەنگەکان زۆر گرنگن لە بازنەی خۆراکی،

بەشێوەی ستوونی و ئاسۆیی، بەناو ئۆقیانوسەکاندا.

from places that have it to places that need it.

بەڵام ئەوەی کە زۆر سەرنجڕاکێشە ئەوەیە دوای مردنیشیان زۆر گرنگن.

So clearly, whales are really important in nutrient cycling,

both horizontally and vertically, through the oceans.

لاشەی نەھەنگەکان گەورەترین جۆری پاشەڕۆیە

But what's really cool is that they're also really important after they're dead.

کە دەکەونە خوارەوە لە ئۆقیانوسەکان.

Whale carcasses are some of the largest form of detritus

کاتێک ئەم لاشانە نقووم دەبن،

جەژنێک دەبێت بۆ ٤٠٠ جۆری بونەوەر،

to fall from the ocean's surface, and they're called whale fall.

وەکو جۆری مارماسی، ماسی بەرھەمھێنی لینجی.

As these carcasses sink,

زیاتر لە ٢٠٠ ساڵ لە ڕاوکردنی نەھەنگ،

they provide a feast to some 400-odd species,

کاتێک ئێمە سەرقاڵی کوشتن و لابردنی ئەم لاشانە بووین لە ئۆقیانوسەکان،

including the eel-shaped, slime-producing hagfish.

لەوانە بوو ڕێژەو تێکڕای جوگرافی ئەو کەوتنە خوارەوەی نەھەنگە بگۆڕین

So over the 200 years of whaling,

when we were busy killing and removing these carcasses from the oceans,

کە بۆ قوڵایی ئۆقیانوسەکان غلۆر دەبوونەوە،

we likely altered the rate and geographic distribution of these whale falls

و لە ئەنجامدا، بووە ھۆی لەناوچوونی ژمارەیەک

بونەوەر کە تەواو تایبەتمەندن

و پشتیان بەم لاشانە بەستووە بۆ مانەوەیان لە ژیان.

that would descend into deep oceans,

and as a result, probably led to a number of extinctions

ھەروەھا لاشەی نەھەنگەکان بە گواستنەوەی نزیکەی ١٩٠،٠٠٠ تەن کاربۆن ناسراون،

of species that were most specialized

and dependent on these carcasses for their survival.

Whale carcasses are also known to transport about 190,000 tons of carbon,

کە ھاوتایە لەگەڵ بڕی بەرھەم ھێنراو

لەڕێی ٨٠،٠٠٠ ئۆتۆمبێل لە ساڵێکدا

لە بەرگە ھەواوە بۆ قوڵایی ئۆقیانوسەکان،

which is the equivalent of that produced

و ئۆقیانوسە قوڵەکان ئەوەیە کە ئێمە پێی دەڵێین "نقووم بوونی کاربۆن,"

by 80,000 cars per year

چونکە کاربۆن لە بەرگە ھەواوە دەگرن،

from the atmosphere to the deep oceans,

و لەبەرئەوە گەرم بوونی جیھانی دوا دەخات.

and the deep oceans are what we call "carbon sinks,"

because they trap and hold excess carbon from the atmosphere,

ھەروەھا ھەندێ کات ئەو لاشانە دەشۆرێنەوە لە کەنارەکان

و ژەمێک دابین دەکەن بۆ ژمارەیەک جۆری ئاژەڵی دڕندە لەسەر زەوی.

and therefore help to delay global warming.

Sometimes these carcasses also wash up on beaches

٢٠٠ ساڵی ڕاوکردنی نەھەنگ بەڕوونی زیانبەخش بووە

and provide a meal to a number of predatory species on land.

و بووەتە ھۆی کەم کردنەوەی ژمارەی نەھەنگەکان

لە نێوان سەدا ٦٠ بۆ ٩٠.

The 200 years of whaling was clearly detrimental

بەڕوونی، بزووتنەوەی نەھەنگەکان بپارێزە

بەکەڵک بوو لە ڕێگری کردن لە بەردەوام بوونی بازرگانی ڕاوکردنی نەھەنگ،

and caused a reduction in the populations of whales

between 60 to 90 percent.

بەڵام دەبێت بەمەدا بچینەوە.

Clearly, the Save the Whales movement

پێویستە باس لە کێشەی نوێتر، بەھێزتر بکەین کە ئەو نەھەنگانە ڕووبەڕووی دەبنەوە

was instrumental in preventing commercial whaling from going on,

but we need to revise this.

لە ئاوەکانمان لە ئێستادا.

لەناو شتەکانی تر، پێویستە بیان وەستێنین

We need to address the more modern, pressing problems that these whales face

لە چاندن لەلایەن کەشتییەکانەوە لە ناوچەکانی خۆراک پێدانیان،

in our waters today.

و بوەستێنرێن لە شێواندنیان لەناو تۆڕی ماسیگرتن

Amongst other things, we need to stop them

کە لە دەورووبەری ئۆقیانوسەکە سەرئاو دەکەون.

from getting plowed down by container ships when they're in their feeding areas,

پێویستە فێربین نامە چاکسازییەکانمان بە بواری گفتوگۆکانمان ببەستینەوە،

and stop them from getting entangled in fishing nets

تا خەڵکی بە تەواوی تێبگەن لە بەھای ڕاستی سیستەمی ژینگەیی ئەم بونەوەرانە.

as they float around in the ocean.

We also need to learn to contextualize our conservation messages,

کەواتە، دووبارە با نەھەنگەکان بپارێزین،

so people really understand the true ecosystem value of these creatures.

بەڵام ئەم جارە، با تەنھا لەبەر خاتری ئەوان نەیکەین.

So, let's save the whales again,

با لەبەر خاتری خۆشمان بیکەین.

سوپاس.

but this time, let's not just do it for their sake.

(چەپڵە)

Let's also do it for ours.

Thank you.

(Applause)