Asha de Vos: Why you should care about whale poo

Translator: Shajwan Muhammad Reviewer: Daban Q Jaff

In the 1600s, there were so many right whales in Cape Cod Bay

لە ١٦٠٠ەکان، ژمارەیەکی زۆر نەھەنگ لە کەنداوی کەیپ کۆد ھەبوون

off the east coast of the U.S.

لە خۆرھەڵاتی کەناری ئەمریکا.

that apparently you could walk across their backs

کە بە شێوەیەکی ڕوون دەتتوانی لەسەر پشتیان پیاسە بکەیت

from one end of the bay to the other.

لە کۆتایی کەنداوێکەوە بۆ کۆتاییەکەی تری.

Today, they number in the hundreds, and they're endangered.

ئەمڕۆ، ژمارەیان لە سەدان دایە، و کەوتوونەتە مەترسییەوە.

Like them, many species of whales saw their numbers drastically reduced

وەک ئەوان، چەندین جۆریتری نەھەنگ ژمارەیان بە توندی کەمی کردووە

by 200 years of whaling,

بەھۆی ٢٠٠ ساڵی ڕاوکردنی نەھەنگەوە،

where they were hunted and killed for their whale meat, oil and whale bone.

کە ڕاو کران و کوژران بۆ گۆشتی نەھەنگ، ڕۆن و ئێسکی نەھەنگ.

We only have whales in our waters today

ئێمە لەمڕۆدا تەنھا لە ئاوەکانماندا نەھەنگمان ھەیە

because of the Save the Whales movement of the '70s.

بەھۆی بزوتنەوەی نەھەنگاکان پارێزەکانی ساڵی ٧٠یەکان.

It was instrumental in stopping commercial whaling,

ئامرازێک دەبێت بۆ وەستاندنی بازرگانی ڕاوکردنی نەھەنگ،

and was built on the idea that if we couldn't save whales,

و بنیادنرا لەسەر بیرۆکەی ئەوەی کە ئەگەر نەتوانین نەھەنگ بپارێزین،

what could we save?

دەتوانی چی بپارێزین؟

It was ultimately a test of our political ability

بە شێوەیەکی بنچینەیی تاقیکردنەوەی توانای سیاسیمان بوو

to halt environmental destruction.

بۆ وەستاندنی وێرانکاری ژینگەیی.

So in the early '80s, there was a ban on commercial whaling

بۆیە لە سەرەتای ٨٠یەکان، قەدەغەی ڕاوکردنی بازرگانی نەھەنگ ڕاگەیەندرا

that came into force as a result of this campaign.

بە زەبر دەستی پێکرد لە ئەنجامی ئەم کەمپینە.

Whales in our waters are still low in numbers, however,

نەھەنگەکانی ناو ئاو ھێشتا ژمارەیان کەمە، ھەرچۆنێک بێت،

because they do face a range of other human-induced threats.

چونکە ڕووبەڕووی ترساندن بوونەتەوە بەھۆی کاری مرۆڤەکانەوە.

Unfortunately, many people still think that whale conservationists like myself

بەداخەوە، ژمارەیەکی زۆر خەڵک ھێشتا پێیانوایە کە نەھەنگ پارێزەرانی وەکو من

do what we do only because these creatures are charismatic and beautiful.

کە ئێمە تەنھا لەبەر بەھرەی ھەست بزوێن و جوانی ئەو دروستکراوانە ئەمە دەکەین.

This is actually a disservice,

لە ڕاستیدا ئەمە زیانە،

because whales are ecosystem engineers.

چونکە نەھەنگەکان ئەندازیاری سیستەمی ژینگەیین.

They help maintain the stability and health of the oceans,

یارمەتی پاراستنی تەندروستی و جێگیری ئۆقیانوسەکان دەدەن،

and even provide services to human society.

و تەنانەت خزمەتگوزاری پێشکەشی کۆمەڵگەی مرۆڤ دەکەن.

So let's talk about why saving whales is critical

کەواتە با قسە بکەین دەربارەی ئەوەی بۆچی پاراستنی نەھەنگەکان گرنگە

to the resiliency of the oceans.

بۆ بەردەوامی ئۆقیانوسەکان.

It boils down to two main things:

دوو شتی سەرەکی کەم دەکاتەوە:

whale poop and rotting carcasses.

پیسایی نەھەنگ و لاشەی خراپی گیانەوەرەکان.

As whales dive to the depths to feed and come up to the surface to breathe,

کە نەھەنگەکان دەچنە قوڵایی ئاو بۆ خواردن و دێنەوە سەر ڕووی ئاوەکە بۆ ھەناسەدان،

they actually release these enormous fecal plumes.

پیساییەکی زۆر بەرەڵا دەکەن.

This whale pump, as it's called,

پاڵنانی ئەم نەھەنگە، وەک ناودەبرێت،

actually brings essential limiting nutrients from the depths

خۆراکی دیاریکراوی بنچینەیی لە قوڵایی دەھێنن

to the surface waters where they stimulate the growth of phytoplankton,

بەرەو ڕووی سەرەوەی ئاوەکە کە لەوێ ھانی گەشەی ڕووەکەکان،

which forms the base of all marine food chains.

کە بنچینەیی ھەموو زنجیرەی خۆراکی دەریاوانی پێک دەهێنێت دەدات.

So really, having more whales in the oceans pooping

کەواتە بەڕاستی، بوونی نەھەنگی زیاتر لە ئۆقیانوسەکاندا

is really beneficial to the entire ecosystem.

زۆر سوود بەخشە بۆ تەواوی سیستەمی ژینگەیی.

Whales are also known to undertake some of the longest migrations of all mammals.

ھەروەھا نەھەنگەکان بەوە ناسراون کە درێژترین کۆچ کردن دەگرنە بەر

Gray whales off America migrate 16,000 kilometers

نەھەنگی خۆڵەمێشی ئەمریکا ١٦،٠٠٠ کیلۆمەتر کۆچ دەکەن

between productive feeding areas and less productive calving, or birthing, areas

لە نێوان ناوچە خۆراک پێدەرە بەپیتەکان و ناوچە کەمتر بەپیتەکان، یان لە دایک بووەکان

and back every year.

و ھەموو ساڵێک دەگەڕێنەوە.

As they do so, they transport fertilizer in the form of their feces

کاتێک ئەمە دەکەن، پەین دەگوازنەوە بە شێوەی پیسایی

from places that have it to places that need it.

لەو شوێنانەی کە ھەیانە بۆ ئەوانەی پێویستیانە.

So clearly, whales are really important in nutrient cycling,

بە شێوەیەکی ڕوون، نەھەنگەکان زۆر گرنگن لە بازنەی خۆراکی،

both horizontally and vertically, through the oceans.

بەشێوەی ستوونی و ئاسۆیی، بەناو ئۆقیانوسەکاندا.

But what's really cool is that they're also really important after they're dead.

بەڵام ئەوەی کە زۆر سەرنجڕاکێشە ئەوەیە دوای مردنیشیان زۆر گرنگن.

Whale carcasses are some of the largest form of detritus

لاشەی نەھەنگەکان گەورەترین جۆری پاشەڕۆیە

to fall from the ocean's surface, and they're called whale fall.

کە دەکەونە خوارەوە لە ئۆقیانوسەکان.

As these carcasses sink,

کاتێک ئەم لاشانە نقووم دەبن،

they provide a feast to some 400-odd species,

جەژنێک دەبێت بۆ ٤٠٠ جۆری بونەوەر،

including the eel-shaped, slime-producing hagfish.

وەکو جۆری مارماسی، ماسی بەرھەمھێنی لینجی.

So over the 200 years of whaling,

زیاتر لە ٢٠٠ ساڵ لە ڕاوکردنی نەھەنگ،

when we were busy killing and removing these carcasses from the oceans,

کاتێک ئێمە سەرقاڵی کوشتن و لابردنی ئەم لاشانە بووین لە ئۆقیانوسەکان،

we likely altered the rate and geographic distribution of these whale falls

لەوانە بوو ڕێژەو تێکڕای جوگرافی ئەو کەوتنە خوارەوەی نەھەنگە بگۆڕین

that would descend into deep oceans,

کە بۆ قوڵایی ئۆقیانوسەکان غلۆر دەبوونەوە،

and as a result, probably led to a number of extinctions

و لە ئەنجامدا، بووە ھۆی لەناوچوونی ژمارەیەک

of species that were most specialized

بونەوەر کە تەواو تایبەتمەندن

and dependent on these carcasses for their survival.

و پشتیان بەم لاشانە بەستەوە بۆ مانەوەیان لە ژیان.

Whale carcasses are also known to transport about 190,000 tons of carbon,

ھەروەھا لاشەی نەھەنگەکان بە گواستنەوەی نزیکەی ١٩٠،٠٠٠ تەن کاربۆن ناسراون،

which is the equivalent of that produced

کە ھاوتایە لەگەڵ بڕی بەرھەم ھێنراو

by 80,000 cars per year

لەڕێی ٨٠،٠٠٠ ئۆتۆمبێل لە ساڵێکدا

from the atmosphere to the deep oceans,

لە بەرگە ھەواوە بۆ قوڵایی ئۆقیانوسەکان،

and the deep oceans are what we call "carbon sinks,"

و ئۆقیانوسە قوڵەکان ئەوەیە کە ئێمە پێی دەڵێین "نقووم بوونی کاربۆن,"

because they trap and hold excess carbon from the atmosphere,

چونکە کاربۆن لە بەرگە ھەواوە دەگرن،

and therefore help to delay global warming.

و لەبەرئەوە گەرم بوونی جیھانی دوا دەخات.

Sometimes these carcasses also wash up on beaches

ھەروەھا ھەندێ کات ئەو لاشانە دەشۆرێنەوە لە کەنارەکان

and provide a meal to a number of predatory species on land.

و ژەمێک دابین دەکەن بۆ ژمارەیەک جۆری ئاژەڵی دڕندە لەسەر زەوی.

The 200 years of whaling was clearly detrimental

٢٠٠ ساڵی ڕاوکردنی نەھەنگ بەڕوونی زیانبەخش بووە

and caused a reduction in the populations of whales

و بووەتە ھۆی کەم کردنەوەی ژمارەی نەھەنگەکان

between 60 to 90 percent.

لە نێوان سەدا ٦٠ بۆ ٩٠.

Clearly, the Save the Whales movement

بەڕوونی، بزووتنەوەی نەھەنگەکان بپارێزە

was instrumental in preventing commercial whaling from going on,

بەکەڵک بوو لە ڕێگری کردن لە بەردەوام بوونی بازرگانی ڕاوکردنی نەھەنگ،

but we need to revise this.

بەڵام دەبێت بەمەدا بچینەوە.

We need to address the more modern, pressing problems that these whales face

پێویستە باس لە کێشەی نوێتر، بەھێزتر بکەین کە ئەو نەھەنگانە ڕووبەڕووی دەبنەوە

in our waters today.

لە ئاوەکانمان لە ئێستادا.

Amongst other things, we need to stop them

لەناو شتەکانی تر، پێویستە بیان وەستێنین

from getting plowed down by container ships when they're in their feeding areas,

لە چاندن لەلایەن کەشتییەکانەوە لە ناوچەکانی خۆراک پێدانیان،

and stop them from getting entangled in fishing nets

و بوەستێنرێن لە شێواندنیان لەناو تۆڕی ماسیگرتن

as they float around in the ocean.

کە لە دەورووبەری ئۆقیانوسەکە سەرئاو دەکەون.

We also need to learn to contextualize our conservation messages,

پێویستە فێربین نامە چاکسازییەکانمان بە بواری گفتوگۆکانمان ببەستینەوە،

so people really understand the true ecosystem value of these creatures.

تا خەڵکی بە تەواوی تێبگەن لە بەھای ڕاستی سیستەمی ژینگەیی ئەم بونەوەرانە.

So, let's save the whales again,

کەواتە، دووبارە با نەھەنگەکان بپارێزین،

but this time, let's not just do it for their sake.

بەڵام ئەم جارە، با تەنھا لەبەر خاتری ئەوان نەیکەین.

Let's also do it for ours.

با لەبەر خاتری خۆشمان بیکەین.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵە)