How memories form and how we lose them - Catharine Young

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Think back to a really vivid memory.

ပြက်ပြက်ထင်ထင်ရှိတဲ့ အမှတ်ရမှုတစ်ခုကို ပြန်တွေးကြည့်ပါ။

Got it?

ရပြီနော်။

Okay, now try to remember what you had for lunch three weeks ago.

အခု လွန်ခဲ့တဲ့ သုံးပတ်က သ နေ့လည်စာအတွက် သင်စားခဲ့တာကို ကြိုးစား အမှတ်ရကြည့်ပါ။

That second memory probably isn't as strong,

ဒုတိယ အမှတ်ရမှုက သိပ်အားမကောင်း လောက်ဘူး။

but why not?

ဒါပေမဲ့ ဘာလို့ မကောင်းတာလဲ။

Why do we remember some things, and not others?

ဘာကြောင့် တချို့အရာတွေကို မှတ်မိပြီး အခြားဟာတွေကို မမှတ်မိတာလဲ။

And why do memories eventually fade?

ဘာကြောင့် နောက်ဆုံးမှာ မှတ်ဉာဏ်တွေ မှေးမှိန်ကုန်တာလဲ။

Let's look at how memories form in the first place.

မှတ်ဉာဏ်တွေ ဖွဲ့စည်းပုံကို အရင်ဆုံး ကြည့်ကြရအောင်။

When you experience something, like dialing a phone number,

ဖုန်းနံပါတ် လှည့်တာမျိုးလို တစ်ခုခုကို သင်တွေ့ကြုံရတဲ့အခါ

the experience is converted into a pulse of electrical energy

ဒီအတွေ့အကြုံဟာ လျှပ်စစ် စွမ်းအင်ရဲ့ နူရွန်းတွေရဲ့ ကွန်ရက်တစ်ခု တစ်လျှောက်မှာ

that zips along a network of neurons.

ခြေကုန်သုတ်နေတဲ့ သွေးခုန်နှုန်းတစ်ခု အဖြစ် ပြောင်းသွားတယ်။

Information first lands in short term memory,

သတင်းအချက်အလက်ဟာ ဦးဆုံး ရေတို မှတ်ဉာဏ်မှာ ကျရောက်တယ်။

where it's available from anywhere from a few seconds

အဲဒီမှာ စက္ကန့် အနည်းငယ်ကနေ တစ်မိနစ်နှစ်မိနစ်အထိ ရှိနေတယ်။

to a couple of minutes.

ဒီနောက်မှာ hippocampus လို

It's then transferred to long-term memory through areas such as the hippocampus,

နေရာမျိုးတွေကနေ ရေရှည် မှတ်ဉာဏ်ဆီ ကူးပြောင်းကာ

and finally to several storage regions across the brain.

နောက်ဆုံးတော့ ဦးနှောက်အနှံ့မှာရှိတဲ့ သိုလှောင်ရေး နေရာများစွာအထိပါ။

Neurons throughout the brain communicate at dedicated sites

ဦးနှောက်တစ်ခုလုံးက နူရွန်းတွေဟာ synapses လို့ခေါ်တဲ့ ရည်စူးထားတဲ့

called synapses

နေရာတွေမှာ

using specialized neurotransmitters.

နူရွန်း ထရန်စမစ်တာတွေကို အသုံးပြုရင်း ဆက်သွယ်ကြတယ်။

If two neurons communicate repeatedly, a remarkable thing happens:

နူရွန်းနှစ်ခု အထပ်ထပ် ဆက်သွယ်ရင် ထူးခြားတဲ့ အရာတစ်ခု ဖြစ်ပေါ်လာတယ်။

the efficiency of communication between them increases.

၎င်းတို့ နှစ်ခုကြာက ဆက်သွယ်ရေး ထိရောက်မှု တိုးပွားလာတာပါ။

This process, called long term potentiation,

ရေရှည် အာရုံ စေ့ဆော်မှု တွန်းအားလို့ခေါ်တဲ့ ဒီလုပ်ငန်းစဉ်ထဲမှာ

is considered to be a mechanism by which memories are stored long-term,

မှတ်ဉာဏ်တွေကို ရေရှည်သိုလှောင်ပေးတဲ့ ယန္တရားတစ်ခုအဖြစ် ယူဆကြပေမဲ့

but how do some memories get lost?

တစ်ချို့မှတ်ဉာဏ်တွေက ဘယ်လို ပျောက်ဆုံးလဲ။

Age is one factor.

အသက်က အကြောင်းရင်းတစ်ခုပါ။

As we get older, synapses begin to falter and weaken,

အသက်ကြီးလာတာနဲ့ မှတ်ဉာဏ်တွေကို ကျွန်ုပ်တို့ လွယ်လွယ် ပြန်ယူနိုင်ပုံကို

affecting how easily we can retrieve memories.

ထိခိုက်စေရင်း synapses တွေဟာ တုံ့ဆိုင်းပြီး အားနည်းလာတယ်။

Scientists have several theories about what's behind this deterioration,

သိပ္ပံပညာရှင်တွေမှာ ဒီယိုယွင်းမှု နောက်ခံနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ သီအိုရီများစွာရှိပါတယ်။

from actual brain shrinkage,

သင် အသက် ၈၀ မတိုင်ခင်မှာ

the hippocampus loses 5% of its neurons every decade

စုစုပေါင်း ဆုံးရှုံးမှု ၂၀% အတွက် ဆယ်စုနှစ်တိုင်းမှာ hippocampus ရဲ့

for a total loss of 20% by the time you're 80 years old

နူရွန်း ၅% ဆုံးရှုံးတဲ့ တကယ့် ဦးနှောက် ကျုံ့ခြင်းကနေ

to the drop in the production of neurotransmitters,

သင်ကြားခြင်းနဲ့ မှတ်ဉာဏ်အတွက် အရေးပါတဲ့ acetylcholine လိုမျိုး

like acetylcholine, which is vital to learning and memory.

နူရွန်းထရန်စမစ်တာတွေရဲ့ ထုတ်လုပ်မှု ကျဆင်းတာအထိပါ။

These changes seem to affect how people retrieve stored information.

ဒီပြောင်းလဲမှုတွေက သိုထားတဲ့သတင်းအချက်အလက် ကို လူတွေ ပြန်ထုတ်ပုံကို သက်ရောက်ပုံရတယ်။

Age also affects our memory-making abilities.

အသက်ဟာ မှတ်ဉာဏ် ဖန်တီးနိုင်စွမ်းတွေကိုလည်း သက်ရောက်မှုရှိတယ်။

Memories are encoded most strongly when we're paying attention,

ကျွန်ုပ်တို့ အာရုံစိုက်တဲ့အခါ၊ နက်ရှိုင်းစွာ ပါဝင်ပြီး

when we're deeply engaged, and when information is meaningful to us.

သတင်းအချက်အလက်က အဓိပ္ပာယ်ရှိတဲ့အခါ မှတ်ဉာဏ်တွေဟာ ခိုင်မာစွာ စွဲမြဲပါတယ်။

Mental and physical health problems, which tend to increase as we age,

အသက်ကြီးလာတာနဲ့ တိုးလာလေ့ရှိကြတဲ့ စိတ်ပိုင်း ရုပ်ပိုင်း ကျန်းမာရေး ပြဿနာတွေက

interfere with our ability to pay attention,

အာရုံစိုက်နိုင်စွမ်းကို နှောင့်ယှက်ပြီး

and thus act as memory thieves.

ဒါကြောင့် မှတ်ဉာဏ် ရှင်သန်သရွေ့ လုပ်ဆောင်ကြတယ်။

Another leading cause of memory problems is chronic stress.

မှတ်ဉာဏ် ပြဿနာတွေရဲ့ နောက်ထပ် အဓိက အကြောင်းရင်းက တာရှည် စိတ်ဖိစီးမှုပါ။

When we're constantly overloaded with work and personal responsibilites,

အလုပ်၊ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ တာဝန်တွေနဲ့ အမြဲမပြတ် မတန်တဆ ဝန်ပိတဲ့အခါ

our bodies are on hyperalert.

ခန္ဓာကိုယ်တွေဟာ အလွန်အမင်း နိုးကြားနေပါတယ်။

This response has evolved from the physiological mechanism

ဒီတုံ့ပြန်မှုက ဘေးကျပ်နံကျပ် ကာလအတွင်းမှာရှင်ကျန်နိုင်ဖို့

designed to make sure we can survive in a crisis.

ပုံဖော်ထားတဲ့ ဇီဝကမ္မ ယန္တရား ကနေ ပြောင်းလဲဖြစ်ပေါ်တာပါ။

Stress chemicals help mobilize energy and increase alertness.

စိတ်ဖိစီးမှု ဓာတုပစ္စည်းတွေက စွမ်းအင်ကို ဆော်ကြာ နိုးကြားမှုကို တိုး​ဖို့ ကူညီတယ်။

However, with chronic stress our bodies become flooded with these chemicals,

ဒါပေမဲ့ တာရှည် စိတ်ဖိစီးတဲ့ ခန္ဓာကိုယ်တွေ နဲ့အတူ ဒီဓာတုပစ္စည်းတွေနဲ့ ဖုံးလွှမ်းလာတာက

resulting in a loss of brain cells and an inability to form new ones,

ဦးနှောက်ဆဲလ်တွေ ဆုံးရှုံးမှုနဲ့ ဆဲလ်အသစ် တွေ ပေါ်ထွန်းနိုင်စွမ်းမရှိတာ ဖြစ်စေတယ်။

which affects our ability to retain new information.

ဒါက သတင်းချက်အလက် ထိန်းနိုင်စွမ်းကို ထိခိုက်စေပါတယ်။

Depression is another culprit.

စိတ်ဓာတ်ကျခြင်းဟာ နောက်ထပ် လက်သည်ပါ။

People who are depressed are 40% more likely to develop memory problems.

စိတ်ဓာတ်ကျသူတွေဟာ မှတ်ဉာဏ် ပြဿနာတွေ ဖြစ်ပေါ်ဖို့ ၄၀% ပိုဖြစ်နိုင်ခြေရှိပါတယ်။

Low levels of serotonin,

နိမ့်တဲ့ ဆီရိုတိုနင် အဆင့်တွေ၊

a neurotransmitter connected to arousal,

နှိုးဆွပေးတာနဲ့ ဆက်သွယ်နေတဲ့ နူရွန်းထရန်မစ်တာဟာ

may make depressed individuals less attentive to new information.

လူတစ်ဦးချင်းစီကို သတင်းအချက်အလက်တွေကို သတိပြုမိမှု ပိုနည်းအောင်လုပ်နိုင်တယ်။

Dwelling on sad events in the past, another symptom of depression,

စိတ်ဓာတ်ကျခြင်းရဲ့ နောက်ထပ် လက္ခဏာဖြစ်တဲ့ အတိတ်က ဝမ်းနည်းစရာ အဖြစ်အပျက်တွေမှာ

makes it difficult to pay attention to the present,

နေထိုင်ခြင်းက လက်ရှိကာလကို အာရုံစိုက်ဖို့ ခက်ခဲစေပါတယ်။

affecting the ability to store short-term memories.

ရေတို မှတ်ဉာဏ် သိုလှောင်နိုင်စွမ်းကို ထိခိုက်စေတာပါ။

Isolation, which is tied to depression, is another memory thief.

စိတ်ဓာတ်ကျတာနဲ့ ဆက်နွယ်နေတဲ့ အထီးကျန်မှုဟာ နောက်ထပ် မှတ်ဉာဏ် သူခိုးပါ။

A study by the Harvard School of Public Health

Harvard School of Public Health လေ့လာမှုမှာ

found that older people with high levels of social integration

တွေ့ရှိတာက လူမှုရေး ပေါင်းစည်းမှု အဆင့်မြင့်တဲ့ သက်ကြီးရွယ်အိုတွေမှာ

had a slower rate of memory decline over a six-year period.

အသက် ၆၀ ကျော် ကာလမှာ မှတ်ဉာဏ် ကျဆင်းမှုနှုန်း ပိုနှေးတယ်ဆိုတာပါ။

The exact reason remains unclear,

တိကျတဲ့ အကြောင်းပြချက်က မရှင်းမလင်း ရှိနေဆဲပေမဲ့

but experts suspect that

လူမှု တုံ့ပြန်ဆက်သွယ်မှုဟာ

social interaction gives our brain a mental workout.

ဦးနှာက်ကို စိတ်လေ့ကျင့်ခန်း ပေးတယ်လို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေက သံသယရှိတယ်။

Just like muscle strength,

ကြွက်သား အင်အားလိုပဲ

we have to use our brain or risk losing it.

ဦးနှောက်ကို သုံးဖို့လိုတယ် (သို့) ဆုံးရှုံးတဲ့ဘေးကြုံရတာပါ။

But don't despair.

ဒါပေမဲ့ စိတ်မပျက်ပါနဲ့ဦး။

There are several steps you can take

သင့်မှတ်ဉာဏ်တွေကို ထိန်းသိမ်းရာမှာ

to aid your brain in preserving your memories.

ဦးနှောက်ကိုကူဖို့် လုပ်လို့ရတဲ့ အဆင့်များစွာရှိတယ်။

Make sure you keep physically active.

ကိုယ်ကာယပိုင်း ဆက်လက် တက်ကြွဖို့ သေချာပါစေ။

Increased blood flow to the brain is helpful.

ဦးနှောက်ဆီ သွေးစီးဆင်းမှု တိုးစေတာက အထောက်အကူဖြစ်ပါတယ်။

And eat well.

ပြီးတော့ ကောင်းကောင်း စားပါ။

Your brain needs all the right nutrients to keep functioning correctly.

မှန်ကန်စွာ ဆက်လက် လုပ်ဆောင်ဖို့ ဦးနှောက်ဟာ သင့်တော်တဲ့ အဟာရတွေလိုအပ်တယ်။

And finally, give your brain a workout.

နောက်ဆုံးကတော့ သင့်ဦးနှောက်ကို လေ့ကျင့်ခန်းပေးပါ။

Exposing your brain to challenges, like learning a new language,

ဘာသာစကားအသစ် သင်ယူတာလို စိန်ခေါ်မှုတွေနဲ့ ဦးနှောက်ကို ထိတွေ့စေတာက

is one of the best defenses for keeping your memories intact.

သင့်မှတ်ဉာဏ်တွေ ပကတိအတိုင်းဆက်ရှိစေဖို့ အကောင်းဆုံး ကာကွယ်မှု တွေထဲက တစ်ခုပါ။