How memories form and how we lose them - Catharine Young

Translator: Shijirtuya Munkhbat Reviewer: Marla Munkh-Achit

Think back to a really vivid memory.

Хамгийн тод дурсамжаа сана.

Got it?

Санасан уу?

Okay, now try to remember what you had for lunch three weeks ago.

Одоо 3 долоо хоногийн өмнөх өдрийн хоолоо санах гээд үзье.

That second memory probably isn't as strong,

Сүүлийнхийг нь санахад илүү хэцүү байж магад.

but why not?

Яагаад тэр вэ?

Why do we remember some things, and not others?

Бид яагаад зарим зүйлийг санадаг мөртлөө заримыг нь санадаггүй вэ?

And why do memories eventually fade?

Яагаад дурсамж аажимдаа мартагддаг вэ?

Let's look at how memories form in the first place.

Эхлээд санах ой хэрхэн үүсдэгийг харцгаая.

When you experience something, like dialing a phone number,

Утсанд дугаар оруулах гэх мэт үйлдэл хийх үед

the experience is converted into a pulse of electrical energy

энэ нь мэдрэлийн сүлжээний дагуу гүйдэг

that zips along a network of neurons.

цахилгаан эрчим хүчний хэлбэрт шилждэг.

Information first lands in short term memory,

Мэдээлэл нь эхлээд

where it's available from anywhere from a few seconds

хэдэн секундээс цөөн минутын хооронд үргэлжлэх

to a couple of minutes.

богино хугацааны дурсамж болно.

It's then transferred to long-term memory through areas such as the hippocampus,

Үүний дараагаар нь гиппокамп буюу санах ойн хэсгээр дамжин

and finally to several storage regions across the brain.

урт хугацааны дурсамж болох ба эцэст нь тархины хадгалалтын бүсэд хүрч очно.

Neurons throughout the brain communicate at dedicated sites

Тархины мэдрэлийн эс нь тусгай үүрэг бүхий

called synapses

мэдрэлийн дамжуулагчийн тусламжтай ажилладаг

using specialized neurotransmitters.

эсийн холбоосоор хоорондоо харилцдаг.

If two neurons communicate repeatedly, a remarkable thing happens:

Хэрэв хоёр мэдрэлийн эс хоорондоо байнгын давтамжтайгаар харилцвал

the efficiency of communication between them increases.

харилцааны бүтээмж нь нэмэгдэнэ.

This process, called long term potentiation,

Энэ нь урт хугацааны ой санамж үүсэх нөхцлийг бүрдүүлэх ба

is considered to be a mechanism by which memories are stored long-term,

аль дурсамж илүү удаан хадгалагдахыг зохицуулдаг.

but how do some memories get lost?

Тэгвэл яагаад зарим дурсамж мартагддаг вэ?

Age is one factor.

Насжилт нэг шалтгаан.

As we get older, synapses begin to falter and weaken,

Бид хөгшрөх тусам мэдрэлийн эсийн холбоосууд

affecting how easily we can retrieve memories.

сулран доройтож, дурсамжаа эргэн санах явцад нөлөөлж эхэлдэг.

Scientists have several theories about what's behind this deterioration,

Энэхүү доройтлын шалтгааны талаар эрдэмтэд хэд хэдэн онол гаргасан ба

from actual brain shrinkage,

тархины агшилт буюу арван жил тутамд

the hippocampus loses 5% of its neurons every decade

тархины гиппокамп мэдрэлийн эсийн 5 хувийг алдсаар

for a total loss of 20% by the time you're 80 years old

бид 80 наслах үед дунджаар 20 хувийг алдсан байдаг.

to the drop in the production of neurotransmitters,

Энэ нь суралцах болон ой тогтоолтод чухал нөлөөтэй

like acetylcholine, which is vital to learning and memory.

ацетилхолин зэрэг мэдрэл дамжуулагчийн үйл ажиллагааг доройтуулж,

These changes seem to affect how people retrieve stored information.

хадгалагдсан мэдээллийг эргэн санахад нөлөөлдөг байна.

Age also affects our memory-making abilities.

Насжилт тогтоох чадварт мөн нөлөөлдөг.

Memories are encoded most strongly when we're paying attention,

Анхаарал төвлөрсөн болон хүлээн авч буй мэдээлэл

сонирхолтой байгаа үед тухайн мэдээлэл илүү тогтоогддог.

when we're deeply engaged, and when information is meaningful to us.

Mental and physical health problems, which tend to increase as we age,

Харин нас ахих тусам бие махбодийн болон сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудлууд

interfere with our ability to pay attention,

нэмэгдсэнээр бидний анхаарал төвлөрөх чадварыг бууруулж,

and thus act as memory thieves.

улмаар ой тогтоолт муудахад хүргэдэг.

Another leading cause of memory problems is chronic stress.

Ой тогтоолт муудах бас нэгэн шалтгаан архаг стресс юм.

When we're constantly overloaded with work and personal responsibilites,

Ажил болон хувийн амьдралдаа байнгын хэт ачаалалтай байх үед

our bodies are on hyperalert.

бидний бие махбодь соргог байдалд шилждэг.

This response has evolved from the physiological mechanism

Ийнхүү соргог байдал нь биднийг гэнэтийн аюулыг

designed to make sure we can survive in a crisis.

даван гарахад туслах зорилгоор хувьслын явцад хөгжсөн.

Stress chemicals help mobilize energy and increase alertness.

Стрессийн химийн нэгдэл нь энергийн урвалыг түргэсгэж, сэрэмжийг нэмэгдүүлдэг.

Харин архаг стрессийн үед уг химийн нэгдэл биеэр тархснаар

However, with chronic stress our bodies become flooded with these chemicals,

resulting in a loss of brain cells and an inability to form new ones,

тархины эсийг үхүүлж, шинэ эс үүсэх нөхцлийг үгүй хийж,

which affects our ability to retain new information.

улмаар шинээр мэдээлэл хүлээн авах, хадгалах чадварт нөлөөлдөг.

Depression is another culprit.

Сэтгэл гутрал нь дурсамж мартагдах бас нэг шалтгаан юм.

People who are depressed are 40% more likely to develop memory problems.

Сэтгэл гутралтай хүний ой тогтоолт буурах нь 40 хувиар илүү байдаг.

Low levels of serotonin,

Бага хэмжээний серотонин

a neurotransmitter connected to arousal,

сэрэлтэй холбоотой мэдрэлийн дамжуулагч

may make depressed individuals less attentive to new information.

сэтгэл гутралтай хүнийг шинэ мэдээлэлд мэдрэг бус болгодог.

Dwelling on sad events in the past, another symptom of depression,

Сэтгэл гутралын шинж тэмдгүүд, тэр дундаа өнгөрсөнд хэт төвлөрөх нь

makes it difficult to pay attention to the present,

одоо болж зүйлд анхаарал хандуулахад хүндрэлтэй болгож,

affecting the ability to store short-term memories.

цаашлаад богино хугацаанд дурсамж хадгалах чадварт нь нөлөөлдөг.

Isolation, which is tied to depression, is another memory thief.

Сэтгэл гутралын ойрын хамаатан болох ганцаардал нь мөн дурсамжийн хулгайч юм.

A study by the Harvard School of Public Health

Харвардын Эрүүл Мэндийн сургуулийн судалгаагаар

found that older people with high levels of social integration

нийгмийн харилцаанд илүү ордог настай хүмүүсийн санах ой

had a slower rate of memory decline over a six-year period.

алдагдах хугацаа 6 жилээр бага байдаг байна.

The exact reason remains unclear,

Шалтгаан нь бүрэн тодорхойгүй ч

but experts suspect that

мэргэжилтнүүд нийгмийн харилцаа нь

social interaction gives our brain a mental workout.

тархинд сэтгэл зүйн дасгал болдог хэмээн таамаглаж байна.

Just like muscle strength,

Булчингаа хөгжүүлдгийн адил

we have to use our brain or risk losing it.

бид ч мөн тархиа хөгжүүлэхгүй бол ой санамж муудах эрсдэлтэй.

But don't despair.

Гэхдээ битгий сэтгэлээр уна.

There are several steps you can take

Тархины үйл ажиллагаагаа дэмжсэнээр

to aid your brain in preserving your memories.

ой тогтоолтоо авч үлдэх хэд хэдэн аргууд бий.

Make sure you keep physically active.

Дасгал хөдөлгөөн хийх.

Increased blood flow to the brain is helpful.

Цусан хангамж сайжрах нь тархинд тустай.

And eat well.

Мөн сайн хооллох.

Your brain needs all the right nutrients to keep functioning correctly.

Тархи хэвийн ажиллахын тулд зохистой шим тэжээл шаардлагатай.

And finally, give your brain a workout.

Хамгийн сүүлд нь тархиа дасгалжуулж байх.

Exposing your brain to challenges, like learning a new language,

Шинэ хэл сурах зэргээр тархиа дасгалжуулах нь

ой санамжаа авч үлдэх хамгийн сайн арга байх болно.

is one of the best defenses for keeping your memories intact.