How memories form and how we lose them - Catharine Young

Translator: Yeranuhi Antonyan Reviewer: Sona Martirossian

Think back to a really vivid memory.

Մտաբերե՛ք որևէ վառ հիշողություն:

Got it?

Հիշեցի՞ք:

Okay, now try to remember what you had for lunch three weeks ago.

Շատ լավ: Հիմա փորձեք մտաբերել, թե երեք շաբաթ առաջ ինչ եք կերել ճաշին:

That second memory probably isn't as strong,

Երկրորդը հավանաբար այդքան էլ վառ չի տպավորվել,

but why not?

բայց ի՞նչն է պատճառը:

Why do we remember some things, and not others?

Ինչո՞ւ ենք որոշ բաներ հիշում, իսկ մյուսները՝ ոչ:

And why do memories eventually fade?

Եվ ինչո՞ւ են հիշողությունները ժամանակի ընթացքում խամրում:

Let's look at how memories form in the first place.

Առաջին հերթին եկեք պարզենք՝

ինչպես են ձևավորվում հիշողությունները:

When you experience something, like dialing a phone number,

Երբ որևէ գործողություն եք կատարում,

the experience is converted into a pulse of electrical energy

ենթադրենք՝ հեռախոսահամար եք հավաքում,

այդ գործողությունը վերածվում է էլեկտրական ազդակի,

that zips along a network of neurons.

որը սրընթաց անցնում է նեյրոնների ցանցի միջով:

Information first lands in short term memory,

Տեղեկությունը նախ անցնում է կարճաժամկետ հիշողություն,

where it's available from anywhere from a few seconds

որտեղ այն ցանկացած վայրից հասանելի է մի քանի վայրկյանից

to a couple of minutes.

մինչև մի քանի րոպե:

It's then transferred to long-term memory through areas such as the hippocampus,

Այնուհետև այն հիպոկամպուս կոչվող տեղերով անցնում է

երկարաժամկետ հիշողություն,

and finally to several storage regions across the brain.

իսկ վերջում՝ ուղեղում գտնվող «պահեստավայրեր»:

Neurons throughout the brain communicate at dedicated sites

Նեյրոնները հաղորդակցվում են ուղեղում հատուկ նշանակված տեղերում,

called synapses

որոնք կոչվում են սինափսներ,

using specialized neurotransmitters.

սա կատարվում է հատուկ նյարդամիջնորդների միջոցով:

If two neurons communicate repeatedly, a remarkable thing happens:

Եթե երկու նեյրոն շարունակ հաղորդակցվում են, տեղի է ունենում հետաքրքիր երևույթ.

the efficiency of communication between them increases.

նրանց միջև հաղորդակցման արդյունավետությունը բարձրանում է:

This process, called long term potentiation,

Այս երևույթը, որ կոչվում է երկարաժամկետ պոտենցում,

is considered to be a mechanism by which memories are stored long-term,

մեխանիզմ է, որի միջոցով

հիշողությունները երկարաժամկետ պահպանվում են:

but how do some memories get lost?

Բայց ինչպե՞ս են որոշ հիշողություններ անհետանում:

Age is one factor.

Սրան նպաստող գործոններից է տարիքը:

As we get older, synapses begin to falter and weaken,

Տարիքի մեծացման հետ սինափսները սկսում են պակասել և թուլանալ՝

affecting how easily we can retrieve memories.

ազդելով հիշողությունները մտաբերելու կարողության վրա:

Scientists have several theories about what's behind this deterioration,

Գիտնականները վատթարացման պատճառների մի քանի տեսություն են առաջարկում՝

from actual brain shrinkage,

սկսած ուղեղի փաստացի սեղմումից,

the hippocampus loses 5% of its neurons every decade

որի արդյունքում ամեն տասը տարվա մեջ հիպոկամպուսը կորցնում է

նեյրոնների 5 տոկոսը

for a total loss of 20% by the time you're 80 years old

(այսինքն մինչև 80 տարեկանին հասնելը դուք կորցնում եք նեյրոնների 20 տոկոսը)

to the drop in the production of neurotransmitters,

մինչև անգամ նյարդամիջնորդների արտադրման նվազում,

like acetylcholine, which is vital to learning and memory.

օրինակ, ացետիլքոլինի, որը կարևոր է սովորելու և հիշելու կարողության համար:

Կարծես թե այս փոփոխություններն են ազդում

These changes seem to affect how people retrieve stored information.

կուտակված տեղեկությունները մտաբերելու՝

մարդու կարողության վրա:

Age also affects our memory-making abilities.

Տարիքը ազդում է նաև հիշողություններ

ձևավորելու կարողության վրա:

Memories are encoded most strongly when we're paying attention,

Հիշողությունն ամենալավը կոդավորվում է, երբ կենտրոնացնում ենք ուշադրությունը,

when we're deeply engaged, and when information is meaningful to us.

երբ խորապես ներգրավված ենք, կամ երբ տեղեկությունը կարևոր է մեզ համար:

Mental and physical health problems, which tend to increase as we age,

Մտավոր և ֆիզիկական առողջության խնդիրները, որոնք տարիքի հետ ավելանում են,

interfere with our ability to pay attention,

ազդում են ուշադրությունը կենտրոնացնելու կարողության վրա

and thus act as memory thieves.

և հետևաբար, «գողանում են» մեր հիշողությունները:

Another leading cause of memory problems is chronic stress.

Հիշողության խնդիրների առաջացման մեկ այլ կարևոր պատճառ է քրոնիկ սթրեսը:

When we're constantly overloaded with work and personal responsibilites,

Երբ մենք մշտապես ծանրաբեռնված ենք աշխատանքով և այլ պարտականություններով,

our bodies are on hyperalert.

մեր մարմինը գտնվում է գերզգոն վիճակում:

This response has evolved from the physiological mechanism

Այս արձագանքն առաջանում է ֆիզիոլոգիական մեխանիզմից,

designed to make sure we can survive in a crisis.

որը նախատեսված է ճգնաժամերը հաղթահարելու համար:

Stress chemicals help mobilize energy and increase alertness.

Սթրեսի քիմիկատները օգնում են մոբիլիզացնել էներգիան և բարձրացնել զգոնությունը:

However, with chronic stress our bodies become flooded with these chemicals,

Մինչդեռ քրոնիկ սթրեսի դեպքում այս քիմիկատները հեղեղում են ողջ մարմինը,

resulting in a loss of brain cells and an inability to form new ones,

արդյունքում ուղեղի բջիջները մահանում են, իսկ նորերի առաջացումը դառնում է անհնար,

which affects our ability to retain new information.

որն էլ ազդում է նոր տեղեկություն պահպանելու մեր կարողության վրա:

Depression is another culprit.

Մեկ այլ մեղավոր է դեպրեսիան:

People who are depressed are 40% more likely to develop memory problems.

Դեպրեսիայից տառապողների մոտ հիշողության

խնդիրների առաջացման հավանականությունը

40%-ով ավելի բարձր է:

Low levels of serotonin,

Սերոտոնինի քիչ քանակությունը,

a neurotransmitter connected to arousal,

որը արթնանալու համար պատասխանատու հորմոն է,

may make depressed individuals less attentive to new information.

կարող է ազդել դեպրեսիայից տառապողների՝ նոր տեղեկության հանդեպ ուշադրության վրա:

Dwelling on sad events in the past, another symptom of depression,

Անցյալի տխուր դեպքերի վրա կենտրոնանալը, որը դեպրեսիայի մեկ այլ ախտանիշ է,

makes it difficult to pay attention to the present,

դժվարեցնում է ուշադրությունը ներկայի վրա կենտրոնացնելը

affecting the ability to store short-term memories.

և ազդում կարճաժամկետ հիշողություններ պահպանելու կարողության վրա:

Isolation, which is tied to depression, is another memory thief.

Հիշողություններ է գողանում նաև մեկուսացումը,

որը սերտորեն կապված է դեպրեսիայի հետ:

A study by the Harvard School of Public Health

Հարվարդի հանրային առողջության

դպրոցի ուսումնասիրությունը

found that older people with high levels of social integration

պարզել է, որ հասարակության մեջ ավելի ինտեգրված տարեցները

had a slower rate of memory decline over a six-year period.

6 տարվա ընթացքում դանդաղ տեմպով են հիշողության խնդրի առաջ կանգնում:

The exact reason remains unclear,

Ճշգրիտ պատճառը դեռևս անհայտ է,

but experts suspect that

բայց փորձագետները կարծում են,

social interaction gives our brain a mental workout.

որ սոցիալական փոխազդեցությունը մտավոր վարժանք է ուղեղի համար:

Just like muscle strength,

Ճիշտ այնպես,

we have to use our brain or risk losing it.

ինչպես մկանների ուժի դեպքում,

մենք պետք է օգտագործենք ուղեղը,

այլապես կհայտնվենք այն կորցնելու վտանգի առաջ:

But don't despair.

There are several steps you can take

Սակայն պետք չէ հուսահատվել:

to aid your brain in preserving your memories.

Կա մի քանի միջոց, որ կարող եք ձեռնարկել

հիշողությունները

Make sure you keep physically active.

պահպանելու գործում ուղեղին օգնելու համար:

Increased blood flow to the brain is helpful.

Միշտ եղե՛ք ֆիզիկապես ակտիվ:

Օգտակար է արյան ակտիվ հոսքը դեպի ուղեղն ապահովելը:

And eat well.

Եվ ճի՛շտ սնվեք:

Your brain needs all the right nutrients to keep functioning correctly.

Անխափան կենսագործելու համար ուղեղը օգտակար սնուցիչների կարիք ունի:

And finally, give your brain a workout.

Եվ, վերջապես, մարզե՛ք ուղեղը:

Exposing your brain to challenges, like learning a new language,

Ուղեղը նոր մարտահրավերների ենթարկելը,

ինչպիսին, օրինակ, նոր լեզու սովորելն է,

is one of the best defenses for keeping your memories intact.

ձեր հիշողություններն անվնաս պահելու լավագույն պաշտպանական միջոցներից մեկն է: