How languages evolve - Alex Gendler

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

In the biblical story of the Tower of Babel,

Tower of Babel ရဲ့ သမ္မာကျမ်းလာ ပုံဝတ္ထုထဲမှာ

all of humanity once spoke a single language

လူသားအားလုံးဟာ ရုတ်တရက် အုပ်စုများစွာ ကွဲထွက်ပြီး

until they suddenly split into many groups

အချင်းချင်း နားမလည်နိုင် မဖြစ်ခင် တစ်ခါကတော့

unable to understand each other.

ဘာသာစကားတစ်ခုတည်းကိုသာ ပြောဆိုခဲ့ကြတယ်တဲ့။

We don't really know if such an original language ever existed,

ဒီလို မူလဘာသာစကားတစ်ခု ရှိခဲ့ဖူးလား ဆိုတာကို တကယ်ကို မသိကြပေမဲ့

but we do know that the thousands of languages existing today

ယနေ့ခေတ်မှာ တည်ရှိနေတဲ့ ထောင်ချီတဲ့ ဘာသာစကားတွေကို အများကြီး

can be traced back to a much smaller number.

ပိုသေးငယ်တဲ့ အရေအတွက်တစ်ခုမှာ ပြန်ပြီး ခြေရာခံနိုင်တာတော့ သိကြပါတယ်။

So how did we end up with so many?

ဒီတော့ ဘာလို့ အများကြီး ဖြစ်သွားတာလဲ။

In the early days of human migration,

လူသား ရွှေ့ပြောင်းနေမှုရဲ့ အစောပိုင်း နေ့တွေမှာ

the world was much less populated.

ကမ္ဘာကြီးဟာ ဒီလောက်ကြီး လူမထူထပ်သေးဘူး။

Groups of people that shared a single language and culture

တစ်ခုတည်းသော ဘာသာစကားနဲ့ ယဉ်ကျေးမှု တူကြတဲ့ လူစုတွေဟာ

often split into smaller tribes,

လတ်ဆတ်တဲ့အမဲနဲ့ ဖြစ်ထွန်းတဲ့မြေကိုရှာရာမှာ

going separate ways in search of fresh game and fertile land.

သီးခြားလမ်းတွေ သွားရင်း မကြာခဏ ပိုငယ်တဲ့ လူမျိုးစုတွေအဖြစ်ကွဲသွားတယ်။

As they migrated and settled in new places,

နေရာသစ်တွေမှာ ပြောင်းရွေ့၊ အခြေချကြတာကြောင့်

they became isolated from one another

အချင်းချင်း သီးခြားဖြစ်လာခဲ့ကြကာ

and developed in different ways.

မတူတဲ့ နည်းလမ်းတွေနဲ့ တိုးတက်လာခဲ့တယ်။

Centuries of living in different conditions,

ရာစုချီကာ မတူတဲ့ အခြေအနေတွေမှာနေခြင်း၊

eating different food

မတူတဲ့အစာ စားခြင်းနဲ့

and encountering different neighbors

မတူတဲ့ အိမ်နီးချင်းတွေနဲ့ တွေ့ဆုံခြင်းက

turned similar dialects with varied pronunciation and vocabulary

ကွဲပြားတဲ့ အသံထွက်၊ ဝေါဟာနဲ့ တူညီတဲ့ ဒေသသုံးစကားတွေကို

into radically different languages,

လုံးဝ မတူတဲ့ ဘာသာစကားတွေ အဖြစ်ပြောင်းလဲလိုက်တယ်။

continuing to divide as populations grew and spread out further.

လူမျိုးစုတွေအဖြစ် ဆက်လက် ခွဲခြားရင်း ဒီထက်ပိုကာ ကြီးထွား ပျံ့နှံ့သွားတယ်။

Like genealogists, modern linguists try to map this process

ဗီဇပညာရှင်တွေလိုပဲ ခေတ်သစ် ဘာသာဗေဒ ပညာရှင်တွေဟာ ဘာသားစကားပေါင်းစုံကို

by tracing multiple languages back as far as they can

၎င်းတို့ရဲ့ တူညီတဲ့ ဘိုးဘေး (သို့) မူလဘာသာစကားကိုတတ်နိုင်သလောက်

to their common ancestor, or protolanguage.

ပြန်ခြေရာခံရင်း ဒီလုပ်ငန်းစဉ်ကို မှတ်တမ်းပြုဖို့ ကြိုးစားတယ်။

A group of all languages related in this way is called a language family,

ဒီနည်းနဲ့ ဆက်စပ်တဲ့ ဘာသာစကားအားလုံးရဲ့ အုပ်စုကို ဘာသာစကား မိသားစုလို့ခေါ်တယ်။

which can contain many branches and sub-families.

ဒါက များစွာသော ကိုင်းခွဲတွေနဲ့ မိသားစုအခွဲတွေ ပါဝင်နိုင်တယ်။

So how do we determine whether languages are related in the first place?

ဒီတော့ ပထမဆုံးအနေနဲ့ ဘာသာစကားတွေဟာ ဆက်စပ်နေလားဆိုတာ ဘယ်လို သတ်မှတ်နိုင်လဲ။

Similar sounding words don't tell us much.

တူတယ်ထင်ရတဲ့ စကားလုံးတွေ အများကြီး ဖော်မပြဘူး။

They could be false cognates or just directly borrowed terms

တူညီတဲ့ ရင်းမြစ်ကနေ ဆင်းသက်လာတယ် ဆိုတာထက် ရင်းမြစ်တူဝေါဟာရ အတုတွေ

rather than derived from a common root.

(သို့) တိုက်ရိုက် ငှားယူတဲ့ ဝေါဟာရတွေ ဖြစ်နိုင်တယ်။

Grammar and syntax are a more reliable guide,

သဒ္ဒါနဲ​့ဝါကျဖွဲ့ထုံးဟာ ပိုစိတ်ချရတဲ့ လမ်းညွှန်ပါ။

as well as basic vocabulary,

နာမ်စားတွေ၊ ကိန်းတွေ (သို့)

such as pronouns, numbers or kinship terms,

မျိုးနွယ် စကားရပ်တွေလို ငှားယူဖို့ ဖြစ်နိင်ခြေ

that's less likely to be borrowed.

ပိုနည်းတဲ့ အခြေခံ ဝေါဟာရတွေရောပါ။

By systematically comparing these features

ဒီအင်္ဂါရပ်တွေ စနစ်တကျ နှိုင်းယှဉ်ခြင်း၊

and looking for regular patterns of sound changes

အသံ ပြောင်းမှုရဲ့ ပုံမှန်ပုံစံတွေနဲ့ ဘာသာစကားတွေကြားက

and correspondences between languages,

ဆက်နွယ်မှုတွေကို ရှာဖွေတဲ့နည်းနဲ့

linguists can determine relationships,

ဘာသာဗေဒပညာရှင်တွေဟာ ဆက်စပ်မှုတွေကို

trace specific steps in their evolution

သတ်မှတ်၊ တိကျတဲ့ အဆင့်တွေကို ခြေရာခံကာ

and even reconstruct earlier languages with no written records.

ရေးထားတဲ့ မှတ်တမ်းတွေမရှိတဲ့ အစောပိုင်း ဘာသာစကားတွကိုတောင် ပြန်တည်ဆောက်နိုင်တယ်။

Linguistics can even reveal other important historical clues,

ဘာသာဗေဒပညာရှင်တွေဟာ အခြားအရေးကြီးတဲ့ သမိုင်း သဲလွန်စတွေတောင် ဖော်ပြနိုင်တယ်။

such as determining the geographic origins and lifestyles of ancient peoples

ဥပမာ ပထဝီဆိုင်ရာ ဇာစ်မြစ်တွေနဲ့ ဘယ်စကားလုံးတွေ ဇာတိဖြစ်ခဲ့တယ်၊

based on which of their words were native,

ငှားတာကို အခြေခံတဲ့ ရှေးလူသားတွေရဲ့

and which were borrowed.

ဘဝဟန်တွေကို သတ်မှတ်ခြင်းပါ။

There are two main problems linguists face

ဘာသာစကား မိသားစု သစ်ပင်တွေ တည်ဆောက်တဲ့အခါ

when constructing these language family trees.

ဘာသာဗေဒပညာရှင်တွေ ကြုံတဲ့ အဓိကပြဿနာနှစ်ခုရှိတယ်။

One is that there is no clear way of deciding

တစ်က အခြေက ကိုင်းခွဲတွေ ဘယ်နေရာမှာ ဆုံးသင့်တယ်ဆိုတာကို

where the branches at the bottom should end, that is,

ဆုံးဖြတ်တဲ့ ရှင်းလင်းတဲ့နည်း မရှိတာပါ။

which dialects should be considered separate languages or vice versa.

ဆိုလိုတာက အပြန်အလှန် ဘယ်ဒေသိယစကားကို သီးခြားဘာသာစကားလို့ စဉ်းစားသင့်လဲဆိုတာပါ။

Chinese is classified as a single language,

တရုတ်ကို တစ်ခုတည်း ဘာသာစကား အဖြစ်သတ်မှတ်ပေမဲ့

but its dialects vary to the point of being mutually unintelligible,

၎င်းရဲ့ဒေသိယစကားတွေဟာ နှစ်ဦးနှစ်ဖက် နားမလည်နိုင်ရလောက်အောင် ကွဲပြားပေမဲ့

while speakers of Spanish and Portuguese

စပိန်နဲ့ ပေါ်တူဂီစကား ပြောသူတွေကတော့

can often understand each other.

မကြာခဏ အချင်းချင်း နားလည်နိုင်တယ်။

Languages actually spoken by living people

ရှင်သန်နေတဲ့ လူတွေ တကယ်တမ်။ ပြောတဲ့ ဘာသာစကားတွေဟာ

do not exist in neatly divided categories,

သေသပ်စွာ ပိုင်းထားတဲ့ အမျိုးအစားတွေမှာ မတည်ရှိပေမဲ့

but tend to transition gradually,

နယ်နိမိတ်တွေ၊ မျိုးတူစုမှုတွေကို ကျော်ကာ

crossing borders and classifications.

တဖြည်းဖြည်း ကူးပြောင်းတတ်ပါတယ်။

Often the difference between languages and dialects

မကြာခဏ ဘာသာစကားတွေနဲ့ ဒေသိယတွေကြားက ခြားနားမှုက

is a matter of changing political and national considerations,

ဘာသာဗေဒ အင်္ဂါရပ်တွေထက် နိုင်ငံရေးနဲ့ အမျိုးသားရေး အရေးထာမှုတွေကို

rather than any linguistic features.

ပြောင်းလဲခြင်းရဲ့ အရင်းခံပါ။

This is why the answer to, "How many languages are there?"

ဒါကြောင့် "ဘာသာစကား ဘယ်နှစ်ခုရှိလဲ" အတွက် အဖြေက

can be anywhere between 3,000 and 8,000,

ရေတွက်တဲ့သူအပေါ် မူတည်နေတဲ့
 ၃၀၀၀ နဲ့ ၈၀၀၀ အကြား

depending on who's counting.

တစ်နေရာရာမှာ ဖြစ်နိုင်တာပါ။

The other problem is that the farther we move back in time

အခြားပြဿနာက အပင်ထိပ်ဘက်ဆီ ဦးတည်တဲ့ အချိန်ထဲမှာ

towards the top of the tree,

အနောက်ကို ပိုဝေးဝေး ရွှေ့လေ

the less evidence we have about the languages there.

အဲဒီက ဘာသာစကားတွေအကြောင်း အထောက်အထား ပိုနည်းလေပါ။

The current division of major language families

အဓိကဘာသာစကား မိသားစုတွေရဲ့ လက်ရှိခွဲခြားမှုက

represents the limit at which relationships can be established

ယုတ္တိတန်တဲ့ သေချာမှုနဲ့ တည်ဆောက်နိုင်တဲ့ ဆက်စပ်မှုတွေမှာရှိတဲ့

with reasonable certainty,

အကန့်အသတ်ကို ကိုယ်စားပြုတယ်။

meaning that languages of different families

အဓိပ္ပာယ်က မတူတဲ့ မိသားစုတွေရဲ့

are presumed not to be related on any level.

ဘာသာစကားတွေဟာ အဆင့်တိုင်းမှာ မဆက်စပ်ဘူးလို့ ယူဆရတာပါ။

But this may change.

ဒါပေမဲ့ ဒါက ပြောင်းနိုင်ပါတယ်။

While many proposals for higher level relationships --

ပိုအဆင့်မြင့်တဲ့ ဆက်စပ်မှုတွေ (ဝါ) ထိပ်တန်းမိသားစုတွေအတွက်

or super families -- are speculative,

အဆိုပြုချက်တွေဟာ စိတ်ကူးသက်သက်ဆိုပေမဲ့

some have been widely accepted

တချို့ကိုတော့ ကျယ်ပြန့်စွာ လက်ခံပြီး

and others are being considered,

အခြားဟာတွေကို ထည့်စဉ်းစားနေတယ်။

especially for native languages with small speaker populations

အထူးသဖြင့် ကျယ်ပြန်စွာ မလေ့လားရသေတဲ့ သေးငယ်တဲ့ ပြောသူ လူဦးရေနဲ့

that have not been extensively studied.

ဒေသရင်း ဘာသားစကားတွေပါ။

We may never be able to determine how language came about,

ဘယ်တော့မှ ဘာသာစကား ဖြစ်ပေါ်ပုံကို ဆုံးဖြတ်နိုင်မှာ မဟုတ်ဘူး။

or whether all human languages did in fact have a common ancestor

(သို့) လူသား ဘာသာစကားတွေမှာ ပြောင်းရွေ့မှုရဲ့ အုတ်အုတ်ကျက်ကျက်အသံကနေ

scattered through the babel of migration.

လူစုကွဲသွားတဲ့ ဘုံ ရှေ့ပြေးတစ်ခု တကယ်ရှိခဲ့လားဆိုတာပါ။

But the next time you hear a foreign language, pay attention.

ဒါပေမဲ့ နောက်တစ်ခါ နိုင်ငံခြား ဘာသာတစ်ခုကြားရင် အာရုံစိုက်ပါ။

It may not be as foreign as you think.

သင် ထင်သလောက် စိမ်းမနေလောက်ပါဘူး။