How languages evolve - Alex Gendler

Πώς εξελίσσονται οι γλώσσες- Άλεξ Τζέντλερ

Μετάφραση: Toula Papapantou Επιμέλεια: Stefanos Reppas

In the biblical story of the Tower of Babel,

Στη βιβλική ιστορία του Πύργου της Βαβέλ,

all of humanity once spoke a single language

όλη η ανθρωπότητα κάποτε μιλούσε μία και μόνη γλώσσα

until they suddenly split into many groups

μέχρι που ξαφνικά διασπάστηκαν σε πολλές ομάδες

unable to understand each other.

που η μία δεν μπορούσε να καταλάβει την άλλη.

We don't really know if such an original language ever existed,

Δεν γνωρίζουμε αν πράγματι τέτοια πρωταρχική γλώσσα υπήρξε ποτέ,

but we do know that the thousands of languages existing today

ξέρουμε όμως ότι οι χιλιάδες γλώσσες που υπάρχουν σήμερα

can be traced back to a much smaller number.

μπορούν να αναχθούν παρελθοντικά σε ένα αρκετά μικρότερο αριθμό.

So how did we end up with so many?

Πώς φτάσαμε λοιπόν να έχουμε τόσες πολλές;

In the early days of human migration,

Στα πρώτα χρόνια της ανθρώπινης μετανάστευσης

the world was much less populated.

κατοικούσαν πολύ λιγότεροι άνθρωποι στον κόσμο.

Groups of people that shared a single language and culture

Κοινότητες ανθρώπων που μοιράζονταν μία και μοναδική γλώσσα και κουλτούρα

often split into smaller tribes,

συχνά διαιρούνταν σε μικρότερες φυλές,

going separate ways in search of fresh game and fertile land.

και διάλεγαν διαφορετικούς δρόμους σε αναζήτηση νέων δράσεων και εύφορης γης.

As they migrated and settled in new places,

Με τη μετανάστευση και αποικισμός σε νέα μέρη,

they became isolated from one another

απομακρύνθηκαν μεταξύ τους

and developed in different ways.

και αναπτύχθηκαν με διαφορετικούς τρόπους.

Centuries of living in different conditions,

Αιώνες διαβίωσης σε διαφορετικές συνθήκες,

eating different food

διαφορετική διατροφή

and encountering different neighbors

και συγχρωτισμός με διαφορετικούς γείτονες

turned similar dialects with varied pronunciation and vocabulary

μετέτρεψαν παρόμοιες διαλέκτους, με διαφοροποιημένη προφορά και λεξιλόγιο,

into radically different languages,

ριζικά σε διαφορετικές γλώσσες,

continuing to divide as populations grew and spread out further.

συνεχίζοντας τη διαίρεση ενώ οι πληθυσμοί αναπτύσσονταν και εξαπλώνονταν κι άλλο.

Like genealogists, modern linguists try to map this process

Οι σύγχρονοι γλωσσολόγοι, όπως και οι γενεαλόγοι,

προσπαθούν να χαρτογραφήσουν αυτή τη διαδικασία

by tracing multiple languages back as far as they can

ακολουθώντας τα ίχνη πολλαπλών γλωσσών όσο γίνεται πιο πίσω

to their common ancestor, or protolanguage.

προς τον κοινό τους πρόγονο, ή την πρωτογλώσσα.

A group of all languages related in this way is called a language family,

Η ομάδα όλων των γλωσσών που συνδέονται με αυτόν τον τρόπο

ονομάζεται γλωσσική οικογένεια,

which can contain many branches and sub-families.

και μπορεί να περιλαμβάνει πολλούς κλάδους και υπό-οικογένειες.

So how do we determine whether languages are related in the first place?

Πώς λοιπόν καθορίζουμε αν οι γλώσσες συνδέονται αρχικά;

Similar sounding words don't tell us much.

Οι ομόηχες λέξεις δε μας λένε πολλά.

They could be false cognates or just directly borrowed terms

Θα μπορούσαν να είναι ψευδός συγγενικές ή απλώς απευθείας δάνεια

rather than derived from a common root.

παρά προερχόμενες από κοινή ρίζα.

Grammar and syntax are a more reliable guide,

Η γραμματική και το συντακτικό είναι πιο αξιόπιστοι οδηγοί,

as well as basic vocabulary,

όπως επίσης και το στοιχειώδες λεξιλόγιο,

such as pronouns, numbers or kinship terms,

όπως είναι οι αντωνυμίες, οι αριθμοί ή συγγενείς όροι,

that's less likely to be borrowed.

που είναι λιγότερο πιθανό να είναι δάνεια.

By systematically comparing these features

Με τη συστηματική, όμως, μελέτη και σύγκριση αυτών των χαρακτηριστικών

and looking for regular patterns of sound changes

και την αναζήτηση κανονικών προτύπων, αλλαγών ήχου

and correspondences between languages,

και ανταποκρίσεων ανάμεσα στις γλώσσες,

linguists can determine relationships,

οι γλωσσολόγοι μπορούν να καθορίσουν τις σχέσεις,

trace specific steps in their evolution

να ιχνηλατήσουν στάδια στην εξέλιξή τους

and even reconstruct earlier languages with no written records.

και επιπλέον να αναδομήσουν παλιότερες γλώσσες χωρίς γραπτές καταγραφές.

Linguistics can even reveal other important historical clues,

Η γλωσσολογία μπορεί ακόμη να αποκαλύψει σημαντικά ιστορικά στοιχεία,

such as determining the geographic origins and lifestyles of ancient peoples

όπως τον καθορισμό των γεωγραφικών απαρχών και τον τρόπο ζωής των αρχαίων

based on which of their words were native,

βασισμένη στο ποιες λέξεις ήταν αυτόχθονες,

and which were borrowed.

και ποιες ήταν δάνεια.

There are two main problems linguists face

Δυο είναι τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γλωσσολόγοι

when constructing these language family trees.

όταν αναδομούν τα οικογενειακά δέντρα της γλώσσας.

One is that there is no clear way of deciding

Το ένα είναι ότι δεν υπάρχει σαφής τρόπος προσδιορισμού

where the branches at the bottom should end, that is,

του σημείου που θα πρέπει να σταματούν, δηλαδή

which dialects should be considered separate languages or vice versa.

ποιες διάλεκτοι θα έπρεπε να θεωρούνται ξεχωριστές γλώσσες ή το αντίστροφο.

Chinese is classified as a single language,

Τα Κινέζικα θεωρούνται μοναδική γλώσσα

but its dialects vary to the point of being mutually unintelligible,

αλλά οι διάλεκτοι τους ποικίλλουν σε σημείο που να είναι αμοιβαίως ακατανόητες

while speakers of Spanish and Portuguese

ενώ οι ομιλητές της Ισπανικής και Πορτογαλικής

can often understand each other.

μπορούν συνήθως να αλληλοκαταλαβαίνονται.

Languages actually spoken by living people

Οι γλώσσες που ομιλούνται από ανθρώπους εν ζωή

do not exist in neatly divided categories,

δεν υπάρχουν σε καθαρά διαχωρισμένες κατηγορίες

but tend to transition gradually,

αλλά τείνουν σταδιακά προς τη μετάβαση,

crossing borders and classifications.

διασχίζοντας σύνορα και κατηγοριοποιήσεις.

Often the difference between languages and dialects

Συχνά η διαφορά ανάμεσα σε γλώσσες και διαλέκτους

is a matter of changing political and national considerations,

είναι θέμα αλλαγής πολιτικών και εθνικών θεμάτων,

rather than any linguistic features.

παρά γλωσσολογικών χαρακτηριστικών.

This is why the answer to, "How many languages are there?"

Αυτός είναι ο λόγος που η απάντηση στο «πόσες γλώσσες υπάρχουν;»

can be anywhere between 3,000 and 8,000,

που μπορεί να είναι κάπου μεταξύ 3.000 και 8.000,

depending on who's counting.

εξαρτάται από το ποιος μετράει.

The other problem is that the farther we move back in time

Το άλλο πρόβλημα είναι ότι όσο πιο πολύ κινούμαστε πίσω στο χρόνο

towards the top of the tree,

προς την κορυφή του δέντρου,

the less evidence we have about the languages there.

τόσο λιγότερες ενδείξεις έχουμε για τις γλώσσες εκεί.

The current division of major language families

Η τρέχουσα διαίρεση

represents the limit at which relationships can be established

αντιπροσωπεύει το όριο στο οποίο μπορούν να οριοθετηθούν οι σχέσεις

with reasonable certainty,

με λογική βεβαιότητα,

meaning that languages of different families

σημαίνοντας ότι οι γλώσσες διαφόρων οικογενειών

are presumed not to be related on any level.

θεωρούνται ότι δεν σχετίζονται σε κανένα επίπεδο.

But this may change.

Ωστόσο αυτό μπορεί να αλλάξει.

While many proposals for higher level relationships --

Ενώ πολλές προτάσεις για ανωτέρου επιπέδου σχέσεις--

or super families -- are speculative,

ή σούπερ οικογένειες-- είναι υποθετικές,

some have been widely accepted

μερικές έχουν γίνει ευρέως αποδεκτές

and others are being considered,

και άλλες είναι υπό εξέταση,

especially for native languages with small speaker populations

ιδιαίτερα για μητρικές γλώσσες με μικρό πληθυσμό ομιλητών

that have not been extensively studied.

που δεν έχουν μελετηθεί ευρέως.

We may never be able to determine how language came about,

Μπορεί ποτέ να μη καταφέρουμε να προσδιορίσουμε πώς προέκυψαν οι γλώσσες,

or whether all human languages did in fact have a common ancestor

ή αν όλες οι γλώσσες των ανθρώπων είχαν πράγματι έναν κοινό πρόγονο

scattered through the babel of migration.

σκορπισμένο στη Βαβέλ της μετανάστευσης.

But the next time you hear a foreign language, pay attention.

Την επόμενη φορά όμως που θα ακούσετε μια ξένη γλώσσα, δώστε προσοχή.

It may not be as foreign as you think.

Μπορεί να μην είναι τόσο ξένη όσο νομίζετε.