How languages evolve - Alex Gendler

Dillerin değişimi - Alex Gendler

Çeviri: Tuba Velioğlu Gözden geçirme: Veysel Dağdemir

In the biblical story of the Tower of Babel,

İncil'de geçen Babil Kulesi hikayesine göre,

all of humanity once spoke a single language

tüm insanlık tek bir dil konuşuyordu

until they suddenly split into many groups

ta ki aniden değişik gruplara ayrılıp

unable to understand each other.

bunun sonucunda birbirlerini anlamayana kadar.

We don't really know if such an original language ever existed,

Bizler bu türden kaynak bir dilin varlığı konusunda emin değiliz,

but we do know that the thousands of languages existing today

ancak günümüzde var olan binlerce dilin

can be traced back to a much smaller number.

kaynağına inildiğinde daha küçük sayılara ulaşıldığı görülür.

Peki bu kadar çok sayıdaki dile nasıl ulaştık ?

So how did we end up with so many?

In the early days of human migration,

Kavimler göçünün ilk zamanlarında

the world was much less populated.

dünya nüfusu oldukça azdı.

Groups of people that shared a single language and culture

Ortak bir dili ve kültürü paylaşan insan grupları

often split into smaller tribes,

daha küçük kabilelere ayrılıp,

going separate ways in search of fresh game and fertile land.

daha yeni av alanları ve verimli topraklar aramak için dağıldılar.

As they migrated and settled in new places,

Göç edip, yeni yerlere yerleştikçe,

they became isolated from one another

birbirlerinden iyice soyutlandılar

and developed in different ways.

ve farklı alanlarda gelişmeler gösterdiler.

Centuries of living in different conditions,

Yüzyıllar boyunca farklı şartlardaki

eating different food

hayat tarzı,

and encountering different neighbors

yiyecek tüketimi ve farklı komşuluklar

turned similar dialects with varied pronunciation and vocabulary

aynı türdeki lehçeleri sesletim ve kelime yönünden farklılaştırmış

into radically different languages,

farklı tür dillere dönüşmelerine neden olmuştur,

continuing to divide as populations grew and spread out further.

nüfus arttıkça ve yayıldıkça bu sınıflandırma devam edececektir.

Like genealogists, modern linguists try to map this process

Soybilimciler gibi, modern dilbilbilimciler de bu sürecin haritasını

by tracing multiple languages back as far as they can

birden fazla dilin olabildiğince kaynağına inip

to their common ancestor, or protolanguage.

ortak kökenlerini, ata dillerini bularak çıkarmaya çalışıyor.

A group of all languages related in this way is called a language family,

Bu türden bir ilişki gösteren her bir dil grubuna dil ailesi denilir

which can contain many branches and sub-families.

ki bunlar birçok ayrı dil kolunu ve alt dil grupları içine alabilir.

So how do we determine whether languages are related in the first place?

Peki dillerin en baştan beri ilişkili olup olmadığına nasıl karar veriyoruz?

Similar sounding words don't tell us much.

Benzer sesli sözcükler pek yardımcı olmaz.

They could be false cognates or just directly borrowed terms

Yanıltıcı kökteş ya da yalnızca aktarma terimler olabilir,

rather than derived from a common root.

yani ortak bir kökenden gelmekten ziyade.

Grammar and syntax are a more reliable guide,

Gramer ve sözdizimi daha güvenilir kılavuzdur,

as well as basic vocabulary,

temel sözcüklerin yanı sıra,

such as pronouns, numbers or kinship terms,

örneğin, zamirler, sayılar, akrabalık terimleri gibi.

that's less likely to be borrowed.

Bunların aktarılmış olması düşük bir ihtimal.

By systematically comparing these features

Bu özellikler sistematik olarak karşılaştırılıp,

and looking for regular patterns of sound changes

ses değişimindeki kurallı yapılara

and correspondences between languages,

ve diller arasındaki benzerliklere bakılarak

linguists can determine relationships,

dilbilimciler bağları tespit edebilir,

trace specific steps in their evolution

gelişimlerindeki evreleri saptayabilir

and even reconstruct earlier languages with no written records.

ve de yazılı kaynakları olmayan kadim dilleri yeniden yapılandırabilirler.

Linguistics can even reveal other important historical clues,

Dilbilimciler önemli tarihi ipuçlarını da ortaya çıkarabilir,

such as determining the geographic origins and lifestyles of ancient peoples

örneğin, ilkel insanların yaşam tarzlarını ve de coğrafi kökenlerini

based on which of their words were native,

konuşulan dillerin yerel mi alıntı mı

and which were borrowed.

olduğundan yola çıkarak belirleyebilirler.

There are two main problems linguists face

Dilbilimcilerin elinde iki problem var,

when constructing these language family trees.

dil aile ağacını oluştururken ki problemler.

One is that there is no clear way of deciding

Bunlardan biri kesin bir karar verme yolunun olmaması

where the branches at the bottom should end, that is,

dipteki kolların bitişi ile,

which dialects should be considered separate languages or vice versa.

dil lehçelerinin farklı tür diller mi olduğu ile ilgili.

Chinese is classified as a single language,

Çince tek bir dil olarak sınıflandırılmış,

but its dialects vary to the point of being mutually unintelligible,

ancak lehçeleri içindeki ayrımları güçleştirecek şekilde farklı.

while speakers of Spanish and Portuguese

İspanyolca ve Portekizce konuşanlar,

can often understand each other.

çoğunlukla birbirlerini anlayabilir.

Languages actually spoken by living people

Günümüz insanlarınca konuşulan diller, aslında

do not exist in neatly divided categories,

bu kategorilerin hiç birinde mevcut değiller,

but tend to transition gradually,

ancak geçişlere meyillidirler,

crossing borders and classifications.

sınırları ve de sınıflandırmaları yok sayarlar.

Often the difference between languages and dialects

Diller ve lehçeler arasındaki en genel fark

is a matter of changing political and national considerations,

dilbilimsel özelliklerden ziyade siyasi ve ulusal hususlardaki

rather than any linguistic features.

değişimlerden kaynaklanır.

This is why the answer to, "How many languages are there?"

"Kaç dil var?" sorusuna böylece verilecek cevap

can be anywhere between 3,000 and 8,000,

3,000 ile 8,000 arasında bir yerdedir şeklinde olabilir,

depending on who's counting.

kimin hesapladığına bağlı olarak değişir.

The other problem is that the farther we move back in time

Bir diğer problem ise zamanda ne kadar geriye

towards the top of the tree,

ağacın tepesine ilerlersek,

the less evidence we have about the languages there.

diller hakkındaki veriler de o derece azalacaktır.

The current division of major language families

Başlıca dil gruplarının günümüzdeki ayrımı,

represents the limit at which relationships can be established

ilişkilerin mantıki çerçeve içerisinde tespit edilebilecek

with reasonable certainty,

sınırlılığı temsil etmektedir,

meaning that languages of different families

yani farklı dil ailelerinin

are presumed not to be related on any level.

hiçbir şekilde birbirleriyle ilişkili olamayacağı farzediliyor.

But this may change.

Ancak bu değişebilir.

While many proposals for higher level relationships --

Yüksek seviyedeki ilişkiler konusundaki,

or super families -- are speculative,

süperaile konusundaki önermeler kurgusaldır.

some have been widely accepted

Bazıları geniş çapta kabul görmüş,

and others are being considered,

ötekiler halen değerlendiriliyor,

especially for native languages with small speaker populations

konuşan nüfusu az olan yerel diller için geçerli olanlar üzerinde

that have not been extensively studied.

geniş çapta araştırmalar yapılmıyor.

We may never be able to determine how language came about,

Dillerin nasıl ortaya çıktığını hiçbir zaman tespit edemeyebiliriz,

or whether all human languages did in fact have a common ancestor

ya da tüm insan dillerinin gerçekte Babil göçüyle ortaya çıkan

scattered through the babel of migration.

ortak bir atasının olup olmadığını.

But the next time you hear a foreign language, pay attention.

Ancak gelecek sefer, yabancı bir dil duyduğunuzda dikkat edin

It may not be as foreign as you think.

belki de düşündüğünüz kadar yabancı gelmeyebilir.