How languages evolve - Alex Gendler

Jak ewoluują języki - Alex Gendler

Tłumaczenie: Marta Konieczna Korekta: Rysia Wand

In the biblical story of the Tower of Babel,

W biblijnej opowieści o wieży Babel

all of humanity once spoke a single language

cała ludzkość mówiła jednym językiem

until they suddenly split into many groups

dopóki nagle nie rozdzieliła się na wiele grup,

unable to understand each other.

które nie rozumiały się wzajemnie.

We don't really know if such an original language ever existed,

Nie wiemy, czy kiedykolwiek istniał taki źródłowy język,

but we do know that the thousands of languages existing today

ale wiemy, że tysiące współczesnych języków

can be traced back to a much smaller number.

wzięło się z dużo mniejszej liczby.

So how did we end up with so many?

Jak wylądowaliśmy z tyloma językami?

In the early days of human migration,

W początkowej fazie ludzkich migracji

the world was much less populated.

świat był znacznie mniej zaludniony.

Groups of people that shared a single language and culture

Grupy ludzi dzielących język i kulturę

often split into smaller tribes,

często rozdzielały się na mniejsze plemiona,

going separate ways in search of fresh game and fertile land.

w poszukiwaniu zwierzyny łownej i żyznej ziemi.

As they migrated and settled in new places,

Kiedy tak migrowali i osiedlali w nowych miejscach,

they became isolated from one another

odizolowani od innych,

and developed in different ways.

rozwijali się w odmienny sposób.

Centuries of living in different conditions,

Stulecia życia w odmiennych warunkach,

eating different food

inna żywność

and encountering different neighbors

oraz inni sąsiedzi,

turned similar dialects with varied pronunciation and vocabulary

zamieniły zbliżone dialekty ze zróżnicowaną wymową i słownictwem

into radically different languages,

w radykalnie różne języki,

continuing to divide as populations grew and spread out further.

które dalej się rozdzielały wraz z rosnącą populacją.

Like genealogists, modern linguists try to map this process

Jak genealodzy, współcześni językoznawcy próbują opisać ten proces

by tracing multiple languages back as far as they can

wywodząc historię różnych języków

to their common ancestor, or protolanguage.

od wspólnego przodka albo protojęzyka.

A group of all languages related in this way is called a language family,

Powiązana ze sobą grupa języków, zwana rodziną językową,

which can contain many branches and sub-families.

może obejmować wiele gałęzi i podrodzin.

So how do we determine whether languages are related in the first place?

Jak ustalić, czy języki są spokrewnione?

Similar sounding words don't tell us much.

Podobnie brzmiące słowa niewiele nam mówią.

They could be false cognates or just directly borrowed terms

Fałszywe wyrazy pokrewne lub zapożyczone słowa

rather than derived from a common root.

nie muszą pochodzić ze wspólnego źródła.

Grammar and syntax are a more reliable guide,

Gramatyka i składnia są lepszą wskazówką.

as well as basic vocabulary,

Tak samo podstawowe słownictwo,

such as pronouns, numbers or kinship terms,

takie jak zaimki, liczby czy pokrewieństwo,

that's less likely to be borrowed.

przypuszczalnie nie są zapożyczone.

By systematically comparing these features

Przez systematyczne porównywanie takich cech,

and looking for regular patterns of sound changes

szukanie regularności w dźwiękach mowy

and correspondences between languages,

oraz podobieństw między językami,

linguists can determine relationships,

lingwiści mogą określić pokrewieństwo,

trace specific steps in their evolution

odnaleźć poszczególne kroki w ewolucji,

and even reconstruct earlier languages with no written records.

a nawet odtworzyć języki bez świadectwa pisanego.

Linguistics can even reveal other important historical clues,

Lingwiści mogą odsłonić inne ważne historyczne wskazówki,

such as determining the geographic origins and lifestyles of ancient peoples

takie jak pochodzenie geograficzne i styl życia ludów starożytnych

based on which of their words were native,

na bazie słów rodzimych

and which were borrowed.

i zapożyczonych.

There are two main problems linguists face

Lingwiści napotykają dwa główne problemy

when constructing these language family trees.

konstruując językowe drzewa genealogiczne.

One is that there is no clear way of deciding

Pierwszy to brak jasnego zakończenia

where the branches at the bottom should end, that is,

dolnych gałęzi,

which dialects should be considered separate languages or vice versa.

Kktóre dialekty uznać za osobne języki i odwrotnie.

Chinese is classified as a single language,

Chiński jest sklasyfikowany jako jeden język,

but its dialects vary to the point of being mutually unintelligible,

ale jego dialekty różnią się tak dalece, że są wzajemnie niezrozumiałe,

while speakers of Spanish and Portuguese

natomiast mówiący hiszpańskim i portugalskim

can often understand each other.

mogą się wzajemnie zrozumieć.

Languages actually spoken by living people

Języki, którymi posługują się ludzie,

do not exist in neatly divided categories,

nie mają wyraźnie oddzielonych kategorii,

but tend to transition gradually,

ale zmieniają się stopniowo,

crossing borders and classifications.

przekraczając granice i kategorie.

Often the difference between languages and dialects

Często różnice między językami i dialektami

is a matter of changing political and national considerations,

są kwestią zmiennych uwarunkowań politycznych,

rather than any linguistic features.

a nie cech językowych.

This is why the answer to, "How many languages are there?"

Stąd odpowiedź na pytanie: "Ile jest języków?"

can be anywhere between 3,000 and 8,000,

może wynosić od 3000 do 8000,

depending on who's counting.

w zależności od tego, kto liczy.

The other problem is that the farther we move back in time

Poza tym im dalej wstecz,

towards the top of the tree,

czyli bliżej wierzchołka drzewa,

the less evidence we have about the languages there.

tym mniej materiału dowodowego.

The current division of major language families

Obecny podział na główne rodziny językowe

represents the limit at which relationships can be established

to granica możliwości ustalenia związków językowych

with reasonable certainty,

z uzasadnioną pewnością,

meaning that languages of different families

w tym sensie, że języki z różnych rodzin

are presumed not to be related on any level.

przypuszczalnie nie są spokrewnione na żadnym poziomie.

But this may change.

Ale to może się zmienić.

While many proposals for higher level relationships --

Wiele teorii dotyczących związków na wyższym poziomie

or super families -- are speculative,

lub super rodzin to przypuszczenia,

some have been widely accepted

niektóre ogólnie przyjęte,

and others are being considered,

a inne dopiero brane pod uwagę.

especially for native languages with small speaker populations

Dotyczy to zwłaszcza języków z małą liczbą użytkowników,

that have not been extensively studied.

które nie są dokładnie zbadane.

We may never be able to determine how language came about,

Może nigdy nie ustalimy, jak powstały języki

or whether all human languages did in fact have a common ancestor

i czy wszystkie faktycznie miały wspólnego przodka,

scattered through the babel of migration.

a potem rozproszył je chaos migracji.

But the next time you hear a foreign language, pay attention.

Następnym razem słysząc język obcy, przysłuchaj się.

It may not be as foreign as you think.

Być może nie jest tak obcy, jak myślisz.