The history of tea - Shunan Teng

လက်ဖက်ရည်ရဲ့ သမိုင်း Shunan Teng

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

During a long day spent roaming the forest in search of edible grains and herbs,

စားလို့ရတဲ့ အစေ့တွေနဲ့ ဆေးပင်တွေရှာဖို့ တောထဲမှာ ရှည်လှတဲ့ တစ်နေ့ ဦးတည်ရာသွားစဉ်

the weary divine farmer Shennong accidentally poisoned himself 72 times.

ပင်ပန်းနေတဲ့ အံ့ဖွယ် လယ်သမား Shennong ဟာ အမှတ်မထင် အဆိပ် ၇၂ ခါသင့်ခဲ့တယ်။

But before the poisons could end his life,

ဒါပေမဲ့ အဆိပ်က သူ့အသက်ကို အဆုံးမသတ်ခင်မှာ

a leaf drifted into his mouth.

သစ်ရွက်တစ်ရွက်က သူ့ပါးစပ်ထဲ လှိမ့်ဝင်လာခဲ့တယ်။

He chewed on it and it revived him,

ဒါကို သူဝါးစားပြီး ပြန်လည်ရှင်သန်ခဲ့တယ်။

and that is how we discovered tea.

ဒါက လက်ဖက်ကို စတင်တွေ့ရှိပုံပါ။

Or so an ancient legend goes at least.

ဒါမှမဟုတ် အနည်းဆုံးတော့ ရှေးဟောင်း ဒဏ္ဍာရီတစ်ပုဒ်ပေါ့။

Tea doesn't actually cure poisonings,

တကယ်က လက်ဖက်ဟာ အဆိပ်တွေကို မကုစားပေမဲ့

but the story of Shennong,

Shennong ရဲ့ပုံပြင်မှာတော့

the mythical Chinese inventor of agriculture,

စိတ်ကူးယဉ် တရုတ်လူမျိုး စိုက်ပျိုးရေး တီထွင်သူက

highlights tea's importance to ancient China.

ရှေးဟောင်း တရုတ်ပြည်မှာ လက်ဖက်ရဲ့ အရေးပါမှုကို မီးမောင်းထိုးပြတယ်။

Archaeological evidence suggests tea was first cultivated there

ရှေးဟောင်းသုသေသန အထောက်အထားက ပြဆိုတာက
လက်ဖက်ဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်၆၀၀၀

as early as 6,000 years ago,

အစောပိုင်းက အဲဒီမှာ ပထမဆုံး စိုက်ပျိုးခဲ့တယ်

or 1,500 years before the pharaohs built the Great Pyramids of Giza.

(သို့) ဖာရိုဘုရင်တွေ Giza ပိရမစ်ကြီး မဆောက်ခင် နှစ် ၁၅၀၀၀ လောက်ကပေါ့။

That original Chinese tea plant

မူလ တရုတ် လက်ဖက်ပင်ဟာ

is the same type that's grown around the world today,

ယနေ့ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှာ စိုက်ပျိုးတာနဲ့ အမျိုးအစားတူပေမဲ့

yet it was originally consumed very differently.

မူလအစက စားသုံးတာကတော့ အရမ်း ကွဲပြားပါတယ်။

It was eaten as a vegetable or cooked with grain porridge.

ဟင်းသီးဟင်းရွက် (သို့) အစေ့ယာဂုနဲ့ ချက်စားခဲ့ပါတယ်။

Tea only shifted from food to drink 1,500 years ago

လက်ဖက်ကို အစာကနေ ပြောင်းသောက်ခဲ့တာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၁၅၀၀ ကပါ။

when people realized that a combination of heat and moisture

အပူနဲ့ အစိုဓာတ်ရဲ့ ပေါင်းစပ်မှုဟာ အရွက်ဝေတဲ့ အစိမ်းကနေ

could create a complex and varied taste out of the leafy green.

စုံလင်၊ထွေပြားတဲ့ အရသာ ဖန်တီးနိုင်တယ်လို့ လူတွေ သဘောပေါက်ချိန်ပေါက်ချိန်ပါ။

After hundreds of years of variations to the preparation method,

နှစ်ရာချီတဲ့ ပြင်ဆင်နည်း မူကွဲတွေနောက်မှာ

the standard became to heat tea,

စံဖြစ်လာတာကတော့ လက်ဖက်ကို အပူပေး၊

pack it into portable cakes,

သယ်ရလွယ်တဲ့ အခဲလေးတွေအဖြစ်ထုပ်၊

grind it into powder,

အမှုံ့ဖြစ်အောင်ကြိတ်

mix with hot water,

ရေနွေးနဲ့ ရောစပ်ပြီး

and create a beverage called muo cha, or matcha.

muo cha (သို့) Matcha လို့ခေါ်တဲ့ သောက်စရာတစ်ခုအဖြစ် ဖန်တီးခဲ့တယ်။

Matcha became so popular that a distinct Chinese tea culture emerged.

Matcha ဟာ ထင်ရှားတဲ့ တရုတ်ယဉ်ကျေးမှု တစ်ခု ပေါ်လာတဲ့အထိ လူကြိုက်များခဲ့တယ်၊

Tea was the subject of books and poetry,

လက်ဖက်ရည်ဟာ စာအုပ်နဲ့ကဗျာစာပေရဲ့ အကြောင်းအရာ

the favorite drink of emperors,

ဧကရာဇ်တွေရဲ့ အကြိုက်ဆုံး သောက်စရာ၊

and a medium for artists.

ပန်းချီဆရာတွေရဲ့ ကြားခံဖြစ်ခဲ့တယ်၊

They would draw extravagant pictures in the foam of the tea,

သူတို့ဟာ လက်ဖက်ရည်ရဲ့ အမြှုပ်ထဲမှာ လွန်ကဲတဲ့ ပုံတွေဆွဲကြမယ်၊

very much like the espresso art you might see in coffee shops today.

ယနေ့ ကော်ဖီဆိုင်တွေမှာ သင်တွေ့လောက်မယ့် espresso အနုပညာနဲ့ အရမ်းဆင်ပါတယ်။

In the 9th century during the Tang Dynasty,

၉ ရာစု Tang မင်းဆက်အတွင်းမှာ

a Japanese monk brought the first tea plant to Japan.

ဂျပန်ဘုန်းကြီးတစ်ပါးက ဂျပန်ကို ပထမဆုံး လက်ဖက်ပင်ယူဆောင်လာခဲ့တယ်။

The Japanese eventually developed their own unique rituals around tea,

နောက်ဆုံး ဂျပန်လူမျိုးတွေဟာ လက်ဖက်ရည်ကို သူတို့ကိုယ်ပိုင် ထူးခြားတဲ့ အစဉ်အလာတွေကို

leading to the creation of the Japanese tea ceremony.

ချဲ့ထွင်လိုက်တာ ဂျပန် လက်ဖက်ရည်ပွဲ ဖန်တီးမှုအထိ ဖြစ်သွားတယ်။

And in the 14th century during the Ming Dynasty,

နောက် ၁၄ ရာစု Ming မင်းဆက်အတွင်းမှာ

the Chinese emperor shifted the standard

တရုတ်ဧကရာဇ်က အခဲတွေအဖြစ် ဖိသိပ်ထားတဲ့ လက်ဖက်ကနေ

from tea pressed into cakes to loose leaf tea.

ချည်မထားတဲ့ လက်ဖက်ရွက်အဖြစ် စံကို ပြောင်းခဲ့တယ်။

At that point, China still held a virtual monopoly on the world's tea trees,

ဒီအခိုက်မှာ တရုတ်ပြည်ဟာ ကမ္ဘာ့ လက်ဖက်ပင်တွေမှာ လက်ဝါးကြီးအုပ်လုနီး

making tea one of three essential Chinese export goods,

ဆုပ်ကိုင်ထားဆဲဖြစ်ကာ လက်ဖက်ကို ကြွေထည်၊ ပိုးထည်နဲ့အတူ

along with porcelain and silk.

အဓိက တရုတ် ပြည်ပပို့ကုန် သုံးခုမှာ တစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

This gave China a great deal of power and economic influence

တစ်ကမ္ဘာလုံး လက်ဖက်ရည်သောက်တာ ပျံ့သွားတာကြောင့် တရုတ်ပြည်ကို

as tea drinking spread around the world.

ကြီးမားတဲ့ ဩဇာနဲ့ စီးပွားရေး အရှိန်အဝါကိုပေးခဲ့တယ်။

That spread began in earnest around the early 1600s

ဒီပျံ့နှံ့မှု အသည်းအသန် စခဲ့တာက ၁၆၀၀ အစောပိုင်းလောက်က

when Dutch traders brought tea to Europe in large quantities.

ဒတ်ချ် ကုန်သည်တွေ ဥရောပကို လက်ဖက်တွေ အမြောက်အမြားယူလာတဲ့ အချိန်မှာပါ။

Many credit Queen Catherine of Braganza, a Portuguese noble woman,

အများအပြားက ပေါ်တူဂီ ဂုဏ်သရေရှိ အမျိုးသမီး Queen Catherine of Braganza ကို

for making tea popular with the English aristocracy

၁၆၆၁ မှာ King Charles II ကို လက်ဆက်တော့ လက်ဖက်ရည်ကို

when she married King Charles II in 1661.

အင်္ဂလိပ် မင်မျိုးစိုးနွယ်တွေနဲ့ ရေပန်းစား အောင်လုပ်ပေးတဲ့အတွက် ချီးကျူးကြတယ်။

At the time, Great Britain was in the midst of expanding its colonial influence

အဲဒီအချိန်မှာ Great Britain ဟာ ၎င်းရဲ့ ကိုလိုနီဩဇာကြီးလာအောင်လုပ်နေတုန်း၊

and becoming the new dominant world power.

အင်အားကြီး ကမ္ဘာ့ဩဇာသစ် ဖြစ်လာနေတုန်းပါ။

And as Great Britain grew, interest in tea spread around the world.

Great Britain ကြီးထွားလာသလို လက်ဖက်ရည် စိတ်ဝင်စားမှုဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံး ပျံ့သွားတယ်။

By 1700, tea in Europe sold for ten times the price of coffee

၁၇၀၀ မတိုင်မီ ဥရောပက လက်ဖက်ရည်ဟာ ကော်ဖီစျေးရဲ့ ဆယ်ဆရောင်းချတယ်၊

and the plant was still only grown in China.

အပင်ကတော့ တရုတ်ပြည်မှာပဲ စိုက်ပျိုးတုန်းပါ။

The tea trade was so lucrative

လက်ဖက် ကုန်သွယ်မှုက

that the world's fastest sailboat, the clipper ship,

အမြတ်များလွန်းတော့ အနောက်တိုင်း ကုမ္ပဏီတွေကြား

was born out of intense competition between Western trading companies.

ပြင်းထန်တဲ့ ပြိုင်ဆိုင်မှုက ကမ္ဘာ့ အမြန်ဆုံး ရွက်လှေ ရွက်သင်္ဘော ပေါ်ခဲ့တယ်။

All were racing to bring their tea back to Europe first

အားလုံးဟာ အမြတ် များနိုင်သမျှရဖို့ လက်ဖက်ကို ဥရောပကို

to maximize their profits.

အမြန်ဆုံး ပြန်ယူဖို့ ပြိုင်ဆိုင်နေကြတယ်။

At first, Britain paid for all this Chinese tea with silver.

ပထမတော့ ဗြိတိန်က တရုတ်လက်ဖက်အားလုံးကို ငွေဒင်္ဂါးနဲ့ ပေးချေတယ်။

When that proved too expensive,

စျေးကြီးလွန်းတာကို ကြုံရတော့

they suggested trading tea for another substance, opium.

နောက်ပစ္စည်းဖြစ်တဲ့ ဘိန်းနဲ့ လက်ဖက်ကို ရောင်းဝယ်ဖို့ အကြံပြုခဲ့တယ်။

This triggered a public health problem within China

ဒါက တရုတ်ပြည်မှာ လူတွေက ဆေးစွဲလာတာကြောင့်

as people became addicted to the drug.

ပြည်သူ့ကျန်းမာရေး ပြဿနာတစ်ခုကို အစပြုပေးလိုက်တယ်။

Then in 1839, a Chinese official ordered his men

၁၈၃၉ မှာ တရုတ်အာဏာပိုင်တစ်ဦးက တရုတ်အပေါ် ဗြိတိန် လွှမ်းမိုးမှု

to destroy massive British shipments of opium

ဆန့်ကျင်တဲ့ ထုတ်ပြန်ချက် အနေနဲ့. သူ့လူတွေကို

as a statement against Britain's influence over China.

များပ​ြားတဲ့ ဗြိတိသျှ ဘိန်းပို့ကုန်တွေကို ဖျက်စီးဖို့ အမိန့်ပေးခဲ့တယ်။

This act triggered the First Opium War between the two nations.

ဒီလုပ်ဆောင်ချက်က နှစ်နိုင်ငံအကြား ပထမ ဘိန်းစစ်ကို အစပြုပေးခဲ့တယ်။

Fighting raged up and down the Chinese coast until 1842

၁၈၄၂ ထိ တရုတ် ကမ်းရိုးတန်းမှာ တိုက်ခိုက် မှုက စုန်ချည်ဆန်ချည် ပြင်းထန်ခဲ့ပြီး

when the defeated Qing Dynasty ceded the port of Hong Kong to the British

အရေးနိမ့်တဲ့ Qing မင်းဆက်က ဟောင်ကောင်ဆိပ် ကမ်းကို ဗြိတိသျှတို့ကိုပေးလိုက်ရပြီး

and resumed trading on unfavorable terms.

မသင့်တော်တဲ့ စည်းကမ်းချက်တွေနဲ့ ကုန်သွယ်မှု ပြန်စခဲ့တယ်။

The war weakened China's global standing for over a century.

စစ်က တရုတ်ပြည်ရဲ့ ကမ္ဘာ့ ရပ်တည်မှုကို ရာစုနှစ်တစ်ခုကျော် ချိနဲ့စေခဲ့တယ်။

The British East India company also wanted to be able to grow tea themselves

ဗြိတသျှ အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီကလည်း လက်ဖက်ကို သူတို့ကိုယ်တိုင် စိုက်ပြီး

and further control the market.

ထပ်ပြီး စျေးကွက်ကို ထိန်းချုပ်နိုင်ချင်တယ်

So they commissioned botanist Robert Fortune

ဒါနဲ့ ရုက္ခဗေဒပညာရှင် Robert Fortune ကို တိတ်တဆိတ်

to steal tea from China in a covert operation.

လုပ်ငန်းတစ်ခုမှာ တရုတ်ပြည်က လက်ဖက်ပင်ကို ခိုးယူဖို့ စေခိုင်းခဲ့တယ်။

He disguised himself and took a perilous journey

သူ့ကိုယ်တိုင် ရုပ်ဖျက်ပြီး တရုတ်ပြည်က တောင်ထူတဲ့

through China's mountainous tea regions,

လက်ဖက် ဒေသတွေဖြတ်ကာ ဘေးရှိတဲ့ ခရီးစခဲ့တယ်

eventually smuggling tea trees and experienced tea workers

နောက်ဆုံး လက်ဖက်ပင်တွေနဲ့ အတွေ့အကြုံရှိတဲ့ အလုပ်သမားတွေကို

into Darjeeling, India.

အိန္ဒိယက ဒါဂျီလင်ကို ခိုးသွင်းခဲ့တယ်။

From there, the plant spread further still,

အဲဒီကနေ အပင်ဟာ ဆက်လက် ပျံ့နှံ့ခဲ့ပြီး

helping drive tea's rapid growth as an everyday commodity.

နေ့စဉ်သုံးကုန်အဖြစ် လက်ဖက်ရဲ့ အမြန် ကြီးထွားမှုကို မောင်းနှင်ရာမှာ ထောက်ပံ့တယ်

Today, tea is the second most consumed beverage in the world after water,

ယနေ့ လက်ဖက်ရည်ဟာ ရေပြီးလျှင် ကမ္ဘာမှာ ဒုတိယ အများဆုံးစားသုံးကြတဲ့ အဖျော်ရည်ပါ။

and from sugary Turkish Rize tea,

အချိုကဲတဲ့ Turkish Rize လက်ဖက်ရည်ကနေ

to salty Tibetan butter tea,

ဆားငံတဲ့ Tibetan ထောပတ် လက်ဖက်ရည်အထိ

there are almost as many ways of preparing the beverage

ကမ္ဘာလုံးပေါ်ရှိကြတဲ့ ယဉ်ကျေးမှုတွေ နီးပါးလောက်ကို

as there are cultures on the globe.

များပြားလှတဲ့ နည်းတွေရှိပါတယ်။