The history of tea - Shunan Teng

Гісторыя гарбаты - Шунан Тэн

Translator: Katerina Yarash Reviewer: Hanna Baradzina

Падчас доўгага блукання ў лесе ў пошуках зерня і зёлак, прыдатных да ежы,

During a long day spent roaming the forest in search of edible grains and herbs,

the weary divine farmer Shennong accidentally poisoned himself 72 times.

змораны міфалагічны фермер Шэнь-нун выпадкова атруціўся 72 разы.

But before the poisons could end his life,

Але перш, чым атрута канчаткова загубіла яго,

a leaf drifted into his mouth.

якісьці лісток трапіў яму ў рот.

He chewed on it and it revived him,

Ён пражаваў лісток і апрытомнеў,

and that is how we discovered tea.

і вось як была вынайдзена гарбата.

Or so an ancient legend goes at least.

Ці, прынамсі, так кажа легенда.

Tea doesn't actually cure poisonings,

Гарбата на самой справе не вылечвае атручванне,

but the story of Shennong,

але гісторыя Шэнь-нуна,

the mythical Chinese inventor of agriculture,

міфічнага кітайскага вынаходцы сельскай гаспадаркі,

highlights tea's importance to ancient China.

падкрэслівае важнасць гарбаты для старажытнага Кітая.

Archaeological evidence suggests tea was first cultivated there

Археалагічныя сведчанні даводзяць, што ўпершыню яе вырошчвалі

as early as 6,000 years ago,

менавіта тут ужо 6000 гадоў таму,

or 1,500 years before the pharaohs built the Great Pyramids of Giza.

ці 1500 год да таго, як фараоны збудавалі Вялікія Піраміды Гізы.

That original Chinese tea plant

Тая зыходная кітайская расліна –

is the same type that's grown around the world today,

гэта той жа самы від, што расце па ўсім свеце,

yet it was originally consumed very differently.

хаця спачатку гарбату ўжывалі зусім інакш.

It was eaten as a vegetable or cooked with grain porridge.

Яе падавалі як страву з агародніны, ці варылі з кашай.

Tea only shifted from food to drink 1,500 years ago

Гарбата стала напоем толькі 1500 гадоў таму,

when people realized that a combination of heat and moisture

калі людзі зразумелі, што спалучэнне гарачыні і вільгаці

could create a complex and varied taste out of the leafy green.

з зялёным лісцем можа стварыць багаты і разнастайны смак.

After hundreds of years of variations to the preparation method,

Пасля соцен гадоў разнастайных спосабаў прыгатавання гарбаты,

the standard became to heat tea,

звычайна сталі награваць лісце,

pack it into portable cakes,

пакаваць у брыкеты,

grind it into powder,

малоць у пудру,

mix with hot water,

змешваць з гарачай вадой,

and create a beverage called muo cha, or matcha.

і тым самым ствараць напой, які завецца муо ча, ці матча.

Matcha became so popular that a distinct Chinese tea culture emerged.

Матча стала такой папулярнай, што ў Кітаі ўзнікла асобная чайная культура.

Tea was the subject of books and poetry,

Пра гарбату пісалі кнігі і вершы,

the favorite drink of emperors,

яна стала любімым напоем імператараў,

and a medium for artists.

і крыніцай натхнення для мастакоў.

They would draw extravagant pictures in the foam of the tea,

Яны малявалі экстравагантныя карціны на гарбатнай пене,

very much like the espresso art you might see in coffee shops today.

вельмі падобныя да сучасных малюнкаў на эспрэса ў кавярнях.

In the 9th century during the Tang Dynasty,

У 9 стагоддзі падчас праўлення дынастыі Тан,

a Japanese monk brought the first tea plant to Japan.

японскі манах упершыню прывёз чайную расліну ў Японію.

The Japanese eventually developed their own unique rituals around tea,

Паволі японцы распрацавалі свае ўласныя рытуалы вакол гарбаты,

leading to the creation of the Japanese tea ceremony.

якія прывялі да стварэння японскай гарбатнай цырымоніі.

And in the 14th century during the Ming Dynasty,

У 14 стагоддзі, падчас кіравання дынастыі Мін,

the Chinese emperor shifted the standard

кітайскі імператар змяніў стандарт

from tea pressed into cakes to loose leaf tea.

з прэсаваных брыкетаў на лісцевую гарбату.

At that point, China still held a virtual monopoly on the world's tea trees,

З таго часу Кітай па сённяшні дзень трымае манаполію на сусветныя чайныя дрэвы,

making tea one of three essential Chinese export goods,

а сам чай стаў адным з трох найважнейшых экспартных тавараў Кітая,

along with porcelain and silk.

поруч з керамікай і шоўкам.

This gave China a great deal of power and economic influence

Гэта дало Кітаю вялікую долю ўлады і эканамічнага ўплыву,

as tea drinking spread around the world.

бо ўжыванне гарбаты распаўсюдзілася па ўсім свеце.

That spread began in earnest around the early 1600s

Гэтае распаўсюджанне сур'ёзна пачалося ў пачатку 1600-х гадоў,

when Dutch traders brought tea to Europe in large quantities.

калі галандскія купцы прывезлі гарбату ў Еўропу ў вялікай колькасці.

Many credit Queen Catherine of Braganza, a Portuguese noble woman,

Многія прыпісваюць заслугу папулярызацыі гарбаты сярод англійскай арыстакратыі

for making tea popular with the English aristocracy

каралеве Кацярыне Браганскай, партугальскай прынцэсе,

when she married King Charles II in 1661.

калі яна выйшла замуж за Караля Карла ІІ у 1661 годзе.

At the time, Great Britain was in the midst of expanding its colonial influence

У той час Вялікабрытанія была ў разгары пашырэння свайго каланіяльнага ўплыву

and becoming the new dominant world power.

і станавілася новай дамінуючай сусветнай уладай.

And as Great Britain grew, interest in tea spread around the world.

Разам з ростам Вялікабрытаніі расла зацікаўленасць гарбатай па ўсім свеце.

By 1700, tea in Europe sold for ten times the price of coffee

Да 1700 года гарбату ў Еўропе прадавалі Ў 10 разоў даражэй за каву,

and the plant was still only grown in China.

а расліну ўсё яшчэ вырошчвалі толькі ў Кітаі.

Гандаль чаем быў такі прыбытковы,

The tea trade was so lucrative

that the world's fastest sailboat, the clipper ship,

што нават быў створаны самы хуткі карабель, кліпер,

was born out of intense competition between Western trading companies.

з-за жорсткай канкурэнцыі паміж заходнімі гандлёвымі кампаніямі.

All were racing to bring their tea back to Europe first

Усе спяшаліся першымі прывезці гарбату ў Еўропу,

to maximize their profits.

каб максімальна павялічыць прыбытак.

At first, Britain paid for all this Chinese tea with silver.

Спачатку Брытанія плаціла за кітайскі чай срэбрам.

When that proved too expensive,

Калі гэта апынулася занадта дорага,

they suggested trading tea for another substance, opium.

яны прапанавалі абменьваць яго на іншае рэчыва — опіум.

This triggered a public health problem within China

Гэта выклікала праблемы са здароўем насельніцтва Кітая,

таму што людзі заахвоціліся гэтым наркотыкам.

as people became addicted to the drug.

Then in 1839, a Chinese official ordered his men

Потым, у 1839 годзе Кітайскі чыноўнік загадаў сваім падначаленым

to destroy massive British shipments of opium

знічтожыць буйнейшыя брытанскія партыі опіума

as a statement against Britain's influence over China.

ў знак супраціву Брытанскаму ўплыву над Кітаем.

This act triggered the First Opium War between the two nations.

Гэта прывяло да Першай Опіумнай Вайны паміж дзвюма нацыямі.

Fighting raged up and down the Chinese coast until 1842

Бітвы ўздоўж усяго Кітайскага ўзбярэжжа працягваліся да 1842 года,

when the defeated Qing Dynasty ceded the port of Hong Kong to the British

пакуль павержаная дынастыя Цын не аддала порт Ганконга брытанцам,

and resumed trading on unfavorable terms.

і не пачала зноў з імі гандляваць на нявыгадных умовах.

The war weakened China's global standing for over a century.

Вайна паслабіла становішча Кітая ў свеце больш, чым на стагоддзе.

The British East India company also wanted to be able to grow tea themselves

Брытанская Ост-Індская кампанія таксама хацела мець магчымасць вырошчваць чай

and further control the market.

і кантраляваць рынак.

So they commissioned botanist Robert Fortune

Яны адправілі батаніка Роберта Форчэна,

to steal tea from China in a covert operation.

каб той скраў кітайскі чай у сакрэтнай аперацыі.

Ён замаскіраваўся і адправіўся ў рызыкоўнае падарожжа

He disguised himself and took a perilous journey

through China's mountainous tea regions,

праз кітайскія горныя чайныя рэгіёны,

eventually smuggling tea trees and experienced tea workers

калі-нікалі перапраўляючы чайныя парасткі і вопытных працаўнікоў

into Darjeeling, India.

у Дарджылінг, Індыю.

From there, the plant spread further still,

Адтуль расліна распаўсюджвалася далей,

helping drive tea's rapid growth as an everyday commodity.

і чай хутка стаў прадуктам паўсядзённага спажывання.

Today, tea is the second most consumed beverage in the world after water,

Сёння гарбата – гэта другі самы ўжывальны напой у свеце пасля вады.

and from sugary Turkish Rize tea,

Ад салодкай турэцкай гарбаты

to salty Tibetan butter tea,

да салёнай Тыбетскай – часуймы,

there are almost as many ways of preparing the beverage

існуе столькі спосабаў прыгатавання напою,

as there are cultures on the globe.

колькі культур на свеце.