The history of tea - Shunan Teng

Tłumaczenie: Łukasz Kostrzejowski Korekta: Rysia Wand

During a long day spent roaming the forest in search of edible grains and herbs,

Podczas długiej wędrówki po lesie w poszukiwaniu jadalnych zbóż i ziół

the weary divine farmer Shennong accidentally poisoned himself 72 times.

zmęczony Shennong, Boski Rolnik, pomyłkowo zatruł się 72 razy.

But before the poisons could end his life,

Jednak zanim trucizny pozbawiły go życia,

a leaf drifted into his mouth.

wleciał mu do ust listek.

He chewed on it and it revived him,

Żując go, wyzdrowiał

and that is how we discovered tea.

i tak została odkryta herbata.

Or so an ancient legend goes at least.

Przynajmniej tak mówi starożytna legenda.

Tea doesn't actually cure poisonings,

W rzeczywistości herbata nie leczy zatruć,

but the story of Shennong,

ale historia Shennonga,

the mythical Chinese inventor of agriculture,

mitycznego chińskiego wynalazcy rolnictwa,

highlights tea's importance to ancient China.

podkreśla istotę herbaty w starożytnych Chinach.

Archaeological evidence suggests tea was first cultivated there

Archeologiczne odkrycia sugerują, że herbata była tam uprawiana

as early as 6,000 years ago,

już 6000 lat temu,

or 1,500 years before the pharaohs built the Great Pyramids of Giza.

czyli 1500 lat przed tym, jak faraonowie wybudowali wielkie piramidy w Gizie.

That original Chinese tea plant

Ta pierwsza chińska herbata

is the same type that's grown around the world today,

jest tego samego typu, co ta uprawiana dziś na całym świecie.

yet it was originally consumed very differently.

Jednak z początku spożywano ją w zupełnie inny sposób.

It was eaten as a vegetable or cooked with grain porridge.

Była jedzona jak warzywo albo gotowana z owsianką.

Tea only shifted from food to drink 1,500 years ago

Herbata przekształciła się z jedzenia w napój dopiero 1500 lat temu,

when people realized that a combination of heat and moisture

gdy ludzie zrozumieli, że połączenie żaru i wilgoci

could create a complex and varied taste out of the leafy green.

może stworzyć złożony i różnorodny smak zielonych listków.

After hundreds of years of variations to the preparation method,

Po setkach lat zmian w metodzie przyrządzania

the standard became to heat tea,

przyjęło się podgrzewanie herbaty,

pakowanie jej w placki łatwe do przenoszenia,

pack it into portable cakes,

grind it into powder,

mielenie w proszek,

mix with hot water,

mieszanie z gorącą wodą

and create a beverage called muo cha, or matcha.

i tworzenie napoju zwanego muocha, bądź matcha.

Matcha became so popular that a distinct Chinese tea culture emerged.

Matcha stała się tak popularna, że pojawiła się chińska kultura herbaty.

Tea was the subject of books and poetry,

Herbata była tematem książek i poezji,

the favorite drink of emperors,

ulubionym napojem cesarzy

and a medium for artists.

i środkiem przekazu artystów,

They would draw extravagant pictures in the foam of the tea,

którzy malowali w pianie herbaty ekstrawaganckie obrazy.

very much like the espresso art you might see in coffee shops today.

bardzo podobne do latte art, które widzimy dziś w kawiarniach.

In the 9th century during the Tang Dynasty,

W IX wieku, podczas dynastii Tang,

a Japanese monk brought the first tea plant to Japan.

japoński mnich przywiózł pierwszy krzew herbaty do Japonii.

The Japanese eventually developed their own unique rituals around tea,

Z czasem Japończycy wykształcili własne wyjątkowe herbaciane rytuały,

leading to the creation of the Japanese tea ceremony.

prowadząc do powstania japońskiej ceremonii picia herbaty.

And in the 14th century during the Ming Dynasty,

W XIV wieku, podczas dynastii Ming,

the Chinese emperor shifted the standard

cesarz Chin zmienił metodę,

from tea pressed into cakes to loose leaf tea.

z herbaty ściśniętej w placki na luźne herbaciane liście.

At that point, China still held a virtual monopoly on the world's tea trees,

W tym czasie Chiny nadal miały światowy monopol na krzewy herbaty,

making tea one of three essential Chinese export goods,

czyniąc z herbaty jeden z trzech głównych chińskich produktów eksportowych,

along with porcelain and silk.

obok porcelany i jedwabiu.

This gave China a great deal of power and economic influence

To dało Chinom wielką władzę i wpływy gospodarcze,

as tea drinking spread around the world.

gdy picie herbaty rozpowszechniło się w świecie.

That spread began in earnest around the early 1600s

Ekspansja rozpoczęła się na dobre na początku XVII wieku,

when Dutch traders brought tea to Europe in large quantities.

gdy holenderscy kupcy przywieźli do Europy herbatę w wielkich ilościach.

Królowej Katarzynie Bragança, portugalskiej szlachciance,

Many credit Queen Catherine of Braganza, a Portuguese noble woman,

często przypisuje się spopularyzowanie herbaty

for making tea popular with the English aristocracy

wśród angielskiej arystokracji,

when she married King Charles II in 1661.

gdy w 1661 roku poślubiła Karola II Stuarta.

At the time, Great Britain was in the midst of expanding its colonial influence

Tymczasem Wielka Brytania rozszerzała swoje kolonialne wpływy

and becoming the new dominant world power.

i stawała się nową światową potęgą.

And as Great Britain grew, interest in tea spread around the world.

Równocześnie rosło też zainteresowanie herbatą na świecie.

By 1700, tea in Europe sold for ten times the price of coffee

Z początkiem XVIII wieku herbata w Europie kosztowała 10 razy więcej niż kawa,

and the plant was still only grown in China.

a krzewy nadal uprawiano tylko w Chinach.

The tea trade was so lucrative

Handel nią był tak opłacalny,

that the world's fastest sailboat, the clipper ship,

że najszybszy statek na świecie, kliper,

was born out of intense competition between Western trading companies.

zrodził się przez intensywną konkurencję zachodnich kompanii handlowych.

All were racing to bring their tea back to Europe first

Każdy chciał pierwszy przywieźć herbatę do Europy i zwiększyć dochody.

to maximize their profits.

At first, Britain paid for all this Chinese tea with silver.

Początkowo Brytania płaciła za herbatę w srebrze.

When that proved too expensive,

Gdy to okazało się zbyt drogie,

they suggested trading tea for another substance, opium.

zaproponowano wymianę herbaty na inną substancję - opium.

This triggered a public health problem within China

To wywołało powszechne problemy zdrowotne w Chinach,

as people became addicted to the drug.

bo ludzie uzależniali się od narkotyku.

Then in 1839, a Chinese official ordered his men

W 1839 roku chiński urzędnik rozkazał podwładnym

to destroy massive British shipments of opium

zniszczyć wielkie brytyjskie dostawy opium

as a statement against Britain's influence over China.

w akcie sprzeciwu wobec brytyjskich wpływów w Chinach.

This act triggered the First Opium War between the two nations.

To zajście wywołało I Wojnę Opiumową między dwoma nacjami.

Fighting raged up and down the Chinese coast until 1842

Walki na chińskim wybrzeżu trwały do 1842 roku,

when the defeated Qing Dynasty ceded the port of Hong Kong to the British

gdy pokonana dynastia Qing oddała port Hong Kong Brytyjczykom

and resumed trading on unfavorable terms.

i wznowiła handel na niekorzystnych warunkach.

The war weakened China's global standing for over a century.

Wojna osłabiła pozycję Chin na świecie na ponad 100 lat.

The British East India company also wanted to be able to grow tea themselves

Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska także chciała uprawiać herbatę

and further control the market.

i bardziej kontrolować rynek.

So they commissioned botanist Robert Fortune

Zleciła więc botanikowi Robertowi Fortune

to steal tea from China in a covert operation.

potajemnie skraść herbatę z Chin.

He disguised himself and took a perilous journey

W przebraniu odbył niebezpieczną podróż

through China's mountainous tea regions,

przez regiony herbaty w chińskich górach.

eventually smuggling tea trees and experienced tea workers

W końcu przemycił krzewy herbaty i doświadczonych plantatorów

into Darjeeling, India.

do Dardżyling w Indiach.

From there, the plant spread further still,

Stąd sadzonka rozprzestrzeniła się dalej,

helping drive tea's rapid growth as an everyday commodity.

szybko czyniąc z herbaty artykuł codziennego użytku.

Today, tea is the second most consumed beverage in the world after water,

Dzisiaj herbata jest drugim po wodzie najpowszechniejszym napojem.

and from sugary Turkish Rize tea,

Od słodkiej tureckiej herbaty Rize

to salty Tibetan butter tea,

do słonawej herbaty tybetańskiej z masłem

there are almost as many ways of preparing the beverage

sposobów jej parzenia jest prawie tyle,

as there are cultures on the globe.

ile jest kultur na świecie.