Symbiosis: A surprising tale of species cooperation - David Gonzales

Translator: kazhen qadr Reviewer: Daban Q Jaff

Are you familiar with the word symbiosis?

ئایا وشەی ھاوسوودی ئاشنایە لە لات؟

It's a fancy term for a partnership between two different species,

ئەوە ھاوبشییەکی زۆربێوێنه‌یه‌ لە نێوان دوو جۆری جیاواز،

such as bees and flowers.

وەکو ھەنگ و گۆڵ.

In a symbiosis, both species depend on each other.

لە ھاوژینیدا، ھە ردوو لا پشت بەیەکتر دەبەستن.

I want to tell you about a remarkable symbiosis

دەمەوێت نمونه‌یه‌یه‌كی به‌رچاو باس بکەم

between a little bird, the Clark's nutcracker,

لەنێوان باڵندەیەکی بچووک، ناوی کلارکس نوتکراکێرە،

and a big tree, the whitebark pine.

وە دارێکی گەورەیە، جۆرێکە لە سنەوبەر.

Whitebark grow in the mountains of Wyoming, Montana

ئەو دارە لە چیاکانی وایۆمینگ، مۆنتانایە و

ناوچە ڕۆژئاواییەکان گەشەدەکات.

and other western states.

They have huge canopies and lots of needles,

داپۆشەری گەورەیان ھەبوو لەگەڵ نوکی تیژی وەکو دەرزی،

which provide cover and shelter for other plants and animals,

كه‌ دابینكه‌ری هێلانه‌ و په‌ناگه‌یكه‌ بۆ زیندەوەر و ئاژەڵەکان،

and whitebark feed the forest.

ده‌بێته‌ خۆراك پێده‌ریش بۆیان،

Their cones are packed with protein.

قوچەکەکانیان لە پڕۆتین پێکھاتوون.

Squirrels gnaw the cones from the upper branches

سمۆرەکان لەلقەکانی سەرەوە قوچەکەکان دەقرتێنن

so they fall to the ground,

کە دەکەوتنە سەر ئەرزەکە،

and then race down to bury them in piles, or middens.

ئەرزەکەیان ھەڵدەکۆڵی بۆ ئەوەی بیانشارنەوە.

But they don't get to keep all of them;

بەڵام ھەموویان بۆ نەدەمایەوە:

grizzlies and black bears love finding middens.

ورچە گەورەکان و ورچە ڕەشەکان حەزیان له‌دۆزینه‌وه‌و خواردنیان بوو.

But there's more to a symbiosis than one species feeding another.

به‌ڵام له هاوژینیدا په‌یوه‌ندییه‌كه‌ زیاتره‌ له‌خۆراك پێدان یه‌كتری.

In the case of the Clark's nutcracker, this bird gives back.

بۆ نموونە جۆرێکی قەلەڕەش ئه‌وه‌مان بۆ ده‌سه‌لمێنێ.

While gathering its seeds, it also replants the trees.

لەکاتی پێگه‌یشتنی تۆوەکان ده‌بێته‌هۆی چاندنی دره‌خته‌كان.

Here's how it works: using her powerful beak,

بەم شێوەیەیه‌: دەنووکە بەھێزەکانی بەکار دەھێنێت،

the nutcracker picks apart a cone in a treetop,

ئەو باڵندەیە به‌ ده‌نووكی بەشێکی تۆوه‌كان کۆ دەکاتەوە،

pulling out the seeds.

تۆوەکان له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌با.

She can store up to 80 of them in a pouch in her throat.

ل ه‌توانای دایه‌ ٨٠ تۆو ھەڵبگرێت لەناو توره‌گه‌ی گەرووی.

Then she flies through the forest

له‌ كاتی فڕین به‌ناو دارستانه‌كه‌

looking for a place to cache the seeds

لە شوێنێک دەگەڕێ تۆوەکانی لێ بشارێتەوە

an inch under the soil in piles of up to eight seeds.

یەک ئینج لەژێر خاک کە شوێنی ٨ تۆ دەبێتەوە.

Nutcrackers can gather up to 90,000 seeds in the autumn,

ئەو باڵندەیە لە توانایدایە ٩٠.٠٠٠ تۆ کۆ بکاتەوە لە پایزدا،

which they return for in the winter and spring.

کە زستان و بەھار بۆی دەگەڕێنەوە.

And these birds are smart.

به‌هۆی وریایی باڵنده‌كه‌وه‌.

They remember where all those seeds are.

لە بیریانە کە تۆوەکانیان لە کوێ شاردۆتەوە.

They even use landmarks on the landscape --

ھەروەھا نیشانەش لەسەر ئەرزەکە بەکاردێن--

trees, stumps, rocks --

وەک دار، بنکەدار، بەردەکان--

to triangulate to caches buried deep under the snow.

بۆ دروست کرنی سێگۆشەیەک و ناسینەوەی شوێنەکە لە ژێر بەفر.

What they don't go back and get, those seeds become whitebark.

ئه‌گه‌ر باڵنده‌كان نه‌گه‌ڕانه‌وه‌، تۆوەکان دەبنە سنەوبەری بچوک.

This symbiosis is so important to both species

ئەم ھاوژینییە بۆ ھەردولا سوودبەخشە

that they've changed, or evolved, to suit each other.

گەشە دەکەن و گەورە دەبن، بۆ ئەوەی لەگەڵ یەک بگونجێن.

Nutcrackers have developed long, tough beaks

ئەم باڵندانە دەنووکێکی درێژ و جیڕیان ھەیە

for extracting seeds from cones,

بۆ دەرھێنانی تۆوی قوچەکەکان،

and whitebarks' branches all sweep upwards

به‌رزی لقی داره‌كان و

with the cones at the very ends,

لەگەڵ قوچەکیەکان لە کۆتایی لقەکان،

so they can offer them to the nutcrackers as they fly by.

كه‌ باڵنده‌كه‌ ئاسان ده‌ستی ده‌كه‌وێت.

That's a symbiosis:

ئەوە نموونەیه‌كی جوانی ھاوژینییە:

Two species cooperating to help each other for the benefit of all.

دوو جۆری جیاواز یارمەتی یەکتری دەدەن بۆ قازانج و سوودی ھەردوولا.