How do cigarettes affect the body? - Krishna Sudhir

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Zhila Mawlood

Cigarettes aren’t good for us.

جگەرە باش نییە بۆمان.

That’s hardly news--we’ve known about the dangers of smoking for decades.

ئەمەش نوێ نییە، دەیەیەکە بە زیانەکانی جگەرەمان زانیوە.

But how exactly do cigarettes harm us?

بەڵام ئایا جگەرە چۆن زیانمان پێدەگەیەنێت؟

Let’s look at what happens as their ingredients

با بزانین چی ڕوودەدات کاتێک پێکهاتەکانی

make their way through our bodies,

دەچنە ناو جەستەمانەوە و

and how we benefit physically when we finally give up smoking.

چۆن قازانج دەکەین کاتێک واز لە جگەرەکێشان دەهێنین.

With each inhalation,

لەگەڵ هەر هەڵمژینێکدا،

smoke brings its more than 5,000 chemical substances

دوكەڵەکەی زیاتر لە ٥٠٠٠ ماددەی کیمیایی

into contact with the body’s tissues.

دەهێنێتە ناو شانەکانی جەستەمانەوە.

From the start, tar, a black, resinous material,

لە سەرەتادا، قەتران، مادەیەکی کەتیرەیی ڕەش

begins to coat the teeth and gums,

دەستدەکات بە داپۆشینی ددان و پوک،

damaging tooth enamel, and eventually causing decay.

چینی مینای ددان لەناو دەبات، و لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی کلۆربوون.

Over time, smoke also damages nerve-endings in the nose,

بە تێپەڕبوونی کات، کۆتایی دەمارەکان لە لووتدا لەناودەبات

causing loss of smell.

ئەمەش دەبێتە هۆی لەدەستدانی هەستی بۆنکردن.

Inside the airways and lungs,

لە ناوەوەی ڕێڕەوی هەوا و سییەکانیشدا

smoke increases the likelihood of infections,

ئەگەری ڕوودانی تووشبوون بە نەخۆشی زیاد دەکات

as well as chronic diseases like bronchitis and emphysema.

هەروەها نەخۆشییە درێژخایەنەکانی وەک هەوکردنی بۆریچکەکان و هەڵئاوسان.

It does this by damaging the cilia,

بە لەناو بردنی کوڵکەکان

tiny hairlike structures whose job it is to keep the airways clean.

پێکهاتەیەکی زۆر بچووکە لە شێوەی موودایە کاری پاک ڕاگرتنی ڕێڕەوی هەوایە.

It then fills the alveoli,

پاشان تورەکەکانی هەوا پڕ دەکات،

tiny air sacs that enable the exchange of oxygen and carbon dioxide

کیسەی بچووکی هەوان کاریان ئاڵوگۆڕکردنی ئۆکسجین و دوانە ئۆکسیدی کاربۆنە

between the lungs and blood.

لە نێوان سییەکان و خوێندا.

A toxic gas called carbon monoxide crosses that membrane into the blood,

گازێکی ژەهراوی بە ناوی یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن بەناو ئەو پەردەیەدا دەچێتە خوێنەوە،

binding to hemoglobin

دەلکێت بە هیمۆگڵۆبینەوە

and displacing the oxygen

جێی ئۆکسجین دەگرێتەوە

it would usually have transported around the body.

کە بە شێوەیەکی ئاسایی بە هەموو لەشدا دەگوێزرایەوە.

That’s one of the reasons smoking can lead to oxygen deprivation

ئەمە یەکێکە لەو هۆکارانەی کە جگەرە کێشان دەتوانێت ببێتە هۆی کەمی ئۆکسجین و

and shortness of breath.

هەناسە سواری.

Within about 10 seconds,

لە ماوەی نزیکەی ١٠ چرکەدا،

the bloodstream carries a stimulant called nicotine to the brain,

تەوژمی خوێن هاندەرێک بە ناوی نیکۆتین بەرەو دەماخ هەڵدەگرێت

triggering the release of dopamine and other neurotransmitters

هانی دەردانی دۆپامین و گوێزەرەوە دەمارییەکان دەدات

including endorphins

لەگەڵ هۆڕمۆنی ئیندۆرفین

that create the pleasurable sensations which make smoking highly addictive.

کە هەستی خۆشی دەبەخشێت ئەمەش وا دەکات جگەرەکێشان بە زۆری ببێتە هۆی ئالوودەبوون

Nicotine and other chemicals from the cigarette

نیکۆتین و ماددە کیمیاییەکانی تری ناو جگەرە

simultaneously cause constriction of blood vessels

بە شێوەیەکی بەردەوام دەبنە هۆی تەسک بوونەوەی لوولەکانی خوێن و

and damage their delicate endothelial lining,

لەناو بردنی نەرمی پەردەی ناوەوەی،

restricting blood flow.

تەوژمی خوێن سنووردار دەکەن.

These vascular effects lead to thickening of blood vessel walls

ئەم کاریگەرییانەش دەبنە ئەستوور بوونی دیواری لوولەکانی خوێن و

and enhance blood platelet stickiness,

هانی ئەستوور بوونی پەڕەکانی خوێنیش دەدەن،

increasing the likelihood that clots will form

ئەمەش ئەگەری دروستبوونی تۆپەڵی خوێن زیاتر دەکات و

and trigger heart attacks and strokes.

دەبنە پاڵنەری نۆرەی دڵ و سەکتەی دەماخ.

Many of the chemicals inside cigarettes can trigger dangerous mutations

زۆر لە ماددە کیمیاییەکانی ناو جگەرە دەتوانن ببنە گۆڕانی مەترسیدار لە

in the body’s DNA that make cancers form.

دی ئێن ئەی جەستەدا کە دەبنە هۆی دروست بوونی شێرپەنجە.

Additionally, ingredients like arsenic and nickel

سەرباری ئەمانەش، پێکهاتەکانی وەک زەرنیخ و نیکل

may disrupt the process of DNA repair,

ڕەنگە پڕۆسەی چاک کردنەوەی دی ئێن ئەی لەکاربخەن

thus compromising the body’s ability to fight many cancers.

لەبەر ئەمە توانای جەستە بۆ بەڕەنگاربوونەوەی شێرپەنجە کەمدەبێتەوە،

In fact, about one of every three cancer deaths in the United States

لە ڕاستیدا، لە نەتەوە یەکگرتووەکان یەک لەسەر سێی مردنی تووشبوانی شێرپەنجە

is caused by smoking.

بەهۆی جگەرە کێشانەوە بووە.

And it’s not just lung cancer.

ئەمەش تەنها شێرپەنجەی سی نییە.

Smoking can cause cancer in multiple tissues and organs,

جگەرەکێشان دەکرێت ببێتە هۆی شێرپەنجە لە چەندین شانە و ئەندامەکاندا

as well as damaged eyesight

لەگەڵ تێکدانی توانای بینین و

and weakened bones.

لاواز بوونی ئێسکەکان.

It makes it harder for women to get pregnant.

توانای سکپڕبوون لە ئافرەتاندا لاواز دەکات.

And in men, it can cause erectile dysfunction.

لە پیاوانیشدا ڕەنگە ببێتە هۆی لەکار کەوتنی توانای ڕەپ بوون.

But for those who quit smoking,

بۆ ئەوانەی وازیان لە جگەرە هێناوە،

there’s a huge positive upside

کاریگەرییەکی پێچەوانە و ئەرێنی هەیە.

with almost immediate and long-lasting physical benefits.

لەگەڵ قازانجێکی فیزیکی یەکسەری و درێژخایەن.

Just 20 minutes after a smoker’s final cigarette,

تەنها ٢٠ خولەک لە دوای کێشانی کۆتا جگەرە

their heart rate and blood pressure begin to return to normal.

لێدانی دڵ و پەستانی خوێن دەچنەوە باری ئاسایی خۆیان.

After 12 hours, carbon monoxide levels stabilize,

دوای ١٢ کاتژمێر ڕێژەی یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن جێگیر دەبێت،

increasing the blood’s oxygen-carrying capacity.

توانای خوێن بۆ هەڵگرتنی ئۆکسجین زیاد دەکات.

A day after ceasing,

ڕۆژێک دوای وازهێنان لە جگەرە

heart attack risk begins to decrease as blood pressure and heart rates normalize.

لەگەڵ ئاسایی بوونەوەی لێدانی دڵ و پەستانی خوێن، مەترسی نۆرەی دڵیش کەمدەبێتەوە.

After two days,

دوای دوو ڕۆژ،

the nerve endings responsible for smell and taste start to recover.

کۆتایی دەمارەکان کە بەرپرسن لە بۆنکردن و تام کردن چاک دەبنەوە.

Lungs become healthier after about one month,

لە دوای مانگێکیش سییەکان تەندروستتر دەبن،

with less coughing and shortness of breath.

لەگەڵ کەمترین کۆکە و هەناسە سواری.

The delicate hair-like cilia in the airways and lungs

کوڵکە نەرمەکانیش کە لە ڕێڕەوی هەوا و سییەکاندا هەن

start recovering within weeks,

لە ماوەی چەند هەفتەیەکدا دەژییەنەوە و

and are restored after 9 months, improving resistance to infection.

لە دوای ٩ مانگیش دەکەونەوە کار، باشتر بەرهەڵستی نەخۆشی دەکەن.

By the one-year anniversary of quitting,

لەگەڵ تێپەڕبوونی یەک ساڵ وازهێنان لە جگەرەکێشان،

heart disease risk plummets to half as blood vessel function improves.

لەگەڵ باشتر کارکردنی لوولەکانی خوێن، مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ کەم دەبێتەوە.

Five years in,

لە دوای پێنج ساڵ،

the chance of a clot forming dramatically declines,

هەلی دروستبوونی تۆپەڵی خوێن، بە شێوەیەکی بەرچاو کەمدەبێتەوە،

and the risk of stroke continues to reduce.

مەترسی سەکتەی دەماخیش بەردەوام کەم دەبێتەوە.

After ten years, the chances of developing fatal lung cancer

دوای ١٠ ساڵ، ئەگەری دروست بوونی شێرپەنجەی سی مەترسیدار

go down by 50%,

بە ڕێژەی سەدا ٥٠ کەم دەبێتەوە،

probably because the body’s ability to repair DNA is once again restored.

ڕەنگە لەبەر باشتربوونی توانای جەستە بێت لە چاک کردنەوەی دی ئێن ئەی جارێکی دیکە.

Fifteen years in, the likelihood of developing coronary heart disease

دوای پازدە ساڵیش، ئەگەری ڕوودانی نەخۆشییە تاجییەکانی دل

is essentially the same as that of a non-smoker.

ئاسایی وەک کەسێکی جگەرە نەکێشە.

There’s no point pretending this is all easy to achieve.

هیچ مەبەستێک نییە لە وا نیشاندانی بەدەستهێنانی هەموو ئەمانە ئاسان بێت.

Quitting can lead to anxiety and depression,

وەستان لە جگەرە کێشان ڕەنگە ببێتە هۆی خەمۆکی و دڵەڕاوکێ،

resulting from nicotine withdrawal.

بەهۆی کێشانەوەی نیکۆتینەوە.

But fortunately, such effects are usually temporary.

بەڵام بە خۆشحاڵییەوە، ئەم کاریگەرییانه‌ زۆرجار کاتیین.

And quitting is getting easier, thanks to a growing arsenal of tools.

وازهێنانیش ئاسانتر دەبێت، سوپاس بۆ کارخانە پێشکەوتووەکانی ئامێر.

Nicotine replacement therapy through gum,

جێگرەوەی نیکۆتین لەڕێی بنێشت،

skin patches,

لەزگەی پێست،

lozenges,

لەبزینەکان،

and sprays

سپراکان

may help wean smokers off cigarettes.

دەتوانن یارمەتیدەربن بۆ وازهێنان لە جگەرە.

They work by stimulating nicotine receptors in the brain

هەڵدەستن بە هاندانی وەرگرەکانی نیکۆتین لە دەماخدا

and thus preventing withdrawal symptoms,

بەمەش ڕێگری لە نیشانەکانی کەمی نیکۆتین دەکەن،

without the addition of other harmful chemicals.

بەبێ ماددەی کیمیایی زیانبەخشی دیکە.

Counselling and support groups,

ڕاوێژکردن و بەژداری گروپە پاڵپشتەکان

cognitive behavioral therapy,

چارەسەری ڕەفتارە بەئاگاکان،

and moderate intensity exercise

لەگەڵ ڕاهێنانی بەگوڕی مامناوەند

also help smokers stay cigarette-free.

یارمەتی جگەرەکێشەکان دەدەن بۆ وازهێنان لە جگەرە.

That’s good news,

ئەوە هەواڵێکی خۆشە،

since quitting puts you and your body on the path back to health.

کە وازهێنان خۆت و جەستەشت دەگەڕێنێتەوە بۆ سەر ڕێگای تەندروست.