The world’s most mysterious book - Stephen Bax

Translator: Ayan Organization for Rehabilitation Reviewer: Ramiar Hamad Amin

Deep inside Yale University's Beinecke Rare Book and Manuscript Library

لە قوڵای پەرتووک و دەست نووسە دەگمەنەکانی کتێبخانەی باینکی لە زانکۆی یالێ

lies the only copy of a 240-page tome.

تاکە لەبەر گیراوی پەرتوکێكی گەورەی ٢٤٠ پەڕی هەیە.

Recently carbon dated to around 1420,

لەم دواییانەدا نیشاندانە کاربۆنیەکەی، بۆ نزیکی ١٤٢٠ ساڵ مەزاندە کرا،

its vellum pages features looping handwriting

لاپەڕە ناسکەکانی بە نوسینە دەستیە گەورەکان جیادەکرێنەوە

and hand-drawn images seemingly stolen from a dream.

و وێنە بەدەست کێشراوەکان بە ڕواڵەت وا دەردەکەوێت لە خەونەکانەوە دزرابن.

Real and imaginary plants,

ڕووەکە ڕاستیەکان و خەیاڵیەکان،

floating castles,

قەڵا فڕیوەکان،

bathing women,

گەرماو کردنی ئافرەتان،

astrology diagrams,

هێڵکاریەکانی ئەستێرەوانی،

zodiac rings,

بازنەی بورجەکان،

and suns and moons with faces accompany the text.

و خۆرەکان و مانگەکان بە روخسارێك کە هاودەمی دەقەکە دەکەن.

This 24x16 centimeter book is called the Voynich manuscript,

،ئەو پەرتوکە٢٤*١٦ سانتیمەتریە ناودەبرێت بە دەست نووسی ڤۆینچ،

and its one of history's biggest unsolved mysteries.

.و ئەوە یەکێکە لە گەورەترین مەتەڵە شیکار نەکراوەکانی مێژوو.

The reason why?

هۆکارەکەی چییە؟

No one can figure out what it says.

کەس ناتوانێت لەوە تێبگات کە دەیڵێت.

The name comes from Wilfrid Voynich,

ناوەکە لە ویلفرید ڤۆینچەوە دێت،

a Polish bookseller who came across the document at a Jesuit college

پەرتوک فرۆشێکی پۆڵەندی کە بەڕێکەوت بەڵگەنامەیەکی دۆزیەوە لە کۆلێژی جێسویت

in Italy in 1912.

ساڵی ١٩١٢ لە ئیتاڵیا.

He was puzzled.

و ئەو کەوتە بیرکردنەوە.

Who wrote it?

کێ ئەوەی نووسی؟

Where was it made?

لە کوێ دروست کرابوو؟

What do these bizarre words and vibrant drawings represent?

ئایا ئەو وشە سەیر و وێنە لەراوانە چی دەنوێنێت؟

What secrets do its pages contain?

ئەو لاپەڕانە چ نهێنیەك لەخۆ دەگرن؟

He purchased the manuscript from the cash-strapped priest at the college,

ئەو دەست نووسەکەی لە قەشەیەک کڕی کە ،کێشەی کەمی پارەی هەبوو لە کۆلێژەکە،

and eventually brought it to the U.S.,

و لە کۆتاییدا هێنای بۆ ئەمریکا،

where experts have continued to puzzle over it for more than a century.

کە شارەزاکان بەردەوام بوون لە لێکدانەوەی بۆ زیاتر لە سەدەیەك.

Cryptologists say the writing has all the characteristics of a real language,

شارەزاکانی مەتەڵ دۆزینەوە دەڵێن نوسینەکە هەموو، تایبەت مەندێتی زمانی

just one that no one's ever seen before.

ڕاستەقینەی تێدایە کە هەرگیز هیچ کەسێك پێشتر نەیبینیوە.

What makes it seem real is that in actual languages,

ئەوەی کە وای لێدەکات ڕاستەقینە دەربکەوێت ئەوەیە کە لە زمانە ڕاستەقینەکاندا،

letters and groups of letters appear with consistent frequencies,

پیتەکان و کۆمەڵەی پیتەکان بە دووبارەبوونەوە ڕێکخراوەکان دەردەکەون،

and the language in the Voynich manuscript

و زمانی دەست نووسەکەی ڤۆینچ

has patterns you wouldn't find from a random letter generator.

هەندێك شێوازی هەیە کە ناتوانیت بیدۆزیتەوە لە پێکهێنەری پیتە هەڕەمەکیەکان.

Other than that, we know little more than what we can see.

سەرەڕای ئەوە، ئێمە تۆزێك زیاتر دەزانین لەوەی کە دەتوانین بیبینین.

The letters are varied in style and height.

پیتەکان جیاوازن لە شێواز و بەرزی.

Some are borrowed from other scripts, but many are unique.

هەندێکیان لە دەست نووسی دیکە وەرگیراون، بەڵام زۆربەی بێهاوتایە

The taller letters have been named gallows characters.

پیتە درێژترەکان ناونراون بە پیتە لە سێدراوە دراوەکان.

The manuscript is highly decorated throughout

دەستنووسەکە لە هەموو شوێنێك بە پلەیەکی بەرز نەخشێنراوە

with scroll-like embellishments.

بە نەخشەسازیەك لە شێوەی لوولپێچ.

It appears to be written by two or more hands,

وا دەردەکەوێت کە لەلایەن دوو دەست یان زیاترەوە نوسرابێت.

with the painting done by yet another party.

لەگەڵ تابلۆیەك کە لایەنێکی دیکە ئەنجامی داوە.

Over the years, three main theories about the manuscript's text have emerged.

بە تێپەڕینی ساڵەکان، سێ بیردۆزی سەرەکی دەربارەی نوسراوی دەستنووس دەرکەوتن.

The first is that it's written in cypher,

یەکەمیان ئەوەیە کە لە بە کۆد نوسراوە،

a secret code deliberately designed to hide secret meaning.

کۆدێکی نهێنی بە ئەنقەست نەخشە کێشراوە بۆ شاردنەوەی مانایەکی نهێنی.

The second is that the document is a hoax

دووەم ئەوەیە کە بەڵگەنامەکە فێڵێکە

written in gibberish to make money off a gullible buyer.

.وەك وڕێنەیەك نووسراوە بۆ دەست کەوتنی پارە لە کڕیاڕێکی ساویلکە.

Some speculate the author was a medieval con man.

هەندێك پێیان وایە کە نووسەرەکە ساختەچیەکە بوە لە سەدەکانی ناوەڕاست.

Others, that it was Voynich himself.

هەندێکیشیان، پێیان وایە ڤۆینچ خۆیەتی.

The third theory is that the manuscript is written in an actual language,

بیردۆزی سێیەم ئەوەیە کە دەستنووسەکە بە زمانێکی ڕاستەقینە نوسراوە،

but in an unknown script.

بەڵام بە نوسراوێکی نەناسراو.

Perhaps medieval scholars were attempting to create an alphabet

لەوانەیە توێژەرەکانی سەدەی ناوەڕاست هەوڵیان دابێت بۆ دروستکردنی ئەلف و بێیەك

for a language that was spoken but not yet written.

بۆ زمانێك کە قسەی پێ کراوە بەڵام هێشتا نەنوسراوە.

In that case, the Voynich manuscript might be like the rongorongo script

لەو بارەدا، دەستنووسەکەی ڤۆینچ ڕەنگە وەکو نوسراوی رۆنگۆرۆنگۆ وابێت

invented on Easter Island,

کە لەسەر دوورگەی ئێستەر داهێنراوە،

now unreadable after the culture that made it collapsed.

لە ئێستادا ناخوێندرێتەوە دوا بەدوای ئەوەی کە شارستانیەت وای لێ کرد بڕوخێت.

Though no one can read the Voynich manuscript,

هەرچەندە هیچ کەسێك ناتوانێت دەستنووسەکەی ڤۆینچ بخوێنێتەوە،

that hasn't stopped people from guessing what it might say.

ئەوە نەیتوانی خەڵك ڕابگرێت لە خەمڵاندنی ئەوەی کە ئەگەری هەیە بیڵێت.

Those who believe the manuscript was an attempt to create

ئەوانەی کە بڕوایان وایە دەست نووسەکە هەوڵدانە بۆ دروست کردنی

a new form of written language

شێوازێکی نوێ لە زمانی نووسین

speculate that it might be an encyclopedia

ئەوە دەخەمڵێنێت کە لەوانەیە زانیاری نامەیەك بێت

containing the knowledge of the culture that produced it.

زانیاری ئەو شارستانیە لەخۆ بگرێت کە بەرهەمی هێناوە.

Others believe it was written by the 13th century philosopher Roger Bacon,

ئەوانی دیکە بڕوایان وایە کە لەلایەن رۆگێر باکۆن فەیلەسوفی سەدەی ١٣ نوسراوە،

who attempted to understand the universal laws of grammar,

کە هەوڵیداوە بۆ تێگەشتن لە یاسا جیهانیەکانی ڕێزمان،

or in the 16th century by the Elizabethan mystic John Dee,

یان لە سەدەی ١٦ لەلایەن سۆفی ئێلیزابێثی جۆن دی،

who practiced alchemy and divination.

کە لە بواری کیمیای کۆن و ئەستێرە ناسی کاری کردووە،

More fringe theories that the book was written by a coven of Italian witches,

زۆربەی بیردۆزە لابەلاکانی دیکە ئەوەیە کە پەرتووکەکە لەلایەن کۆمەڵەیەک لە جادووگەرە

or even by Martians.

ئیتاڵیەکانەوە نوسراوە، یان تەنانەت لەلایەن مەریخیەکانەوە.

After 100 years of frustration,

دوای ١٠٠ ساڵ لە بێزاریی،

scientists have recently shed a little light on the mystery.

زاناکان لەو دواییەدا کەمێك تیشکیان ڕشت بەسەر ئەو نادیاریەدا.

The first breakthrough was the carbon dating.

یەکەم پێشکەوتن دیاری کردنی تەمەنی بوو بە کاربۆن.

Also, contemporary historians have traced the provenance of the manuscript

هەروەها، مێژوونووسە هاوچەرخەکان بەدوای بنچینەی دەستنووسەکەدا دەڕۆن

back through Rome and Prague to as early as 1612,

بە گەڕانەوە بۆ رۆما و براغ بۆ کاتێکی زووی ساڵی ١٦١٢،

when it was perhaps passed from Holy Roman Emperor Rudolf II

کاتێك کە ڕەنگە ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی پیرۆز رودۆڵفی دوو پێشکەشی کردبێت

to his physician, Jacobus Sinapius.

بە پزیشکەکەی، جاکۆبوس سیناپیوس.

In addition to these historical breakthroughs,

سەرەڕای ئەو پێشکەوتنە مێژووییە،

linguistic researchers recently proposed the provisional identification

توێژەرەکانی زمانەوانی لەو دواییانەدا پێشنیاری پێناسەیەکی سەرەتاییان کرد

of a few of the manuscript's words.

لە کەمێك لە وشەکانی دەست نووسەکە.

Could the letters beside these seven stars spell Tauran,

دەکرێت پیتەکان لەتەنیشت ئەو حەوت ئەستێرەیە وشەی تاوران پێک بهێنێت،

a name for Taurus,

ناوێك بۆ کەلوی گا،

a constellation that includes the seven stars called the Pleiades?

هەسارەیەك کە حەوت ئەستێرەکە لەخۆ دەگرێت پێی دەڵێن چلچرا؟

Could this word be Centaurun for the Centaurea plant in the picture?

دەکرێت ئەو وشانە ئەفسانەیی بن بۆ ڕووەکێکی ئەفسووناوی لە وێنەدا؟

Perhaps, but progress is slow.

لەوانەیە، بەڵام پێشکەوتن لەسەرخۆیە.

If we can crack its code, what might we find?

ئەگەر ئێمە نەتوانین کۆدەکانی بدۆزینەوە ئەگەری هەیە چی بدۆزینەوە؟

The dream journal of a 15th-century illustrator?

گۆڤاری خەونی نیگارکێشێکی سەدەی ١٥؟

A bunch of nonsense?

چەپکێك لە ووتەی بێنرخ؟

Or the lost knowledge of a forgotten culture?

یاخود زانیاریەکی ون بوو لە شارستانیەکی لەبیرکراو؟

What do you think it is?

بەڕای تۆ ئەوە چییە؟