What really matters at the end of life | BJ Miller | TED

Translator: Lan-Chi Nguyen Reviewer: Ngoc Nguyen

Well, we all need a reason to wake up.

Tất cả chúng ta đều cần một lý do gì đó để thức dậy.

For me, it just took 11,000 volts.

Với tôi, chỉ cần một cú 11,000 vôn

I know you're too polite to ask,

Tôi biết các bạn quá lịch sự để hỏi,

so I will tell you.

nên tôi sẽ kể cho các bạn nghe.

One night, sophomore year of college,

Một buổi tối, vào năm hai đại học,

just back from Thanksgiving holiday,

vừa trở về từ kỳ nghỉ lễ Tạ ơn,

a few of my friends and I were horsing around,

tôi và một vài người bạn đang đùa giỡn với nhau,

and we decided to climb atop a parked commuter train.

thì chúng tôi quyết định trèo lên nóc một chiếc tàu điện đang đỗ,

It was just sitting there, with the wires that run overhead.

Nó chỉ đang đứng đó, với đống dây nhợ lòng vòng phía trên.

Somehow, that seemed like a great idea at the time.

Không hiểu sao, vào lúc đó, nó là một ý tuyệt cú mèo.

We'd certainly done stupider things.

Chúng tôi chắc hẳn đã làm những chuyện dại dột hơn.

I scurried up the ladder on the back,

Tôi chạy lại cái cầu thang đằng sau lưng tàu,

and when I stood up,

và khi tôi leo lên,

the electrical current entered my arm,

một dòng điện chạy xuyên qua cánh tay tôi,

blew down and out my feet, and that was that.

đẩy ngã và thoát ra khỏi chân tôi, và nó là thế đấy.

Would you believe that watch still works?

Bạn có tin là cái đồng hồ vẫn còn chạy được không?

Takes a licking!

Vẫn chạy tốt!

(Laughter)

(Cười)

My father wears it now in solidarity.

Bố tôi giờ đang mang nó để lấy may.

That night began my formal relationship with death -- my death --

Đêm đó bắt đầu mối quan hệ chính thức của tôi với cái chết -- cái chết của tôi --

and it also began my long run as a patient.

và nó cũng bắt đầu một hành trình dài của tôi như là một bệnh nhân.

It's a good word.

Đó là một từ hay.

It means one who suffers.

Nó có nghĩa là người chịu đựng.

So I guess we're all patients.

Thế nên tôi nghĩ tất cả chúng ta đều là bệnh nhân.

Now, the American health care system

Hiện nay, hệ thống y tế của Mỹ

has more than its fair share of dysfunction --

có quá nhiều lỗ hỏng

to match its brilliance, to be sure.

để tương xứng với sự rực rỡ của nó, chắc chắn.

I'm a physician now, a hospice and palliative medicine doc,

Tôi hiện nay là một bác sĩ về chăm sóc đặc biệt và thuốc giảm đau,

so I've seen care from both sides.

thế nên tôi đã nhận được sự chăm sóc từ cả 2 phía.

And believe me: almost everyone who goes into healthcare

Và tin tôi đi; hầu hết mọi người bước vào ngành y tế

really means well -- I mean, truly.

đều có ý tốt -- ý tôi, thật sự tốt.

But we who work in it are also unwitting agents

Thế nhưng chúng tôi - những người làm việc ở đó cũng là những nhân viên bất đắc dĩ

for a system that too often does not serve.

cho một hệ thống mà thường chẳng đáp ứng gì cả.

Why?

Tại sao?

Well, there's actually a pretty easy answer to that question,

Chà, thật ra thì có một câu trả lời khá dễ dàng cho câu hỏi đó,

and it explains a lot:

và nó giải thích rất nhiều:

because healthcare was designed with diseases, not people, at its center.

bởi vì hệ thống y tế được thiết kế với trọng tâm là căn bệnh, chứ không phải con người.

Which is to say, of course, it was badly designed.

Và có thể nói, tất nhiên, đó là một thiết kế tồi.

And nowhere are the effects of bad design more heartbreaking

Và không có nơi nào mà ảnh hưởng của một thiết kế tồi lại đau lòng hơn

or the opportunity for good design more compelling

hay cơ hội cho một thiết kế tốt lại cấp bách hơn

than at the end of life,

là cuối đời người,

where things are so distilled and concentrated.

nơi mọi thứ được cô đọng và tập trung.

There are no do-overs.

Không có cơ hội để làm lại lần nữa.

My purpose today is to reach out across disciplines

Mục đích của tôi hôm nay là vươn ra ngoài những nguyên tắc

and invite design thinking into this big conversation.

và mời gọi những tư duy thiết kế về vấn đề quan trọng này.

That is, to bring intention and creativity

Đó là, để mang lại ý định và sự sáng tạo

to the experience of dying.

về trải nghiệm qua đời.

We have a monumental opportunity in front of us,

Chúng ta có một cơ hội to lớn trước mắt,

before one of the few universal issues

trước một trong một số ít những vấn đề toàn cầu

as individuals as well as a civil society:

vừa cá nhân mà cũng vừa mang tính dân sự xã hội:

to rethink and redesign how it is we die.

đó là suy nghĩ lại và thiết kế lại cách chúng ta từ giã cõi đời.

So let's begin at the end.

Vậy hãy bắt đầu tại điểm kết thúc.

For most people, the scariest thing about death isn't being dead,

Đối với hầu hết mọi người, điều sợ hãi nhất về cái chết không phải là bị chết,

it's dying, suffering.

mà là đang chết dần, đầy đau đớn.

It's a key distinction.

Đó là điều khác nhau cơ bản.

To get underneath this, it can be very helpful

Để đào sâu điều này, sẽ rất có ích

to tease out suffering which is necessary as it is,

khi gỡ bỏ được những đau đớn

from suffering we can change.

và những đau đớn mà chúng ta có thể thay đổi.

The former is a natural, essential part of life, part of the deal,

Cái đầu tiên thuộc về tự nhiên, một phần quan trọng của cuộc sống, một phần của cam kết,

and to this we are called to make space, adjust, grow.

và nhờ có nó chúng ta được kêu gọi để tạo không gian, điều chỉnh, trưởng thành.

It can be really good to realize forces larger than ourselves.

Thật tốt để nhận ra có những sức mạnh lớn hơn bản thân chúng ta.

They bring proportionality,

Chúng mang đến sự cân đối,

like a cosmic right-sizing.

giống như một vũ trụ đúng cỡ.

After my limbs were gone,

Sau khi chân tay tôi không còn nữa,

that loss, for example, became fact, fixed --

sự mất mát đó, ví dụ, trở thành một thực thế, không thể thay đổi --

necessarily part of my life,

một phần cần thiết trong cuộc sống của tôi,

and I learned that I could no more reject this fact than reject myself.

và tôi học được rằng tôi không thể chối bỏ thực tế cũng như chối bỏ chính mình.

It took me a while, but I learned it eventually.

Mất một thời gian, nhưng cuối cùng tôi đã học được nó.

Now, another great thing about necessary suffering

Một điều tuyệt vời về nỗi đau cần thiết

is that it is the very thing

đó là nó là thứ cốt lõi

that unites caregiver and care receiver --

nối kết người chăm sóc và người nhận sự chăm sóc --

human beings.

giữa con người với nhau.

This, we are finally realizing, is where healing happens.

Chúng ta cuối cùng cũng phát hiện ra đây là nơi mà sự chữa lành xuất hiện.

Yes, compassion -- literally, as we learned yesterday --

Vâng, lòng trắc ẩn --- thật sự, như chúng ta đã học biết ngày hôm qua --

suffering together.

chịu đau đớn cùng nhau.

Now, on the systems side, on the other hand,

Bây giờ, về mặt hệ thống, ngược lại,

so much of the suffering is unnecessary, invented.

có quá nhiều đau đớn không cần thiết, được tạo ra.

It serves no good purpose.

Nó chẳng phục vụ cho một mục đích tốt nào cả.

But the good news is, since this brand of suffering is made up,

Nhưng tin tốt là, vì loại đau đớn này được tạo ra,

well, we can change it.

thì chúng ta có thể thay đổi nó.

How we die is indeed something we can affect.

Cách chúng ta chết thật sự là thứ chúng ta có thể tác động.

Making the system sensitive to this fundamental distinction

Tạo nên một hệ thống nhạy cảm với điều khác biệt cơ bản này,

between necessary and unnecessary suffering

giữa những nỗi đau cần thiết và không cần thiết

gives us our first of three design cues for the day.

mang đến cho chúng ta một trong ba thiết kế đầu gợi ý cho chúng ta trong lúc ấy.

After all, our role as caregivers, as people who care,

Sau hết, vai trò của chúng ta như là người chăm sóc, là người có trách nhiệm,

is to relieve suffering -- not add to the pile.

đó là làm giảm nỗi đau -- chứ không phải làm nó chồng chất lên.

True to the tenets of palliative care,

Đúng với giáo lý của chăm sóc giảm nhẹ,

I function as something of a reflective advocate,

tôi làm việc như là một người tận tâm suy nghĩ

as much as prescribing physician.

cũng như là một bác sĩ kê đơn.

Quick aside: palliative care -- a very important field but poorly understood --

Ngoài lề một chút: biện pháp giảm nhẹ -- một lĩnh vực quan trọng nhưng ít được biết đến --

while it includes, it is not limited to end of life care.

mặc dù có bao gồm, nhưng nó không giới hạn trong sự chăm sóc vào cuối đời

It is not limited to hospice.

Nó không phải là giới hạn của chăm sóc đặc biệt.

It's simply about comfort and living well at any stage.

Nó đơn giản là xoa dịu và sống tốt đẹp ở bất kỳ giai đoạn nào.

So please know that you don't have to be dying anytime soon

Thế nên xin biết cho rằng bạn không phải chết sớm

to benefit from palliative care.

mới nhận được lợi ích từ biện pháp giảm nhẹ.

Now, let me introduce you to Frank.

Bây giờ, để tôi giới thiệu các bạn với Frank

Sort of makes this point.

Kiểu như để làm rõ ý này.

I've been seeing Frank now for years.

Tôi đã gặp Frank trong nhiều năm.

He's living with advancing prostate cancer on top of long-standing HIV.

Anh ấy đang chống chọi với căn bệnh ung thư tuyết tiền liệt giai đoạn đầu cùng với bệnh HIV lâu năm

We work on his bone pain and his fatigue,

Chúng tôi đang xử lý cơn đau xương và mệt mỏi của anh ấy,

but most of the time we spend thinking out loud together about his life --

nhưng hầu hết thời gian chúng tôi cùng nhau đối thoại về cuộc sống của anh ấy --

really, about our lives.

thật sự là về cuộc sống của chúng ta.

In this way, Frank grieves.

Theo cách đó, Frank thấy đau lòng.

In this way, he keeps up with his losses as they roll in,

Theo cách đó, anh ấy chấp nhận những mất mát khi chúng kéo đến

so that he's ready to take in the next moment.

và như thế anh ấy sẵn sàng để đón nhận thời khắc tiếp theo.

Loss is one thing, but regret, quite another.

Mất mát là một chuyện, nhưng hối tiếc lại là chuyện khác.

Frank has always been an adventurer --

Frank luôn là một người ưa mạo hiểm --

he looks like something out of a Norman Rockwell painting --

anh ấy giống như một thứ bước ra từ bức tranh của Norman Rockwell --

and no fan of regret.

và không hề thích sự hối tiếc.

So it wasn't surprising when he came into clinic one day,

Nên không ngạc nhiên khi một ngày anh ấy đến bệnh viện

saying he wanted to raft down the Colorado River.

và nói rằng anh ấy muốn chèo xuồng dọc sông Colorado.

Was this a good idea?

Đó liệu có phải là một ý hay?

With all the risks to his safety and his health, some would say no.

Vì những rủi ro về an toàn và sức khỏe của anh ấy, một số sẽ nói không.

Many did, but he went for it, while he still could.

Nhiều người đã nói thế, nhưng anh ấy vẫn làm, khi anh ấy vẫn có thể.

It was a glorious, marvelous trip:

Đó là một hành trình đầy vẻ vang và phi thường:

freezing water, blistering dry heat, scorpions, snakes,

nước buốt lạnh, hơi nóng phỏng dộp, bọ cạp, rắn rết,

wildlife howling off the flaming walls of the Grand Canyon --

thế giới hoang dã gào thét qua những bức tường rực lửa của đại vực Grand Canyon --

all the glorious side of the world beyond our control.

tất cả những mặt vinh quang của thế giới nằm ngoài kiểm soát của chúng ta

Frank's decision, while maybe dramatic,

Quyết định của Frank, mặc dù có lẽ ngông cuồng,

is exactly the kind so many of us would make,

chính xác là thứ mà nhiều người trong chúng ta sẽ làm,

if we only had the support to figure out what is best for ourselves over time.

chỉ khi chúng ta toàn được ủng hộ để tìm ra điều tốt nhất cho bản thân nhiều lần.

So much of what we're talking about today is a shift in perspective.

Cái mà chúng ta nói đến rất nhiều ngày hôm nay là sự thay đổi quan điểm.

After my accident, when I went back to college,

Sau tai nạn, khi tôi quay lại trường đại học,

I changed my major to art history.

tôi chuyển sang học về lịch sử nghệ thuật.

Studying visual art, I figured I'd learn something about how to see --

Nghiên cứu nghệ thuật thị giác, tôi nhận ra tôi đã học cách để nhìn --

a really potent lesson for a kid who couldn't change

một bài học rất hiệu nghiệm với một đứa trẻ không thể thay đổi

so much of what he was seeing.

nhiều thứ mà cậu ta đang nhìn.

Perspective, that kind of alchemy we humans get to play with,

Quan điểm, một kiểu như thuật giả kim mà con người chúng ta đang nghịch ngợm,

turning anguish into a flower.

biến nỗi đau đớn thành một bông hoa.

Flash forward: now I work at an amazing place in San Francisco

Lướt nhanh: hiện tôi đang làm việc ở một nơi rất tuyệt tại San Francisco.

called the Zen Hospice Project,

được gọi là chương trình Zen Hospice,

where we have a little ritual that helps with this shift in perspective.

nơi chúng ta có một vài cách thức giúp thay đổi góc nhìn.

When one of our residents dies,

Khi một trong những bệnh nhân qua đời,

the mortuary men come, and as we're wheeling the body out through the garden,

một nhân viên an táng đến, và khi chúng tôi đưa thi thể dọc theo khu vườn ra ngoài,

heading for the gate, we pause.

tiến về phía cổng, chúng tôi dừng lại.

Anyone who wants --

Bất kỳ ai muốn --

fellow residents, family, nurses, volunteers,

bạn bè ở chung, gia đình, y tá, tình nguyện viên,

the hearse drivers too, now --

cả người lái xe tang, --

shares a story or a song or silence,

chia sẻ một câu chuyện hay một bài hát hay sự yên lặng,

as we sprinkle the body with flower petals.

và chúng tôi rắc những cánh hoa lên trên thi thể người mất.

It takes a few minutes;

Việc đó kéo dài trong vài phút;

it's a sweet, simple parting image to usher in grief with warmth,

đó là một hình ảnh chia ly dịu ngọt, giản đơn để dẫn đưa trong nỗi buồn cùng với sự ấm áp,

rather than repugnance.

hơn là nỗi ghê sợ.

Contrast that with the typical experience in the hospital setting,

Trái ngược với trải nghiệm thông thường ở các bệnh viện,

much like this -- floodlit room lined with tubes and beeping machines

như thế này -- căn phòng cực sáng với hàng dãy chai lọ cùng những chiếc máy kêu bíp bíp

and blinking lights that don't stop even when the patient's life has.

và những ánh đèn nhấp nháy và không dừng lại ngay cả khi bệnh nhân đã qua đời.

Cleaning crew swoops in, the body's whisked away,

Đội lau dọn lao vào, thi thể bị vội đẩy đi,

and it all feels as though that person had never really existed.

và cảm giác như thể con người ấy chưa hề tồn tại.

Well-intended, of course, in the name of sterility,

Một ý tốt, nếu nói về vấn đề thanh trùng,

but hospitals tend to assault our senses,

nhưng bệnh viện có xu hướng giết chết giác quan của chúng ta, và

and the most we might hope for within those walls is numbness --

điều tốt nhất chúng ta có thể mong bên trong những bức tường đó là sự tê liệt --

anesthetic, literally the opposite of aesthetic.

sự gây mê, thực sự, là sự trái ngược với thẩm mĩ quan.

I revere hospitals for what they can do; I am alive because of them.

Tôi trân trọng bệnh viện về những gì họ làm, tôi còn sống là nhờ họ.

But we ask too much of our hospitals.

Nhưng chúng ta đòi hỏi quá nhiều ở các bệnh viện.

They are places for acute trauma and treatable illness.

Đó là nơi dành cho việc cấp cứu và các bệnh có thể chữa trị.

They are no place to live and die; that's not what they were designed for.

Đó không là phải là nơi để sống và chết; đó là không phải là chức năng của chúng

Now mind you -- I am not giving up on the notion

Tôi không bỏ qua khái niệm

that our institutions can become more humane.

rằng các viện của chúng ta có thể trở nên nhân văn hơn.

Beauty can be found anywhere.

Cái đẹp có thể được tìm thấy ở khắp nơi.

I spent a few months in a burn unit

Tôi đã trải qua vài tháng ở một khoa bỏng

at St. Barnabas Hospital in Livingston, New Jersey,

tại bệnh viện St. Barnabas ở Livingston, New Jersey.

where I got really great care at every turn,

nơi tôi nhân được sự quan tâm tuyệt vời ở mọi mặt,

including good palliative care for my pain.

bao gồm biện pháp giảm nhẹ hiệu quả cho cơn đau của tôi.

And one night, it began to snow outside.

Vào một đêm, khi ngoài trời tuyết bắt đầu rơi.

I remember my nurses complaining about driving through it.

Tôi nhớ y tá của tôi than phiền về việc phải lái xe trong trời tuyết.

And there was no window in my room,

Trong phòng của tôi không có cái cửa sổ nào,

but it was great to just imagine it coming down all sticky.

nhưng thật tuyệt khi tưởng tượng ra cảnh tuyết rơi như thế nào.

Next day, one of my nurses smuggled in a snowball for me.

Ngày hôm sau, một trong những y tá lén đem vào một trái banh tuyết.

She brought it in to the unit.

Cô ấy mang nó vào phòng.

I cannot tell you the rapture I felt holding that in my hand,

Không thể tả tôi đã cảm thấy sung sướng như thế nào khi cầm nó trong tay,

and the coldness dripping onto my burning skin;

và hơi lạnh nhỏ ướt lên vùng da bị bỏng của tôi.

the miracle of it all,

sự kỳ diệu của nó,

the fascination as I watched it melt and turn into water.

sự mê hoặc khi tôi nhìn nó tan ra thành nước.

In that moment,

Trong khoảnh khắc đó,

just being any part of this planet in this universe mattered more to me

là một phần của hành tinh này trong vũ trụ trở nên quan trọng với tôi

than whether I lived or died.

hơn là việc tôi sống hay chết.

That little snowball packed all the inspiration I needed

Trái banh tuyết gói trong đó tất cả niềm cảm hứng mà tôi cần

to both try to live and be OK if I did not.

để vừa cố gắng sống và vừa cảm thấy ổn nếu tôi không thể vượt qua.

In a hospital, that's a stolen moment.

Trong bệnh viện, đó là khoảnh khắc đánh cắp được.

In my work over the years, I've known many people

Suốt nhiều năm làm việc, tôi biết nhiều người

who were ready to go, ready to die.

sẵn sàng để ra đi, sẵn sàng để chết.

Not because they had found some final peace or transcendence,

Không phải vì họ đã tìm thấy bình an hay sự siêu thoát nào đó,

but because they were so repulsed by what their lives had become --

nhưng bởi vì họ thấy ghê tởm khi cuộc sống của họ trở thành --

in a word, cut off, or ugly.

chỉ trong một từ, bị vứt đi, hoặc tồi tệ đi.

There are already record numbers of us living with chronic and terminal illness,

Ta có một con số kỷ lục số người mắc các bệnh kinh niên, nan y

and into ever older age.

trước khi bước vào tuổi già.

And we are nowhere near ready or prepared for this silver tsunami.

Và chúng ta chẳng đi đến đâu trong việc chuẩn bị cho "cơn sóng bạc" này.

We need an infrastructure dynamic enough to handle

Chúng ta cần một hệ thống cơ sở vật chất năng động để quản lý

these seismic shifts in our population.

những sự thay đổi địa chấn về dân số này.

Now is the time to create something new, something vital.

Đây chính là lúc để tạo ra một điều gì đó mới mẻ, quan trọng.

I know we can because we have to.

Tôi biết chúng ta có thể bởi vì chúng ta cần phải làm điều đó.

The alternative is just unacceptable.

Nếu không thì không thể chấp nhận được.

And the key ingredients are known:

Và những tác nhân chủ chốt là:

policy, education and training,

chính sách, giáo dục và đào tạo,

systems, bricks and mortar.

hệ thống, gạch và vữa.

We have tons of input for designers of all stripes to work with.

Ta có hàng tấn dữ liệu đầu vào dành cho các nhà thiết kế ở mọi lĩnh vực sáng tạo

We know, for example, from research

Chúng ta biết từ việc nghiên cứu rằng

what's most important to people who are closer to death:

điều quan trọng nhất đối với người gần ra đi là:

comfort; feeling unburdened and unburdening to those they love;

sự khuây khỏa; cảm giác nhẹ nhõm với mình và với những người thân;

existential peace; and a sense of wonderment and spirituality.

sự hiện diện của bình yên; một ý niệm về sự mầu nhiệm và tâm linh.

Over Zen Hospice's nearly 30 years,

Trong suốt gần 30 năm của dự án Zen Hospice,

we've learned much more from our residents in subtle detail.

chúng tôi học được nhiều điều nhỏ bé từ những bệnh nhân.

Little things aren't so little.

Những thứ nhỏ nhặt mà không hề nhỏ nhặt.

Take Janette.

Hãy nói đến Janette.

She finds it harder to breathe one day to the next due to ALS.

Bà ấy liên tục cảm thấy khó thở bởi chứng ALS.

Well, guess what?

Nào, đoán xem?

She wants to start smoking again --

Bà ấy muốn hút thuốc trở lại --

and French cigarettes, if you please.

và là loại của Pháp, nếu được.

Not out of some self-destructive bent,

Không phải là xu hướng tự hủy hoại,

but to feel her lungs filled while she has them.

nhưng để cảm thấy phổi bà ấy được thỏa mãn khi bà ấy có chúng.

Priorities change.

Thứ tự ưu tiên thay đổi.

Or Kate -- she just wants to know

Hay Kate -- bà ấy chỉ muốn được biết

her dog Austin is lying at the foot of her bed,

con chó Austin của bà ấy đang nằm dưới chân giường của bà,

his cold muzzle against her dry skin,

cảm thấy cái mõm lạnh toát của nó trên làn da mình,

instead of more chemotherapy coursing through her veins --

hơn là cảm thấy hóa trị đang chảy qua tĩnh mạch mình,

she's done that.

bà ấy đã làm thế.

Sensuous, aesthetic gratification, where in a moment, in an instant,

Sự thỏa mãn giác quan, mỹ quan, trong khoảnh khắc, trong tích tắc,

we are rewarded for just being.

chúng ta được thưởng bằng sự tồn tại.

So much of it comes down to loving our time by way of the senses,

Phần lớn điều này xuất phát từ việc yêu quý khoảng thời gian chúng ta sống bằng các giác quan,

by way of the body -- the very thing doing the living and the dying.

bằng cơ thể -- cái cốt yếu nhất của việc sống và chết.

Probably the most poignant room

Có lẽ căn phòng thương tâm nhất

in the Zen Hospice guest house is our kitchen,

ở nhà cho khách của Zen Hospice là phòng bếp

which is a little strange when you realize

nơi khá lạ lẫm khi bạn phát hiện ra

that so many of our residents can eat very little, if anything at all.

rằng có rất nhiều bệnh nhân ăn được rất ít, nếu không nói là tất cả.

But we realize we are providing sustenance on several levels:

Nhưng chúng tôi nhận ra chúng tôi được cung cấp chất dinh dưỡng ở nhiều mức khác nhau:

smell, a symbolic plane.

mùi vị, một mức độ tượng trưng.

Seriously, with all the heavy-duty stuff happening under our roof,

Nghiêm túc, với tất cả những trọng trách dưới mái nhà của chúng tôi,

one of the most tried and true interventions we know of,

một trong những biện pháp đúng và gắng sức nhất mà chúng tôi biết,

is to bake cookies.

đó là nướng bánh quy.

As long as we have our senses --

Khi nào chúng ta còn các giác quan --

even just one --

thậm chí chỉ một --

we have at least the possibility of accessing

chúng ta vẫn còn cơ hội để tiếp cận

what makes us feel human, connected.

thứ khiến chúng ta cảm thấy mình là con người, được kết nối.

Imagine the ripples of this notion

Hãy tưởng tượng âm hưởng của quan điểm này lan rộng ra

for the millions of people living and dying with dementia.

cho hàng triệu người đang sống và ra đi với chứng mất trí.

Primal sensorial delights that say the things we don't have words for,

Những niềm vui cơ bản thuộc về giác quan được nói bằng thứ ngôn ngữ không lời,

impulses that make us stay present --

thúc đẩy sự hiện hữu trong thực tại --

no need for a past or a future.

không cần đến quá khứ hay tương lai.

So, if teasing unnecessary suffering out of the system was our first design cue,

Vậy, nếu việc xóa bỏ những đau đớn không cần thiết ra khỏi hệ thống là gợi ý thiết kế đầu tiên của chúng ta,

then tending to dignity by way of the senses,

thì việc hướng đến chân giá trị bằng các giác quan,

by way of the body -- the aesthetic realm --

bằng cơ thể -- lĩnh vực thẩm mỹ học

is design cue number two.

là gợi ý thiết kế thứ hai.

Now this gets us quickly to the third and final bit for today;

Bây giờ, điều này sẽ dẫn chúng ta đến điều thứ 3 và thứ 4:

namely, we need to lift our sights, to set our sights on well-being,

đó là, chúng ta cần nâng cao tầm nhìn, hướng tầm nhìn của chúng ta vào hạnh phúc,

so that life and health and healthcare

nhờ đó cuộc sống, sức khỏe, và y tế

can become about making life more wonderful,

có thể trở thành thứ làm cuộc sống tuyệt vời hơn

rather than just less horrible.

thay vì chỉ làm cho nó bớt kinh khủng hơn.

Beneficence.

Sự nhân đạo.

Here, this gets right at the distinction

Ở đây, điều này trở nên đúng đắn trong việc phân biệt

between a disease-centered and a patient- or human-centered model of care,

giữa mô hình lấy bệnh-và-bệnh-nhân-làm-trung-tâm hay lấy con-người-làm-trung-tâm,

and here is where caring becomes a creative, generative,

và đây là nơi việc chăm sóc trở thành công việc sáng tạo, sản sinh,

even playful act.

và thậm chí là hành động chơi đùa.

"Play" may sound like a funny word here.

'Chơi đùa' có thể nghe khá hài hước.

But it is also one of our highest forms of adaptation.

Nhưng đây lại là trạng thái thích nghi cao nhất của chúng ta.

Consider every major compulsory effort it takes to be human.

Hãy nghĩ đến tất cả nỗ lực quan trọng chính để là người.

The need for food has birthed cuisine.

Nhu cầu thức ăn sinh ra nền ẩm thực.

The need for shelter has given rise to architecture.

Nhu cầu nhà ở thúc đẩy ngành kiến trúc.

The need for cover, fashion.

Nhu cầu ăn mặc, thời trang.

And for being subjected to the clock,

Và để quên đi thời gian,

well, we invented music.

chúng ta phát minh ra âm nhạc.

So, since dying is a necessary part of life,

Vậy nên, vì cái chết là một phần quan trọng của cuộc sống,

what might we create with this fact?

chúng ta sẽ tạo nên điều gì với thực tế này?

By "play" I am in no way suggesting we take a light approach to dying

"Chơi đùa" tôi không có ý khuyên chúng ta cách tiếp cận cái chết nhẹ nhàng

or that we mandate any particular way of dying.

hoặc chúng ta tạo ra một cách chết cụ thể nào.

There are mountains of sorrow that cannot move,

Có những ngọn núi thương tiếc không thể dịch chuyển,

and one way or another, we will all kneel there.

và bằng cách này hay cách khác, chúng ta tất cả sẽ phải quỳ trước nó.

Rather, I am asking that we make space --

Đúng hơn, tôi đang đòi hỏi chúng ta tạo ra khoảng không gian --

physical, psychic room, to allow life to play itself all the way out --

về vật chất và tinh thần để cho phép cuộc sống tự vận hành theo bất kỳ cách nào --

so that rather than just getting out of the way,

thay vì chỉ là cố để hoàn thành nó,

aging and dying can become a process of crescendo through to the end.

Tuổi già và cái chết có thể trở thành quá trình cao độ đến đoạn kết.

We can't solve for death.

Chúng ta không thể giải quyết việc chết.

I know some of you are working on this.

Tôi biết một vài trong các bạn đang làm điều đó.

(Laughter)

(Cười)

Meanwhile, we can --

Trong khi đó, chúng ta có thể --

(Laughter)

(Cười)

We can design towards it.

Chúng ta có thể thiết kế hướng tới nó.

Parts of me died early on,

Nhiều phần trong tôi đã chết từ trước rồi,

and that's something we can all say one way or another.

đó là cách chúng ta có thể nói về nó bằng cách này hay cách khác.

I got to redesign my life around this fact,

Tôi phải tái thiết cuộc sống của mình xung quanh thực tế này,

and I tell you it has been a liberation

và tôi nói cho các bạn biết rằng đó là một sự giải phóng

to realize you can always find a shock of beauty or meaning

để nhận ra rằng các bạn luôn tìm được điều tuyệt đẹp và ý nghĩa

in what life you have left,

trong cuộc sống mà các bạn bỏ lại phía sau,

like that snowball lasting for a perfect moment,

giống như trái banh tuyết tồn tại trong một khoảnh khắc hoàn hảo,

all the while melting away.

trong suốt thời gian nó tan chảy.

If we love such moments ferociously,

Nếu chúng ta yêu những khoảnh khắc đó cực nhiều,

then maybe we can learn to live well --

thì có lẽ chúng ta có thể học cách để sống tốt --

not in spite of death,

không phải bất chấp cái chết,

but because of it.

mà là bởi cái chết.

Let death be what takes us,

Hãy để cái chết là thứ đưa chúng ta đi,

not lack of imagination.

chứ không phải sự thiếu trí tưởng tượng.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)