What really matters at the end of life | BJ Miller | TED

Tłumaczenie: Katarzyna Szymanek Korekta: Barbara Guzik

Well, we all need a reason to wake up.

Każdy musi mieć powód, żeby się obudzić.

For me, it just took 11,000 volts.

Ja potrzebowałem 11 tysięcy woltów.

I know you're too polite to ask,

Jesteście zbyt kulturalni, żeby zapytać, więc sam powiem.

so I will tell you.

One night, sophomore year of college,

Pewnej nocy, na drugim roku studiów, zaraz po Święcie Dziękczynienia,

just back from Thanksgiving holiday,

a few of my friends and I were horsing around,

wygłupialiśmy się z przyjaciółmi niedaleko torów kolejowych.

and we decided to climb atop a parked commuter train.

Postanowiliśmy wspiąć się na jeden z podmiejskich pociągów,

It was just sitting there, with the wires that run overhead.

który stał na torach tuż pod wiszącymi nad nim przewodami.

Somehow, that seemed like a great idea at the time.

Z jakiegoś powodu myślałem, że to świetny pomysł.

We'd certainly done stupider things.

Robiliśmy już głupsze rzeczy.

I scurried up the ladder on the back,

Wspiąłem się po drabinie z tyłu pociągu,

and when I stood up,

a kiedy wstałem,

the electrical current entered my arm,

prąd przeszył moje ramię,

blew down and out my feet, and that was that.

zwalił mnie z nóg i stało się.

Would you believe that watch still works?

Uwierzylibyście, że mój zegarek wciąż działa?

Takes a licking!

W końcu to Timex.

(Laughter)

(Śmiech)

My father wears it now in solidarity.

Teraz nosi go mój tata w geście solidarności.

That night began my formal relationship with death -- my death --

Tamtej nocy rozpoczął się mój formalny związek ze śmiercią.

and it also began my long run as a patient.

Rozpocząłem też długą podróż jako pacjent.

It's a good word.

To ciekawe określenie.

It means one who suffers.

Oznacza kogoś, kto cierpi.

So I guess we're all patients.

Pewnie wszyscy jesteśmy pacjentami.

Now, the American health care system

Amerykański system zdrowia

has more than its fair share of dysfunction --

posiada więcej dysfunkcji niż powinien,

to match its brilliance, to be sure.

które z pewnością dorównują wspaniałej funkcji, jaką pełni.

I'm a physician now, a hospice and palliative medicine doc,

Jestem lekarzem specjalizującym się w opiece hospicyjnej i paliatywnej.

so I've seen care from both sides.

Wiem, jak wygląda opieka z perspektywy obu stron.

And believe me: almost everyone who goes into healthcare

Praktycznie każdy pracownik opieki zdrowotnej chce jak najlepiej.

really means well -- I mean, truly.

Naprawdę.

But we who work in it are also unwitting agents

Niestety, nieświadomie stajemy się pośrednikami systemu,

for a system that too often does not serve.

który często nie pełni swojej funkcji.

Why?

Dlaczego?

Well, there's actually a pretty easy answer to that question,

Właściwie istnieje całkiem prosta odpowiedź,

and it explains a lot:

która wiele tłumaczy.

because healthcare was designed with diseases, not people, at its center.

Ochrona zdrowia opiera się na chorobach, nie na pacjentach.

Which is to say, of course, it was badly designed.

Świadczy to oczywiście o złym systemie.

And nowhere are the effects of bad design more heartbreaking

Efekty tego są najbardziej bolesne,

or the opportunity for good design more compelling

a okazja do dopracowania prawa jest najlepiej widoczna

than at the end of life,

pod koniec życia,

where things are so distilled and concentrated.

kiedy wszystko jest skondensowane i skoncentrowane.

There are no do-overs.

Nie można sobie pozwolić na poprawki.

My purpose today is to reach out across disciplines

Moim dzisiejszym celem jest przekroczenie granic

and invite design thinking into this big conversation.

i włączenie konstruktywnego myślenia do tej konwersacji.

That is, to bring intention and creativity

To znaczy włączenie zamysłu i kreatywności

to the experience of dying.

do doświadczenia śmierci.

We have a monumental opportunity in front of us,

Mamy wielką okazję przed sobą,

before one of the few universal issues

przed jednym z kilku uniwersalnych zagadnień,

as individuals as well as a civil society:

zarówno jako jednostka, jak i społeczeństwo,

to rethink and redesign how it is we die.

żeby przemyśleć i dopracować to, jak umieramy.

So let's begin at the end.

Zacznijmy od końca.

For most people, the scariest thing about death isn't being dead,

Większość ludzi nie boi się bycia martwym,

it's dying, suffering.

lecz umierania, cierpienia.

It's a key distinction.

To kluczowa różnica.

To get underneath this, it can be very helpful

Zrozumienie tego może być bardzo pomocne

to tease out suffering which is necessary as it is,

w rozdzieleniu cierpienia, które jest potrzebne,

from suffering we can change.

od cierpienia, na które mamy wpływ.

The former is a natural, essential part of life, part of the deal,

Pierwsze jest naturalną częścią naszego życia.

and to this we are called to make space, adjust, grow.

Jesteśmy powołani, żeby dostosować się do tego i w tym wzrastać.

It can be really good to realize forces larger than ourselves.

Dobrze jest uświadomić sobie, że są siły większe niż my sami.

They bring proportionality,

One utrzymują proporcje,

like a cosmic right-sizing.

takie jak kosmiczna redukcja wielkości.

After my limbs were gone,

Kiedy straciłem kończyny,

that loss, for example, became fact, fixed --

ta strata stała się faktem,

necessarily part of my life,

nieodzowną częścią mojego życia.

and I learned that I could no more reject this fact than reject myself.

Zrozumiałem, że odrzucając ten fakt, musiałbym odrzucić siebie samego.

It took me a while, but I learned it eventually.

Zajęło mi to chwilę, ale to zrozumiałem.

Now, another great thing about necessary suffering

Kolejna ważna rzecz odnośnie konieczności cierpienia

is that it is the very thing

to więź,

that unites caregiver and care receiver --

która łączy opiekuna i pacjenta.

human beings.

To bycie człowiekiem.

This, we are finally realizing, is where healing happens.

Uświadamiamy sobie, że właśnie tu zaczyna się leczenie.

Yes, compassion -- literally, as we learned yesterday --

Współczucie, dosłownie, jak dowiedzieliśmy się wczoraj,

suffering together.

wspólne cierpienie.

Now, on the systems side, on the other hand,

Z punktu widzenia systemu

takie cierpienie jest niepotrzebne, wymyślone.

so much of the suffering is unnecessary, invented.

It serves no good purpose.

Jest bezcelowe.

But the good news is, since this brand of suffering is made up,

Dobra wiadomość jest taka, że skoro takie cierpienie jest wymyślone,

well, we can change it.

możemy je zmienić.

How we die is indeed something we can affect.

Mamy wpływ na sposób, w jaki umieramy.

Making the system sensitive to this fundamental distinction

Uwrażliwienie systemu na tę podstawową różnicę

between necessary and unnecessary suffering

między potrzebnym a zbędnym cierpieniem

gives us our first of three design cues for the day.

daje nam pierwszą z trzech zaplanowanych na dziś wskazówek.

After all, our role as caregivers, as people who care,

W końcu naszym zadaniem jako opiekunów

is to relieve suffering -- not add to the pile.

jest ulżyć cierpieniu, a nie zwiększać je.

True to the tenets of palliative care,

Zgodnie z założeniem opieki paliatywnej

I function as something of a reflective advocate,

pełnię funkcję moralnego obrońcy,

as much as prescribing physician.

ale również lekarza.

Quick aside: palliative care -- a very important field but poorly understood --

Przy okazji.

Opieka paliatywna, bardzo ważna, ale niewłaściwie rozumiana,

while it includes, it is not limited to end of life care.

dotyczy opieki na łożu śmierci, ale nie ogranicz się do niej.

It is not limited to hospice.

Nie jest jedynie formą hospicjum.

It's simply about comfort and living well at any stage.

Jej rolą jest zapewnienie komfortu na każdym etapie życia.

So please know that you don't have to be dying anytime soon

Nie trzeba być umierającym,

to benefit from palliative care.

żeby skorzystać z opieki paliatywnej.

Now, let me introduce you to Frank.

Pozwólcie, że przedstawię Franka.

Sort of makes this point.

To powinno wszystko wyjaśnić.

I've been seeing Frank now for years.

Widuję Franka od lat.

He's living with advancing prostate cancer on top of long-standing HIV.

Żyje z zaawansowanym nowotworem prostaty w końcowym etapie HIV.

We work on his bone pain and his fatigue,

Pracujemy nad jego bólem kości oraz zmęczeniem,

but most of the time we spend thinking out loud together about his life --

ale większość czasu spędzamy, rozprawiając o jego życiu.

really, about our lives.

Tak naprawdę, o naszym życiu.

In this way, Frank grieves.

To pogrąża Franka w smutku.

In this way, he keeps up with his losses as they roll in,

Akceptuje wszystkie straty, które mu się przydarzają,

jest gotowy na kolejny krok.

so that he's ready to take in the next moment.

Loss is one thing, but regret, quite another.

Strata to jedno, żal to coś innego.

Frank has always been an adventurer --

Frank zawsze był poszukiwaczem przygód.

he looks like something out of a Norman Rockwell painting --

Przypomina postać z obrazów Normana Rockwella.

and no fan of regret.

Nie był miłośnikiem żalu.

So it wasn't surprising when he came into clinic one day,

Nie było w tym nic dziwnego, gdy któregoś dnia przyszedł do kliniki,

saying he wanted to raft down the Colorado River.

mówiąc, że chce udać się na spływ rzeką Kolorado.

Was this a good idea?

Czy był to dobry pomysł?

With all the risks to his safety and his health, some would say no.

Biorąc pod uwagę jego bezpieczeństwo i zdrowie, wielu powiedziałoby, że nie.

Many did, but he went for it, while he still could.

Jednak on to zrobił zanim byłoby za późno.

It was a glorious, marvelous trip:

To była wspaniała, niesamowita wycieczka:

freezing water, blistering dry heat, scorpions, snakes,

lodowata woda, upalne suche powietrze, skorpiony, węże,

wildlife howling off the flaming walls of the Grand Canyon --

dzikie wycie z prażących ścian Wielkiego Kanionu.

all the glorious side of the world beyond our control.

Cała ta niesamowita część świata poza naszą kontrolą.

Frank's decision, while maybe dramatic,

Decyzja Franka, chociaż dramatyczna,

is exactly the kind so many of us would make,

jest rodzajem decyzji, jaką wielu z nas by podjęło,

if we only had the support to figure out what is best for ourselves over time.

jeśli wiedzielibyśmy, co jest dla nas najlepsze.

So much of what we're talking about today is a shift in perspective.

Większość z tego, o czym dziś mówimy, to zmiana perspektywy.

After my accident, when I went back to college,

Po moim wypadku, kiedy wróciłem na uczelnię,

I changed my major to art history.

zmieniłem kierunek studiów na historię sztuki.

Studiując sztukę wizualną, nauczyłem się patrzeć.

Studying visual art, I figured I'd learn something about how to see --

a really potent lesson for a kid who couldn't change

To naprawdę ważna lekcja dla dzieciaka, który nie mógł zmienić

so much of what he was seeing.

tego wszystkiego, co widział.

Perspective, that kind of alchemy we humans get to play with,

Perspektywa to rodzaj alchemii, którą musimy nauczyć się używać,

turning anguish into a flower.

zmieniając boleść w kwiat.

Flash forward: now I work at an amazing place in San Francisco

Teraz pracuję w niesamowitym miejscu w San Francisco,

called the Zen Hospice Project,

zwanym Zen Hospice Project,

where we have a little ritual that helps with this shift in perspective.

gdzie mamy własny sposób pomagania w zmienianiu perspektywy.

When one of our residents dies,

Kiedy jeden z pacjentów umiera,

the mortuary men come, and as we're wheeling the body out through the garden,

przychodzi pracownik kostnicy.

Kiedy wywozimy zmarłego przez ogród w kierunku bramy, zatrzymujemy się.

heading for the gate, we pause.

Anyone who wants --

Każdy kto chce,

fellow residents, family, nurses, volunteers,

inni pacjenci, rodzina, pielęgniarki, wolontariusze,

the hearse drivers too, now --

kierowcy karawanu również,

shares a story or a song or silence,

dedykują zmarłemu jakąś historię, piosenkę lub chwilę ciszy,

as we sprinkle the body with flower petals.

posypując jego ciało płatkami kwiatów.

It takes a few minutes;

Zajmuje to kilka minut.

it's a sweet, simple parting image to usher in grief with warmth,

To miły, prosty sposób na wejście w żałobę z pełnią ciepła,

rather than repugnance.

a nie awersji.

Contrast that with the typical experience in the hospital setting,

Kontrastuje to z typową szpitalną scenerią,

much like this -- floodlit room lined with tubes and beeping machines

oświetlonego pokoju pełnego rurek, odgłosów włączonych sprzętów,

and blinking lights that don't stop even when the patient's life has.

pulsującym światłem, które nie gaśnie, nawet kiedy pacjent umrze.

Cleaning crew swoops in, the body's whisked away,

Ekipa sprzątająca wkracza, ciało zostaje zabrane,

and it all feels as though that person had never really existed.

i wydaje się, jakby ta osoba nigdy nie istniała.

Well-intended, of course, in the name of sterility,

W dobrej wierze, oczywiście, w imię sterylności,

but hospitals tend to assault our senses,

ale szpitale zwykle atakują nasze zmysły.

and the most we might hope for within those walls is numbness --

Zamknięci w czterech ścianach szpitala możemy liczyć tylko na otępienie,

anesthetic, literally the opposite of aesthetic.

znieczulenie, czyli dosłowne przeciwieństwo czułości.

I revere hospitals for what they can do; I am alive because of them.

Jestem wdzięczny szpitalom za to, co robią.

Dzięki nim żyję.

But we ask too much of our hospitals.

Ale wymagamy od nich zbyt wiele.

They are places for acute trauma and treatable illness.

To miejsca dla ciężkich urazów i uleczalnych chorób.

They are no place to live and die; that's not what they were designed for.

To nie miejsce, gdzie można żyć i umrzeć. Nie do tego zostały stworzone.

Now mind you -- I am not giving up on the notion

Jednak nie tracę nadziei,

that our institutions can become more humane.

że te instytucje mogą stać się bardziej ludzkie.

Beauty can be found anywhere.

Piękno można znaleźć wszędzie.

I spent a few months in a burn unit

Spędziłem kilka miesięcy na oddziale leczenia oparzeń

at St. Barnabas Hospital in Livingston, New Jersey,

w szpitalu św. Barnaby w Livingston, w New Jersey,

where I got really great care at every turn,

gdzie na każdym kroku otrzymywałem świetną opiekę,

including good palliative care for my pain.

łącznie z dobrą opieką paliatywną przy leczeniu bólu.

And one night, it began to snow outside.

Pewnej nocy zaczął padać śnieg.

I remember my nurses complaining about driving through it.

Pamiętam, jak pielęgniarki skarżyły się na jazdę przez śnieg.

And there was no window in my room,

W moim pokoju nie było żadnego okna,

but it was great to just imagine it coming down all sticky.

ale samo wyobrażenie spadającego, lepkiego śniegu było cudowne.

Next day, one of my nurses smuggled in a snowball for me.

Następnego dnia jedna z pielęgniarek przemyciła dla mnie śnieżkę.

She brought it in to the unit.

Wniosła ją na oddział.

I cannot tell you the rapture I felt holding that in my hand,

Zachwyt jaki czułem, trzymając śnieg w dłoniach, jest nie do opisania.

and the coldness dripping onto my burning skin;

Chłód kapiący na moje palące ciało,

the miracle of it all,

cud tej chwili,

the fascination as I watched it melt and turn into water.

fascynacja, kiedy patrzyłem, jak lód się topi i zmienia w wodę.

In that moment,

W tamtej chwili

just being any part of this planet in this universe mattered more to me

bycie częścią tej planety we wszechświecie liczyło się bardziej,

than whether I lived or died.

niż to, czy przeżyję, czy umrę.

That little snowball packed all the inspiration I needed

Ta kulka śnieżna niosła ze sobą inspirację, jakiej potrzebowałem,

to both try to live and be OK if I did not.

żeby żyć lub pogodzić się ze śmiercią.

In a hospital, that's a stolen moment.

W szpitalu to jest bezcenna chwila.

In my work over the years, I've known many people

Podczas swojej pracy poznałem wielu ludzi,

who were ready to go, ready to die.

którzy byli gotowi na śmierć.

Not because they had found some final peace or transcendence,

Nie dlatego, że znaleźli spokój lub transcendencję,

but because they were so repulsed by what their lives had become --

ale ponieważ byli tak zniesmaczeni tym, jakie stało się ich życie,

in a word, cut off, or ugly.

jednym słowem, odcięte lub brzydkie.

There are already record numbers of us living with chronic and terminal illness,

Już jest rekordowa liczba osób żyjących z przewlekłymi i nieuleczalnymi chorobami,

and into ever older age.

w każdym wieku, aż do późnej starości.

And we are nowhere near ready or prepared for this silver tsunami.

Nie jesteśmy przygotowani na zalewającą nas falę pacjentów.

We need an infrastructure dynamic enough to handle

Potrzebujemy na tyle dynamicznej infrastruktury,

these seismic shifts in our population.

żeby mogła podołać potężnym zmianom w populacji.

Now is the time to create something new, something vital.

Czas stworzyć coś nowego i niezbędnego.

I know we can because we have to.

Wiem, że możemy, bo musimy.

The alternative is just unacceptable.

Alternatywa jest nie do przyjęcia.

And the key ingredients are known:

Znamy kluczowe składniki:

policy, education and training,

polityka, edukacja i szkolenia,

systems, bricks and mortar.

systemy i ich tradycyjne zastosowanie.

We have tons of input for designers of all stripes to work with.

Mamy mnóstwo materiału dla projektantów każdej dziedziny.

We know, for example, from research

Na przykład wiemy z badań,

what's most important to people who are closer to death:

co jest najważniejsze dla ludzi, którzy są bliżej śmierci:

comfort; feeling unburdened and unburdening to those they love;

komfort, poczucie, że nie są ciężarem dla tych, których kochają,

existential peace; and a sense of wonderment and spirituality.

spokój egzystencjalny, uczucie zadziwienia i duchowości.

Over Zen Hospice's nearly 30 years,

W Hospicjum Zen w ciągu 30 lat

we've learned much more from our residents in subtle detail.

nauczyliśmy się dużo więcej od naszych pacjentów.

Little things aren't so little.

Małe rzeczy wcale nie są takie małe.

Take Janette.

Spójrzmy na Janette.

She finds it harder to breathe one day to the next due to ALS.

Oddychanie przez ALS sprawiało jej coraz większy problem.

Well, guess what?

Wiecie co?

She wants to start smoking again --

Znowu chce zacząć palić.

and French cigarettes, if you please.

Najlepiej francuskie papierosy.

Not out of some self-destructive bent,

Nie z jakiegoś samodestruktywnego powodu,

but to feel her lungs filled while she has them.

ale żeby mogła poczuć, że ma płuca.

Priorities change.

Priorytety się zmieniają.

Or Kate -- she just wants to know

Lub Kate, która chce wiedzieć,

her dog Austin is lying at the foot of her bed,

że jej pies Austin leży przy jej łóżku,

his cold muzzle against her dry skin,

i że może czuć jego zimny pysk przy swojej suchej skórze

instead of more chemotherapy coursing through her veins --

zamiast chemioterapii przepływającej przez jej żyły.

she's done that.

Dokonała tego.

Sensuous, aesthetic gratification, where in a moment, in an instant,

Zmysłowe, estetyczne zadowolenie,

gdzie na moment jesteśmy nagrodzeni za to, że po prostu jesteśmy.

we are rewarded for just being.

So much of it comes down to loving our time by way of the senses,

Tak wiele z tego sprowadza się do kochania życia, zmysłowo i fizycznie,

by way of the body -- the very thing doing the living and the dying.

tego, co sprawia, że żyjemy i umieramy.

Probably the most poignant room

Prawdopodobnie najcieplejszym pomieszczeniem

in the Zen Hospice guest house is our kitchen,

w całym hospicjum Zen jest kuchnia,

which is a little strange when you realize

co może być troszkę dziwne, kiedy uzmysłowimy sobie,

that so many of our residents can eat very little, if anything at all.

że nasi pacjenci niewiele mogą jeść, o ile w ogóle.

But we realize we are providing sustenance on several levels:

Ale rozumiemy, że zapewniamy pożywienie na kilku poziomach:

smell, a symbolic plane.

zapach, symboliczna płaszczyzna.

Seriously, with all the heavy-duty stuff happening under our roof,

Obok wielu trudnych obowiązków, które na nas spoczywają,

one of the most tried and true interventions we know of,

jedno z najbardziej sprawdzonych i prawdziwych działań, jakie znamy,

is to bake cookies.

to pieczenie ciasteczek.

As long as we have our senses --

Tak długo jak posiadamy zmysły,

even just one --

nawet tylko jeden,

we have at least the possibility of accessing

mamy przynajmniej możliwość dostępu do tego,

what makes us feel human, connected.

co czyni nas ludźmi, co nas łączy.

Imagine the ripples of this notion

Wyobraźcie sobie pokrętność tego pojęcia

for the millions of people living and dying with dementia.

dla wielu ludzi żyjących i umierających z demencją.

Primal sensorial delights that say the things we don't have words for,

Pierwotne, zmysłowe rozkosze wyrażające to, co nie potrafimy nazwać,

impulses that make us stay present --

impulsy sprawiające, że ciągle istniejemy,

no need for a past or a future.

bez potrzeby odwoływania się do przeszłości czy przyszłości.

So, if teasing unnecessary suffering out of the system was our first design cue,

Jeśli pierwszą wskazówką było usunięcie zbędnego cierpienia z systemu,

then tending to dignity by way of the senses,

to walka o godność przy pomocy zmysłów i ciała,

by way of the body -- the aesthetic realm --

sfera estetyczna,

is design cue number two.

staje się drugą wskazówką.

Now this gets us quickly to the third and final bit for today;

To wiedzie nas do trzeciego i ostatniego aspektu na dziś.

namely, we need to lift our sights, to set our sights on well-being,

Musimy podnieść celowniki i ustawić je na dobre samopoczucie,

so that life and health and healthcare

żeby życie, zdrowie i opieka zdrowotna

can become about making life more wonderful,

mogły upiększyć nasze życie,

rather than just less horrible.

a nie tylko sprawić, żeby było mniej straszne.

Beneficence.

Dobroczynność.

Here, this gets right at the distinction

Widzimy ją, zauważając różnicę

between a disease-centered and a patient- or human-centered model of care,

między modelem opieki skupionym na chorobie a skupionym na pacjencie.

and here is where caring becomes a creative, generative,

Tutaj opiekowanie się zaczyna być kreatywne, twórcze,

even playful act.

a nawet zabawne.

"Play" may sound like a funny word here.

"Zabawa" może brzmieć trochę śmiesznie w tym kontekście.

But it is also one of our highest forms of adaptation.

Ale jest to również jedna z najwyższych form adaptacji.

Consider every major compulsory effort it takes to be human.

Pomyślcie, jakie trzeba spełnić podstawowe potrzeby, żeby być człowiekiem.

The need for food has birthed cuisine.

Potrzeba jedzenia zrodziła kuchnię.

The need for shelter has given rise to architecture.

Potrzeba schronienia dała początek architekturze.

The need for cover, fashion.

Potrzeba okrycia, modzie.

And for being subjected to the clock,

Pod wpływem zegara

well, we invented music.

stworzyliśmy muzykę.

So, since dying is a necessary part of life,

Odkąd umieranie jest niezbędną częścią życia,

what might we create with this fact?

co możemy stworzyć na jego podstawie?

By "play" I am in no way suggesting we take a light approach to dying

Poprzez "zabawę" nie sugeruję, żeby z lekkością podchodzić do umierania

or that we mandate any particular way of dying.

czy uprzywilejować jakiś sposób umierania.

There are mountains of sorrow that cannot move,

Istnieją góry smutku, których nie możemy poruszyć,

and one way or another, we will all kneel there.

a koniec końców, wszyscy padniemy u ich stóp.

Rather, I am asking that we make space --

Proszę raczej o to, żeby stworzyć przestrzeń,

physical, psychic room, to allow life to play itself all the way out --

fizyczne i psychiczne miejsce, żeby pozwolić życiu iść swoją drogą,

so that rather than just getting out of the way,

a nie schodzić mu z drogi.

aging and dying can become a process of crescendo through to the end.

Starzenie się i umieranie może stać się stopniowym procesem prowadzącym do końca.

We can't solve for death.

Nie możemy uniknąć śmierci.

I know some of you are working on this.

Wiem, że niektórzy z was nad tym pracują.

(Laughter)

(Śmiech)

Meanwhile, we can --

W międzyczasie, możemy...

(Laughter)

(Śmiech)

We can design towards it.

Możemy wyjść jej na przeciw.

Parts of me died early on,

Część mnie umarła wcześniej.

and that's something we can all say one way or another.

Każdy z nas może coś podobnego odczuć.

I got to redesign my life around this fact,

Musiałem przeprojektować życie z powodu tego faktu.

and I tell you it has been a liberation

To było wyzwalające,

to realize you can always find a shock of beauty or meaning

kiedy zdałem sobie sprawę, że zawsze można znaleźć piękno lub sens

in what life you have left,

w życiu, które ci zostało.

like that snowball lasting for a perfect moment,

Tak jak śnieżka, która istnieje w odpowiednim momencie,

all the while melting away.

topniejąc przez cały czas.

If we love such moments ferociously,

Jeśli do szaleństwa pokochamy takie momenty,

then maybe we can learn to live well --

może uda nam się nauczyć, jak dobrze żyć,

not in spite of death,

nie wbrew śmierci,

but because of it.

ale ze względu na nią.

Let death be what takes us,

Niech śmierć nas poruszy,

not lack of imagination.

a nie brak wyobraźni.

Thank you.

Dziękuję.

(Brawa)

(Applause)