How I learned to read -- and trade stocks -- in prison | Curtis "Wall Street" Carroll

Translator: Loe Hoe Reviewer:

I was 14 years old

Vào một ngày tôi 14 tuổi

inside of a bowling alley,

ở trong khu chơi bowling,

burglarizing an arcade game,

trộm tiền ở một máy chơi game,

and upon exiting the building

và vừa lúc bước ra khỏi tòa nhà,

a security guard grabbed my arm, so I ran.

một bảo vệ tóm lấy vai tôi, và tôi tháo chạy.

I ran down the street, and I jumped on top of a fence.

Tôi chạy ra đường, rồi nhảy qua hàng rào.

And when I got to the top,

Và khi tôi ở nóc hàng rào,

the weight of 3,000 quarters in my book bag

sức nặng của 3000 đồng 25 cent trong balo

pulled me back down to the ground.

kéo tôi ngã xuống đất.

So when I came to, the security guard was standing on top of me,

Và khi tôi gượng dậy, nhân viên bảo vệ đó đã đứng bên trên

and he said, "Next time you little punks steal something you can carry."

và gã nói "Lần sau mày hãy trộm cái gì có thể vác được nhé."

(Laughter)

(Cười)

I was taken to juvenile hall

Tôi được đưa vào trại giáo dưỡng

and when I was released into the custody of my mother,

và khi tôi được nhận bảo lãnh từ mẹ,

the first words my uncle said was, "How'd you get caught?"

lời đầu tiên dượng tôi nói là, "Làm sao mà mày bị bắt vậy?"

I said, "Man, the book bag was too heavy."

Tôi đáp" Tại cái balo nó nặng quá."

He said, "Man, you weren't supposed to take all the quarters."

Dượng nói, "Trời đất, mày không cần phải lấy hết đống tiền đó"

I said, "Man, they were small. What am I supposed to do?"

Tôi đáp, "Nhưng nó bé tí mà. Cháu đáng lẽ phải làm gì nữa?"

And 10 minutes later, he took me to burglarize another arcade game.

Và 10 phút sau, dượng đưa tôi đi trộm tiền của một máy game nữa.

We needed gas money to get home.

Chúng tôi cần tiền đổ xăng về nhà.

That was my life.

Đó là cuộc đời tôi.

I grew up in Oakland, California,

Tôi lớn lên ở Oakland, California,

with my mother and members of my immediate family

với mẹ và những người ruột thịt của mình

addicted to crack cocaine.

đều nghiện ma túy.

My environment consisted of living with family, friends,

Tôi sống trong môi trường chỉ có gia đình, bạn bè,

and homeless shelters.

và trại cho người vô gia cư.

Oftentimes, dinner was served in breadlines and soup kitchens.

Thường ngày, bữa tối được phục vụ với những mẩu bánh mì và súp gà.

The big homey told me this:

Gia đình tôi nói với tôi như này:

money rules the world

Tiền thống trị thế giới

and everything in it.

và mọi thứ trên nó.

And in these streets, money is king.

Và ở những con đường này, tiền là vua.

And if you follow the money,

Và nếu bạn chịu phục tùng nó,

it'll lead you to the bad guy or the good guy.

nó sẽ đưa bạn trở thành người xấu hoặc người tốt.

Soon after, I committed my first crime,

Không lâu sau, tôi phạm tội lần đầu tiên,

and it was the first time that I was told that I had potential

và đó là lần đầu tiên tôi được nói rằng tôi có triển vọng

and felt like somebody believed in me.

và cảm thấy có người tin tưởng mình.

Nobody ever told me that I could be a lawyer,

Chưa người nào nói rằng tôi có thể là luật sư

doctor or engineer.

hay bác sĩ hay kĩ sư.

I mean, how was I supposed to do that? I couldn't read, write or spell.

Làm sao tôi có thể làm điều đó? Tôi không biết đọc, viết hay đánh vần.

I was illiterate.

Tôi là người vô học.

So I always thought crime was my way to go.

Rồi tôi luôn nghĩ rằng phạm pháp là cuộc đời của mình.

And then one day

Và đến một ngày

I was talking to somebody

tôi được nói với một người

and he was telling me about this robbery that we could do.

và gã ấy bàn về một vụ cướp chúng tôi có thể hợp tác.

And we did it.

Và chúng tôi thành công.

The reality was that I was growing up

Một sự thật rằng tôi được nuôi dưỡng

in the strongest financial nation in the world,

trong quốc gia mạnh về tài chính nhất thế giới,

the United States of America,

Hợp chủng quốc Hoa Kỳ,

while I watched my mother stand in line at a blood bank

khi tôi nhìn thấy mẹ của mình xếp hàng trước cửa ngân hàng máu

to sell her blood for 40 dollars just to try to feed her kids.

để bán đi máu của mình với 40 đôla chỉ để có tiền nuôi con.

She still has the needle marks on her arms to day to show for that.

Thậm chí tay bà vẫn còn hằn vết kim vào ngày mà bà bán đi giọt máu đó.

So I never cared about my community.

Tôi chưa hề quan tâm đến cộng đồng.

They didn't care about my life.

Vì họ mặc kệ cuộc đời tôi.

Everybody there was doing what they were doing to take what they wanted,

Tất cả mọi người ở đó cứ chỉ làm những việc để kiếm những gì họ muốn,

the drug dealers, the robbers, the blood bank.

kẻ buôn ma túy, kẻ cướp, người buôn máu.

Everybody was taking blood money.

Tất cả mọi người đều lấy huyết tệ.

So I got mine by any means necessary.

Thế nên tôi lấy nó bằng mọi cách.

I got mine.

Tôi đã có cái của mình.

Financial literacy really did rule the world,

Ngôn ngữ tài chính thực thống trị thế giới,

and I was a child slave to it

và tôi là một đứa nô lệ trẻ con

following the bad guy.

bước theo kẻ xấu.

At 17 years old, I was arrested for robbery and murder

17 tuổi, tôi bị bắt vì tội trộm cắp và giết người

and I soon learned that finances in prison rule more than they did on the streets,

và tôi sớm học được rằng tài chính trong tù thống trị hơn ở ngoài đường,

so I wanted in.

nên tôi muốn được tham gia.

One day, I rushed to grab the sports page of the newspaper

Một ngày, tôi lao đến để chụp lấy mục thể thao của tờ báo

so my cellie could read it to me,

để cai ngục có thể đọc cho tôi,

and I accidentally picked up the business section.

và tôi đã vô tình nhặt lên mục kinh doanh.

And this old man said, "Hey youngster, you pick stocks?"

Và ông già này đã nói: "Nè nhóc, mày chơi cổ phiếu hả?"

And I said, "What's that?"

Và tôi nói, "Đó là gì?"

He said, "That's the place where white folks keep all their money."

Ông ấy nói, " Đó là nơi những người da trắng cất tất cả tiền của họ."

(Laughter)

(Cười)

And it was the first time that I saw a glimpse of hope,

Và đó là lần đầu tiên tôi lóe lên một tia hy vọng,

a future.

một tương lai.

He gave me this brief description of what stocks were,

Ông ta giải thích ngắn gọn cho tôi về cổ phiếu là gì,

but it was just a glimpse.

nhưng đó chỉ là sơ bộ.

I mean, how was I supposed to do it?

Ý tôi là, làm sao tôi có thể làm nó?

I couldn't read, write or spell.

Tôi không thể đọc, viết hay đánh vần.

The skills that I had developed to hide my illiteracy

Những kĩ năng tôi đã có để che dấu sự thất học của mình

no longer worked in this environment.

không còn hoạt động trong môi trường này.

I was trapped in a cage, prey among predators,

Tôi bị nhốt trong một cái lồng, con mồi giữa những thú ăn thịt,

fighting for freedom I never had.

đấu tranh vì tự do mà tôi chưa từng có.

I was lost, tired,

Tôi đã lạc lối, mệt mỏi,

and I was out of options.

và không còn lựa chọn.

So at 20 years old,

Nên lúc 20 tuổi,

I did the hardest thing I'd ever done in my life.

tôi làm điều khó nhất tôi từng làm trong đời.

I picked up a book,

Cầm lên quyển sách,

and it was the most agonizing time of my life,

và nó là thời gian khổ sở nhất trong cuộc đời tôi,

trying to learn how to read,

cố gắng tập đọc.

the ostracizing from my family,

sự tấy chay từ gia đình tôi,

the homeys.

những người thân.

It was rough, man.

Thật khó khăn.

It was a struggle.

Nó là một cuộc đấu tranh.

But little did I know

Nhưng tôi đã không biết

I was receiving the greatest gifts I had ever dreamed of:

Tôi đã nhận được món quà lớn nhất tôi có thể mơ đến:

self-worth,

giá trị bản thân,

knowledge, discipline.

kiến thức, kỉ luật.

I was so excited to be reading that I read everything I could get my hands on:

Tôi đã quá hưng phấn khi biết chữ đến nỗi đọc mọi thứ có thể tìm được:

candy wrappers, clothing logos, street signs, everything.

vỏ kẹo, nhãn mác quần áo, biển báo, tất cả.

I was just reading stuff!

Tôi đã chỉ đọc mọi thứ!

(Applause)

(Vỗ tay)

Just reading stuff.

Chỉ đọc.

I was so excited to know how to read and know how to spell.

Tôi đã quá phẩn khởi khi biết đọc và biết đánh vần.

The homey came up, said, "Man, what you eating?"

Bạn đồng hương tới, nói, "Này, ăn gì vậy?"

I said, "C-A-N-D-Y, candy."

Tôi nói, "K-Ẹ-O, kẹo."

(Laughter)

(Cười)

He said, "Let me get some." I said, "N-O. No."

Hắn nói, "Để tao lấy vài cái." Tôi nói, "K-H-Ô-N-G, không."

(Laughter)

(Cười)

It was awesome.

Nó thật tuyệt.

I mean, I can actually now for the first time in my life read.

Ý tôi là, tôi bây giờ có thể thực sự đọc lần đầu tiên trong đời.

The feeling that I got from it was amazing.

Cảm xúc tôi có từ nó thật tuyệt vời.

And then at 22, feeling myself,

Và khi đó lúc 22, cảm nhận chính mình,

feeling confident,

cảm thấy tự tin,

I remembered what the OG told me.

Tôi nhớ những gì OG đã bảo.

So I picked up the business section of the newspaper.

Nên tôi cầm mục kinh doanh của tờ báo lên.

I wanted to find these rich white folks.

Tôi đã muốn tìm những người da trắng giàu có.

(Laughter)

(Cười)

So I looked for that glimpse.

Nên tôi tìm kiếm cái nhìn thoáng qua đó.

As I furthered my career

Khi tôi phát triển sự nghiệp

in teaching others how to financially manage money and invest,

bằng cách dạy người khác cách quản lý tiền và đầu tư về mặt tài chính,

I soon learned that I had to take responsibility for my own actions.

Tôi sớm học được rằng phải chịu trách nhiệm cho hành động của mình.

True, I grew up in a very complex environment,

Đúng, tôi lớn lên trong một môi trường rất phức tạp,

but I chose to commit crimes,

Nhưng tôi đã chọn phạm tội,

and I had to own up to that.

và tôi phải thừa nhận việc đó.

I had to take responsibility for that, and I did.

Tôi đã phải chịu trách nhiệm về việc đó, và tôi đã làm.

I was building a curriculum that could teach incarcerated men

Tôi đã xây dựng một giáo trình có thể dạy những tù nhân

how to manage money through prison employments.

cách để quản lý tiền qua các công việc trong tù.

Properly managing our lifestyle would provide transferrable tools

Quản lý lối sống đúng cách sẽ cung cấp những công cụ chuyển hóa được.

that we can use to manage money when we reenter society,

mà họ có thể dùng để quản lý tiền khi quay trở lại với xã hội,

like the majority of people did who didn't commit crimes.

như phần lớn mọi người làm khi họ không phạm pháp.

Then I discovered

Rồi tôi phát hiện ra

that according to MarketWatch,

dựa theo MarketWatch,

over 60 percent of the American population

hơn 60 phần trăm dân số Mỹ

has under 1,000 dollars in savings.

có dưới 1000 đô la tiết kiệm.

Sports Illustrated said that over 60 percent of NBA players

Tạp chí Sports Illustrated nói rằng hơn 60% tuyển thủ NBA

and NFL players go broke.

và NFL bị phá sản.

40 percent of marital problems derive from financial issues.

40% vấn đề hôn nhân bắt nguồn từ khó khăn về tài chính.

What the hell?

Cái quái gì thế?

(Laughter)

(Cười)

You mean to tell me that people worked their whole lives,

Ý bạn muốn nói rằng ta đã làm việc cả đời,

buying cars, clothes, homes and material stuff

mua xe, quần áo, nhà và vật chất cho hôn nhân

but were living check to check?

nhưng lại đang khó khăn để chi trả?

How in the world were members of society going to help incarcerated individuals

Làm thế nào để cộng đồng có thể giúp từng tù nhân

back into society

quay về với xã hội

if they couldn't manage they own stuff?

nếu họ không thể quản lý đồ của họ?

We screwed.

Chúng tôi toi đời rồi.

(Laughter)

(Cười)

I needed a better plan.

Tôi cần kế hoạch tốt hơn.

This is not going to work out too well.

Việc này sẽ không diễn ra tốt đẹp lắm.

So ...

Vậy nên ...

I thought.

Tôi đã nghĩ rằng,

I now had an obligation to meet those on the path

bây giờ tôi bắt buộc phải gặp họ

and help,

và giúp đỡ,

and it was crazy because I now cared about my community.

thật là điên rồ vì tôi bây giờ đã quan tâm đến cộng đồng.

Wow, imagine that. I cared about my community.

Wow, tưởng tượng. Tôi quan tâm đến cộng đồng.

Financial illiteracy is a disease

Thất học về tài chính là một căn bệnh

that has crippled minorities and the lower class in our society

đã làm tê liệt thiểu số và tầng lớp thấp hơn của xã hội

for generations and generations,

từ thế hệ này qua thế hệ khác,

and we should be furious about that.

và chúng ta nên tức giận về nó.

Ask yourselves this:

Hãy tự hỏi bản thân:

How can 50 percent of the American population

Làm thế nào mà 50 phần trăm của dân số Mỹ

be financially illiterate in a nation driven by financial prosperity?

mù chữ về tài chính trong một quốc gia thúc đẩy bởi sự thịnh vượng tài chính?

Our access to justice, our social status,

Sự tiếp cận của ta về công lý, địa vị xã hội,

living conditions, transportation and food

môi trường sống, phương tiện giao thông và thực phẩm

are all dependent on money that most people can't manage.

dựa vào số tiền hầu hết chúng ta không thể kiểm soát.

It's crazy!

Thật là điên rồ!

It's an epidemic

Đó là một đại dịch bệnh

and a bigger danger to public safety than any other issue.

và là mối nguy hiểm lớn nhất cho sự an toàn của người dân.

According to the California Department of Corrections,

Dựa theo Bộ Cải Huấn của bang Carlifornia,

over 70 percent of those incarcerated

hơn 70 phần trăm tù nhân

have committed or have been charged with money-related crimes:

phạm tội hoặc bị kết án về tội danh liên quan đến tiền bạc:

robberies, burglaries, fraud, larceny, extortion --

cướp, trộm cắp, lừa tiền, tống tiền --

and the list goes on.

và danh sách kéo dài.

Check this out:

Hãy xem cái này:

a typical incarcerated person

một tù nhân điển hình

would enter the California prison system

sẽ gia nhập vào hệ thống tù ở California

with no financial education,

không có giáo dục tài chính,

earn 30 cents an hour,

kiếm được 30 cents một giờ,

over 800 dollars a year,

hơn 800 đô la một năm,

with no real expenses and save no money.

không phí phát sinh và không tiết kiệm được tiền.

Upon his parole, he will be given 200 dollars gate money and told,

Trong bản cam kết khi ra tù, anh ta sẽ được cho 200 đô và được bảo,

"Hey, good luck, stay out of trouble. Don't come back to prison."

"Này, chúc may mắn, tránh rắc rối. Đừng quay về tù."

With no meaningful preparation or long-term financial plan,

Không có sự chuẩn bị chu đáo hoặc kế hoạch tài chính dài hạn,

what does he do ... ?

anh ta đã làm gì ...?

At 60?

Vào tuổi 60?

Get a good job,

Tìm một công việc tốt,

or go back to the very criminal behavior that led him to prison in the first place?

hoặc quay về hành vi phạm tội dẫn anh ta đến nhà tù lúc đầu?

You taxpayers, you choose.

Những người trả thuế, bạn chọn.

Well, his education already chose for him, probably.

Có thể, sự giáo dục đã chọn cho anh ta.

So how do we cure this disease?

Vậy làm sao để chữa căn bệnh này?

I cofounded a program

Tôi đồng sáng lập chương trình

that we call Financial Empowerment Emotional Literacy.

mà chúng tôi gọi là Thúc Đẩy Ngôn Ngữ Tài Chính về Cảm Xúc

We call it FEEL,

Chúng tôi gọi nó là FEEL,

and it teaches how do you separate your emotional decisions

và nó dạy bạn cách tách rời các quyết định cảm tính

from your financial decisions,

khỏi các quyết định tài chính,

and the four timeless rules to personal finance:

và bốn nguyên tắc trường tồn trong tài chính cá nhân là:

the proper way to save,

cách tiết kiệm đúng đắn,

control your cost of living,

kiểm soát phí sinh hoạt,

borrow money effectively

mượn tiền có hiệu quả

and diversify your finances by allowing your money to work for you

và đa dạng hóa tài chính bằng cách để tiền của bạn làm việc

instead of you working for it.

thay vì làm việc cho nó.

Incarcerated people need these life skills before we reenter society.

Những tù nhân cần các kĩ năng này trước khi quay về với xã hội.

You can't have full rehabilitation without these life skills.

Bạn không thể có sự phục hồi toàn diện nếu thiếu chúng.

This idea that only professionals can invest and manage money

Ý nghĩ rằng chỉ có chuyên gia mới có thể đầu tư và quản lý tiền

is absolutely ridiculous,

là hoàn toàn lố bịch,

and whoever told you that is lying.

và ai nói thế là lừa dối.

(Applause)

(Vỗ tay)

A professional is a person

Một chuyên gia chính là người

who knows his craft better than most,

hiểu rõ về nghề của anh ta hơn tất cả,

and nobody knows how much money you need, have or want better than you,

và không ai biết số tiền bạn cần, có hay muốn rõ hơn chính bạn,

which means you are the professional.

có nghĩa là bạn là chuyên gia.

Financial literacy is not a skill, ladies and gentlemen.

Hiểu biết về tài chính không phải là một kĩ năng, thưa quí vị.

It's a lifestyle.

Nó là một lối sống.

Financial stability is a byproduct of a proper lifestyle.

Sự ổn định tài chính là một sản phẩm của lối sống đúng đắn.

A financially sound incarcerated person can become a taxpaying citizen,

Một tù nhân ổn định về tài chính có thể trở thành người trả thuế,

and a financially sound taxpaying citizen can remain one.

và một công dân trả thuế có tài chính ổn định có thể duy trì.

This allows us to create a bridge between those people who we influence:

Việc này cho phép chúng ta tạo nên cầu nối giữa những người có ảnh hưởng:

family, friends and those young people

Gia đình, bạn bè và những người trẻ tuổi

who still believe that crime and money are related.

vẫn còn tin rằng tội phạm và tiền bạc liên kết

So let's lose the fear and anxiety

Vậy hãy xóa bỏ sự sợ hãi và mối lo âu

of all the big financial words

của mọi từ ngữ tài chính

and all that other nonsense that you've been out there hearing.

và tất cả thứ vô nghĩa khác mà bạn đã nghe ngoài kia.

And let's get to the heart of what's been crippling our society

Và hãy chạm đến trái tim của những gì đã làm tê liệt xã hội này

from taking care of your responsibility to be better life managers.

Từ việc chăm sóc trách nhiệm của bạn để trở thành người quản lý cuộc sống tốt hơn.

And let's provide a simple and easy to use curriculum

Và hãy cung cấp một giáo trình đơn giản và dễ sử dụng

that gets to the heart, the heart

chạm đến trái tim, trái tim

of what financial empowerment and emotional literacy really is.

của Thúc Đẩy Ngôn Ngữ Tài Chính Đầy Cảm Xúc là gì

Now, if you're sitting out here in the audience and you said,

Nếu bạn là khán giả đang ngồi ngoài kia và nói,

"Oh yeah, well, that ain't me and I don't buy it,"

"Ồ, đó không phải tôi và tôi không tin nó,"

then come take my class --

vậy đến lớp của tôi --

(Laughter)

(Cười)

so I can show you how much money it costs you every time you get emotional.

tôi có thể cho thấy bao nhiêu tiền sẽ tốn mỗi lần bạn xúc động.

(Applause)

(Vỗ tay)

Thank you very much. Thank you.

Cảm ơn rất nhiều. Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)