How I learned to read -- and trade stocks -- in prison | Curtis "Wall Street" Carroll

Tłumaczenie: Kacper Borowiecki Korekta: Rysia Wand

I was 14 years old

Miałem 14 lat,

inside of a bowling alley,

kiedy w kręgielni

burglarizing an arcade game,

okradłem automat do gier.

and upon exiting the building

Przy wyjściu z budynku

a security guard grabbed my arm, so I ran.

strażnik złapał mnie za ramię, więc uciekłem.

I ran down the street, and I jumped on top of a fence.

Pobiegłem ulicą, wskoczyłem na płot.

And when I got to the top,

Gdy dostałem się na górę,

the weight of 3,000 quarters in my book bag

trzy tysiące monet w torbie

pulled me back down to the ground.

pociągnęło mnie na ziemię.

So when I came to, the security guard was standing on top of me,

Gdy się ocknąłem, nade mną stał ochroniarz.

and he said, "Next time you little punks steal something you can carry."

Powiedział: "Następnym razem, gnojku, ukradnij coś, co możesz podnieść".

(Laughter)

(Śmiech)

I was taken to juvenile hall

Zabrali mnie do schroniska dla nieletnich.

and when I was released into the custody of my mother,

Gdy odbierała mnie matka,

the first words my uncle said was, "How'd you get caught?"

pierwsze słowa wujka brzmiały: "Czemu dałeś się złapać?".

I said, "Man, the book bag was too heavy."

Powiedziałem: "Torba była za ciężka".

He said, "Man, you weren't supposed to take all the quarters."

Odpowiedział: "Nie powinieneś zabierać wszystkich monet".

I said, "Man, they were small. What am I supposed to do?"

"To były drobne. Co miałem zrobić?".

And 10 minutes later, he took me to burglarize another arcade game.

10 minut później zabrał mnie na napad na kolejny automat.

We needed gas money to get home.

Nie mieliśmy pieniędzy na benzynę.

That was my life.

Tak wyglądało moje życie.

I grew up in Oakland, California,

Dorastałem w Oakland w Kalifornii

with my mother and members of my immediate family

wraz z matką i bliskimi krewnymi

addicted to crack cocaine.

uzależnionymi od cracku.

My environment consisted of living with family, friends,

Spędzałem czas z z rodziną, znajomymi

and homeless shelters.

i w schroniskach dla bezdomnych.

Oftentimes, dinner was served in breadlines and soup kitchens.

Obiady jedliśmy często w darmowych stołówkach i garkuchniach.

The big homey told me this:

Duży ziomek powiedział mi:

money rules the world

pieniądze rządzą światem

and everything in it.

i wszystkim, co tam jest.

And in these streets, money is king.

Na tych ulicach, pieniądz jest królem.

And if you follow the money,

A gdy pójdziesz za pieniędzmi,

it'll lead you to the bad guy or the good guy.

to zaprowadzą cię do złego albo dobrego człowieka.

Soon after, I committed my first crime,

Niedługo później popełniłem pierwsze przestępstwo,

and it was the first time that I was told that I had potential

wtedy po raz pierwszy powiedziano mi, że mam potencjał

and felt like somebody believed in me.

i czułem, że ktoś we mnie wierzy.

Nobody ever told me that I could be a lawyer,

Nikt nie sądził, że mógłbym być prawnikiem,

doctor or engineer.

lekarzem czy inżynierem.

I mean, how was I supposed to do that? I couldn't read, write or spell.

Jak miałbym to w ogóle robić? Nie umiałem czytać, pisać ani literować.

I was illiterate.

Byłem analfabetą.

So I always thought crime was my way to go.

Zawsze sądziłem, że przestępstwo to moja droga.

And then one day

Wtedy, pewnego dnia,

I was talking to somebody

rozmawiałem z kimś,

and he was telling me about this robbery that we could do.

kto powiedział mi o okazji na włamanie.

And we did it.

Zrobiliśmy to.

The reality was that I was growing up

W rzeczywistości dorastałem

in the strongest financial nation in the world,

w najsilniejszej gospodarce świata,

the United States of America,

w Stanach Zjednoczonych Ameryki,

while I watched my mother stand in line at a blood bank

obserwując, jak matka stoi w kolejce do banku krwi,

to sell her blood for 40 dollars just to try to feed her kids.

żeby sprzedać krew za 40 dolarów tylko po to, żeby nakarmić dzieci.

She still has the needle marks on her arms to day to show for that.

Do dziś ma na rękach ślady igieł.

So I never cared about my community.

Nie obchodziła mnie okolica.

They didn't care about my life.

Nie obchodziło mnie moje życie.

Everybody there was doing what they were doing to take what they wanted,

Każdy robił swoje, żeby mieć to, co chce:

the drug dealers, the robbers, the blood bank.

dilerzy narkotyków, bank krwi, złodzieje.

Everybody was taking blood money.

Każdy brał pieniądze za krew.

So I got mine by any means necessary.

Zarabiałem, jak się dało.

I got mine.

Zarabiałem.

Financial literacy really did rule the world,

Analfabetyzm finansowy rządził światem,

and I was a child slave to it

byłem dla niego małym niewolnikiem

following the bad guy.

na złej drodze.

At 17 years old, I was arrested for robbery and murder

W wieku 17 lat aresztowano mnie za napad i zabójstwo.

and I soon learned that finances in prison rule more than they did on the streets,

Wkrótce nauczyłem się, że w więzieniu pieniądze liczą się bardziej niż na ulicy.

so I wanted in.

Chciałem mieć do nich dostęp.

One day, I rushed to grab the sports page of the newspaper

Pewnego dnia w pośpiechu zamiast sekcji sportowej

so my cellie could read it to me,

przyniosłem koledze, który mi czytał,

and I accidentally picked up the business section.

dział biznesowy.

And this old man said, "Hey youngster, you pick stocks?"

Staruszek zapytał: "Młodzieniaszku, grasz na giełdzie?".

And I said, "What's that?"

Zapytałem: "Co to?".

He said, "That's the place where white folks keep all their money."

"To miejsce, gdzie biali trzymają całą swoją kasę".

(Laughter)

(Śmiech)

And it was the first time that I saw a glimpse of hope,

Wtedy po raz pierwszy dojrzałem promyk nadziei,

a future.

przyszłości.

He gave me this brief description of what stocks were,

Podał mi krótkie wyjaśnienie, co to są akcje,

but it was just a glimpse.

ale to był tylko promyk.

I mean, how was I supposed to do it?

Jak miałbym to zrobić?

I couldn't read, write or spell.

Nie umiałem pisać, czytać, literować.

The skills that I had developed to hide my illiteracy

Umiejętności rozwinięte, by to ukryć,

no longer worked in this environment.

nie działały w tym środowisku.

I was trapped in a cage, prey among predators,

Byłem uwięziony w klatce, zdobycz między drapieżnikami,

fighting for freedom I never had.

walcząc o wolność, której nie miałem.

I was lost, tired,

Byłem zgubiony i zmęczony,

and I was out of options.

skończyły mi się opcje.

So at 20 years old,

Mając 20 lat,

I did the hardest thing I'd ever done in my life.

zrobiłem najtrudniejszą do tej pory rzecz w życiu:

I picked up a book,

wziąłem książkę.

and it was the most agonizing time of my life,

To najbardziej bolesny czas w moim życiu,

trying to learn how to read,

próba nauki czytania,

the ostracizing from my family,

ostracyzm ze strony rodziny,

the homeys.

ziomków.

It was rough, man.

Było ciężko.

It was a struggle.

Zmagałem się z tym.

But little did I know

Nie zdawałem sobie sprawy,

I was receiving the greatest gifts I had ever dreamed of:

że oto dostaję największy dar, o jakim kiedykolwiek marzyłem:

self-worth,

własną godność,

knowledge, discipline.

wiedzę i dyscyplinę.

I was so excited to be reading that I read everything I could get my hands on:

Byłem tak podekscytowany, że czytałem wszystko, co wpadło mi w ręce:

candy wrappers, clothing logos, street signs, everything.

etykiety od cukierków, loga na ubraniach, znaki drogowe, wszystko.

I was just reading stuff!

Po prostu je czytałem.

(Applause)

(Brawa)

Just reading stuff.

Po prostu czytałem

I was so excited to know how to read and know how to spell.

Byłem podekscytowany, że wiem, jak się czyta i literuje.

The homey came up, said, "Man, what you eating?"

Wpadł ziomek i zapytał: "Co to za szama?".

I said, "C-A-N-D-Y, candy."

"C-U-K-I-E-R-E-K, cukierek".

(Laughter)

(Śmiech)

He said, "Let me get some." I said, "N-O. No."

"Daj trochę", powiedział. "N-I-E. Nie".

(Laughter)

(Śmiech)

It was awesome.

To było niesamowite.

I mean, I can actually now for the first time in my life read.

Mogę teraz czytać po raz pierwszy w życiu.

The feeling that I got from it was amazing.

To uczucie było niesamowite.

And then at 22, feeling myself,

Mając 22 lat, znając siebie,

feeling confident,

będąc pewnym siebie,

I remembered what the OG told me.

pamiętałem, co powiedział współwięzień.

So I picked up the business section of the newspaper.

Wybrałem dział ekonomiczny w gazecie.

I wanted to find these rich white folks.

Chciałem znaleźć białych bogatych ludzi.

(Laughter)

(Śmiech)

So I looked for that glimpse.

Szukałem tego promyka.

As I furthered my career

Rozwijałem karierę ucząc innych,

in teaching others how to financially manage money and invest,

jak inwestować i zarządzać pieniędzmi.

I soon learned that I had to take responsibility for my own actions.

Zrozumiałem wkrótce, że muszę brać odpowiedzialność za swoje działania.

True, I grew up in a very complex environment,

Dorastałem w bardzo trudnym środowisku,

but I chose to commit crimes,

ale sam wybrałem przestępstwo

and I had to own up to that.

i musiałem się do tego przyznać.

I had to take responsibility for that, and I did.

Musiałem ponieść konsekwencje.

I was building a curriculum that could teach incarcerated men

Budowałem program nauczania, który mógłby nauczyć skazanych,

how to manage money through prison employments.

jak zarządzać gotówką zarobioną w więzieniu.

Properly managing our lifestyle would provide transferrable tools

Właściwe zarządzanie stylem życia zapewni transferowalne narzędzia,

that we can use to manage money when we reenter society,

których można użyć, zarządzając gotówką po powrocie do społeczeństwa,

like the majority of people did who didn't commit crimes.

tak jak robi to większość ludzi, którzy nie popełnili przestępstw.

Then I discovered

Wtedy odkryłem,

that according to MarketWatch,

że według MarketWatch

over 60 percent of the American population

ponad 60% amerykańskiej populacji

has under 1,000 dollars in savings.

ma poniżej tysiąca dolarów oszczędności.

Sports Illustrated said that over 60 percent of NBA players

Sport Illustrated napisał, że ponad 60% graczy NBA

and NFL players go broke.

i NFL bankrutuje.

40 percent of marital problems derive from financial issues.

Z problemów w małżeństwie 40% ma podłoże finansowe.

What the hell?

Co, do cholery?

(Laughter)

(Śmiech)

You mean to tell me that people worked their whole lives,

Mówicie mi, że ludzie pracują całe życie,

buying cars, clothes, homes and material stuff

kupują samochody, ubrania domy i rzeczy materialne,

but were living check to check?

ale żyją z miesiąca na miesiąc?

How in the world were members of society going to help incarcerated individuals

Jakim cudem członkowie społeczności mieliby pomóc osadzonym

back into society

wrócić do społeczeństwa,

if they couldn't manage they own stuff?

jeśli sami sobie nie radzą?

We screwed.

Mamy przerąbane.

(Laughter)

(Śmiech)

I needed a better plan.

Potrzebowałem lepszego planu.

This is not going to work out too well.

Ten nie za bardzo działa.

So ...

Więc...

I thought.

pomyślałem.

I now had an obligation to meet those on the path

Miałem teraz obowiązek wyjść tym ludziom na przeciw

and help,

i pomóc,

and it was crazy because I now cared about my community.

co było dziwne, bo teraz obchodziła mnie społeczność.

Wow, imagine that. I cared about my community.

Wyobraźcie sobie, dbałem o moją społeczność.

Financial illiteracy is a disease

Analfabetyzm finansowy to choroba,

that has crippled minorities and the lower class in our society

która okalecza mniejszości i niższą klasę naszego społeczeństwa

for generations and generations,

przez wiele pokoleń.

and we should be furious about that.

Powinniśmy być z tego powodu wściekli.

Ask yourselves this:

Zastanów się:

How can 50 percent of the American population

Jak 50% populacji USA

be financially illiterate in a nation driven by financial prosperity?

może być finansowymi analfabetami w kraju napędzanym dobrobytem finansowym?

Our access to justice, our social status,

Nasz status społeczny, dostęp do sprawiedliwości,

living conditions, transportation and food

warunki życiowe, jedzenie i środki transportu

are all dependent on money that most people can't manage.

- wszystko to zależy od pieniądza, którego większość nie ogarnia.

It's crazy!

To się kupy nie trzyma!

It's an epidemic

To epidemia,

and a bigger danger to public safety than any other issue.

największe zagrożenie bezpieczeństwa publicznego.

According to the California Department of Corrections,

Według kalifornijskiego Departamentu Więziennictwa,

over 70 percent of those incarcerated

ponad 70% osadzonych

have committed or have been charged with money-related crimes:

popełniło lub zostało oskarżonych o przestępstwa związane z pieniędzmi:

robberies, burglaries, fraud, larceny, extortion --

napady, włamania, oszustwa, defraudacje

and the list goes on.

- lista się ciągnie.

Check this out:

Zauważcie:

a typical incarcerated person

typowy skazany

would enter the California prison system

wchodzi do systemu więziennictwa Kalifornii

with no financial education,

bez edukacji finansowej,

earn 30 cents an hour,

zarabia 30 centów za godzinę,

over 800 dollars a year,

ponad 800 dolarów rocznie,

with no real expenses and save no money.

i choć właściwie nie ma wydatków, nic nie oszczędza.

Upon his parole, he will be given 200 dollars gate money and told,

Przy zwolnieniu warunkowym dostaje 200 dolarów i wskazówkę:

"Hey, good luck, stay out of trouble. Don't come back to prison."

"Powodzenia, unikaj problemów, nie wracaj do więzienia".

With no meaningful preparation or long-term financial plan,

Bez znaczących przygotowań lub długotrwałego planu finansowego,

what does he do ... ?

co on zrobi...

At 60?

w wieku 60 lat?

Get a good job,

Dostanie dobrą pracę

or go back to the very criminal behavior that led him to prison in the first place?

czy wróci do kryminalnych zachowań, które zaprowadziły go do więzienia?

You taxpayers, you choose.

Płacicie podatki, wybierajcie.

Well, his education already chose for him, probably.

Jego edukacja prawdopodobnie wybrała już za niego.

So how do we cure this disease?

Jak leczyć tę chorobę?

Założyłem z partnerami program,

I cofounded a program

that we call Financial Empowerment Emotional Literacy.

który nazwałem "Umiejętności finansowe i emocjonalne".

Po angielsku skrót to FEEL, czyli uczucie.

We call it FEEL,

and it teaches how do you separate your emotional decisions

Program uczy oddzielania decyzji emocjonalnych

from your financial decisions,

od decyzji finansowych,

and the four timeless rules to personal finance:

a także czterech ponadczasowych reguł finansów osobistych:

the proper way to save,

dobrego sposobu oszczędzania,

control your cost of living,

kontrolowania codziennych wydatków,

borrow money effectively

skutecznego pożyczania pieniędzy

and diversify your finances by allowing your money to work for you

i dywersyfikacji finansów tak, by mogły one pracować dla ciebie,

instead of you working for it.

a nie, żebyś ty pracował na nie.

Incarcerated people need these life skills before we reenter society.

Skazani potrzebują tych umiejętności, zanim wrócą do społeczeństwa.

You can't have full rehabilitation without these life skills.

Nie osiągniemy pełnej rehabilitacji bez tych umiejętności życiowych.

This idea that only professionals can invest and manage money

Idea, według której tylko profesjonaliści mogą inwestować i zarządzać pieniędzmi

is absolutely ridiculous,

jest całkowicie śmieszna,

and whoever told you that is lying.

a ten, kto to powiedział - kłamie.

(Applause)

(Brawa)

A professional is a person

Profesjonalista to osoba,

who knows his craft better than most,

która zna swe rzemiosło lepiej od większości,

and nobody knows how much money you need, have or want better than you,

a nikt nie wie lepiej od ciebie, ile pieniędzy potrzebujesz, masz i chcesz,

which means you are the professional.

dlatego to ty jesteś profesjonalistą.

Financial literacy is not a skill, ladies and gentlemen.

Proszę państwa, zrozumienie finansów to nie umiejętność.

It's a lifestyle.

To styl życia.

Financial stability is a byproduct of a proper lifestyle.

Stabilność finansowa to produkt uboczny dobrego stylu życia.

A financially sound incarcerated person can become a taxpaying citizen,

Radzący sobie z finansami więzień może stać się płatnikiem podatków,

and a financially sound taxpaying citizen can remain one.

a radzący sobie z finansami obywatel może płacić je nadal.

This allows us to create a bridge between those people who we influence:

To pozwala nam stworzyć most między tymi, na których wpływamy:

family, friends and those young people

rodzinę, znajomych i tych młodych ludzi,

who still believe that crime and money are related.

którzy wciąż wierzą, że pieniądze zalezą od przestępstwa,

So let's lose the fear and anxiety

Odrzućmy strach i niepokój

of all the big financial words

przed słownictwem finansowym

and all that other nonsense that you've been out there hearing.

i wszystkie inne bzdury, które już usłyszeliście.

And let's get to the heart of what's been crippling our society

Dojdźmy do sedna tego, co powstrzymuje nasze społeczeństwo

from taking care of your responsibility to be better life managers.

przez przyjęciem odpowiedzialności za lepsze zarządzanie własnym życiem.

And let's provide a simple and easy to use curriculum

Zapewnijmy prosty i łatwy do użycia program,

that gets to the heart, the heart

który dociera do serca:

of what financial empowerment and emotional literacy really is.

czym naprawdę są umiejętności finansowe i emocjonalne.

Now, if you're sitting out here in the audience and you said,

Jeśli siedzisz teraz na widowni i myślisz:

"Oh yeah, well, that ain't me and I don't buy it,"

"To nie dla mnie, nie kupuję tego",

then come take my class --

przyjdź na moje zajęcia...

(Laughter)

(Śmiech)

so I can show you how much money it costs you every time you get emotional.

i zobacz, ile kosztuje cię uleganie emocjom.

(Applause)

(Brawa)

Thank you very much. Thank you.

Dziękuję wam bardzo. Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)