Joshua Klein: The intelligence of crows

Joshua Klein: Kargaların zekâsı üzerine

Çeviri: E. Barış Öndeş Gözden geçirme: Eren Gokce

How many of you have seen the Alfred Hitchcock film "The Birds"?

Kaçınız Alfred Hitchcock'un "Kuşlar" filmini izledi?

Bu filmden gerçekten korkanınız var mı?

Any of you get really freaked out by that?

You might want to leave now.

Varsa salondan çıkmak isteyebilirsiniz.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So this is a vending machine for crows.

Bu gördüğünüz, kargalar için bir otomat makinesi.

Over the past few days, many of you have been asking,

Son birkaç gündür, birçoğunuz bana: "Bu fikri nasıl buldun?"

"How did you come to this? How did you get started doing this?"

"Bunun üzerinde çalışmaya nasıl başladın?" diye soruyorsunuz.

It started, as with many great ideas,

Bu da tıpkı diğer büyük fikirler

or many ideas you can't get rid of, anyway,

ya da kurtulamadığınız bir sürü fikir gibi,

at a cocktail party.

bir kokteyl partisinde başladı.

About 10 years ago, I was at a cocktail party with a friend of mine.

Yaklaşık 10 sene önce, bir arkadaşımla bir kokteyldeydik

ve ben orada oturmuş, onun kargalardan şikayet edişini,

We were sitting there, and he was complaining about the crows

kargaların bahçesine doluşup, her tarafı mahvettiklerini dinliyordum.

that were all over his yard and making a big mess.

And he was telling me we ought to eradicate these things,

Bana sahiden kargaların kökünü kazımamız gerektiğini anlatıyordu.

Etrafı dağıtıp kirlettikleri için onları öldürmemiz şartmış.

kill them, because they're making a mess.

Ona saçmaladığını,

I said that was stupid,

onları faydalı işlerde kullanmak için eğitmemiz gerektiğini söyledim.

maybe we should just train them to do something useful.

O da bunun imkânsız olduğunu söyledi.

And he said that was impossible.

And I'm sure I'm in good company in finding that tremendously annoying,

Eminim ki, siz de birisinin size bir şeyin imkânsız olduğunu söylemesini

when someone tells you it's impossible.

son derece sinir bozucu buluyorsunuzdur.

Sonraki 10 senede, boş zamanlarımı kargalar hakkında okuma yaparak geçirdim.

So I spent the next 10 years reading about crows in my spare time.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And after 10 years of this, my wife said,

10 sene sonunda, nihayet eşim bana

"You've got to do this thing you've been talking about,

"Bak, şu durmadan bahsettiğin otomat makinesini

artık yapman lazım" dedi.

and build the vending machine."

Ve ben de yaptım.

So I did.

Bunu ilginç bulmamın bir nedeni,

But part of the reason I found this interesting is,

genişleyen yaşam alanımız nedeniyle

I started noticing that we're very aware of all the species

nesilleri tükenmekte olan canlı türlerinin farkındayken;

that are going extinct on the planet

hiçbirimizin şu anda yaşamakta olan,

as a result of human habitation expansion,

hayatta kalmış bütün bu canlı türlerini

and no one seems to be paying attention to all the species

önemsemediğini fark etmemdi.

that are actually living; they're surviving.

Özellikle sıçanlar, hamam böcekleri ve

And I'm talking specifically about synanthropic species,

kargalar gibi sinantropik türleri,

which have adapted specifically for human ecologies,

yani insan ekolojisine uyum sağlayan türleri kastediyorum.

species like rats and cockroaches and crows.

And as I started looking at them, I was finding that they had hyper-adapted.

Bu hayvanları incelerken, onların hiper-uyum sağladıklarını keşfettim.

Bizimle bir arada yaşama konusunda fazlasıyla ustalaşmışlar.

They'd become extremely adept at living with us.

And in return, we just tried to kill them all the time.

Bunu karşılığında, bizler de onları her fırsatta öldürmeye çabalıyoruz.

(Laughter)

And in doing so, we were breeding them for parasitism.

Ve böylece onları asalaklığa yönlendiriyoruz.

We were giving them all sorts of reasons to adapt new ways.

Çeşitli sebeplerle, onların farklı yaşam biçimlerine adapte olmalarına yol açıyoruz.

So, for example, rats are incredibly responsive breeders.

Örneğin, sıçanlar üreme konusunda son derece duyarlılar.

And cockroaches, as anyone who's tried to get rid of them knows,

Ve hamam böceklerinden kurtulmaya çalışan herkesin bildiği gibi,

have become really immune to the poisons that we're using.

hamam böcekleri kullandığımız zehirlere karşı bağışıklık kazanmışlardır.

So I thought, let's build something that's mutually beneficial;

Ben de her iki tarafa da faydası olacak bir şey yapsam diye düşündüm.

O zaman, ikimizin de faydalanabileceği bir şey yapalım ve

something that we can both benefit from,

bu canlı türleriyle yeni ilişkiler kurabileceğimiz bir yol bulalım.

and find some way to make a new relationship with these species.

Bu yüzden, bu otomat makinesini yaptım.

So I built the vending machine.

But the story of the vending machine is a little more interesting

Bu otomatın öyküsü eğer kargalar hakkında

bilginiz varsa daha ilgi çekici oluyor.

if you know more about crows.

It turns out, crows aren't just surviving with human beings;

Görünen o ki, kargalar sadece insanlarla beraber yaşamıyorlar;

aslında bu sayede kuvvetleniyorlar.

they're actually thriving.

They're found everywhere on the planet except for the Arctic

Onlara gezegenimizde Kuzey Kutbu Bölgesi ve Güney Amerika'nın güney ucu

dışında her yerde rastlayabilirsiniz.

and the southern tip of South America.

Ve tüm bu bölgelerde, insanlardan 5 km uzaktaki yerlerde

And in all that area, they're only rarely found breeding

onlara rastlamanız çok nadirdir.

more than five kilometers away from human beings.

Yani, belki onlar hakkında düşünmeyiz;

So we may not think about them, but they're always around.

ama onlar her zaman etrafımızdalar.

And not surprisingly, given the human population growth,

Ve şaşırtıcı değil ama, mevcut nüfus artışının doğal sonucu olarak,

more than half of the human population is living in cities now.

günümüzde insanların yarısından çoğu şehirlerde yaşıyor.

And out of those, nine-tenths of the human growth population

Ve bunun yanında, nüfus artışının

yüzde doksanı şehirlerde gerçekleşiyor.

is occurring in cities.

We're seeing a population boom with crows.

Kargalarda da bir nüfus patlaması görüyoruz.

So bird counts are indicating

Kuşların sayısı bize daha da yüksek

that we might be seeing up to exponential growth in their numbers.

bir artış görebileceğimizi gösteriyor.

Bu, pek de sürpriz bir şey değil.

So that's no great surprise.

But what was really interesting to me was to find out

Ama beni asıl şaşırtan şey, kuşların bu duruma

that the birds were adapting in a pretty unusual way.

oldukça tuhaf bir yolla uyum sağlamasını fark etmemdi.

Ve bununla ilgili bir örnek göstereceğim.

And I'll give you an example of that.

İşte bu Betty. Kendisi bir Yeni Kaledonya kargası.

This is Betty. She's a New Caledonian crow.

And these crows use sticks in the wild

Ve bu kargalar yabani ortamda böcek ve bunun gibi şeyleri

to get insects and whatnot out of pieces of wood.

odun parçalarından çıkarmak için çubuk kullanıyorlar.

Here, she's trying to get a piece of meat out of a tube.

Burada, bir borudan et parçasını çıkarmaya çalışıyor.

Ama araştırmacıların bir hatası vardı.

But the researchers had a problem.

They messed up and left just a stick of wire in there.

Kenarda bir tel parçası unutarak her şeyi berbat ettiler.

Ve bu karga daha önce böyle bir şeyi yapmamıştı.

And she hadn't had the opportunity to do this before.

Görüyorsunuz, bu yaptığı işe yaramıyor.

You see, it wasn't working very well.

So she adapted.

Ve buna uyum sağladı.

İşte bu tamamen istemli bir hareket. Bunu daha önce hiç yapmamıştı.

Now, this is completely unprompted; she had never seen this done before.

No one taught her to bend this into a hook

Kimse ona bir teli kanca şekline getirmeyi öğretmedi

or had shown her how it could happen.

veya nasıl olacağını göstermedi.

Ama tamamen kendi başına başardı.

But she did it all on her own.

So keep in mind -- she's never seen this done.

Bunu daha önce hiç görmediğini unutmayın.

(Laughter)

Right.

Evet.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Yeah. All right.

Evet, tamamdır.

(Applause)

(Alkışlar)

So that's the part where the researchers freak out.

İşte bu nokta, araştırmacıları dehşete düşürüyor.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

It turns out,

Yani, biz kargaların gerçekten de zeki olduğu

we've been finding more and more that crows are really intelligent.

hakkında gitgide daha fazla bilgi ediniyorduk.

Onların beyinleri orantılı,

Their brains are in the same proportion as chimpanzee brains are.

şempanzelerinkiyle aynı oranda uyumlu.

Onların sahip olduğu çok yönlü zekâya dair bir sürü anekdot var.

There's all kinds of anecdotes

for the different kinds of intelligence they have.

Örneğin İsveç'te,

For example, in Sweden, crows will wait for fishermen

kargalar balıkçıların ağları buzların içine salmasını bekliyorlar.

to drop lines through holes in the ice.

Ve balıkçılar uzaklaştığı zaman,

And when the fishermen move off,

kargalar gidip makarayı geri sarıyorlar ve balık veya yemleri yiyorlar.

the crows fly down, reel up the lines, and eat the fish or the bait.

Balıkçılar için gerçekten sinir bozucu.

It's pretty annoying for the fishermen.

On an entirely different tack,

Tamamen farklı bir durum olarak,

at University of Washington a few years ago,

Washington Üniversitesi'nde, birkaç yıl önce,

kampüste bazı kargaları yakaladıkları bir deney yapıyorlardı.

they were doing an experiment where they captured some crows on campus.

Öğrencilerden bazıları dışarı çıktı ve birkaç kargayı yakalayıp içeri getirdi.

Some students went out, netted some crows, brought them in,

Onların kilosunu, boyunu vs. ölçtü

weighed and measured them, and let them back out again.

ve sonra onları tekrardan serbest bıraktı.

And they were entertained to discover that for the rest of the week,

Ve eğlenceli tarafı şuydu ki:

Bu kargalar, haftanın geri kalanında,

bu öğrenciler ne zaman kampüste dolaşsalar,

whenever these particular students walked around campus,

onlara gaklayıp etraflarında uçuşarak

these crows would caw at them and run around,

hayatlarını bir nebze de olsa perişan ettiler.

and make their life kind of miserable.

(Laughter)

Bir sonraki hafta da aynı durum devam edince pek de eğlenceli olmamaya başladı.

They were significantly less entertained

when this went on for the next week.

Ve sonraki ay. Ve de yaz tatili sonrasında.

And the next month.

And after summer break.

Until they finally graduated and left campus,

Sonunda mezun olup kampüsü terk ettiler,

and -- glad to get away, I'm sure --

eminim ki kurtulduklarına sevinmişlerdi,

came back sometime later, and found the crows still remembered them.

bir süre sonra geri döndüklerinde, kargaların onları hâlâ hatırladıklarını gördüler.

(Laughter)

Alınan ders şu ki, kargaları sinirlendirmeyin.

So, the moral being: don't piss off crows.

Bundan böyle, Washington Üniversitesi'ndeki

So now, students at the University of Washington

that are studying these crows, do so with a giant wig and a big mask.

kargalarla çalışan öğrenciler bunu

kocaman bir peruk ve maske takarak yapıyorlar.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

It's fairly interesting.

Bu bayağı enteresan.

(Laughter)

So we know these crows are really smart,

Yani kargaların gerçekten akıllı olduklarını biliyoruz,

but the more I dug into this, the more I found

fakat bu konuyu irdeledikçe, daha fazla şey buldum,

onların daha da belirgin bir şekilde uyum sağlamasıyla ilgili.

that they actually have an even more significant adaptation.

Video: Crows have become highly skilled at making a living

Video: Kargalar bu yeni kentsel çevrede

yaşam alanı oluşturmakta oldukça yetenekli hale gelmişler.

in these new urban environments.

In this Japanese city, they have devised a way of eating a food

Japonya'daki bu şehirde, normalde yemeyi başaramayacakları

bir besini yemenin bir yolunu bulmuşlar:

that normally they can't manage:

drop it among the traffic.

Onu trafiğin ortasına bırakmak.

The problem now is collecting the bits, without getting run over.

Şimdiki sorun ise parçaları

ezilmeden toplamak.

Wait for the light to stop the traffic.

Işığın trafiği durdurmasını bekle,

Then, collect your cracked nut in safety.

sonrasında da kırılmış cevizi güven içinde topla.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

(Applause)

(Alkışlar)

Joshua Klein: Yeah, pretty interesting.

Joshua Klein: Evet, evet. Oldukça ilginç.

What's significant about this isn't that crows are using cars

Burada önemli olan, kargaların arabaları cevizleri kırmak için kullanması değildir.

to crack nuts.

Aslında bu, kargalar için eski bir durum.

In fact, that's old hat for crows.

Bu 10 yıl önce, Tokyo'nun dışında kalan

This happened about 10 years ago

in a place called Sendai City, at a driving school

Sendai şehrindeki bir sürücü kursunda

in the suburbs of Tokyo.

gerçekleşti.

And since that time,

Ve o zamandan beri,

all the crows in the neighborhood are picking up this behavior.

çevredeki bütün kargalar bu yöntemi kavradılar.

Ve şimdi 5 km içindeki bölgede bulunan tüm kargalar kaldırımda duruyor,

Now every crow within five kilometers is standing by a sidewalk,

öğlen yemeklerini toplamayı bekliyorlar.

waiting to collect its lunch.

So they're learning from each other. And research bears this out.

Yani, birbirlerinden öğreniyorlar. Ve araştırma bunu doğruluyor.

Görünüşe göre, ebeveynler yavrularına öğretiyorlar.

Parents seem to be teaching their young.

Onlar da kendi akranlarından öğrendiler. Düşmanlarından öğrendiler.

They learn from their peers, they learn from their enemies.

If I have a little extra time,

Biraz daha zamanım olursa, bu durumu daha iyi açıklamak için size

I'll tell you about a case of crow infidelity

kargaların ihanetiyle ilgili bir olay anlatacağım.

that illustrates that nicely.

Kültürel bir uyum geliştirdikleri ortada olan bir durum.

The point being, they've developed cultural adaptation.

Ve dün öğrendik ki,

And as we heard yesterday,

that's the Pandora's box that's getting human beings in trouble,

insanların başına bela olmaya başlayan Pandora'nın kutusu bu

ve onu kargalarla beraber görmeye başlıyoruz.

and we're starting to see it with them.

Çok çabuk ve kolay bir şekilde çevrelerindeki

They're able to very quickly and very flexibly adapt

to new challenges and new resources in their environment,

yeni sorunlara ve kaynaklara uyum sağlamaya elverişliler.

which is really useful if you live in a city.

Bu da, şehirde yaşayanlar için oldukça kullanışlı bir durum.

Etrafta bir sürü karga olduğunu biliyoruz.

So we know that there's lots of crows.

Onların oldukça akıllı olduklarını ve birbirlerine öğrettiklerini keşfettik.

We found out they're really smart and they can teach each other.

Ve bu durum netlik kazanınca,

When all this became clear,

I realized the only obvious thing to do is build a vending machine.

yapmam gereken bariz şeyin bir otomat makinesi geliştirmek olduğunu fark ettim.

So that's what we did.

İşte yaptığımız şey buydu.

This is a vending machine for crows.

Bu, kargalar için bir otomat makinesi.

And it uses Skinnerian training to shape their behavior over four stages.

Ve Skinner'in 4 aşamadan oluşan davranış şekillendirme eğitimine dayanıyor.

Gayet basit.

It's pretty simple.

Basically, what happens is that we put this out in a field

Temelde yaptığımız şu: Bu makineyi boş bir alana yerleştiriyoruz

or someplace where there's lots of crows.

veya kargaların yoğun olarak bulunduğu bir yere,

We put coins and peanuts all around the base of the machine.

sonra bozuk paraları ve fıstıkları makinenin altına koyuyoruz.

Ve zamanla kargalar gelip, fıstıkları yiyorlar

Crows eventually come by, eat the peanuts,

ve sonra oradaki makineye alışıyorlar.

and get used to the machine being there.

Ve sonunda tüm fıstıkları bitiyorlar.

Eventually, they eat all the peanuts.

Sonrasında yem kabında fıstıklar bulunduğunu görüyorlar

Then they see peanuts here on the feeder tray,

and hop up and help themselves.

ve sıçrayıp yemeye başlıyorlar.

Then they leave, the machine spits up more coins and peanuts,

Sonra gidiyorlar ve makine başka bozuk para ve fıstık bırakıyor

ve eğer bir kargaysanız, böyle yaşamak gerçekten harika.

and life is dandy if you're a crow --

İstediğin zaman geri dönüp kendine bir fıstık alabilirsin.

you can come back anytime and get yourself a peanut.

So when they get really used to that, we move on to the crows coming back.

Artık makineye iyice alışmaya başladıkları zaman, kargaların geri dönüşüyle ilgilendik.

Şimdi, makinenin sesine alıştılar ve sürekli geri geliyorlar

Now they're used to the sound of the machine;

they keep coming back and digging out peanuts

ve bozuk para yığınının içinden fıstıkları arayıp buluyorlar.

from the pile of coins that's there.

Ve bu durumdan oldukça memnun oldukları zaman

When they get really happy about this, we stymie them.

gidip onları şaşırtıyoruz.

We move to the third stage, where we only give them a coin.

Ve şimdi onlara sadece bozuk para verdiğimiz üçüncü aşamaya geçiyoruz.

Now, like most of us who have gotten used to a good thing,

Hepimizin güzel bir şeye alışınca olacağı gibi,

bu durum onları çok sinirlendiriyor.

this really pisses them off.

Doğada bir şey ararken yaptıkları şeyi uyguluyorlar:

So they do what they do in nature when they're looking for something:

Gagalarıyla yollarındaki şeyleri temizliyorlar.

sweep things out of the way with their beak.

Ve burada yaptıkları zaman, bozuk parayı delikten içeriye atıyorlar

They do that here, and that knocks the coins down the slot.

When that happens, they get a peanut.

ve bu onlara bir fıstık veriyor.

This goes on for some time.

Ve bu, bir süre böyle gidiyor.

Kargalar yapmaları gereken şeyin, ortaya çıkıp bozuk paranın gelmesini beklemek,

The crows learn that all they have to do is show up,

onu deliğe atmak ve sonrasında fıstığı almak olduğunu öğreniyorlar.

wait for the coin to come out, put it in the slot,

then get their peanut.

Ve bunda iyi ve rahat olunca,

When they're good and comfortable with that,

sonraki aşamaya geçiyoruz: Ortaya çıkıyorlar ve hiçbir şey olmuyor.

we move to the final stage, where they show up and nothing happens.

This is where we see the difference between crows and other animals.

Ve işte burada kargalar ve diğer hayvanlar arasındaki farkı görüyoruz.

Mesela sincaplar, ortaya çıkıp, fıstığı bekler ve giderlerdi.

Squirrels, for example, would show up, look for the peanut, go away.

Geri gelir, fıstığı arar ve giderlerdi.

Come back, look for the peanut, go away.

They do this maybe half a dozen times before they get bored,

Bunu sıkılana dek belki 6-7 kez yaparlardı,

and then they go off and play in traffic.

sonra çekip giderler ve trafikte oynarlardı.

Crows, on the other hand, show up and they try and figure it out.

Diğer yanda kargalar, ortaya çıkıp denerler ve bir yolunu bulurlar.

They know this machine has been messing with them

Bu makinenin onlarla üç farklı davranış aşamasıyla

through three different stages of behavior.

dalga geçtiğini biliyorlar.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

They figure there must be more to it.

Daha fazlası olduğunu biliyorlar.

So they poke at it and peck at it.

Bu yüzden onu dürtüklüyorlar, gagalıyorlar ve buna benzer şeyler.

And eventually some crow gets a bright idea:

Ve sonunda bir karganın aklına parlak bir fikir geliyor:

"Hey, there's lots of coins lying around from the first stage,

"Hey, ilk aşamadan, yerlerde bir sürü bozuk para duruyordu",

aşağıya inip, bir tanesini alıyor ve deliğe bırakıyor.

hops down, picks it up, drops it in the slot, and we're off to the races.

Ve sonra yarış başlıyor.

That crow enjoys a temporary monopoly on peanuts,

Bu karga bir süre tek başına fıstığın tadını çıkarıyor,

ta ki arkadaşları nasıl yapılacağını öğrenene kadar ve hadi bakalım.

until his friends figure out how to do it, and then there we go.

So, what's significant about this to me

Burada benim için önemli olan,

isn't that we can train crows to pick up peanuts.

kargaları fıstık toplamak için eğitebileceğimiz değil.

Mind you, there's 216 million dollars' worth of change lost every year,

Dikkat edin, her sene kaybedilen 216 milyon dolar değerinde bozukluk var,

but I'm not sure I can depend on that ROI from crows.

ama kargalara yaptığım yatırımın getirisine güvenmek konusunda emin değilim.

(Laughter)

Instead, I think we should look a little bit larger.

Bunun yerine, bence biraz daha derin yaklaşalım.

I think crows can be trained to do other things.

Bence bu kargalar başka şeyler için eğitilebilir.

For example, why not train them to pick up garbage after stadium events?

Mesela, niye onları maç sonrasında stadyumdaki çöpleri toplamak için eğitmeyelim ki?

Or find expensive components from discarded electronics?

Veya atılan elektroniklerden değerli parçaları bulmak için?

Belki de arama ve kurtarma için?

Or maybe do search and rescue?

Tüm bunların benim için asıl önemli noktası şu ki,

The main point of all this for me is,

we can find mutually beneficial systems for these species.

bu canlılarla karşılıklı fayda sağlayan sistemler bulabiliriz.

Diğer canlı türleriyle onları yok etmeyi içermeyen

We can find ways to interact with these other species

etkileşim yolları bulabiliriz,

that doesn't involve exterminating them,

ama bu yolların iki tarafa da faydası olan bir dengede olması lazım.

but involves finding an equilibrium with them that's a useful balance.

Thanks very much.

Çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)