Joshua Klein: The intelligence of crows

Joshua Klein về trí thông minh của loài quạ

Translator: Lien Hoang Reviewer: Viet Dung Pham

How many of you have seen the Alfred Hitchcock film "The Birds"?

Bạn nào đã xem phim "Lũ Chim" của Alfred Hitchcock rồi?

Có ai sợ phim đấy đến rụng rời tay chân không?

Any of you get really freaked out by that?

You might want to leave now.

Nếu thế thì bây giờ các bạn về cũng chưa muộn đâu.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So this is a vending machine for crows.

Thế, đây là máy bán tự động cho quạ.

Over the past few days, many of you have been asking,

Và trong mấy ngày nay, rất nhiều bạn đã hỏi tôi,

"How did you come to this? How did you get started doing this?"

"Làm thế nào anh đạt được thế này? Anh bắt đầu làm cái này như thế nào?"

It started, as with many great ideas,

Và câu chuyện bắt đầu, giống như nhiều ý tưởng vĩ đại,

or many ideas you can't get rid of, anyway,

hoặc là ý tưởng mà kiểu gì bạn cũng không bỏ ra khỏi đầu được,

at a cocktail party.

từ một buổi tiệc cocktail.

About 10 years ago, I was at a cocktail party with a friend of mine.

Chừng 10 năm trước, tôi đang dự một buổi tiệc cocktail cùng một người bạn,

và chúng tôi ngồi đó, và anh chàng đang than phiền về lũ quạ,

We were sitting there, and he was complaining about the crows

rằng quạ đầy chật sân nhà anh, tạo ra một mớ lộn xộn bẩn thỉu.

that were all over his yard and making a big mess.

And he was telling me we ought to eradicate these things,

Và anh ấy nói với tôi rằng thật đấy, ta cần phải cố gắng trừ tiệt cái lũ này.

Ta phải thịt chúng vì chúng tạo ra mớ lộn xộn bẩn thỉu.

kill them, because they're making a mess.

Tôi nói điều đó thật ngu ngốc,

I said that was stupid,

cậu biết đấy, có lẽ ta nên đào tạo chúng làm cái gì đấy hữu ích thì hơn.

maybe we should just train them to do something useful.

Và anh ấy nói điều đó là không thể.

And he said that was impossible.

And I'm sure I'm in good company in finding that tremendously annoying,

Và chắc hẳn là có nhiều bạn đồng quan điểm với tôi, là khó chịu khủng khiếp

when someone tells you it's impossible.

-- khi ai đó nói với bạn là không thể được đâu.

Thế là, tôi dành 10 năm tiếp theo đọc thêm về loài quạ trong thời gian rảnh.

So I spent the next 10 years reading about crows in my spare time.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And after 10 years of this, my wife said,

Và sau 10 năm như thế, vợ tôi cuối cùng nói,

"You've got to do this thing you've been talking about,

"Xem này, anh thấy đấy, anh phải làm cái việc

mà anh cứ nói hoài, và dựng cái máy bán tự động."

and build the vending machine."

Thế là tôi làm thật.

So I did.

Nhưng một phần lí do khiến tôi thấy việc này thú vị

But part of the reason I found this interesting is,

là vì tôi bắt đầu nhận ra rằng chúng ta

I started noticing that we're very aware of all the species

biết rất rõ về tất cả các loài sinh vật

that are going extinct on the planet

đang dần tuyệt chủng trên hành tinh này, do hậu quả của việc con người mở rộng diện tích ở,

as a result of human habitation expansion,

và có vẻ như chẳng ai chú ý

and no one seems to be paying attention to all the species

tới cái loài sinh vật đang sống -- đang tồn tại.

that are actually living; they're surviving.

Và tôi đang đề cập cụ thể đến các loài sinh vật cộng sinh với người,

And I'm talking specifically about synanthropic species,

đó là những loài đã thích nghi với sinh thái của loài người,

which have adapted specifically for human ecologies,

các loài như chuột, gián và quạ.

species like rats and cockroaches and crows.

And as I started looking at them, I was finding that they had hyper-adapted.

Và khi tôi bắt đầu quan sát chúng, tôi nhận ra rằng chúng thích nghi cực kì tốt.

Chúng đã trở nên vô cùng xuất sắc trong việc sống chung với chúng ta.

They'd become extremely adept at living with us.

And in return, we just tried to kill them all the time.

Và để đáp lại, chúng ta suốt ngày chỉ cố diệt mạng chúng.

(Laughter)

And in doing so, we were breeding them for parasitism.

Và để giết chúng, chúng ta nuôi dạy chúng thành loài kí sinh.

We were giving them all sorts of reasons to adapt new ways.

Chúng ta cho chúng đủ lí do để có các phương án thích nghi mới.

So, for example, rats are incredibly responsive breeders.

Thế, ví dụ nhé, chuột đẻ con vô cùng nhanh nhạy.

And cockroaches, as anyone who's tried to get rid of them knows,

Và gián, ai đã tìm cách tống khứ chúng đều biết đấy,

have become really immune to the poisons that we're using.

thật sự đã miễn dịch với tất cả các loại độc dược mà chúng ta sử dụng.

So I thought, let's build something that's mutually beneficial;

Thế nên, tôi nghĩ là, hãy xây dựng cái gì đó mà có lợi cho cả đôi bên.

Vâng, thế thì hãy dựng cái gì đó có lợi cho cả hai phía,

something that we can both benefit from,

và tìm cách nào đó để xây dựng quan hệ mới với các loài sinh vật này.

and find some way to make a new relationship with these species.

Và thế là tôi dựng máy bán tự động.

So I built the vending machine.

But the story of the vending machine is a little more interesting

Nhưng câu chuyện máy bán tự động sẽ thú vị hơn một chút

nếu các bạn biết chút ít về loài quạ.

if you know more about crows.

It turns out, crows aren't just surviving with human beings;

Hóa ra là, quạ không chỉ cùng tồn tại với con người --

chúng phát triển cực kì mạnh.

they're actually thriving.

They're found everywhere on the planet except for the Arctic

Chúng có ở mọi nơi trên hành tinh, trừ Bắc Cực,

và đỉnh cực Nam của Nam Mỹ.

and the southern tip of South America.

Và trong tất cả các khu vực khác, hiếm khi ta tìm thấy chúng

And in all that area, they're only rarely found breeding

sinh sôi cách con người hơn năm ki-lô-mét.

more than five kilometers away from human beings.

Thế nên, có lẽ ta không nghĩ về chúng,

So we may not think about them, but they're always around.

nhưng chúng luôn ở quanh ta.

And not surprisingly, given the human population growth,

Và không đáng ngạc nhiên, với sự tăng dân số của loài người,

more than half of the human population is living in cities now.

hơn nửa dân số loài người đang sống ở đô thị.

And out of those, nine-tenths of the human growth population

Và trong số này, chín phần mười

của sự tăng dân số diễn ra tại đô thị.

is occurring in cities.

We're seeing a population boom with crows.

Ta cũng quan sát thấy sự bùng nổ dân số quạ.

So bird counts are indicating

Thế, thống kê số quạ cho thấy có lẽ ta đang thấy

that we might be seeing up to exponential growth in their numbers.

số cá thể đang tăng theo cấp số mũ.

Thế, điều đó không đáng ngạc nhiên lắm.

So that's no great surprise.

But what was really interesting to me was to find out

Nhưng điều thật sự thú vị với tôi và việc tìm ra

that the birds were adapting in a pretty unusual way.

lũ chim này đang thích nghi theo một cách khá bất thường.

Và tôi sẽ cho các bạn một ví dụ.

And I'll give you an example of that.

Thế, đây là Betty. Một nàng quạ New Caledonian.

This is Betty. She's a New Caledonian crow.

And these crows use sticks in the wild

Và những chú quạ này dùng que gậy trong thiên nhiên

to get insects and whatnot out of pieces of wood.

để lấy côn trùng và đủ thứ khác từ các mảnh gỗ.

Here, she's trying to get a piece of meat out of a tube.

Đây, nó đang cố lấy một miếng thịt ra khỏi một cái ống.

Nhưng các nhà nghiên cứu có một vấn đề.

But the researchers had a problem.

They messed up and left just a stick of wire in there.

Họ lẫn lộn và chỉ bỏ một mảnh dây kim loại trong đó.

Và cô quạ chưa từng có cơ hội làm điều này trước đây.

And she hadn't had the opportunity to do this before.

Các bạn thấy đấy, mọi việc chẳng suôn sẻ lắm.

You see, it wasn't working very well.

So she adapted.

Thế là cô quạ thích nghi.

Nào, việc này hoàn toàn không được gợi ý. Nó chưa bao giờ thấy ai làm cái này từ trước.

Now, this is completely unprompted; she had never seen this done before.

No one taught her to bend this into a hook

Không ai dạy cô bẻ cái này thành móc,

or had shown her how it could happen.

không ai cho cô thấy điều này có thể xảy ra.

Nhưng cô quạ đã tự làm một mình.

But she did it all on her own.

So keep in mind -- she's never seen this done.

Thế, hãy nhớ là nó chưa bao giờ thấy ai làm thế này nhé.

(Laughter)

Right.

Đúng rồi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Yeah. All right.

Vâng. Được rồi.

(Applause)

(Vỗ tay)

So that's the part where the researchers freak out.

Đây là đoạn các nhà nghiên cứu hoảng lên.

(Laughter)

(Tiếng cười)

It turns out,

Thế hóa ra là, càng ngày chúng ta càng hiểu được

we've been finding more and more that crows are really intelligent.

rằng loài quạ thật sự, thật sự rất thông minh.

Não của chúng theo tỉ lệ,

Their brains are in the same proportion as chimpanzee brains are.

cũng giống như tỉ lệ não tinh tinh.

Có rất nhiều chuyện kể về các loại trí thông minh khác nhau của loài quạ.

There's all kinds of anecdotes

for the different kinds of intelligence they have.

Ví dụ, ở Thụy Điển,

For example, in Sweden, crows will wait for fishermen

quạ sẽ chờ ngư dân thả lưới qua các lỗ trong băng.

to drop lines through holes in the ice.

Và khi ngư dân đi mất,

And when the fishermen move off,

lũ quạ sà xuống, kéo lưới lên, và ăn cá hoặc mồi.

the crows fly down, reel up the lines, and eat the fish or the bait.

Việc này khá là gây khó chịu cho ngư dân.

It's pretty annoying for the fishermen.

On an entirely different tack,

Một câu chuyện khác hẳn nhé,

at University of Washington a few years ago,

ở Đại học Washington, vài năm trước, họ

đang làm một thí nghiệm, trong đó họ bắt vài chú quạ trong khuôn viên trường.

they were doing an experiment where they captured some crows on campus.

Vài sinh viên ra ngoài và vợt được vài chú quạ,

Some students went out, netted some crows, brought them in,

mang chúng vào, và được -- cân, đo và làm đủ thứ trên đời,

weighed and measured them, and let them back out again.

và rồi lại thả chúng đi.

And they were entertained to discover that for the rest of the week,

Và họ rất lấy làm thú vị khi phát hiện ra

rằng cho tới hết tuần, những con quạ này,

mỗi khi chính những sinh viên này đi bộ quanh trường,

whenever these particular students walked around campus,

lũ quạ này sẽ gào rú

these crows would caw at them and run around,

và chạy vòng quanh, khiến cuộc sống các sinh viên này thật thê thảm.

and make their life kind of miserable.

(Laughter)

Sự thú vị giảm đi nhiều khi sự việc này tiếp diễn vào tuần sau đó.

They were significantly less entertained

when this went on for the next week.

Và tháng sau. Và sau kì nghỉ hè.

And the next month.

And after summer break.

Until they finally graduated and left campus,

Cho tới khi các sinh viên tốt nghiệp và rời trường,

and -- glad to get away, I'm sure --

và -- vô cùng vui sướng được đi khỏi, tôi chắc vậy --

came back sometime later, and found the crows still remembered them.

vài lần trở lại sau đó, và thấy rằng lũ quạ vẫn nhớ họ.

(Laughter)

Thế -- đại ý câu chuyện, đừng chọc tức lũ quạ.

So, the moral being: don't piss off crows.

Thế nên bây giờ, sinh viên Đại học Washington

So now, students at the University of Washington

that are studying these crows, do so with a giant wig and a big mask.

nghiên cứu lũ quạ này

phải đeo bộ tóc giả khổng lồ và cái mặt nạ to bự lúc nghiên cứu.

(Laughter)

(Tiếng cười)

It's fairly interesting.

Khá thú vị đấy.

(Laughter)

So we know these crows are really smart,

Thế, ta biết lũ quạ này rất khôn,

but the more I dug into this, the more I found

nhưng càng đào sâu tìm hiểu, tôi càng thấy rõ rằng

thật ra chúng có một cơ chế thích nghi còn quan trọng hơn.

that they actually have an even more significant adaptation.

Video: Crows have become highly skilled at making a living

Video: Loài quạ đã trở nên vô cùng xuất sắc

trong việc sống ở các môi trường đô thị mới này.

in these new urban environments.

In this Japanese city, they have devised a way of eating a food

Trong thành phố Nhật Bản này, chúng đã chế tạo ra cách

ăn loại thức ăn mà bình thường chúng không ăn nổi:

that normally they can't manage:

drop it among the traffic.

thả nó vào dòng xe cộ.

The problem now is collecting the bits, without getting run over.

Vấn đề bây giờ là lượm lặt các mảnh

mà không bị xe cán.

Wait for the light to stop the traffic.

Chờ đèn đỏ dừng dòng xe lại.

Then, collect your cracked nut in safety.

Rồi, an toàn nhặt nhạnh cái hạt đã nứt.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

Joshua Klein: Yeah, pretty interesting.

Joshua Klein: Vâng, vâng. Thú vị thật.

What's significant about this isn't that crows are using cars

Thế, ý nghĩa của việc này không phải là lũ quạ dùng ô-tô để làm nứt hạt.

to crack nuts.

Thật ra là, trò đấy cũ rồi.

In fact, that's old hat for crows.

Cái này xảy ra chừng 10 năm trước

This happened about 10 years ago

in a place called Sendai City, at a driving school

ở một nơi gọi là Thành phố Sendai, một trường dạy lái

in the suburbs of Tokyo.

ở ngoại ô Tokyo.

And since that time,

Và từ lúc đó,

all the crows in the neighborhood are picking up this behavior.

mọi con quạ trong khu vực này đều học được hành động này.

Và bây giờ, mọi con quạ trong vòng năm cây số đều đứng bên vệ đường,

Now every crow within five kilometers is standing by a sidewalk,

chờ được lấy bữa trưa.

waiting to collect its lunch.

So they're learning from each other. And research bears this out.

Thế là, chúng học hỏi lẫn nhau. Và nghiên cứu xác minh điều này.

Quạ bố mẹ có vẻ như là dạy quạ con.

Parents seem to be teaching their young.

Chúng học từ bè bạn. Chúng học từ kẻ thù.

They learn from their peers, they learn from their enemies.

If I have a little extra time,

Nếu tôi có thêm chút thời gian, tôi sẽ kể cho các bạn một trường hợp quạ thiếu chung thủy

I'll tell you about a case of crow infidelity

minh họa điều kia tốt lắm.

that illustrates that nicely.

Điểm mấu chốt ở đây là, chúng đã phát triển sự thích nghi văn hóa.

The point being, they've developed cultural adaptation.

Và như đã nghe ngày hôm qua,

And as we heard yesterday,

that's the Pandora's box that's getting human beings in trouble,

đó là chiếc hộp Pandora thần thoại, khiến loài người chìm vào muôn trùng rắc rối

và ta đã bắt đầu thấy rắc rối hiện lên với lũ quạ.

and we're starting to see it with them.

Chúng có khả năng thích nghi rất nhanh chóng và linh hoạt

They're able to very quickly and very flexibly adapt

to new challenges and new resources in their environment,

với những thách thức mới và tài nguyên mới trong môi trường,

which is really useful if you live in a city.

điều vô cùng hữu dụng nếu anh sống ở đô thị.

Thế, ta biết rằng có rất nhiều quạ.

So we know that there's lots of crows.

Ta biết chúng rất khôn, và ta biết chúng có thể dạy cho nhau.

We found out they're really smart and they can teach each other.

Và khi mọi thứ này trở nên rõ ràng đối với tôi,

When all this became clear,

I realized the only obvious thing to do is build a vending machine.

tôi nhận ra điều duy nhất hiển nhiên phải làm là dựng một máy bán tự động.

So that's what we did.

Và đó chính là điều chúng tôi làm.

This is a vending machine for crows.

Đây là máy bán tự động cho quạ.

And it uses Skinnerian training to shape their behavior over four stages.

Và nó sử dụng qui trình đào tạo Skinnerian để hình thành hành vi của quạ, qua bốn giai đoạn.

Khá là đơn giản.

It's pretty simple.

Basically, what happens is that we put this out in a field

Cơ bản là, chúng tôi đặt cái này ra ngoài cánh đồng,

or someplace where there's lots of crows.

hay chỗ nào đó có thật nhiều quạ,

We put coins and peanuts all around the base of the machine.

và chúng tôi đặt tiền xu và hạt lạc khắp xung quanh chân máy.

Và cuối cùng thì lũ quạ ghé qua, và ăn lạc,

Crows eventually come by, eat the peanuts,

và quen dần với sự hiện diện của cái máy ở đó.

and get used to the machine being there.

Và cuối cùng, chúng ăn hết sạch lạc.

Eventually, they eat all the peanuts.

Và khi chúng thấy là có lạc ở trên khay này,

Then they see peanuts here on the feeder tray,

and hop up and help themselves.

chúng nhảy lên và tự phục vụ.

Then they leave, the machine spits up more coins and peanuts,

Và khi chúng đi mất, cái máy phun ra nhiều tiền xu và lạc hơn,

và cuộc đời thật tuyệt diệu, nếu anh là quạ.

and life is dandy if you're a crow --

Thế thì anh có thể quay lại lúc nào cũng được, và tự lấy một hạt lạc.

you can come back anytime and get yourself a peanut.

So when they get really used to that, we move on to the crows coming back.

Thế là, khi chúng thật sự quen với điều đó, chúng tôi tiếp tục đến bước 'quạ quay lại.'

Nào, chúng đã quen với tiếng động của máy, và chúng cứ quay lại,

Now they're used to the sound of the machine;

they keep coming back and digging out peanuts

và đào ra những hạt lạc này, từ đống đồng xu ở đó.

from the pile of coins that's there.

Và khi chúng thật sự sướng rồi,

When they get really happy about this, we stymie them.

chúng tôi đi bước tiếp theo, cản trở chúng.

We move to the third stage, where we only give them a coin.

Và chúng tôi chuyển tới giai đoạn thứ ba, chỉ cho chúng một đồng xu thôi.

Now, like most of us who have gotten used to a good thing,

Nào, cứ như khi chúng ta đã quen có điều gì đó tốt,

lũ quạ tức vô cùng.

this really pisses them off.

Thế, chúng làm việc chúng vẫn làm trong tự nhiên khi tìm kiếm vật gì đó --

So they do what they do in nature when they're looking for something:

chúng quét mọi thứ ra khỏi đường đi bằng mỏ.

sweep things out of the way with their beak.

Và chúng làm điều đó ở đây, khiến cho đồng xu rơi xuống rãnh,

They do that here, and that knocks the coins down the slot.

When that happens, they get a peanut.

và khi điều đó xảy ra, chúng được một hạt lạc.

This goes on for some time.

Và sự việc này tiếp diễn trong một thời gian.

Lũ quạ học được rằng tất cả những gì chúng phải làm là xuất hiện ở đó,

The crows learn that all they have to do is show up,

chờ đồng tiền rơi ra, đặt đồng xu vào rãnh, và rồi chúng sẽ có lạc.

wait for the coin to come out, put it in the slot,

then get their peanut.

Và khi chúng thật sự thoải mái với qui trình đó,

When they're good and comfortable with that,

chúng tôi chuyển tới giai đoạn cuối cùng, trong đó chúng xuất hiện và chả có gì xảy ra cả.

we move to the final stage, where they show up and nothing happens.

This is where we see the difference between crows and other animals.

Và đây là điểm ta sẽ thấy sự khác biệt giữa quạ và các động vật khác.

Sóc, ví dụ nhé, sẽ xuất hiện, tìm hạt lạc, bỏ đi.

Squirrels, for example, would show up, look for the peanut, go away.

Quay lại, tìm hạt lạc, bỏ đi.

Come back, look for the peanut, go away.

They do this maybe half a dozen times before they get bored,

Chúng sẽ làm lại có lẽ là nửa tá lần trước khi chúng phát ngán

and then they go off and play in traffic.

và rồi chúng bỏ đi thật, chơi trong dòng xe cộ.

Crows, on the other hand, show up and they try and figure it out.

Quạ, mặt khác, xuất hiện, và chúng cố tìm hiểu.

They know this machine has been messing with them

Chúng biết là cái máy này đang chơi đểu chúng,

through three different stages of behavior.

qua ba giai đoạn hoạt động.

(Laughter)

(Tiếng cười)

They figure there must be more to it.

Chúng kết luận là nhất định còn có nhiều hơn.

So they poke at it and peck at it.

Thế là, chúng chọc và mổ cái máy và đủ thứ trên đời.

And eventually some crow gets a bright idea:

Và cuối cùng một chú quạ nào đấy có sáng kiến rằng,

"Hey, there's lots of coins lying around from the first stage,

"Ê, có rất nhiều xu nằm rải rác, từ giai đoạn đầu tiên,

rải rác trên mặt đất," nhảy xuống, nhặt đồng xu lên, thả vào rãnh.

hops down, picks it up, drops it in the slot, and we're off to the races.

Và rồi, chúng ta lại quay lại cuộc chạy đua thôi.

That crow enjoys a temporary monopoly on peanuts,

Con quạ đó tạm thời được độc quyền ăn lạc

cho tới khi bạn nó tìm ra làm thế như thế nào, và thế là xong.

until his friends figure out how to do it, and then there we go.

So, what's significant about this to me

Thế, điều quan trọng trong việc này đối với tôi

isn't that we can train crows to pick up peanuts.

không phải là chúng ta có thể đào tạo cho quạ nhặt lạc lên.

Mind you, there's 216 million dollars' worth of change lost every year,

Chú ý nhé, mỗi năm tiền lẻ trị giá 216 triệu đô-la bị mất

but I'm not sure I can depend on that ROI from crows.

nhưng tôi không chắc tôi có thể nhờ cậy lũ quạ để mang lại hiệu quả đầu tư.

(Laughter)

Instead, I think we should look a little bit larger.

Thay vào đó, tôi nghĩ ta nên nhìn bức tranh toàn cảnh hơn.

I think crows can be trained to do other things.

Tôi nghĩ là quạ có thể được đào tạo để làm những việc khác nữa.

For example, why not train them to pick up garbage after stadium events?

Ví dụ, tại sao lại không đào tạo chúng nhặt rác ở sân vận động sau mỗi trận đấu?

Or find expensive components from discarded electronics?

Hay tìm các linh kiện đắt tiền từ các thiết bị điện tử bỏ đi?

Hay là hoạt động tìm kiếm cứu hộ?

Or maybe do search and rescue?

Điểm chính, điểm mấu chốt trong mọi sự đối với tôi là

The main point of all this for me is,

we can find mutually beneficial systems for these species.

rằng chúng ta có thể tìm ra các hệ thống đôi bên cùng có lợi cho các sinh vật này.

Chúng ta có thể tìm ra cách tương tác với các sinh vật khác

We can find ways to interact with these other species

mà không phải là tiêu diệt chúng,

that doesn't involve exterminating them,

nhưng là tìm trạng thái cân bằng với chúng, một sự cân bằng hữu dụng.

but involves finding an equilibrium with them that's a useful balance.

Thanks very much.

Xin cám ơn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)